Pierwsze powojenne nazwy miejscowości dawnego powiatu lubańskiego

Krzysztof Fokt

PIERWSZE POWOJENNE NAZWY MIEJSCOWOŚCI DAWNEGO POWIATU LUBAŃSKIEGO

Nie trzeba wykazywać, że pierwsze lata po II wojnie światowej były dla Polski okresem dynamicznych przemian. Najbardziej do- tknęły one oczywiście Ziemie Odzyskane, przeżywające wstrząs całkowitej wymiany ludności z niemieckiej na polską. Napływający Polacy z miejsca przystąpili do, używając określeń ówczesnych, odniemczania zasiedlanych ziem. By czuć się swojsko na obcym dotychczas terenie, jęli wynajdywać polskie nazwy dla zastanych poniemieckich miejscowości. Nie mając czasu, by dzielić przysło- wiowy włos na czworo, często po prostu tłumaczyli stare nazwy na polski lub polszczyli jedynie ich brzmienie. Spotkało się to z obu- rzeniem kół politycznych i naukowych, dwojako motywowanym.

Po pierwsze, uznano za niedopuszczalne przedostawanie się śla- dów niemieckości do beztrosko wymyślanego przez osadników na- zewnictwa miejscowego. Trzeba tu przypomnieć, że był to czas, gdy skrzętnie usuwano w Zgorzelcu czy Lubaniu każdy ślad nie- mieckiego napisu na murze (chętnie zresztą zlecając tę robotę Niemcom), a co tu dopiero mówić o nazwach miejscowych niepo- lskiego pochodzenia!

Druga przesłanka przemawiająca za weryfikacją nazewnictwa miejscowego była bardziej szlachetna. Chodziło o to, by nie powta- rzać "radosnej twórczości" Niemców z lat 30-tych, kiedy to zmie- niano nazwy licznych miejscowości nie oglądając się na kryteria historyczne ani estetyczne.

Specjalna komisja przy Ministerstwie Administracji Publicznej zweryfikowała toponomastykę Ziem Odzyskanych, ale w zamiesza- niu pracowitych lat powojennych dbano raczej o szersze zaznajo- mienie ludzi z nazwami nowo wprowadzanymi, a nie świeżo znie- sionymi. Skutek takiego postępowania jest taki, że obecnie nikt, oprócz co niektórych, starszych mieszkańców poszczególnych miej- scowości nie pamięta nazw sprzed weryfikacji. A przecież stanowią one część wspólnych dziejów i kapitalny materiał do badań nad pol-

szczyzną sprzed łat kilkudziesięciu. Co więcej, jeśli nie można zi- dentyfikować nazw z lat 1945-48, także badania historyczne stają przed groźbą niemożności wykorzystania dostępnych źródeł. Do- datkowe utrudnienie stanowi zmiana liczby i granic gmin w 1947 r.

Rozwikłanie obydwu łamigłówek nie jest bynajmniej proste, gdyż weryfikacje nazewnictwa i podziału administracyjnego nie zawsze pozostawiały ślady urzędowe. Pierwszych polskich nazw punktów osadniczych powiatu lubańskiego trzeba więc szukać w rozproszonym materiale aktowym, co sprawia, że nawet tak wy- trawny badacz jak Bogdan Siciński mógł opublikować zaledwie 5 (słownie: pięć) przedkomisyjnych nazw z całego, większego prze- cież niż obecnie, obszaru powiatu lubańskiego. Szczęśliwie jednak żyją jeszcze ludzie pamiętający powojenne początki polskości na naszych ziemiach, zaś w lubańskim Archiwum Państwowym prze- trwało kilka "perełek" pozwalających na lokalizację tajemniczych nazw, np. okólniki starostów w sprawie polskiego nazewnictwa (szczególnie w aktach gminy Zaręba), sprawozdania z akcji żniw- nej, oraz nieco akt wymieniających nazwy przedkomisyjne równo- legle z niemieckimi lub z ustalonymi przez komisję. W poniższym wykazie uwzględniono także te nazwy przedkomisyjne, które prze- szły przez weryfikację w nie zmienionej formie, jeśli zostały po- świadczone w takiej postaci odpowiednio wcześnie, tj. przed praw- dopodobną ingerencją komisji.

