Diagnoza i terapia SI
Dzieci niewidome i słabo widzące
Zmysł wzorku w chwili narodzi jest najsłabiej rozwiniętym układem zmysłowym. Najważniejsze zmiany rozwojowe
dokonują się w nim dopiero po urodzeniu. Warunkiem rozwoju i kształtowania procesu widzenia jest prawidłowo funkcjonujący układ wzrokowy, nerw wzrokowy i wyspecjalizowane ośrodki w korze mózgowej. Proces widzenia rozpoczyna się wówczas, kiedy światło przechodząc przez rogówkę, skupia się na soczewce i pada na siatkówkę. Około 6 m.ż. pojawia się
większość podstawowych funkcji wzrokowych, takich jak dobra ostrość wzroku, widzenie głębi czy harmonijne ruchy gałek ocznych.
Dzieci z dysfunkcją widzenia możemy podzielić na:
dzieci niewidome, czyli takie, które w codziennym życiu i nauce nie posługują się wzrokiem lub posługują się nim w stopniu minimalnym
dzieci słabo widzące, czyli takie, dla których wzrok, mimo że osłabiony, jest podstawowym zmysłem używanym w
codziennym życiu i nauce.
Dla celów terapeutycznych najważniejsze jest to czy poziom widzenia jest stabilny czy pogarsza się lub grozie pogorszeniu oraz to, czy oprócz dysfunkcji widzenia występują u dziecka inne niepełnosprawności i schorzenie.
Przyczyny powodujące uszkodzenie wzroku:
czynniki genetyczne (zaćma, nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu nerwów wzrokowych, wysoka
krótkowzroczność)
wady wrodzone powstałe w ciąży na skutek niekorzystnych czynników działających na matkę (choroby – różyczka, toksoplazmoza, cytomegalia, urazy mechaniczne, zatrucia szczególnie przez alkohol)
uszkodzenia okołoporodowe – niedotlenienie, wcześniactwo – retinopatia (zaburzenie prawidłowego rozwoju naczyń
siatkówki)
choroby oczu – zaćma, jaskra, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, nowotwory
choroby układowe (np. cukrzyca, białaczka, silna, nadciśnienie) oraz ogólnoustrojowe (np. stwardnienie rozsiane, choroby reumatyczne, zapalenie opon mózgowe i mózgu)
urazy mechaniczne, termiczne lub chemiczne niewłaściwa, uboga w witaminę A dieta
Dysfunkcje wzroku:
obniżona ostrość wzroku utrudniająca spostrzeganie drobnych przedmiotów, szczegółów w większych obiektach
ograniczenia lub ubytki w polu widzenia powodujące trudności w spostrzeganiu trójwymiarowości przedmiotów i
całościowym spostrzeganiu dużych obiektów. Konsekwencją są przede wszystkim problemy z orientacją w przestrzeni i samodzielnym poruszaniem się
brak widzenia obuocznego utrudniający prawidłową ocenę odległości, wielkości i kształtu przedmiotów
nieprawidłowości w widzeniu barw ślepota zmierzchowa.
Wymienionym schorzeniom często towarzyszy zez i oczopląs, dodatkowo utrudniając sytuację wzrokową dziecka
Dysfunkcje integracji sensorycznej
Duża grupa dzieci z dysfunkcją widzenia to dzieci znajdujące się w grupie ryzyka nieprawidłowego rozwoju SI.
Wzrok = motywator rozwoju w okresie niemowlęcy (poznawczym i ruchowym) – brak stymulacji układu przedsionkowego, proprioceptywnego, dotykowego Nadopiekuńczość rodziców
Brak naśladownictwa powoduje nieprawidłowy wzorzec
postawy, chodu, bardzo słaba umiejętność planowania ruchu.
