ZARZĄDZANIE PUBLICZNE 3(43) 2018, s. 349–
360doi:10.4467/20843968ZP.18.023.8809 www.ejournals.eu/Zarzadzanie-Publiczne
MaciejGłogowski Uniwersytet Jagielloński w Krakowiee-mail:
maciej.glogowski@orangehill.pl
UCHWAŁYK R A J O B R A Z O W E NARZĘDZIEMWALKIZ GETTOIZAC JĄPRZESTRZENIMIEJSKIEJWPOLSCE
Abstract
Landscaperesolutions, asatoolforcounteractingghettoization ofurbansp acesinPoland
Urbandevelopmentisundeniablyconnectedwithdecidingaboutthedirectionofchangesthatt a k e p l a c e i n t h e u r b a n s p a c e . Currently,the challenge forlocaldecision-makers is to create ana t t r a c t i v e urbanspace,freefromnegativephenomenaamongwhichoneofthemostdisturbingi s g hettoization.Theaimofthisarticleistopresentthesubjectoftheprogressiveghettoiza- t i o n ofthePolishcities’spaceandtrytostopthisprocessbylocalauthoritieswiththeuseofl e g i sl a t i v e t o o l s , s u c h a s s o -
c a l l e d l a n d s c a p e r e s o l u t i o n s . I t s u p p l e m e n t s t h e d i s c o u r s e o v e r publicpoliciescarr iedoutbypublicadministrationbodiesincounteractingthenegativee ectsff o f t h e a p p r o p r i a t i o n o f u r b a n s p a c e . The article was based ontheanalysis of selected domestica n d foreignliteratureaswellastheanalysisofthecontentoflegalactsandtheirprojects.Itfitsi n t o theresearchgap,consistinginthelackofasyntheticapproachtotheissueofghettoization,p r e s e n t i n g t h e c u r r e n t s t a t e o f w o r k o n s o l u t i o n s i n t h i s a r e a in selected Polish cities.
Keywords:urbanspace,ghettoization,gatedcommunities,public policies,landscaperesol u-t i o n s
Streszczenie
Rozwójmiastzawszewiążesiękoniecznościąpodejmowaniadecyzjiokierunkuzmianw przestrz enimiejskiej.Obecniewyzwaniemdladecydentówjeststworzenieatrakcyjnejprze-
strzenimiejskiej,wolnejodnegatywnychzjawisk,spośródktórychjednymznajbardziejnie- p o k o j ą c y c h j e s t g e t t o i z a c j a . C e l e m a r t y k u ł u j e s t p r z y b l i ż e n i e
t e m a t y k i p o s t ę p u j ą c e j
g e t t o i z a c j i przestrzenipolskichmiastorazpróbpowstrzymaniategoprocesuprzezwładzeloka lnezapo-
mocąnarzędzilegislacyjnych,jakimisątzw.uchwałykrajobrazowe.Stanowionuzupełnienied y s k u r s u nadpolitykamipublicznymiorganówadministracjipublicznejwprzedmiocieprze -
c i w d z i a ł a n i a n e g a t y w n y m s k u t k o m z a w ł a s z c z a n i a p r z e s t r z e n i miejskiej.Artykuł p o w s t a ł n a p o d s t a w i e analizywybranejliteraturykrajowejizagranicznej,atakżetreścia
któwprawnychii c h projektów.P o w i n i e n c h o ć t r o c hę z m n i e j s z y ć l u k ę b a d a w c z ą , j a k ą s t a n o w i b r a k s y n t e -
350 MaciejGłogowski tycznegoujęciaproblematykigettoizacjiprezentującegoaktualnystanpracnadrozwiązaniamiw t y m o b s z a r z e w w y b r a n y c h m i a s t a c h P o l s k i .
Słowakluczowe:przestrzeńmiejska,gettoizacja,osiedlazamknięte,politykipubliczne, uchwały krajobrazowe
Wprowadzenie
Ostatnimilatywpolskichmiastachwidocznyjestcorazszybszyprzyrostlicz- byosiedligrodzonych(tzw.gattedcommunities).Mamydoczynieniaztzw.get- t o i z a c j ą przestrzenimiejskiej,czylizawłaszczaniemprzezwybranegrupyinte- resariuszyczęściprzestrzenimiastan a własnyużytek.S k u t k u j e t o zmianamiurba nistycznymiispołecznymi,którezaczęłyteżdostrzegaćwładzelokalne.Re-
alizującwłaściwesobiepolitykipubliczne,wykorzystująonedostępnenarzędziaprawa miejscowego,abyprzeciwdziałaćtymnegatywnymskutkom.Najistotniej-
szymorężemwrękusamorządówsąuchwały krajobrazowe.Ichprzedmiotem jestochronakrajobrazumiastaprzezkompleksowepodejście dozagadnień,któ- redotejporybyłyrozproszone,jeślichodziowłaściwośćorganówadministracjisamorz ądowej.Mająoneoddziaływaćnapoprawęestetykimiast,podniesieniewalorówu r b a n i s t y c z n y c h przestrzenimiejskiejorazpoprawęrelacjis p o ł e c z -
nych,m . i n . p r z e z r e g u l o w a n i e k w e s t i i stawianiaogrodzeń,m a ł e j architektu ryczyuporządkowanielokalizacji, formyiinnychelementówsytuowaniarekla mw przestrzenimiejskiej.
