1
Reklama na stronach internetowych adresowanych do młodych użytkowników usług sieciowych
How to cite: Tomczyk, Ł. (2019). Reklama na stronach internetowych adresowanych do młodych użytkowników usług sieciowych. In M. Bogunia-Borowska (red.). Współczesny świat dziecka. Media i konsumpcja. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytet Jagiellońskiego, p.239-249
Streszczenie
Artykuł ma na celu zaprezentowanie mechanizmów związanych z reklamą umieszczoną w przestrzeni mediów sieciowych, która ukierunkowana jest na młodych użytkowników.
Tematyka perswazyjnych treści reklamowych została osadzona w modelu kompetencji cyfrowych, który obejmuje się tylko techniczną obsługę nowych mediów, lecz również rozumienie mechanizmów ich oddziaływania. Rozważania zostały intencjonalnie zaprezentowane w paradygmacie ryzyka (Plichta, Pyżalski, 2016) ze względu na podkreślenie i uwrażliwienie na wątek niewystarczająco obecny w polskiej pedagogice mediów.
Opracowanie składa się z części wprowadzającej, gdzie zaprezentowano typologię zachowań ryzykownych w sieci oraz ulokowanie w tym kontekście reklamy internetowej. W dalszych fragmentach artykuły ukazano mechanizmy reklamy internetowej oraz wyniki zagranicznych badań dotyczących kształtowania zachowań konsumpcyjnych z wykorzystaniem technik multimedialnych wśród młodych internautów.
2
Słowa kluczowe: zagrożenia internetowe, reklama w internecie, kompetencje medialne, bezpieczeństwo cyfrowe
O zagrożeniach internetowych zamiast wstępu
Rozwiązaniem pozwalającym na ograniczenie zagrożeń internetowych jest intencjonalnie i systematycznie realizowana edukacja medialna, definiowana jako „przygotowanie jednostki do świadomego uczestnictwa w komunikacji zapośredniczonej przez media. Ukierunkowana zarówno na sferę krytycznego odbioru i produkcji informacji, jak i rozumienia społecznych kontekstów wykorzystania mediów” (Piotrowska, R., Rozkosz, 2014, s. 393-405). Edukacja medialna wpisuje się zatem w szereg działań związanych z profilaktyką ryzykowanych zachowań medialnych na trzech poziomach występowania. Profilaktyczne podejście wymaga nie tylko uruchomienia funkcji ochronnej ze strony osób i instytucji znaczących, lecz również kształtowania kompetencji medialnych (szerzej ujmowanych jako cyfrowe) wśród najmłodszych interesariuszy tychże działań.
Ważność edukacji medialnej w kontekście e-zagrożeń związana jest przede wszystkich z cechami swoistymi wynikającymi z okresu rozwojowego młodych użytkowników sieci.
Dzieci i młodzież posiadają mniejsze kompetencje poznawacze, pozwalające na selekcję i interpretację bodźców dostarczanych w sposób permanentny przez media. Młode osoby zazwyczaj dążą w szybki sposób do zaspokojenia potrzeb i dostarczenia sobie pozytywnych emocji. Chcą intensywnie poznawać świat, źle znoszą konieczność odroczenia gratyfikacji (np. promowanych przez przekazy medialne), przy jednoczesnej, wzmożonej potrzebie stymulacji oraz tendencji do zachowań ryzykownych. Internet stanowi przestrzeń sprzyjającą powstawaniu zachowań ryzykownych (Francuz, Pisarek, 2015, s.149-150).
Wśród powszechnych zagrożeń internetowych występujących wśród młodzieży wymienia się: cyberprzemoc, uzależnienia od nowych technologii, brak ochrony wizerunku w sieci, piractwo, sexting, narażenie na treści destruktywne, ryzykowne kontakty, niezachowanie poufności danych, techniczne uszkodzenia ICT. Ogólnie zagrożenia determinowane nowymi technologiami można podzielić ze względu na sferę oddziaływania, a więc dotyczące rozwoju: fizycznego, poznawczego, emocjonalnego i społecznego (Pyżalski, 2017, s.164). Większość z prowadzonych badań np. Dzieci Sieci (Siuda et. al., 2013), czy też analizy Pedagogium oraz NASK (Lange, Osiecki, 2014) pomijają kwestie związane z perswazyjnością komunikatów o charakterze reklamowym. Aspekt oddziaływania mediów na
3
wybory konsumenckie młodych użytkowników sieci nie jest wystarczająco do tej pory dostrzeżony w najbardziej opiniotwórczych raportach dotyczących zagrożeń elektronicznych.