Problemy dzieci z dysfunkcją wzroku w zakresie SI:
nadwrażliwość lub podwrażliwość dotykowe (utrudniająca im naukę czytania i pisania)
brak umiejętności planowania ruchu utrudniająca naukę czynności życia codziennego
słaba orientacja w schemacie ciała słaba orientacja w przestrzeni
trudności w stopniowaniu i płynności ruchów
obawy przed ruchem szczególnie w otwartej przestrzeni lub powyżej poziomu podłoża
poszukiwanie długotrwałego i intensywnego bujania, huśtania lub kręcenia – rekompensata ograniczeń ruchowych
stereotypie ruchowe/autostymulacja
Diagnoza procesów integracji sensorycznej u dzieci z dysfunkcją
wzroku
1. Poznanie dokumentacji medycznej, rozpoznanie skutków dysfunkcji oraz warunków, jakie mogą zoptymalizować funkcjonowanie wzrokowe dziecka
2. Pozyskanie informacji czy sytuacja wzorkowa dziecka jest stabilna i jakie aktywności nie są dla dziecka wskazane
3. Wywiad – przebieg ciąży, porodu, rozwój dziecka we
wczesnym dzieciństwie, stosowane dotychczas formy stymulacji i terapii – postępy i efekty ich stosowania
4. Obserwacja swobodnej i kierowanej aktywności.
Obserwujemy:
samodzielność w poruszaniu się, wzorzec postawy, chodu, siadu stereotypie ruchowe
spontanicznie wybierane przez dziecko sprzęty i aktywności, sytuacje wywołujące lęk i niepewność
gotowość do podejmowania nowych aktywności i sposób ich realizacji
5. Zastosowanie Południowokalifornijskich Testów Integracji Sensorycznej w przypadku dziecka niewidomego nie ma sensu, w przypadku dzieci słabo widzących należy dostosować sposób wydawania poleceń, formę prezentacji zadania, czas potrzebny
do jego wykonania – poddajemy je ocenie jakościowej, nie ilościowej.
Terapia integracji sensorycznej w pracy z dzieckiem z dysfunkcją
wzroku
Wymaga uwzględnienia wszystkich potrzeb i ograniczeń jakie niesie za sobą niepełnosprawność wzrokowa
właściwa organizacja miejsca terapii powinno być bezpieczne
dobrze oświetlone
pozbawione odblasków
ważne elementy podkreślone kontrastem lub/i fakturą
wyboru sprzętu i pomocy terapeutycznych
dziecko powinno przed zajęciami poznać salę i znajdujący się na niej sprzęt
przedmioty powinny mieć w sali swoje stałe miejsce
należy odkładać na miejsce sprzęt z których aktualnie nie korzystamy
dostosowania metod pracy
doboru proponowanych ćwiczeń
należy informować dziecko o tym co robimy (pomaga mu to kompensować za pomocą słuchu nowe wrażenia słuchowe) przed rozpoczęciem ćwiczenia należy powiedzieć do się będzie
działo
zachowanie równowagi między bierną stymulacją a aktywną zabawą i eksploracją otoczenia przez dziecko
sposobu podawania poleceń wydawanie precyzyjnych poleceń
dokładne opisywanie proponowanych aktywności czy pozycji posługiwanie się prawidłowymi, ogólnie przyjętymi nazwami
przedmiotów, części ciała i kierunków
stopnia ingerencji w aktywność dziecka
w przypadku niezrozumienia polecenia pomoc wykorzystywania informacji zwrotnych
w przypadku pojawiąjących się autostymulacji interwencja ukierunkowna na stymulację zmysłu zaangażowanego w autostymulację i równolegle zabawy i aktywności angażujące inne zmysły
Kierunki pracy z dzieckiem niewidomym/słabo widzącym:
schemat ciała – podstawa do prawidłowej koordynacji ruchowej, planowania ruchu, samodzielnego ruszania się i orientacji w przestrzeni
w pomocach ważna jest różnorodność faktur, kształtów, ciężarów, temperatur, dźwięków
niebezpieczne dla dzieci słabo widzących są ćwiczenia związane z zeskakiwaniem, siłowaniem, zwisaniem głową w dół,
dźwiganie
wzmożona uwaga u terapeuty w przypadku dzieci niewidomych – niebezpieczeństwo potknięcia się, uderzenia
Kompensacja nieobecnego wzroku może odbywać się tylko dzięki współdziałaniu dotyku z jednym ze zmysłów
dalekonośnych, w pierwszym rzędzie ze słuchem, w drugim z powonieniem.