Przestrzeńmiejskaaprzestrzeńpubliczna
JakpodajeStanisławLiszewski[1997:60],przestrzeńmiastastanowi„nietyl- korodzajsurowca,czyswegorodzajubazędlapowstawaniazagospodarowaniamie jskiego[…],aleiczynnikokreślającymożliwościekspansjizdolnościtwór-
czychjegoużytkownikóworazjedenzważniejszychwymiarówintensyfikacjiw s z e l k i c h działalności.Jestjednoznaczniewyróżniającymsięfragmentemprze- strzenigeograficznej”,który„tworząludzie,grupyspołeczne,instytucje,syste- mydziałańitp.”[Słodczyk,2001:15].Przestrzeńmiejskajestwarunkiemist-
n i e n i a środowiska miejskiego[Majer,2010:117],determinującego zacho wania w s z y s t k i c h grupużytkownikówmiasta,k t ó r e f u n k c j o n u j ą c w tym o t o c z e n i u , w z a j e m n i e n a siebieoddziałują.
PrzestrzeńpublicznazkoleizostałazdefiniowanawKarciePrzestrzeni Pub- l i c z n e j [2009:2]wkategoriachspołeczno-
ekonomicznychjako„dobrowspólnieu ż y t k o w a n e , celowokształtowaneprzezczło wieka,zgodniezespołecznymizasa-damiiwartościami–
służącezaspokojeniupotrzebspołecznościlokalnychipo-
nadlokalnych.Opublicznymcharakterzeprzestrzenidecydujezbiorowysposób
jejużytkowania”.Artykuł2Ustawyzdnia27marca2003rokuoplanowaniui z a g o s p o d a r o w a n i u przestrzennymmówi,że
[…]ilekroćwustawiejestmowaoobszarzeprzestrzenipublicznej,należyprzeztorozumi ećobszaroszczególnymznaczeniudlazaspokojeniapotrzebmieszkańców,popraw yj a k o ś c i ichż y c i a i sprzyjającynawiązywaniukontaktóws p o ł e c z n y c h z e w z g l ę d u najegopołożenieorazcechyfunkcjonalno-przestrzenne,określonywstu-
diumuwarunkowańikierunkówzagospodarowaniaprzestrzennegogminy.
Zarządzanieprzestrzeniąpublicznąstanowiistotnączęśćstrategiiwizerunko-
wejmiasta.Obejmujezarównokwestieładuiestetyki,jakiorganizacjiżyciawtejprzestrzeni.Do brzezorganizowanaprzestrzeńpublicznatworzyatrakcyjneśro-dowisko
mającewpływnainneczęścimiasta[Tyliszczak,Włoszczyński,2014].
Gettoizacjaprzestrzenimiejskiej
Omawianiez jawi skage tto izac ji nal eży zacząćodwyjaśnienia,czymjesttzw.g e t t o miejskie.MarekS.SzczepańskiorazWeronikaŚlęzak-Tazbir[2007:34–
35]definiująjejako„obszar w przestrzenimiejskiej,odrębnyodot oczeni a, któr ymożemyopisaćiwyróżnićzapomocąspecyficznych,jemutylkoprzynależnychcech
”.Chodziotakiecechy,jak:
• wyraźnewyodrębnienieprzestrzenne(fizyczne–
płoty,mury,bramy,orazmentalne–
poczucieodmiennościopisywanegoobszaruwstosunkudojegootoczenia),
• względnahomogenicznośćstatusowamieszkańcówdanegoobszaru,
• poczucieodrębnościspołecznejiświadomościowej,jakiemająludzieza- m i e s z k u j ą c y określonyteren,
• odczuwanieenklawowości,czyliwyłączenia—zarównoprzezmieszkań- cówobszaru,jak i obserwatorówzewnętrznych,
• niskaprzenikalnośćpomiędzywyłączonymobszaremgettaajegootocze- n i e m [Szczepański,Ślęzak-Tazbir,2007:34–35].
Posługującsiękryteriumhistorycznym,możnawyróżnićgettaprzednowo- czesne,nowoczesneiponowoczesne[Pirveli,Rykiel,2007:74–
77].Wnaszychrozważaniachnajistotniejszejestznaczeniegettaponowoczesneg o,któremożep r z y b r a ć formęenklawydobrobytuwpostacistrzeżonegoosiedla,op artegonaza-
s a d z i e dobrowolnejizolacjiiwykluczeniazamożniejszychczłonkówspołeczności.
Osiedlazamknięteaproblemzawłaszczaniaprzestrzenimiejskiej
DominikOwczarekprzytaczadefinicjęzamkniętychosiedliSarahBlandyiin- nych[2003:2]:
Zamknięteosiedlatootoczonemuremlubpłotemjednostkimieszkalne,doktórychp u b l i c z n y dostępj e s t ograniczony,c z ę s t o strzeżoneprzyz a s t o s o w a n i u monitorin- gu(telewizjaprzemysłowa,CCTV)i/lubspecjalnegopersonelu,zwykleregulowanedoku mentami,którez o b o w i ą z u j ą mieszkańcówd o określonychzasadwspółżyciasąsiedz kiego[za:Owczarek,2011:366].