Wśród wielu raportów ukazujących zagrożenia internetowe na szczególną uwagę zasługuję przywołanie badań przeprowadzonych na zlecenie MEN przez zespół powołany przez Stowarzyszenie Miasta w Internecie. Analizy skonstruowano na podstawie testu kompetencyjnego, a więc wychodzącego jedynie poza kwestie deklaratywne. Odwołując się do wyników można zauważyć, że (Tomczyk, Srokowski, Wąsiński, 2016):
Wynik ogólnego poziomu kompetencji cyfrowych w zakresie bezpiecznego użytkowania nowych mediów należy interpretować jako zdecydowanie zbyt niski wśród wszystkich badanych grup: zarówno nauczycieli, rodziców, jak i uczniów.
Najwyższy osiągnięty wynik, a więc 66% osiągnięto w grupie nauczycieli w klasach 1-3, jednakże to nadal zdecydowanie zbyt mało, aby móc ocenić sytuację jako właściwą.
Wyniki dotyczące poziomu kompetencji cyfrowych związanych z oddziaływaniem reklam internetowych kształtują się w zakresach 60% dla rodziców i 64% na etapie edukacji wczesnoszkolnej na 100% możliwych punktów do osiągnięcia.
Poziom kompetencji cyfrowych dotyczący oceny wiarygodności informacji na wyższym etapie edukacyjnym kształtuje się następująco: 63% dla nauczycieli, 51%
dla rodziców, 59% dla uczniów.
Zaprezentowane powyżej wyniki świadczą nie tylko o konieczności podejmowania działań edukacyjnych, lecz również stanowią bodziec do podejmowania dalszych działań badawczych ukazujących zależności pomiędzy reklamą internetową, czy też szerzej przekazami medialnymi a ich oddziaływaniem na zachowanie i wybory konsumenckie młodych użytkowników usług sieciowych.
Strategie wykorzystywane w marketingu
Wśród podstawowych strategii ukierunkowanych na sprzedaż produktu lub usługi adresowanych do młodych użytkowników mediów tradycyjnych i elektronicznych można zaliczyć: marketing szeptany, peer-to-peer promotions, marketing wirusowy, trendsetting, kluby nastolatków, wirtualne społeczności, reklamo-rozrywkę, marketing zintegrowany i sieciowy oraz product placement (Jasielska, Maksymiuk, 2010, s.65-77). Większość z zaprezentowanych rodzajów reklam wykorzystuje mechanizmy uruchamiające pamięć długotrwałą odbiorców komunikatów medialnych, w której wpisana jest reklamowana sytuacja mająca kojarzyć się z produktem lub usługą. Reklama adresowana do dzieci różni się
4
w swej formie od reklam adresowanych dla dorosłych. Można jednak wyróżnić kilka cech wspólnych, w których występuje: fabuła związana jest z zabawną sytuacją, zapadającymi w pamięci sloganami oraz specyficzną muzyką (Rybowska, 2016, s.386).
Media elektroniczne zmieniły sposób włączania przekazów medialnych w komunikaty.
Przekazy pojawiające się na stronach lub grach są o wiele bardziej targetowane (ukierunkowane na konkretną grupę odbiorców) niż w przypadku starych mediów. Takiemu działaniu służy permanentne zbieranie informacji o zachowaniach użytkowników nowych mediów np. poprzez technologię cookies, przetwarzanie danych socjo-demograficznych, które kolekcjonowane są już w trakcie procesu rejestracji, czy też analizy zachowań konsumenckich w danej usłudze elektronicznej. Nowe media w odróżnieniu od starych mediów (prasa, radio, telewizja) cechują się rozbudowanym systemem przetwarzania masowych informacji, kreując informację reklamową pod realne lub potencjalne potrzeby poszczególnych grup wiekowych, zawodowych, płci, zainteresowań, zasobności finansowej, lokalizacji geograficznej. Przekazy reklamowe są włączane w sposób widoczny i utajony w komunikaty medialne, w tym artykuły prasowe, materiały rozrywkowe. W wielu przekazach medialnych reklama staje się częścią informacji.