Jak pomóc dziecku zauważyć swoje rączki?
stymulacja dotykowo- proprioceptywna,
dostarczanie dziecku wiele doznań zmysłowych: zabawa chłodnymi/ ciepłymi przedmiotami, o różnych fakturach, kolorach, kształtach,
rozwijanie świadomości ciała,
zachęcanie do zabawy własnymi rączkami, nóżkami kierowanie rąk do buzi,
nakładanie na przeguby rączek: dzwoneczków, frotek w jaskrawych kolorach,
ubieranie dziecko w kontrastujące ze skórą ubranka,
nakładanie na rączki ciekawych skarpetek ( z doszytą aplikacją, dzwoneczkiem),
dotykanie rączkami dziecka do twarzy dorosłego,
wkładamy do rączek zabawki – zachęcamy do zabawy, sięganie rączkami dziecka po obiekty,
stukanie rączkami dziecka w instrumenty,
pomoc w nabywaniu umiejętności motorycznych zgodnie z etapami rozwoju,
Zabawy rozwijające dotyk
1. wskazywanie części twarzy i ciała – nauczyciel prowadzi dłoń ucznia, wskazuje część ciała dziecka, nazywa ją. Te same
czynności można wykonać na twarzy innej osoby (np.
rówieśnika), lalki czy misia,
2. poznawanie pomieszczenia – dorosły oprowadza dziecko po pomieszczeniu, przesuwając jego ręce wzdłuż różnych
przedmiotów, ścian i mebli,
3. zabawy z naśladowaniem ruchów, zabawy „paluszkowe” – terapeuta prowadzi ręce ucznia do słów piosenek, wierszyków, 4. zabawa kartonowymi książeczkami – można je otwierać, zamykać, ustawiać, kartkować,
5. zabawa torebkami i pudełkami – można w nich schować niespodziankę dla dziecka, dziecko w ten sposób uczy się
otwierać i zamykać różne pojemniki oraz wyjmować to, co jest wewnątrz,
6. zabawa przedmiotami codziennego użytku – podajemy
dziecku do ręki m. in. paski, wstążki, pokrywki metalowe, papier różnego rodzaju (krepa, pergamin, karton itp. – można coś
zawinąć np. w celofan),
7. uściski dłoni – nauka różnych sposobów podawania ręki na powitanie (np. „przybicie piątki”),
8. kto to? – zadaniem dziecka jest dotykanie koleżanki lub kolegi i zgadnięcie, kogo z rówieśników dotyka (jeśli to niemożliwe, wystarczy zwrócenie uwagi ucznia na różnice między ludźmi – np. Zuzia ma długie włosy, Jaś krótkie, itd.),
9. malowanie palcami – wykorzystać tu należy nie tylko tradycyjne farby, ale i różne materiały posiadające ciekawe właściwości, np. krochmal, rozpuszczone płatki mydlane, do farb można dodać trociny, piasek, sól, zmieloną kawę, mąkę kukurydzianą, itp. Do malowania dobrze jest wykorzystywać powierzchnie o różnych fakturach – tekturę falistą, papier ścierny czy styropian,
10. zanurzanie dłoni i stóp w pojemnikach wypełnionych
różnymi materiałami – piasek, ziemia, siano, kasztany, makaron, szyszki, kasza, groch, fasola, muszelki, itp.,
11. szukanie skarbów – wyjmowanie z pojemników
wypełnionych różnymi materiałami np. zabawek, piłek, itp., 12. szukanie takich samych przedmiotów, np. plastikowych łyżeczek, kasztanów w kaszy,
13. rozpoznawanie a następnie segregowanie przedmiotów – zadaniem dziecka jest rozdzielenie do dwóch pojemników przedmiotów według cech: miękki – twardy, lekki – ciężki, gładki – szorstki, duży – mały, itp.,
14. świat pod stopami – chodzenie bosymi stopami po ścieżce wyłożonej różnymi materiałami – folia bąbelkowa, wykładzina PCV, wykładzina dywanowa, wycieraczka, itp.,
15. rysowanie obrazków – terapeuta rysuje proste obrazki na ciele dziecka np. palcem, piórkiem
16. zabawy w wodzie z tworzeniem piany, zatapianiem różnych przedmiotów, itp.