JakzauważaAnnaGąsior-
Niemiec,przypróbieuporządkowaniaitypologizacjiosiedlizamkniętychwartowziąćpo duwagękryteriumzaproponowaneprzezGeorgaGlaszego,opartenacechachfizyczny chosiedlizamkniętychicechachprojektua r c h i t e k t o n i c z n e g o , wedłu gktóregopowstały[Gąsior-Niemieciin.,2007:15].Zgodnieznimmożnawyróżnić:
• zamknięteapartamentowce,
• zamkniętewielobudynkowezespołymieszkalne,któredzieląsięnatrzytypy:
– zespołyoddzielniestojącychdomówjednorodzinnych, – zespołydomówszeregowych,
– zespoływielopiętrowychbudynkówmieszkalnych[Wołk,2012:27].
Osiedlagrodzonesąsymptomempoważnegokryzysuspołecznegoianomii,ukazująupade kwartości,normi regułż y c i a s p o ł e c z n e g o , naktórycho p i e r a ł sięg l o b a l n y sukces europejskiej(zachodniej) cywilizacji.Wieszcząonespołeczeństwom,którewesz ływ etappóźnejn ow o c z e sn o ś c i , żena j p e w n i e j stojąo ne w ob l i c z u p r z e j ś c i a z e stanupaństwapowszechnegodobrobytudostanupowszechnej(Hobbesowskiej)wo jnykażdegozkażdym[Gąsior-Niemieci in.,2007:6].
Zdaniemautorówosiedlagrodzone„stanowiąalboprzestrzennąilustracjęspołe czeństwaryzyka[…]albokolejnącegiełkęwbudowiemiasta-karceru,któ-
r e jużdawnotemuzostałouznanezadominującyspołeczno-przestrzennypara- d y g m a t organizacyjnyspołeczeństwawdobienowoczesności”[Gąsior-Niemieci i n . , 2007:6].
Częścimiast,wktórychdominujągrodzoneosiedla,składająsięczęstozod- dzielonychodsiebiepłotemwyspbloków,podłączonychpoddrogowysystemk o m u n i k a c j i pozwalającydotrzećdocentrum.Niejednokrotnieichplanyurbani- s t y c z n e nieprzewidują(lubograniczająjedominimum)przestrzenipublicznychdo brejjakości,gdziemożesiętoczyćżyciespołeczne.Brakjestplacówekedu-
kacyjnych,obiektówsportowych,usługowych.Taformazamieszkiwaniawiążesięt eżzespecyficznymiwzorcamiżyciaspołecznego,którenastawionejestnap o s t ę p u j ą c ą indywidualizacjęiprywatyzacjęzachowańorazkoncentracjęnaza-
s p o k a j a n i u w y ł ą c z n i e potrzebrodzinylubwłasnych[Owczarek,2011:366].
Samabudowaosiedligrodzonychniewymaganakładówfinansowychodwładzmia sta,jednakmusząoneimzapewnićinfrastrukturętechniczną.Inwestycjetep r o w a d z o n e sąnazewnątrzosiedligrodzonych,alesłużągłównieichmieszkań-
c o m . Inaczejmówiąc,sąopłacaneześrodkówpublicznych,awykorzystywanet y l k o p r z e z konkretnągrupęmieszkańców[Hardek,2015].
Zamknięteosiedlabudowanesąnajczęściejnaobrzeżachmiastinaobsza- r a c h podmiejskich,przezcowpisująsięwogólnyprocessuburbanizacji.Maria L e w i c k a iKatarzynaZaborska[2007]zauważająjednak,żegettoizacjadotyczy n i e tylkonowopowstającychosiedli,alerównieżtych,którejużistnieją.Wtens p o s ó b procesgrodzeniaosiedlinastępujeteżwcentralnychczęściachmiasta,d o p e ł n i a j ą c zbiórniedostępnejprzestrzeni,którapotencjalniemogłabyspeł niaćfunkcjepubliczne.
Gettoizacjamanietylkofizyczny,aleispołecznywymiar.Zdaniemużytkowni- kówiwłaścicielimieszkańusytuowanychwewnątrzosiedlizamkniętychzaletamit a k i e
g o rozwiązaniasąbezpieczeństwomieszkańców,poczuciekomfortu,estety- kamiejscaidbałośćonie.Mieszkańcytychosiedli,pytaniokorzyściwynikają- c e zżyciawzamkniętejprzestrzeni,zwracająuwagętakżenato,żeniemajątuwstępu osobynieupoważnioneiniechciane(domokrążcy,kolporterzyreklamitd.).