Czasem zwracano także uwagę na oboczności nazw ustalonych

oraz losy nazw przedkomisyjnych - czy funkcjonują one nadal, nie

starając się jednak o kompletność tych danych, skoro mowa tu

o stanie współczesnym. Nazwy niemieckie z reguły podano

w brzmieniu zastanym przez Polaków w 1945 r. Układ wykazu

oparto na podziale administracyjnym sprzed 17 III 1947 r., stąd ko-

lonie, przysiółki i części współczesnych miejscowości mogą wystę-

pować samodzielnie, a liczba i granice gmin nie zgadzają się ze sta-

nem późniejszym.

L.p. NAZWA USTA- LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA

1 Lubań Śląski Lubań Lauban

Gmina Uniegoszcz L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA 1 Nawojów Łużyc-

ki

Słowiany Górne- Duże

Sächsisch Haugs- dorf 2 Nawojów Śląski Słowiany Dolne-

Małe

Schlesisch Haugs- dorf 3 Radogoszcz Zyczeniów Wünschendorf

3a (kolonia) Batorówka Logau

4 Radostów Dolny Dyminy Dolne Nieder Thiemendorf 4a (przysiółek) Muroróg Mauereck

5 Radostów Górny Dyminy Górne Ober Thiemendorf 6 Radostów Średni Dyminy Średnie Mittel Thiemendorf 7 Uniegoszcz Zarzecze Bertelsdorf

Gmina Zaręba L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA 1 Henryków Lu-

bański

Kurzyny Katholisch Henne- rsdorf/Ziethen Hen-

nersdorf

2 Księginki Świecowo Kerzdorf

3 Pisarzowice2 Dobrzyce Schreibersdorf 4 Pisarzów Pisaczów Schreiberbach 5 Wesołówka Wesołówka Löbenslust

L.p. NAZWA USTA- LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA

6 Zaręba Węgliny Ober/Nieder

Lichtenau 6a (kolonia) Ponikowo Augustenthal

Gmina Kościelnik L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA

1 Jałowiec Różany Wingendorf

2 Janówka Janówka Hain

3 Kościelnik Kościany Holzkirch

4 Kościelniki

Górne Głazowo Górne Ober Steinkirch 5 Kościelniki

Średnie Głazowo Stare3 Mittel Steinkirch 6 Kościelniki

Dolne Głazowo Dolne Nieder Steinkich 7 Szyszkowa Brzeżany Örtmannsdorf

Gmina Olszyna L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA

1 Bożkowice Wąsocz Eckersdorf

2 Grodnica Gizobil/Gisobil Gieshübel 3 Krzewie Małe Mały Kack Klein Stöckight

4 Olszyna Olszyny Langenöls

5 Olszyny Olszyny Dolne Nieder Langenöls

Gmina Sulików L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA 1 Mała Wieś Dolna Półpica/Półpice

Din. Nieder Halbendorf la (kolonia) Granice Friedrichsfelde

2 Mała Wieś Górna Półpica/Półpice

Grn. Ober Halbendorf 3 Studniska Dolne Stawiska Dolne Nieder

Schönbrunn 4 Studniska Górne Stawiska Górne Ober Schönbrunn

5 Sulików

Szymbark/

Szymbork/

Szymberg

Schönberg

5a (kolonia) Podgórze Hartha

Gmina Zawidów L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA

1 Borów Borowo Bohra

2 Ostrożno Ostrożno Ostrichen

3 Skrzydlice Skrzydlice Kundorf 4 Stary Zawidów Stary Zawidów Alt Seidenberg

5 Wilka Wilki Wilka/Wilke

6 Wrociszów Dolny Piastów Dolny Nieder Rudelsdorf 7 Wrociszów Górny Piastów Górny Ober Rudelsdorf

8 Zawidów Zawidów Seidenberg

8a Zawidów Osiedle Szybów Scheiba 9 Swiechów Ksawerów4 Zwecka/Erlbachtal

Gmina Siekierczyn L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA 1 Mikułowa3 Mikołajów/

Mikołajew Nikolausdorf 2 Nowa Karczma Górniki Neukretscham

3 Rudzica6 Księżyny Pfafendorf

3a (kolonia) Wyżne Hohberg

4 Siekierczyn Jeziorna/Jezierna Geibsdorf

5 Włosień Batowice Heidersdorf

6 Wyręba Dumna Góra Stolzenberg

Gmina Zalipie L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA 1 Grabiszyce7 Dolne Bartniki Dolne/