17. zabawy temperaturowe – zanurzanie dłoni i stóp w wodzie o różnej temperaturze, zabawa kostkami lodu lub woreczkami wypełnionymi żelem rozgrzewającym,
18. manipulowanie zabawkami i książeczkami interaktywnymi, 19. chodzenie na czworakach i w pozycji kraba po dywanikach o różnych fakturach
20. Skakanie po fakturach podobnych do siebie z taśmą terra- band.
21.Szukanie drogi tych samych faktur
Ćwiczenia mające na celu rozwój
ruchów chwytnych,
manipulacyjnych oraz
praktycznych angażujących ręce, dłonie, palce
układanie wieżyczki – nakładanie i zdejmowanie krążków układanie kubeczków
nawlekanie korali dużych, małych
nawlekanie korali według sekwencji (1 duży, 2 małe) darcie papier i rwanie papieru
zgniatanie i chowanie w dłoni skrawków materiału, folii, bibuły itp.
zawijanie/odwijanie klocka w papier, materiał zgniatanie bibuły w małe, duże kulki
układanie kołeczków najpierw pod palec, potem w rządki dziurkowanie dziurkaczem,
spinanie kartek papieru spinaczem sklejanie
cięcie nożyczkami budowanie z klocków przybijanki
malowanie farbami rysowanie kredką rysowanie na folii
rozpoznawanie i segregowanie przedmiotów
ugniatanie, lepienie, rozcieranie plasteliny, modeliny, masy papierowej, solne, ciastoliny itp….
Zabawy rozwijające zmysł
równowagi i czucie głębokie
Zmysł równowagi umożliwia czucie położenia i ruchów ciała w przestrzeni
1. ruch liniowy góra-dół:
- skakanie na piłce – nauczyciel trzyma za biodra siedzącego na piłce ucznia i pomaga mu się odbijać,
- podskoki w miejscu na miękkim (trampolina, materac nadmuchiwany) i twardym podłożu – dorosły przytrzymuje dziecko za obie ręce,
2. ruch liniowy przód –tył:
- jazda na kocu – terapeuta ciągnie leżące lub siedzące na kocu dziecko do przodu i do tyłu,
- turlanie na piłce – dorosły trzyma za biodra leżące na brzuchu na piłce dziecko i pomaga mu się turlać w przód i w tył,
- kołysanie w hamaku lub na huśtawce w przód i w tył, - jazda na krześle obrotowym,
3. ruch liniowy na boki:
- wahadło w pozycji stojącej – na szeroko rozstawionych nogach przenoszenie ciężaru ciała z nogi na nogę (dziecko jest
przytrzymywane przez dorosłego za obie ręce),
- wahadło w pozycji siedzącej – dziecko huśta się na boki, - kołysanie w hamaku,
- jazda na krześle obrotowym na boki, - kręcenie się na obrotowym krześle, - turlanie się po dywanie,
- zawijanie w koc i rozwijanie z turlaniem w obie strony (tzw.
„naleśnik”),
- kręcenie się na karuzeli,
Propriocepcja umożliwia człowiekowi orientację ułożenia części własnego ciała
1. zawijanie w koc, kołdrę, folię bąbelkową, itp. i dociskanie
wzdłuż całego ciała,
2. wałkowanie ciała wałkiem do ciasta z góry na dół (z pominięciem brzucha, karku i klatki piersiowej),
3. masaże ciała przedmiotami o różnej fakturze – gumowa piłka z kolcami, gąbki, pędzle i szczotki,
4. stymulacja wibracjami – wykorzystanie materaca do masażu.
5. ciąganie się za gumę w hamaku w pozycji wyprostnej.
6. chodzenie stopa za stopą po grubszej linie leżącej na podłodze.
7. porównywanie ciężaru przedmiotów rozrzuconych po podłodze podczas jazdy na deskorolce
8.podawanie sobie piłek o różnej wadze, stojąc plecami do siebie, w różny sposób (górą , dołem, bokiem).
9. przenoszenie nogami różnych woreczków, większych i mniejszych do określonych pudełek w siedzeniu w hamaku.