Internet jest istotnym kanałem reklamowym i większość firm korzysta z możliwości ukrytych w multimedialności stron internetowych, aplikacjach (w tym grach) uruchamianych na tabletach, smartfonach, czy też „tradycyjnych komputerach”. Młodzi użytkownicy sieci są ważną grupą konsumentów, gdyż pomimo niskiej wartości produktów dostępnych w sieci liczba użytkowników w tejże grupie stanowi rozbudowany segment klientów. Dane o młodych użytkownikach zbierane są podczas rejestracji w portalach społecznościowych, na formach czy podczas dokonywania subskrypcji newsletterów. Gromadzone dane pozwalają na tworzenie strategii marketingowych firm. Informacje wyciągane z danych są istotnym wskaźnikiem handlowym, pozwalającym na usprawnianie dalszych wysiłków reklamowych przedsiębiorstw. Ponadto obrót tego typu danymi jest poza kontrolą organów odpowiedzialnych za nadzór biznesu reklamowego. Dodatkowo należy podkreślić, że większość aplikacji nie zawiera lub ma ukryte informację o gromadzeniu i przetwarzaniu informacji o zachowaniach młodych internautów. W Polsce w przypadku dzieci do 13 roku życia, że względu na ograniczenia prawne, na zbieranie, przetwarzanie i przechowywanie danych tego typu istnieje konieczność wyrażenia zgody przez rodziców i opiekunów (Wrzesień-Gandolfo, 2015, s.76-77).
Jednym z głównych obszarów wyodrębnionych w najbardziej znanym raporcie dotyczących zagrożeń elektronicznych EU KIDS ONLINE (Livingstone, Mascheroni,
5
Staksrud, 2015) jest sfera zagrożeń komercyjnych związanych z zawartością, gdzie użytkownik końcowy staje się świadomym lub nieświadomym odbiorcą treści. Przestrzeń ta dotyczy przede wszystkim funkcjonowania sektora komercyjnego, którego celem jest sprzedaż realnych lub wirtualnych produktów lub usług wśród młodych użytkowników sieci lub ich opiekunów. Sektor reklamy elektronicznej, będące przyporządkowany do e-biznesu jest segmentem stale i intensywnie rozwijającym się. Dodatkowo jak podkreśla J. Pyżalski nie jest to miejsce cechujące się ograniczeniami o charakterze formalnym, co sprzyja pojawianiu się nadużyć, niezdefiniowanych jednoznacznie a dostrzegalnych przez badaczy. Zasadniczym problemem jest w tej kwestii narażenie dziecka na kontakt z reklamą, która nie powinna być adresowana do tej kategorii wiekowej np. artykułów spożywczych wysokokalorycznych.
Wśród dorosłych odbiór i interpretacja reklam nie powinna stanowić większego problemu, jednakże dzieci, w szczególności w młodszym wieku charakteryzują niewystarczającą zdolnością rozróżniania treści reklamowych od neutralnych, czy też pozytywnych. W związku z tym może wystąpić sytuacja, gdy młodzi użytkownicy mają wyzwalane potrzeby, przynoszące zyski producentom, natomiast w dłuższej perspektywie przynoszące negatywne następstwa dla młodych internautów. Część produktów oraz usług pojawiających się jako reklama kontekstowa, bannery lub inne wysublimowane formy (np. spoty filmowe) mogą zawierać materiały nieadekwatne do wieku odbiorców (np. alkohol, treści erotyczne lub pornograficzne, substancje psychoaktywne), rozbudzając tym samym zainteresowanie wymienionymi elementami. Informacje o produktach mogą być wyświetlane na zasadzie lokowania produktu. Zatem ich prezentowanie nie łączy się wprost z jednoznacznym ich ujmowaniem w kategorii oficjalnej reklamy. Reklama zatem może być włączana jako fabuła gry, teledysku, zawartości strony w celu rozbudzania w podświadomości chęci zakupu (Pyżalski, 2017, s.170-171).