Jednakgłównąwadątakichosiedlijestto,żestanowiąswegorodzajuwyspy,abu- dowąifunkcjąprzypominajągetta.Poczuciebezpieczeństwajesttutajzłudne.Płotwcale niechroniprzedzłodziejem.Raczejwskazuje,żemamycośwartościowego,c o ś , c o należychronić.Zdarzasię,żenastrzeżonych osiedlachjest więcejkradzieżyniżnazwykłych[Hardek,2015].
Izolacjaniejestzatemsposobemnazapewnieniebezpieczeństwa.Rodząsiępod ziałynamieszkającychnaosiedlugrodzonymipozanim.Prowadzitodofrag-
mentaryzacjimiasta,któraprzejawiasięzamykaniemuliclubograniczeniemichd o s t ę p n o ś c i . Wkonsekwencjicodziennatrasawieluużytkownikówprzestrzenimi ejskiejzostajewydłużonaijestznaczącotrudniejszadopokonania.JakpodajeL e s z e k Hardek[2015],zbadańsocjologicznychwynika,że
[…]o s i e d l a grodzoneniszcząwięzimiędzyludzkie.Ichmieszkańcyizolująsięo d siebie, niemażadnychrelacjisąsiedzkich.Ajeślijużwystępują,przyjmująjedyniewymiarfor malnyl u b g r z e c z n o ś c i o w y . C i e k a w y m spostrzeżeniemsocjologówj e s t teżfakt, żemieszkańcyosiedlizamkniętychniewykazująprzywiązaniadomiejscazamieszkania ,nieidentyfikująsięznim.Przywiązująsięraczejdoswojegomiesz-kania,domu, a nie dodzielnicy.
Rolaadministracjipublicznejwzakresieprzeciwdziałaniagettoiza cjiprzestrzenimiejskiej
Negatywnekonsekwencjegrodzeniaosiedlimiejskichskłaniająprzedstawicieli w ł a d z lokalnychdopodejmowaniadziałańwramachprowadzonychpolitykpub- licznychmającychnaceluprzemyślanekształtowanieprzestrzeni,zapobiegającet e m u zjawiskulubniwelującejegoskutki.Niemniejjednaktennowysposóbdzia-
łania,tzw.inteligentnyurbanizmwXXIwieku,nadalnapotykabarieryprawnei polit yczne,gdyżniezawszetegorodzajuinicjatywypokrywająsięzwymaga-
niamiadministracyjnymi,politycznymiczyprawnymi[March,Ribera-
Fumaz,2016:826].Stądteżwprowadzeniupolitykipublicznejwzakresiekształtowania przestrzenimiejskiejtakistotnąrolęodgrywapartycypacjaiupodmiotowieniew s z y s t k i c h grupinteresu.JakpodajeStephenM. Wheeler,
[…]instytucjesektorap u b l i c z n e g o w p o s z c z e g ó l n y c h państwachświatad z i a ł a j ą w s p ó l n i e zdeweloperami,organizacjamidziałającyminarzeczspołeczeńst waoby-
watelskiego,lokalnymimieszkańcami,wprzedmiociepodjęciainicjatywmającychnace lukształtowaniekrajobrazum i e j s k i e g o w przyszłości[…].W y z w a n i e m dlar z ą d ó w poszczególnychpaństwjeststworzenieodpowiednichnarzędzi
nadzorunaddziałaniamizwiązanymiz kształtowaniemz r ó w n o w a ż o n e j z a b u d o w y w ramachprzestrzenimiejskich[Wheeler,2015:188]1.
Mowatuoswoistychramachichfunkcjonowania,wyznaczającychnormy,kieru nekizasięgpolitykpublicznychsamorządówlokalnychwomawianejma-
terii.Toadministracjarządowaustanawiaszerokiestandardydotyczącem.in.do-
s t ę p n o ś c i ulic,gruntów,gęstościzabudowy,dostępudoterenówrekreacyjny ch,infrastrukturyitp.,azadaniemsamorządujestichwdrażanieprzezdopasowanied o lokalnychwarunków.
Uchwałykrajobrazowejakoaktyprawalokalnegomająceprzeci wdziałaćgettoizacji
Aktywnośćadministracjipublicznejszczeblalokalnegownaszymkrajuzwiąza- n a zprzeciwdziałaniemgettoizacjiprzestrzenimiejskiejzdecydowaniewzrosła w ciąguostatnichlat.Corazwięcejsamorządówdecydujesięuchwalaćiwpro- wadzaćwżycietzw.uchwałykrajobrazowe.
Prawodoprzygotowaniauchwałdałatzw.ustawakrajobrazowa,obowiązu- jącaod11września2015roku[Ustawazdnia24kwietnia2015r.ozmianienie-
którychustawwzwiązkuzewzmocnieniemnarzędziochronykrajobrazu,Dz.U.
1Przekład własny.
z2015r.poz.774).Najejpodstawieradygminmogąokreślićwformieuchwał,g d z i e ijakieogrodzenia,reklamyiobiektymałejarchitekturymożnaumieszczać,j a k i e mająmiećga baryty,kolorystykę,formęorazzjakichmateriałówbudowla- nychmogąbyćwykonywane.Obecniepracenadwprowadzeniemwżycieuchwałk r a j o b r a z o w y c h trwająm.in.wWarszawie,Krakowie,Wrocławiu,Łodzi,Szcze- c i n i e iwTrójmieście.Sąnaróżnymetapiezaawansowania.Wwiększościtych m i a s t obecnieprowadzonesąkonsultacjeprojektówuchwałzinteresariuszami.