10. ćwiczenia z przepychaniem i siłowaniem dziecka i terapeuty (nogi, dłonie, ramiona, plecy), może być ciągnięcie liny.
11. przepychanie i przenoszenie przedmiotów o różnej wadze (butelki z wodą, pudełka etc.)
12. odbijanie stopami podwieszonych przedmiotów o rożnej wadze i objętości 13. przyciskanie do ściany stopami i dłońmi różnych piłek (twardych, miękkich, plażowych etc.),
stojąc/siedząc na kołysce lub sensorycznych półkulach.
Ćwiczenia usprawniające orientację przestrzenną i bezpieczne,
samodzielne poruszanie się:
lokalizowanie dochodzącego źródła dźwięku, określanie kierunków (z przodu, z tyłu, w górze, na dole)
kształtowanie świadomości własnego ciała, nazywanie części ciała
poruszanie się zgodnie z wytyczonym kierunkiem
chodzenie po narysowanej ścieżce (w coraz trudniejszych układach)
chodzenie wg instrukcji słownej (idź 4 kroki do przodu, 2 w prawo itp.)
rysowanie ścieżki, po której dziecko przeszło (prowadzenie z głową do góry, z zamkniętymi oczami i kiedy szło z
zamkniętymi oczami wg instrukcji słownej) wymijanie toru przeszkód np. taczką, wózkiem
kreślenie na tablicy (jak przy ćwiczeniach koordynacji wzrokowo - ruchowej)
zabawa w pociąg (dzieci tworzą pociąg, w trakcie jazdy
zmieniamy kierunek w lewo, w prawo, pociąg pędzi w przód, stale itp.)
Skoki piłek - naśladowanie rytmicznych podskoków piłek w miejscu, do przodu, w prawo, w tył.
Drzewa na wietrze - dziecko stoi w rozkroku (wiatr wieje z prawej, z lewej strony -dziecko wykonuje skłony).
Rzuty i chwyty - toczenie woreczka:
a) rzuty w górę - chwyt w obie ręce, b) rzuty i chwyty lewą i prawą ręką,
c) rzut prawą i chwyt lewą, i odwrotnie,
d) stosowanie wymienionych rzutów i chwytów w połączeniu z chodem i biegiem (włączenie elementów dodatkowych:
klaśnięcie, uderzenie ręką o kolano itp.),
e) toczenie woreczka prawą i lewą nogą z uniesieniem obu rąk do góry, prawą nogę z uniesieniem lewej ręki i odwrotnie.
kształtowanie orientacji w małej przestrzeni – na kartce papieru, wypełnianie konturów
Zabawy usprawniające zmysł słuchu
1. nasze dźwięki – terapeuta kładzie dłoń dziecka na swojej szyi i wydaje różne dźwięki, dając odczuć dziecku drgania powstające w krtani. Jeśli to możliwe wskazane jest aby dziecko
eksperymentowało również i próbowało coś powiedzieć, krzyknąć lub wyszeptać,
2. słuchanie drgań – dziecko leży z uchem przyłożonym do
podłogi, nasłuchuje drgań wywołanych przez idącą, skaczącą itp.
inną osobę,
3. słuchanie i nazywanie odgłosów otoczenia – zarówno z płyt jak i podczas czynności dnia codziennego,
4. lokalizowanie źródła dźwięku – dziecko podąża w kierunku zabawki dźwiękowej, instrumentu czy głosu innej osoby,
5. słuchanie radia, różnych rodzajów muzyki,
6. gra na prostych instrumentach – dzwonki, bębenek,
kastaniety, grzechotki, itp., powtarzanie rytmów, odgadywanie co to za instument
7. cicho – głośno – słuchanie odgłosów o różnej głośności, np.
tykanie zegarka, szept, stukanie, itp. Można skonstruować różne grzechotki, np. do metalowej puszki włożyć monety czy szklane kulki, piasek lub waciki, dzięki czemu również uzyskamy dźwięki o różnym natężeniu,
8. słuchanie różnych odgłosów (w tym także wydawanych przez dziecko) z zasłoniętymi i odsłoniętymi uszami,
9. zabawy z wykorzystaniem papieru – darcie, gniecenie, jeśli to możliwe również cięcie nożyczkami różnych rodzajów papieru (gazeta, chusteczki higieniczne, karton),
10. wrzucanie woreczka do koszyka po usłyszeniu dźwięku, np.
dzwoneczka, bujając się na platformie
11. powtarzanie krótkich rymowanek, wierszyków w czasie bujania się na hamaku
Zabawy stymulujące węch
Ważne podczas przeprowadzania tych zabaw jest używanie jak najbardziej naturalnych zapachów, unikanie intensywnych, stężonych woni.