Niżne

Nieder Gerlachsheim 2 Grabiszyce3 Górne Bartniki Górne/

Wyżne

Ober Gerlachsheim 3 Grabiszyce5

Średnie Bartniki Średnie Mittel Gerlachsheim

4 Przylasek Przylesie Waldeck

5 Zalipie8 Lipy Górne Ober Linda/Ober Linde

5a Lipnik Lipolas Lindenfeld

5b (przysiółek) Popiele Neuer Anbau

5c (kolonia) Zielna Lindenhöh

6 Zalipie Dolne9/ Platerówka10

Lipy Dolne/Dolna Lipa

Nieder Linda/

Nieder Linde

Gmina Leśna L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA 1 Baworowa Niedźwiedzia Góra Beerberg

2 Leśna Lesin/Leśna Marklissa

3 Miłoszów

Twardowo/

Twardo wa/

Twardów

Hartmannsdorf

4 Smolnik Polesie Schadewalde

4a Jurków12 Jurków Prettin

5 Stankowice Rzeka Rengersdorf

5a Lechów (Rzeka) Lechów Hagendorf

Gmina Pobiedna L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA 1 Czerniawa

Zdrój Leśny Zdrój Bad

Schwarzbach 2 Giebułtów Międzylesie Gebhardsdorf

2a Augustów Augustów Audgustthal

2b Wola

Augustowska

Wola

Augustowska Estherwalde

3 Pobiedna Sokołów Wigansthal

3a Wola

Sokołowska

Wola

Sokołowska Heller

4 Świecie Swaratów Schwerta/

Schwertburg 5 Wolimierz Nowa Wieś Yolkersdorf

Gmina Biedrzychowice L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA 1 Bartoszówka Bartoszówka Scholzendorf 2 Biedrzychowice Kuźnica/Kuźnice Friedersdorf 3 Kalużna Kamienny Potok Steinbach 4 Karłowice Karłowice Neuwarnsdorf 5 Karłowiec13 Święciany Karlsberg 6 Nowa Świdnica Świdnica Neuschweinnitz

7 Wieża Łąki Wiesa

8 Zacisze Zacisze Hartha

9 Zamczysko Zamczysko Neidberg

10 Zapusta Jary Vogelsdorf

11 Złotniki Lubańskie Złotniki Goldentraum 12 Zloty Potok Złoty Potok Goldbach

Gmina Miedziane L.p. NAZWA USTA-

LONA

NAZWA PRZED- KOMISYJNA

NAZWA NIE- MIECKA

1 Bierna Czerwona Woda Berna

2 Miedziane" Piastów/Piastowo Küpper

2a Łowin Słomniki Neulöben

2b Jabłoniec Kramarzówka Neu Gablenz 3 Radzimów Dolny Lisice Dolne Nieder

Beilmannsdorf 4 Radzimów Górny Lisice Górne Ober Bellmanns-

dorf

5 Wielichów Królówka Königsfeld

Przypisy

1. B. Siciński, Pierwsze powojenne polskie nazwy miejscowe na Dolnym Śląsku, cz. 2, Śląski Labirynt Krajoznawczy 4:1992, s. 118.

2. Obocznie: Pisarzewice.

3. W rozkładzie jazdy PKP Lubań z 1946 r. stacje: Kościany Średnie i Głozow nad Gwizdem.

4. Do dziś w użyciu.

5. Obocznie: Mikułów.

6. Obocznie: Rudzice, Rudnica.

I. Obocznie: Grabieszyce.

8. Sporadycznie: Zalipie Górne.

9. Forma komisyjna.

10. Obocznie: Platerowo.

II. Obocznie: Miedziana lub Miedziany.

12. Obocznie: Jarków.

13. W użyciu: Karłowice.

Źródła

Archiwum Państwowe we Wrocławiu, oddział w Lubaniu Śląskim, zespoły nr 28 (j- a. nr 1, 2, 8, 9, 11-21, 37), 31 (j- a.

nr 1-4), 38 (j- a. nr 1), 39 O', a. nr 18), 40 (j. a. 17, 18,20), 41

(j. a. nr 10, 39), 42 (j. a. nr 1), 43 (j. a. nr 40, 41,49, 56), 44

O', a. nr 17, 20), 45 0- a. nr 27), 46 0. a. nr 66, 72, 76), 47 0-

a. nr 5, 55, 60, 73), 48 0. a. nr 5, 8).