K o o r d y n a c j a pracnaróżnychszczeblachmożepomócrozpoznaćmotywy,ja- kimikierująsięinteresariuszeorazwkonsekwencjizlikwidowaćniechcianeele- mentykrajobrazu,zachęcającjednocześnie dozmianymyślenianarzeczkształ- towaniabardziejzrównoważonegokrajobrazu[Wheeler,2015:188].
WwypadkuWarszawynajistotniejszezałożeniauchwałykrajobrazowejzde- fi n i o w a n o następująco:
[…]uchwałakrajobrazowawytyczaćpowinnaprawidłowei długoterminowestan- dardyrealizowaniainstalacji,którychdotyczy,izmierzaćdogruntownejpoprawyładuprz estrzennegowtymzakresie,a nie konserwacjistanuistniejącego.
Zu w a g i nauwarunkowaniaprawne,uchwałar e g u l o w a ć m u s i wszystkietrzyza- gadnieniasprecyzowanewart.37aust.1Ustawyoplanowaniuizagospodarowaniuprzest rzennym,t j . obiektym a ł e j architektury,nośnikir e k l a m o w e (wtymszyldy)orazogro dzenia.
[…]
Zuwaginaodmiennycharakterproblematykiregulowanejwkażdymrozdziale,każ- d y znich wyznaczaćbędzieodrębnieterminewentualnegodostosowania istnieją- cychinstalacjidonowychprzepisów.
Zaistotnąwartośćuznanosolidarnepodniesieniej a k o ś c i przestrzenip u b l i c z n e j nacałymobszarzem. s t . Warszawy,w związkuz czyms t o su nk ow o niewielkina- c i s k wuchwalepołożonyzostanienatworzeniestrefmiastaodiametralnieróżnychr e g u l a c j a c h ; n i e wykluczatos p e c j a l n e j o c h r o n y o b s z a r ó w s z c z e g ó l n i e c e n n y c h , np.t e r e n ó w z i e l e n i [ U c h w a ł a nrXVII/365/2015z 17wrześni a2015r.Radam . s t . Warszawy…].
W części dotyczącejogrodzeń,zapisano,że:
Ogrodzeniapełniąwprzestrzenimiastabardzoróżnorodnerolefunkcjonalneiprze- strzenne,wzależnościodtypologiiilokalizacji,wzwiązkuzczymniejestwprak- tycemożliweprosteuregulowanietegozagadnieniazapomocąprostych,powszech- nychzakazówgrodzenia.
Uchwałaregulowaćbędziekwestieogrodzeńwtrzechaspektach:
– wysokości iprzezierności(ażurowości), – stosowanychmateriałów,
– możliwościsytuowania,
Maksymalnawysokośćiminimalnystopieńprzezierności[…]ogrodzeńregulowanybędzie wewzajemnejproporcji[…]iwzależnościodfunkcjigrodzonegoterenu[…].
Ograniczonezostaniestosowanieodstronyprzestrzenipublicznychniektórychma- teriałów(np.grubeprefabrykatybetonowe,blachafałdowa),przyczymkatalogtegotypuw yłączeńbędziewiększydlaogrodzeńznajdującychsięnaobszarachśródmiej-s k i c h l u b wzdłużciągówocharakterzereprezentacyjnym.
Ograniczonezostanie grodzenie modernistycznejzabudowywielorodzinnej,projek- t o w a n e j j a k o niegrodzona.[…]
Wykluczonezostanieprzegradzanieciągówp i e s z y c h , s t a n o w i ą c y c h istniejącepo- wiązaniapomiędzyprzestrzeniamipublicznymilubwyznaczonychwplanachmiej- s c o w y c h .
Uchwałaniebędzieobejmowaćparametrówtechnicznychogrodzeń,którewymaga- n e sąprzepisami
odrębnymi[UchwałanrXVII/365/2015z17września2015r.Radam . s t . Warszawy…].
Wartoprzytymzwrócićuwagęnakompleksowośćiszczegółowośćpropono- wanychregulacji,którychoddziaływaniebędziemiałozapewnebardzoistotnywp ływnawizerunekprzestrzenimiejskiej,alejednocześnieznacznieograniczyprawowł aścicieliideweloperówdoswobodnegokorzystaniazwłasnościiprawpochodnych.
WwypadkuKrakowatrwająobecnieszerokozakrojonekonsultacjespołecz- nenadkształtemprzygotowanejwkwietniu2016rokukoncepcjiuchwałyRadyMiasta KrakowawsprawieZasadiwarunkówsytuowaniaobiektówmałejarchi-
tektury,tablicreklamowych iurządzeńreklamowychorazogrodzeń.