1. rozpoznawanie i nazywanie zapachów produktów jadalnych – arbuz, czekolada, jabłko, bułka, pierniki, wędlina, ser, sok, itp., 2. rozpoznawanie i nazywanie naturalnych zapachów – kwiaty, jabłko, trawa, mech, siano, cytryna, itp.,
3. zapachy lubiane i nieprzyjemne (muszą być bezpieczne dla dziecka) – dajemy uczniowi do powąchania różne substancje:
ciastka, kwiaty, perfumy, ocet, czosnek, cebulę, itp. i
obserwujemy reakcję aby dowiedzieć się jakie ma preferencje, 4. wąchanie zapachów emitowanych przez kominek lub świece zapachowe,
5. poznawanie i nazywanie zapachów z kuchni – mięta, herbata, kawa, ziele angielskie i inne przyprawy, cytryna, itp.,
6. poznawanie i nazywanie zapachów z łazienki – mydło, proszek do prania, pasta do zębów, perfumy, itp.,
Zabawy stymulujące smak
1. rozpoznawanie smaków: słodkiego, gorzkiego, kwaśnego i słonego – ostrożne podawanie produktów spożywczych w wymienionych smakach, obserwacja reakcji w celu ustalenia preferencji dziecka,
2. smakowanie napojów: wody i różnych soków, mleka, coli, itp., 3. poznawanie i nazywanie różnych smaków – owoców,
słodyczy, warzyw, itp.,
Dodatek :) – ćwiczenia na różnicowanie wzrokowe
Na koniku: na podłodze rozłożone ilustracje ze zwierzątkami, terapeuta z latarką. Ruch: świeci na zwierzątko. Dziecko kołysząc się naśladuje dźwięk zwierzątka.
Jazda na deskorolce: dziecko podjeżdża do kolejnych stacji zadaniowych / kształt-cień, znajdź różnicę, konkret - ilustracja, składanie połówek.
Deska rotacyjna: zabawa „co zmieniłam?” – dziecko odwraca się;
terapeuta zmienia kolejność ułożonych przedmiotów, dziecko zgaduje, co się zmieniło.
Na trampolinie: dziecko skacząc pokazuje wyeksponowaną część ciała na obrazku.
Na małej równoważni: terapeuta „rzuca” cień na ścianę, pokazując różne kształty, dziecko kołysząc się na boki odgaduje kształt.
Podczas huśtania na koniu skupianie uwagi na pacynkach-
paluszkach, nazywanie postaci „powiedz, kto teraz do Ciebie wygląda”.
Chodzenie po równoważni, wyszukiwanie wśród elementów takich samych zabawek i porządkowanie ich do pojemników ustawionych na końcu.
Wrzucanie podczas huśtania się na huśtawce kolorowych piłeczek do pojemników o takim samym kolorze.
Łączenie w pary takich samych elementów typu puzzle podczas jazdy na deskorolce.
Poruszanie ręką piłeczką z ogonem i śledzenie tego ruchu wzrokiem, bujając się na huśtawce terapeutycznej.
Przejście po równoważni i przewracanie cegieł w określonym kolorze.
Łapanie zajączka z lusterka przy bujaniu się w hamaku na brzuchu.
Wyszukiwanie ulubionych zabawek schowanych w
pomieszczeniu (wystające fragmenty zabawek), podczas jazdy na deskorolce.
Przypinanie spinaczy wg sekwencji kolorów podczas rotacji w beczce.
Zabawa z bańkami mydlanymi na sensorycznych półkulach, z latarkami.