Producenci jedzenia klasyfikowanego jako junk food, czy też kreujący nowe trendy w modzie, sprzedający nowe formy rozrywki aktywnie organizują w sieci wydarzenia mające przyciągać uwagę grupy docelowej. Wśród reklam wyświetlanych w serwisach dla młodszych użytkowników pojawiają się przekazy narzucające aspiracje i mody, modele piękna, czy też nawyki żywieniowe. Zdarzają się również przypadki zachęcania do zakupu produktów, które zgodnie z prawem nie mogą być nabywane w tej grupie wiekowej. Niebezpieczna jest również reklama kontekstowa, która zachęca do skorzystania z usług lub nabycia produktów przeznaczonych dla osób pełnoletnich. Niektóre „darmowe aplikacje” wyświetlają szereg reklam, z którymi młody użytkownik musi się zapoznać, aby skorzystać z dalszych funkcjonalności strony lub aplikacji. Jest to forma ukrytej zapłaty za możliwość skorzystania
6
z danej usługi (Wrzesień-Gandolfo, 2015, s.77-78). Wśród zadań edukacji medialnej już od najmłodszych etapów pojawia się wyzwanie polegające na kształtowaniu wiedzy na temat ukrytych form płatności i rozumienia tego typu komunikatów medialnych. Młody użytkownik sieci powinien posiadać świadomość, że czas poświęcony na zapoznanie się z emitowaną reklamą jest formą płatności za możliwość użytkowania danej treści, czy też usługi.
Reklama wśród młodszych użytkowników może być odbierana jako przedłużenie oglądanych programów, stron internetowych, teledysków, prezentowanych w sposób barwny, dynamiczny, ludyczny. Zainteresowanie reklamą uwarunkowane jest w większym stopniu zastosowaniem technik wykonania treści reklamowej niż właściwą specyfiką prezentowanego produktu. Reklama ukierunkowana na młodych odbiorców posiada w swej treści elementy charakterystyczne i istotne dla wieku odbiorcy, przykładowo właściwości charakterologiczne i przedmioty, z których korzystają lub są dla nich ważne: pragnienie idealnej miłości, dbałość o wygląd, chęć posiadania rzeczy cenionych przez rówieśników, czy też sytuację kojarzone z produktem podnoszące możliwość akceptacji społecznej. Potrzeby beztroskiej zabawy, miłego spędzania czasu, egzemplifikację buntu, możliwość bycia niezależnym, podejmowania własnych decyzji to elementy składowe przekazów medialnych mogące zachęcać do podjęcia decyzji konsumenckiej lub utrwalające wybory (Rybowska, 2016, s.387).
Swoisty język reklamy online związany jest z manipulacją, która może kreować w internautach poczucie winy, słabości i porażki w sytuacji braku posiadania danego produktu.
Taka sytuacja może prowadzić do wyzwolenia materialistycznego nastawienia młodych odbiorców reklam, natomiast niespełnienie oczekiwań związanych z nienabyciem produktu do niezadowolenia, a nawet konfliktów w rodzinie. Reklama internetowa jest nieco trudniejsza w tym przypadku do rozróżnienia niż przekaz występujący w radio, telewizji, prasie, tablicach ogłoszeniowych, akcjach sklepowych. Multimedialność reklam sprzyja zaangażowaniu oraz jest trudniejszy do rozróżnienia ze względu na ramy czasowe, czy też ukrytą formę (Wrzesień-Gandolfo, 2015, s.78-79).
Mechanizmy i wyzwania
Reklamy umieszczone w sieci oddziałują szczególnie na osoby w wieku adolescencji gdy dotyczą substancji będących zakazanymi lub niepodlegających uregulowaniom prawnym.