Twórcyuchwałystawiająsobiezacel:
• ustaleniezasadiwarunkówsytuowanianaterenieGminyMiejskiejKrakówo b i e k t ó w m a ł e j architektury,t a b l i c r e k l a m o w y c h i urządzeńr e k l a m o w y c h orazogrodzeń,ichgabarytów,standardówjakościowychorazrodzajówma- teriałówbudowlanych,z jakichmogąbyćwykonane;
• ochronaistniejącejstrukturyspołecznejiprzestrzennej,tradycjimiejsca,lo- kalnejkultury,istniejącychwartościowychobiektówiukładówurbanistycz- nychpoprzezustalaniezasadistandardówdecydującychoharmoniiiporząd- kuprzestrzennym;
• ochronacennychhistorycznieikulturowowalorówwidokowychmiasta;
• poszanowaniedobregosąsiedztwarozumianegojakoprzeciwdziałaniedegra- d a c j i przestrzenipublicznejiterenówotwartychprzezurządzeniareklam o-we,informacyjne,promocyjne itechniczne;
• tworzeniepozytywnychrelacjimiędzyterenamipublicznymiaotaczającymijenie ruchomościamiprywatnymipoprzezochronęinteresuzbiorowegoprzedagresyw nymzawłaszczaniemprzestrzenipublicznej[KoncepcjauchwałyRadyMiasta Krakowa…, §3].
Wceluokreśleniazasadiwarunkówsytuowaniaogrodzeń,ichgabarytów,s t a n d a r d ó w jakościowychorazrodzajówmateriałówbudowlanych,zjakichmogąbyćwyk onaneogrodzenia,terenGminyMiejskiejKrakówpodzielononaczterystrefyprzestrz enne,różnicująctymsamymrestrykcyjnośćregulacji:
• Istrefaprzestrzenna–oprzeważającejfunkcjiterenówmieszkaniowychjed- norodzinnych[…];
• IIs t r e f a przestrzenna–
o p r z e w a ż a j ą c e j funkcjit e r e n ó w mieszkaniowychw i e l o r o d z i n n y c h […];
• IIIstrefaprzestrzenna– o przeważającejfunkcjiterenów usługowych[…];
• IVstrefaprzestrzenna–
oprzeważającejfunkcjiterenówzieleni[Koncepcjau c h w a ł y RadyMiasta Krakowa…, §17].
Dlaistniejącychwdniuwejściawżycieuchwałyogrodzeńtermindostosowa- n i a dozasadiwarunkówichsytuowaniaokreślonychwuchwalewskazujesięna1 styc znia2021roku,zwyjątkiemwymienionymw§18ust.2.
Krakówchceprzekonaćmieszkańcówdozrezygnowania
zgrodzeniaosiedliw i e l o r o d z i n n y c h orazterenówzielonych.Przepisyniebędą
miałymocy wstecz-
nej.Oznaczato,żeniebędzienakładaniakarnatych,którzyogrodziliswojeblo- ki[Krupa-Dąbrowska,2016].Stawiasięzatemnaplanowaniestrategiczneiwa- loredukacyjny.Matoniezwykleistotneznaczenierównieżwkontekścieochronyprawnabyt ychizasadylexretrononagit.
Jeślichodzioregulacjedotyczącegrodzeniaosiedlipoddanekonsultacjomspo łecznymwGdańsku,zakazujesięstosowaniaogrodzeńzprefabrykowanychpanelibe tonowychiżelbetowych,blach,płytztworzywsztucznych,tkanin,t e k s t y l i ó w ifoliiorazzawierającychelementyostre,niestanowiąceintegralnegoe l e m e n t u przęsłaogrodzenia.Dopuszczasięjedynieogrodzeniatrwalezwiązanez gruntem(zwył ączeniemtymczasowychogrodzeńplacówbudowyczyrobótbudowlanych).Ponadt ozezwalasięnasytuowanieodstronyterenówpublicznychw y ł ą c z n i e jednegorodz ajuogrodzenia,zuwzględnieniemjednegorodzajubramw j a z d o w y c h ifurtw ejściowych,dlakażdegogrodzonegobudynkulubzespołub u d y n k ó w nadanej nieruchomości[ProjektUchwały…].
Obecnietocząsięteżkonsultacjespołecznewsprawiekształtuuchwałykrajo-
brazowejwSzczecinie.W części projektu dotyczącejsytuowaniaogrodzeńczy- tamym.in.,żemająonebyćdostosowanedoistniejącegokrajobrazuiotaczającejzabudow y,zwyjątkiem:
• ogrodzeń[…]ograniczającychkorzystaniezciągówpieszychipieszojezd- nychłączącychdrogipublicznelubdrogępublicznązdrogąwewnętrzną,
• ogrodzeńograniczającychskutecznydojazd pojazdówsłużbdo posesji,
• ogrodzeńowysokościpowyżej2,20m,oileprzepisyodrębnenieokreślająinnej wysokościorazzwyłączeniemogrodzeńboisksportowych[UchwałaKrajobra zowaMiastaSzczecin,2017].
Otym,jakskomplikowanyidługotrwałyjesttoproces,świadczychoćbyhar- m o n o g r a m przyjętyprzezwładzelokalneSzczecina,wktórymzałożono,żepracer o z p o c z ę t e w2016rokuzakończąsiędopierowroku2024.