Diagnoza i terapia SI
dzieci z ubytkiem słuchu
Rodzaje niedosłuchu
Człowiek, którego układ słuchowy funkcjonuje prawidłowo, słyszy dźwięki o natężeniu 0 dB do 20 dB i częstotliwości od 20
Hz (syrena przeciwmgielna na statku) do 20 000 Hz (wysoki gwizd). Małe dzieci słyszą znacznie szerszą skalę dźwięków niż
osoby dorosłe.
W zależności od tego, jak bardzo trzeba zwiększyć natężenie dźwięku, aby stał się on słyszalny dla badanego, różnicuje się głębokości niedosłuchu:
ubytek lekki - gdy nie słyszymy dźwięków cichych i mamy trudności z rozumieniem mowy w hałasie (od 20 dB do 40 dB)
ubytek średni - gdy nie słyszymy dźwięków cichych i średnio głośnych, a rozumienie mowy, zwłaszcza w hałasie, sprawia nam kłopot (od 40 dB do 60 dB)
ubytek głęboki - gdy nie słyszymy tylko niektórych bardzo głośnych dźwięków, a rozmowy w większym gronie wymagają od nas znacznego wysiłku (od 60 dB do 90 dB)
resztki słuchowe – gdy nie słyszymy dźwięków o natężeniu od 90 dB do 120 dB
głuchota – gdy w ogóle nie reagujemy na dźwięk.
Ze względu na miejsce, w którym doszło do uszkodzenia układu słuchowego, wyróżniamy
następujące rodzaje niedosłuchu:
niedosłuch przewodzeniowy
niedosłuch odbiorczy (czuciowo-nerwowy) niedosłuch mieszany
niedosłuch centralny
Przyczyny wrodzonej wady słuchu:
defekt genetyczny (ponad połowa uszkodzeń narządu słuchu – jeżeli u rodzica niedosłuch występuje jako dominująca cecha genetyczna, wszystkie dzieci będą miały problemy ze słuchem;
jeżeli to cecha recesywna – wada może nie ujawnić się lub wystąpić w niepełnym zakresie);
przebyte w trakcie ciąży choroby wirusowe (najczęściej:
opryszczka, półpasiec, ospa wietrzna, świnka, odra,
cytomegalia, grypa i – najpoważniej uszkadzającą narząd
słuchu – różyczka); najbardziej niebezpieczne są w pierwszych trzech miesiącach ciąży;
zaburzenia hormonalne matki;
cukrzyca;
schorzenia nerek;
czynniki toksyczne, z którymi kobieta ma kontakt w ciąży (wiele leków, w tym antybiotyki, niedobór lub nadmiar witamin, alkohol i papierosy).
Przyczyny nabytej wady słuchu:
niedotlenienia i urazy okołoporodowe mogą spowodować uszkodzenia zarówno w obrębie mózgowia, jak i ucha wewnętrznego;
bardzo niebezpieczne dla prawidłowego rozwoju narządu słuchu są przebyte przez dzieci choroby zakaźne: świnka, odra,
płonica, ospa, a także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
słuch mogą uszkodzić także związki ototoksyczne, występujące m.in. w niektórych antybiotykach.
szczególną uwagę należy zwrócić na nawracające lub przewlekłe choroby zapalne ucha środkowego; jeżeli są nieodpowiednio leczone, mogą prowadzić do trwałych, czasem znacznych uszkodzeń słuchu
Dla całościowego spostrzegania świata konieczne jest prawidłowe funkcjonowanie i współdziałanie wszystkich układów zmysłowych, dlatego też można przypuszczać, że u dzieci z wadami słuchu częstotliwość zaburzeń SI jest większa
niż przeciętnie.
Układ słuchowy jest najsilniej powiązany z przedsionkiem.
Łączy je bliskość anatomiczna: oba mają swoje receptory w uchu środkowym.
Ślimak jest miejscem zazębiania się dwóch systemów zmysłowych – słuchowego i przedsionkowego. Impulsy
nerwowe z receptorów słuchowych i przedsionkowych łączą się w jeden strumień informacji zmysłowych i przekazywane są do wyższych struktur OUN przez te sam parzysty VIII nerw
czaszkowy.