Wpływ reklamy internetowej tego typu został zauważony wśród nastolatków eksperymentujących z papierosami elektronicznymi. Istnieje zatem dostrzegalna zależność na poziomie p<0,05 pomiędzy ekspozycją na reklamę a podejmowaniem decyzji o zakupie
7
danego wyrobu quasitytoniowego (Singh et al., 2016). Reklamy substancji adresowanych do dorosłych często w tej samej formie często przetransponowane są w przestrzeń mediów sieciowych. Kanały telewizyjne emitujące reklamy substancji reglamentowancyh w poszczególnych krajach podlegają skrupulatnemu nadzorowi (m.in. godzina i forma emisji), co w przypadku zawartości stron internetowych nie jest zadaniem prostym ze względu chociażby na lokalizację serwerów (Siegel et. al., 2015, s. 361–367). Szczególnej kontroli wymaga również nie tylko reklama internetowa ale również możliwość zamawiania na przykład produktów alkoholowych lub substancji psychoaktywnych przez Internet (Löbell- Behrends, 2008, s. 346–353). Sprzedaż wynikająca z reklamy również internetowej materiałów psychoaktywnych np. dopalaczy pomimo obostrzeń prawnych dalej ma miejsce w wybranych krajach. Działanie to odbywa się poprzez obejście obostrzeń prawnych po stronie sprzedawców lub występuje w tzw. „deep internet” (Thais Sardá, 2017).
Z badań przeprowadzonych wśród dorosłych oraz młodzieży wynika, że młodszym odbiorom reklam o wiele częściej zapadają w pamięci treści dotyczące alkoholu niż przykładowo ich rodzicom. Sceny reklam i zdjęć ulokowanych w internecie związane z sytuacją konsumpcji alkoholu przez znane postacie (w tym celebrytów) zapamiętało 36,1%
nastolatków. Młodzież wykazuje większą ekspozycję na reklamy alkoholowe i materiały promocyjne niż dorośli w większości rodzajów mediów, w tym w internecie. Powyższe ustalenia z amerykańskich badań podkreślają potrzebę kształtowania standardów branżowych, dotyczących umieszczania reklamy alkoholowej w sieci oraz opracowania lepszych narzędzi do monitorowania sytuacji narażenia młodzieży na marketing substancji alkoholowych (Jernigan et. al., 2017, s. 618-625).
Reklamy internetowe to nie tylko wymienione wcześniej banery, okienka popup, spoty multimedialne, konkursy, lecz również komunikaty formułowane w ramach jednego z najbardziej popularnych serwisów jakim jest Twitter. Serwis Twitter stał się "dzikim zachodem" dla agencji reklamowych. Elektroniczne papierosy są intensywnie reklamowane przez kanały Twittera. Mechanizm promocyjny występujący w krótkich komunikatach warunkuje bardzo pozytywne skojarzenia wśród odbiorców tychże przekazów. Związane jest to z oferowaniem zniżek w trakcie zakupów tego typu produktów, ukazywaniem
"przyjaznych dla dzieci" smaków np. owocowych, deserowych, generowanie fałszywych opinii na temat tego typu produktów, czy też możliwością otrzymywania darmowych próbek.
Wzmacnianie komunikatów związanych z papierosami elektronicznymi dokonywane jest poprzez używanie słów pozytywnych, takich jak: "najlepsze", "wygrana", "zdrowie", "rabat", co dodatkowo zniekształca wśród odbiorców pierwsze skojarzenia z właściwymi cechami
8
danego produktu (Clark et. al., 2016, s.1-14). Ustalenia te są zgodne z ogólnymi właściwościami reklamy internetowej ukierunkowanej na młodzież, która posiada w sobie wartości związane z: transgresją, przygodą, materializmem, konkurencyjnością, mocą, sukcesem (DE FRUTOS TORRES et. al., 20112, s. 175-202).
Z przeprowadzonych badań wynika również, że ankietowani nastolatkowie (42/54%) widzieli / słuchali reklam więcej niż jeden raz dziennie, które ukierunkowane były na słodkie napoje (w tym energetyczne). Osoby w wieku 14-15 lat najczęściej zgłaszały posiadanie wiedzy na temat reklam napojów gazowanych. Chłopcy częściej deklarowali odbiór i znajomość reklam sportowych napojów niż dziewczyny (Kumar et. al. 2015, s.1173-1179).