Ponadtowładzelokalne,wdrażającuchwałykrajobrazowe,napotykajączęstoszeregp roblemówwynikającychzzapisówprawamiejscowegoorazpowszechnegostosowaniad ecyzjiadministracyjnejowarunkachzabudowyizagospodarowania
terenu(dalejWZiZT),comabardzonegatywnywpływnajakośćprzestrzenimiejskiej .Zgodniezprzepisamiprawaotym,comożepowstaćnadanymtere-
n i e , decydujemiejscowyplanzagospodarowaniaprzestrzennego(dalejMPZP).
N a d a l jednakwystępujądużeopóźnieniawkwestiiwdrażaniatychplanów(np.w KrakowieMPZPobjętejest52,30%powierzchnimiasta[InformacjaBiuraPlano waniaPrzestrzennegoUrzęduMiastaKrakowa],wWarszawiezaśjedynie36,89%mi asta[InformacjaBiuraArchitekturyiPlanowaniaPrzestrzennegom.st.Warszawy]).Jeśliter enniejestobjętyplanem,inwestormożewystąpićowyda-n i e
d e c y z j i WZiZT,a na tej podstawie
opozwolenienabudowę.Rozwiązanietow zamyśleustawodawcymiałomiećcharakte rtymczasowydomomentuuchwa-
l e n i a przezwładzelokalnewszystkichMPZP.Stantentrwajednakod15lat,od- kądobowiązujeUstawazdnia27marca2003rokuoplanowaniuizagospodaro- w a n i u przestrzennym.
Szansąnauporządkowanieprzestrzenipolskichmiastmożebyćtzw.KodeksUrban istyczno-Budowlany,wktórymmająsięznaleźć
[…]z a p i s y p o s t u l o w a n e o d l a t przezś r o d o w i s k a s a m o r z ą d o w e , w tymzasad a,żez e z w o l e n i e budowlanemusibyćzgodnezestudium,taksamo,jakuchwalaneM PZP.S u g e r o w a n e przezsamorządowcówzmianydałybyrealnąmożliwośćuporząd kowa-
nianaszychmiast.Noweprzepisyprocedowanesąjednakbardzopowoli.Zaczętosięnimizaj mowaćwewrześniu2016rokuiwciążczekamynafinałpraclegislacyjnych[ K o ś m i d e r , 2018:19–20].
Wszystkiewymienioneinicjatywyzmierzajądozapewnieniazrównoważonegorozwoju miast przez przemyślanąpolitykękształtowaniafunkcjonalności,wize- runkuiestetykiprzestrzenimiejskiej.Wysokajakośćkształtowanegokrajobrazusprzyj arozwojowikultury,tworzywięzispołeczne,przynosikorzyścigospodar- czeibudujepozycjęmiasta[BroszurainformacyjnaUrzęduMiastaKrakowa…].Z pe wnościąprzyjęterozwiązaniaprzyczyniąsiędouporządkowaniaprze- strzenimiejskiejorazuczyniąjąatrakcyjniejsządlaużytkowników.Jednakczy towystarczy?
Wmojejopiniiproblemgettoizacjiprzestrzenimiejskiejjestowieleszerszyi nied asięgorozwiązaćwyłącznieprzezwprowadzeniewżycieuchwałkrajo-
brazowychorazinnychregulacjiczyzakazów,pociągającychzasobąkoniecznośćzape wnieniasprawnegosystemu egzekwowaniaobowiązującychprzepisów.Po- trzebnajestzmianamentalnościinteresariuszy,sposobuichmyślenia.Niezbędnajesttakże świadomośćwpływutegozjawiskanawieleaspektówżyciawmieścieorazzagrożeń,jak iesięznimwiążą.Przemyślanaikompleksowapolitykapub-
l i c z n a rząduiwładzlokalnychwzakresiekształtowaniaprzyjaznejiatrakcyjnejprz estrzenimiejskiej(obejmującarównieżdziałaniaedukacyjne)stajesięszcze-
gólnieważnawłaśnieteraz,gdyprocesgettoizacjipostępujewPolscewzastra- s z a j ą c y m tempie.
Uchwały krajobrazowe narzędziem walki z gettoizacją przestrzenimiejskiej w Polsce… 35 9
Bibliografia
BlandyS.,ListerD.,AtkinsonR.,FlintJ.
(2003),GatedCommunities:ASystematicReviewoftheResearchExperience,ESRCCentreforN eighbourhoodResearch,Bristol.
Gąsior-NiemiecA.,GlaszeG.,LippokD.,PützR.,(2007),Grodzeniemiasta. CasusWarsza-wy,
„StudiaRegionalneiLokalne”,4(30),5–30.
Krupa-DąbrowskaR.
(2016),U s t a w a k r a j o b r a z o w a : J a k m i a s t a będąujarzmiaćr e k l a m y ,
„Rzeczpospolita”,21.06.2016.
LiszewskiS.(1997),Przestrzeńmiejskaijejorganizacja[w:]JackowskiA.
