dr Marek Porzycki
- Gotówka (pieniądz symboliczny): banknoty i monety. Formalnie: zobowiązanie banku
centralnego.
- Pieniądz bezgotówkowy: zapis na rachunku
bankowym. Formalnie: wierzytelność w stosunku do banku.
Czy w przewidywalnej przyszłości pieniądz
gotówkowy zostanie całkowicie wyeliminowany?
- Późne średniowiecze w płn. Włoszech:
stopniowy rozwój od usługi przesyłania pieniędzy na odległość po przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów.
- Banknot jako dłużny papier wartościowy inkorporujący wierzytelność pieniężną (w pieniądzu kruszcowym)
- Model biznesowy banku: depozyty, kredyty i usługi płatnicze. Marża odsetkowa.
- System rezerwy częściowej (fractional reserve
banking) – finansowanie udzielanych kredytów z przyjmowanych depozytów, bez utrzymywania pełnej rezerwy umożliwiającej zwrot wszystkich depozytów.
- Słaby punkt: depozyty mogą zostać wycofane
natychmiastowo, podczas gdy roszczenia banku z tytułu kredytów mają długie terminy zapłaty.
- Zagrożenie: panika bankowa (bank run), nagłe żądanie wypłaty depozytów przez znaczną część posiadaczy rachunków. Znaczenie systemów
gwarantowania depozytów (np. BFG).
-
Lista z art. 5 Prawa bankowego: czynności bankowe bezwzględne (ust. 1) i czynności bankowe względne (ust. 2).
-
W uproszczeniu: przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów to czynności bankowe
bezwzględne, natomiast usługi płatnicze to w większości czynności bankowe względne.
-
Znaczenie ww. regulacji dla innowacji w usługach płatniczych i działalności tzw.
fintechów.
- Przedmiotem bankowych rozliczeń pieniężnych są środki na rachunku bankowym = wierzytelność w stosunku do banku.
- Podstawowe konstrukcje prawne: przelew (cesja) wierzytelności oraz przekaz.
- Rozliczenia gotówkowe (jedna ze stron nie ma
rachunku bankowego) i bezgotówkowe (obie strony mają rachunek bankowy).
BANK
DŁUŻNIK (płatnik) WIERZYCIEL
(odbiorca płatności)
- Wpłata gotówki na rachunek wierzyciela
- Czek gotówkowy – papier wartościowy, dyspozycja wystawcy czeku udzielona trasatowi [bankowi -
MP] obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty
okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku.
- Inkaso czeku
- Dlaczego w Polsce czeki praktycznie wyszły z użycia, a np. w USA albo we Francji ciągle są stosowane? Pojęcie leapfrogging
- Czek rozrachunkowy – jak czek gotówkowy, tylko posiadacz czeku otrzymuje środki na rachunek bankowy
- Polecenie przelewu - udzielona bankowi dyspozycja dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela
- przykłady ułatwień stosowanych w praktyce przy poleceniach przelewu: przelewy natychmiastowe, płatności mobilne BLIK
- Karty płatnicze – karty debetowe i kredytowe
- Pieniądz elektroniczny
- Polecenie zapłaty (direct debit) - obciążenie określoną kwotą rachunku płatniczego płatnika na skutek
transakcji płatniczej zainicjowanej przez odbiorcę, dokonywanej na podstawie zgody, której płatnik
udzielił odbiorcy, dostawcy (np. bankowi) odbiorcy lub dostawcy płatnika
- zabezpieczenia przed nadużyciami: ograniczenia w stosowaniu, możliwość cofnięcia w każdym momencie zgody przez dłużnika, możliwość cofnięcia każdej pojedynczej transakcji przez
dłużnika do 8 tygodni/5 dni roboczych od jej wykonania.
- SEPA (Single Euro Payment Area) – zasada równego traktowania płatności krajowych i transgranicznych w euro w granicach UE/EOG/Szwajcarii + UK?
- Rozliczenia (clearing) – ustalenie wzajemnych roszczeń stron, z dokonaniem kompensaty wielostronnej.
- Rozrachunek (settlement) – wykonanie zobowiązań przez dokonanie odpowiednich uznań i obciążeń na rachunkach
- sposób pierwotny – rachunek u banku-korespondenta
- sposób obecny: systemy płatności – systemy rozliczeniowe (clearing systems), systemy rozrachunkowe RTGS (Real-
Time Gross Settlement, rozrachunek brutto w czasie rzeczywistym)
- Polska: systemy rozliczeniowe prowadzone przez KIR S.A.
(ELIXIR, EuroELIXIR), systemy rozrachunkowe typu RTGS prowadzone przez NBP (SORBNET2, TARGET2-NBP)
- UE: systemy rozliczeniowe prowadzone przez EBA Clearing (EURO1, STEP1, STEP2), system rozrachunkowy EBC
(TARGET2)
-
Polski system prowadzony przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) działa na
analogicznych zasadach, jak podobne
systemy w innych państwach członkowskich UE
-
podstawa prawna: ustawa z 10.6.2016 r. o
Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji; implementująca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/49/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie
systemów gwarancji depozytów (wersja
przekształcona
-
źródła finansowania: składki podmiotów objętych systemem (banki i SKOK-i)
- składki „regularne” oraz składki nadzwyczajne
-
zakres ochrony: środki deponenta na rachunkach w banku/SKOK-u do
równowartości 100.000 EUR, niezależnie od ilości rachunków
- w określonych sytuacjach (zbycie nieruchomości, nabycie spadku) do dwukrotności tej kwoty
- przy rachunkach wspólnych i powierniczych:
ochrona każdego z posiadaczy z osobna
- spełnienie warunku gwarancji: zawieszenie
działalności banku, wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości
- świadczenie z BFG jest płatne w terminie 7 dni roboczych od spełnienia warunku gwarancji
- w praktyce obsługa wypłat zlecana jest jednemu z większych banków z ogólnopolską siecią
placówek
- wierzytelność ponad kwotę środków
gwarantowanych deponent może zgłosić w postępowaniu upadłościowym banku