Napoje energetyczne podobnie jak papierosy elektronicznie nie mieszczą się w kryteriach całkowicie zakazanych substancji psychoaktywnych, dlatego tym trudniej wymagać jest nakładania sankcji związanych z przekazem medialnym. W kontekście konsumpcji tychże produktów profilaktyka medialna łączy się ściśle z profilaktyką zdrowotną.
Wyniki badań dowodzą, że niemalże wszyscy młodzi ludzie są narażeni na reklamy które nie są adresowane do własnej grupy wiekowej. W szczególności młode osoby podkreślają, że są bombardowane wiadomościami, zwłaszcza o charakterze reklam pop-up lub wyświetlanymi kontekstowo. Zdecydowana większość młodych internautów deklaruje otrzymywanie spamu z zaproszeniem do korzystania z portali hazardowych. Choć większość adolescentów lekceważy przesyłane i wyświetlane komunikaty, będąc jednocześnie świadomym zagrożeń związanych z hazardem, to pojawiają się również w mniejszej części deklaracje o tym iż tego typu komunikaty zachęcają ich do uprawiania hazardu online (Derevensky et. al., 2010, s.21-34). Reklamy pomimo posiadania wysokich kompetencji cyfrowych w zakresie bezpieczeństwa mogą jednak odpowiednio ukształtowane, rozbudzać ciekawość do eksperymentowania, w szczególności wśród nastolaktów.
Intersujące są również wyniki badań dotyczące reklamy nie wprost, wynikającej ze współdzielenia zdjęć wśród adolescentów. Tendencja ta dotyczy np. posiłków spożywanych przez młodych użytkowników o których informują innych w sieci. Analiza zdjęć umieszczanych w popularnych serwisach społecznościowych np. na stronie Instagram, Facebook potwierdza, że medium to stało się istotną sferą kształtującą wiedzę o świecie oraz wpływając tym samym na decyzje konsumenckie. W jednym z badań analiza jedzenia i rodzaju artykułów spożywczych przez adolescentów możliwa była poprzez śledzenie hashtagów, które określały wiek użytkownika oraz preferowane artykuły spożywcze i posiłki.
Produkty żywnościowe zostały zidentyfikowane i sklasyfikowane w oparciu o rodzaj żywności oraz sposoby prezentacji tychże artykułów. Większość użytkowników - nastolatków
9
85% udostępniła zdjęcia na swoim profilu zawierające artykuły spożywcze, natomiast 67,7%
przedstawiała jednocześnie produkty o wysokiej zawartości kalorii oraz cechujące się niskim poziomem składników odżywczych. Ten rodzaj kreatywności w tworzeniu zawartości materiałów multimedialnych przekłada się na wybory konsumenckie wśród odbiorów komunikatów rówieśniczych, ze względu na mechanizm społecznego uczenia się (Holmberg, 2016, s. 121-129).
Podsumowanie
Francuskie wyniki badań z 2016 roku dowodzą, że większość uczniów oświadczyła, że co najmniej raz w miesiącu zapoznawała się z reklamami alkoholowymi w supermarketach (73,2%), w filmach (66,1%), czasopismach i gazetach (59,1%), umieszczonych na billboardach (54,5%) i w Internecie (54,1%). Reklamy tego typu mają znaczące oddziaływanie na pamięć, ponieważ 27,8% badanych zapamiętało typ napoju, 18,2% markę, 13% czuje się po spożyciu napoju identycznie jak po obejrzeniu reklamy, natomiast 19,6%
stwierdziło, że reklama jest atrakcyjna (chłopcy uzyskują zdecydowanie wyższy wynik w tym zakresie niż dziewczęta, przy wskaźniku p<0,05) (Gallopel-Morvan et. al., 2017, s.86-93).
Kwestia reklam internetowych i ich oddziaływania na społeczeństwo staje się zatem wyzwaniem w perspektywie bezpiecznego wychowania, podobnie jak ma to miejsce w przypadku „starych kanałów” przekazów informacyjnych.