(red.),Geografia,człowiek,gospodarka,WydawnictwoUniwersytetuJagiellońskiego,Krakó w.
LewickaM.,ZaborskaK.(2007),Osiedlazamknięte–czyistniejealternatywa?,
„KolokwiaPsychologiczne”,16,135–152.
MajerA.(2010),Socjologiaiprzestrzeńmiejska,WydawnictwaNaukowePWN,Warszawa.
MarchH.,Ribera-FumazR.(2016),SmartContradictions:ThePoliticsofMakingBarcelonaa Self- Su cientffi City,„EuropeanUrbanandRegionalStudies”,23(4),816–830.
OwczarekD.(2011),Zamknięteosiedla,czylidylematwspółczesnychpolskichmiast.Bada- n i e porównawczemieszkańcówzamkniętychiotwartychosiedliwWarszawie,
„PrzeglądSocjologiczny”,60(2–3),365–391.
PirveliM.,RykielZ.
(2007),Gettoanowoczesność[w:]B.Jałowiecki,W.Łukowski(red.),Gettoizacjapolskiejpr zestrzenimiejskiej(s.74–77),W y d a w n i c t w o NaukoweScholar,Warszawa.
RaposoR.(2003),NewLandscapes:GatedHousingEstatesintheLisbonMetropolitanArea,
„BewachteWohnkomplexeinEuropa,GeographicaHelvetica.S wi ss JournalofGeog- raphy”,4,293–301.
SłodczykJ.(2001),Przestrzeńmiastaijejprzeobrażenia,WydawnictwoUniwersytetuOpol- s k i e g o , Opole.
SzatanM.(2012),Zanikanieprzestrzenipublicznejwewspółczesnychmiastach,„Palimpsest.
CzasopismoSocjologiczne”,2,91–103.
SzczepańskiM.S.,Ślęzak-TazbirW.
(2007),Międzylękiema podziwem.Gettaspołecznew starymregionieprzemysłowym[w:]Jało wieckiB.,ŁukowskiW.(red.),Gettoizacjapol-skiejprzestrzenimiejskiej(s.34–
35),WydawnictwoNaukowe Scholar,Warszawa.
WheelerS.M.(2015),BuiltLandscapesofMetropolitanRegions:AnInternationalTypology,
„JournaloftheAmericanPlanningAssociation”,81(3),167–190.
WołkA.(2012),Wcieniuosiedlazamkniętego.
Osiedleotwarteipostawyjegomieszkańcówwobecnowegotypuosadnictwamie jski ego,
„Uniwersyteckie Cz asopismo Socjologicz-ne”,7,25–46.
Źródłainternetowe
BroszurainformacyjnaUrzęduMiastaKrakowawprzedmiocieprzyjęciatzw.uchwałykra- j o b r a z o w e j ,http://www.krakow.pl/modules_d/przewodnikKraj/_file/broszura.pdf[
do-s t ę p : 1.01.2018].
HardekL.A.(2015),Zamknięteosiedla,czyligettoizacjaprzestrzenimiejskiej,http://www.fa- gora.pl/zamkni%C4%99te-osiedla-czyli-gettoizacja-przestrzeni-
miejskiej.html[dostęp:1.01.2018].
InformacjaBiuraPlanowaniaPrzestrzennegoUrzęduMiastaKrakowa,https://www.bip.kra- kow.pl[dostęp:7.04.2018].
InformacjaBiuraArchitekturyiPlanowaniaPrzestrzennegom.st.Warszawy,http://architek- t u r a . u m . w a r s z a w a . p l [dostęp:31.03.2018].
KośmiderB.(2018),BetonowanieKrakowatodopierosięzacznie…,„KRAKÓW.PL”,7,19–
20.TyliszczakJ.,WłoszczyńskiA.L.(2014),Przestrzeńmiejska,http://wizerunekmiasta.pl[do- stęp:1.01.2018].
Aktyprawne
KartaPrzestrzeniPublicznej,przyjętaprzezIIIKongresUrbanistykiPolskiej,Poznań,4–5IX2009.
KoncepcjauchwałyRadyMiastaKrakowawsprawieZasadiwarunkówsytuowaniaobiek- tówmałejarchitektury,tablicreklamowychiurządzeńreklamowychorazogrodzeń.
ProjektUchwaływsprawieustaleniazasadiwarunkówsytuowaniaobiektówmałejarchi- tektury,tablicreklamowychi urządzeńreklamowychorazogrodzeńnaterenieMiastaGdańs kaz 1 lutego2017roku.
UchwałaKrajobrazowaMiastaSzczecin2017.
UchwałanrXVII/365/2015z17września2015r.Radam.st.WarszawyopowierzeniuPre- z y d e n t o w i Miastaprzygotowania projektuuchwałykrajobrazowej dlam.st.Warszaw y.
Ustawazdnia24kwietnia2015r.ozmianieniektórych ustawwzwiązkuze wzmocnieniemnarzędziochronykrajobrazu(Dz.U.z2015r.poz.774).
Ustawazdnia27marca2003r.oplanowaniuizagospodarowaniuprzestrzennym(t.j.Dz.U.z 2017r.
poz.1073).