W świecie rzeczywistym reklama kierowana do młodych użytkowników podlega regulacjom prawnym i etycznym ze względu na odpowiedzialność instytucji i firm za bezpieczeństwo. Niestety jak podkreśla Wrzesień-Gandolfo regulacje dotyczące przestrzeni online cechują się odmiennymi mechanizmami niż przestrzeń offline (Wrzesień-Gandolfo, 2015, s.79-80). W związku z tym istnieje konieczność realizowania kompleksowych działań w ramach wspomnianej we wstępie edukacji medialnej, obejmującej szkołę (włączanie w treści nauczania wątków dotyczących interpretacji reklamy internetowej i jej oddziaływania na końcowych odbiorców), rodziców (uwrażliwienie na mechanizmy propagowania treści komercyjnych w sieci) (Tomczyk, Wąsiński, 2017).
Niniejszy tekst został intencjonalnie osadzony w paradygmacie ryzyka pedagogiki mediów. Wynika to z celowego uwrażliwienia na zaniedbany obszar, jakim są zagrożenia elektroniczne dotyczące bezpieczeństwa cyfrowego w aspekcie występowania treści komercyjnych. Pomimo, że ten fragment kompetencji cyfrowych związanych z bezpieczeństwem cyfrowym jest coraz częściej widoczny w badaniach zagranicznych np. EU KIDS Online (Livingstone, Mascheroni, Staksrud, 2015) oraz polskich realizowanych na
10
zlecenie MEN – Bezpieczna+ (Cyfrowo Bezpieczni) (Tomczyk, Srokowski, Wąsiński, 2016) to jednak obszar ten wymaga ciągłego rozwoju pod względem metodycznym determinowanym rozwojem usług społeczeństwa informacyjnego (Ziemba, 2017) oraz przeniesieniem idei zrównoważonego i bezpiecznego rozwoju nowych mediów w praktyki edukacyjno-wychowawcze (zob. Potyrała, 2017; Szpunar, 2012).
Bibliografia:
Clark, E. M., Jones, C. A., Williams, J. R., Kurti, A. N., Norotsky, M. C., Danforth, C. M., &
Dodds, P. S. (2016). Vaporous Marketing: Uncovering Pervasive Electronic Cigarette Advertisements on Twitter. Plos ONE, 11(7), 1-14. doi:10.1371/journal.pone.0157304 DE FRUTOS TORRES, B., SÁNCHEZ VALLEY, M., & VÁZQUEZ BARRIO, T. (2012).
Empirical analysis of values on interactive advertisement aimed at a teenage audience.
Comunicación Y Sociedad, 25(2), 175-202.
Derevensky, J., Sklar, A., Gupta, R., & Messerlian, C. (2010). An Empirical Study Examining the Impact of Gambling Advertisements on Adolescent Gambling Attitudes and Behaviors.
International Journal Of Mental Health & Addiction, 8(1), 21-34. doi:10.1007/s11469- 009-9211-7
Francuz, P., Pisarek, J. (2015). Wpływ sposobów korzystania z mediów na poznawcze i emocjonalne funkcjonowanie dzieci i młodzieży. „Cyfrowi tubylcy” z psychologicznej perspektywy W: M. Fedorowicz, S. Ratajski (red.). O potrzebie edukacji medialnej w Polsce. Warszawa: Polski Komitet ds. UNESCO.
Gallopel-Morvan, K., Spilka, S., Mutatayi, C., Rigaud, A., Lecas, F., & Beck, F. (2017).
France's Évin Law on the control of alcohol advertising: content, effectiveness and limitations. Addiction, 11286-93. doi:10.1111/add.13431
Holmberg, C., E. Chaplin, J., Hillman, T., & Berg, C. (2016). Adolescents' presentation of food in social media: An explorative study. Appetite, 99121-129.
doi:10.1016/j.appet.2016.01.009
Jasielska, A., Maksymiuk, R. (2010). Dorośli reklamują dzieci kupują. Kindermarketing i psychologia. Kraków: Wydaw. Scholar.
Jernigan, D. H., Padon, A., Ross, C., & Borzekowski, D. (2017). Self-Reported Youth and Adult Exposure to Alcohol Marketing in Traditional and Digital Media: Results of a Pilot Survey. Alcoholism: Clinical & Experimental Research, 41(3), 618-625.
doi:10.1111/acer.13331
Kumar, G., Onufrak, S., Zytnick, D., Kingsley, B., & Park, S. (2015). Self-reported advertising exposure to sugar-sweetened beverages among US youth. Public Health Nutrition, 18(7), 1173-1179. doi:10.1017/S1368980014001785
Lange, R., Osiecki, J. (2014), Nastolatki wobec Internetu, Pedagogium, Warszawa.
Livingstone, S., Mascheroni, G. and Staksrud, E. (2015) Developing a framework for researching children’s online risks and opportunities in Europe. EU Kids Online , London, UK.
Löbell-Behrends, S., Kuballa, T., el-Atma, O., Marx, G., & Lachenmeier, D. W. (2008).
Internethandel und Werbung mit alkoholhaltigen Getränken: Versagen der industriellen Selbstkontrolle? SUCHT, 54(6), 346–353. doi:10.1024/2008.06.04
Piotrowska, R., Rozkosz, E. A. (2014). Edukacja medialna i informacyjna w szkole. O analizie programów nauczania. W: E. Głowacka, M. Kowalska, P. Krysiński (red.), Homo communicativus. Współczesne oblicza komunikacji i informacji. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
11
Plichta, P., & Pyżalski, J. (2016). Narażenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi na hazard tradycyjny i internetowy oraz inne zachowania ryzykowne.
Niepełnosprawność. doi:10.4467/25439561.np.16.015.6841
Potyrała, K. (2017). iEdukacja. Synergia nowych mediów i dydaktyki. Kraków:
Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego.
Pyżalski, J. (2017). Dzieci w wieku przedszkolnym w świecie technologii informacyjno- komunikacyjnych – w stronę zagrożeń W: J. Pyżalski (red.), Małe dzieci w świecie technologii informacyjno-komunikacyjnych. Łódź: Wydaw. Eter.
Rybowska, A. (2016). Wpływ reklamy na zachowania młodych i starszych konsumentów.
Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, 45(1), 385–394.
doi:10.15584/nsawg.2016.1.39
Siegel, M., Kurland, R. P., Castrini, M., Morse, C., de Groot, A., Retamozo, C., … Jernigan, D. H. (2015). Potential youth exposure to alcohol advertising on the internet: a study of internet versions of popular television programs. Journal of Substance Use, 21(4), 361–
367. doi:10.3109/14659891.2015.1029023
Singh, T., Agaku, I. T., Arrazola, R. A., Marynak, K. L., Neff, L. J., Rolle, I. T., & King, B.
A. (2016). Exposure to Advertisements and Electronic Cigarette Use Among US Middle and High School Students. PEDIATRICS, 137(5), e20154155–e20154155.
doi:10.1542/peds.2015-4155
Siuda, P., Stunża, G.D., Dąbrowska, A.J., Klimowicz, M., Kulczycki, E., Piotrowska, R., Rozkosz, E., Sieńko, M., Stachura, K. (2013). Dzieci Sieci 2.0: Kompetencje Komunikacyjne Młodych. Instytut Kultury Miejskiej, Gdańsk.
Szpunar, M. (2012). Nowe – stare medium, Warszawa: IFIS PAN.
Thais Sardá. (2017). Online surveillance, Tor Network, and anonymity: a study about Deep
Web’ perceptions and representations. Unpublished.
https://doi.org/10.13140/rg.2.2.21707.80164
Tomczyk, Ł., & Wąsiński, A. (2017). Parents in the Process of Educational Impact in the Area of the Use of New Media by Children and Teenagers in the Family Environment.
TED EĞİTİM VE BİLİM. doi:10.15390/eb.2017.4674
Tomczyk, Ł., Srokowski, Ł., Wąsiński, A. (2016). Kompetencje w zakresie bezpieczeństwa cyfrowego w polskiej szkole. Tarnów: Stowarzyszenie Miasta w Internecie.
Wrzesień-Gandolfo, A. (2015). Reklama i marketing online skierowane do dzieci W: A.
Wrzesień-Gandolfo (red.), Bezpieczeństwo dzieci online. Warszawa: NASK i Fundacja Dzieci Niczyje.
Ziemba, E. (2017). The Contribution of ICT Adoption to the Sustainable Information Society.
Journal of Computer Information Systems, 1–11. doi:10.1080/08874417.2017.1312635