Struktury ślimaka zawierają receptory przedsionkowe, odgrywające rolę w odbiorze i przeciwstawianiu się sile
grawitacji, w percepcji ruchu, lokalizacji ciała w przestrzeni, z tych funkcji układu przedsionkowego płyną określone
konsekwencje dla uczenia się, także szkolnego.
Terapia SI małego dziecka z wadą słuchu
Według wielu naukowców naczelne miejsce we wczesnym usprawnianiu dzieci z wadą słuchu powinna mieć stymulacja wibracyjna. Posłużenie się wibracjami w terapii może nie tylko kompensować ograniczony odbiór wrażeń słuchowych, ale także stworzyć podstawy poczucia bezpieczeństwa i komunikowania się. Wibracje są takimi specyficznymi bodźcami, które stymulują kilka układów zmysłowych jednocześnie – są bliskie stymulacji słuchowej proprioceptywnej i przedsionkowej.
Dziecka z wadą słuchu warto także poddawać stymulacji przedsionkowej. Upośledzenie układu słuchowego, stojącego wyżej w hierarchii rozwojowej aniżeli układ przedsionkowy, na każdym z jego poziomów może wtórnie oddziaływać na funkcje, za które system przedsionkowy odpowiada, tj. napięcie
mięśniowe, reakcje równoważne, ruchy gałek ocznych, koordynacja ruchowa obu stron ciała..
Częste zapalenie ucha środkowego, mogące stanowić przyczynę niedosłuchu, prowadzą także do dysfunkcji przedsionkowych.
Polecane będą także wszelkie wrażenia dotykowe. Celem
stymulacji somatosensorycznej (dotykowej i proprioceptywnej) jest zróżnicowanie schematu i percepcji ciała. Poprzez
pogłębione i zróżnicowane doświadczenia czuciowe dziecko uczy się, gdzie kończy się jego ja, a zaczyna świat.
Stymulacja somatyczna jest również jednym z podstawowych doświadczeń do budowania pozytywnych relacji uczuciowym i stanowi podstawę rozwoju zdolności planowania ruchu.
Należy mieć na uwadze indywidualną wrażliwość na dotyk, szczególnie obronność dotykową.
Zaburzenia SI a centralne zaburzenia słuchowe (CAPD)
Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego (CAPD) to nie trudności ze "słuchaniem", ale "słyszeniem", mimo braku
uszkodzenia słuchu.
CAPD to współczesna częsta przyczyna niepowodzeń dzieci w nauce szkolnej. Zaburzenia przetwarzania słuchowego występują
u około 2-3% dzieci. Naukowcy stwierdzają, że CAPD nie mają nic wspólnego z obniżonym poziomem inteligencji. Zgodnie z wynikami badań opublikowanych w Warszawie w 2008 roku w populacji dzieci polskich w wieku 7-14 lat problem występuje w
wysokości 5-7 % i aż 10-20% u osób dorosłych
Podstawowe funkcje słuchowe:
percepcja dźwięków - dostrzeżenie działania/zakończenia działania bodźca dźwiękowego, "słyszenie", odpowiada za nią
analizator słuchowy (receptor, droga neuronalna, słuchowe pola projekcyjne). Efektem jest powstawanie wrażeń
słuchowych ("słuch fizjologiczny"). Percepcja słuchowa jest niezbędna dla powstania pozostałych funkcji słuchowych i dlatego jej zaburzenie będzie ograniczało znacznie ich rozwój;
- lokalizacji - umiejscowienie źródła dźwięku w przestrzeni;
- pamięci słuchowej - zapamiętywanie i „odtwarzanie” wyobrażeń dźwięków;
- asocjacji (semantyzacji) - tworzenie spostrzeżeń, łączenie wrażeń słuchowych z innymi modalnościami, nabywanie umiejętności łączenia znaku i jego znaczenia;
- różnicowania (dyskryminacji) - różnicowanie dźwięków pod względem częstotliwości, czasu trwania, natężenia;
- uwagi i lateralizacji - selekcja oraz intensyfikacja przetwarzanych dźwięków(uwaga) i dominacja ucha w odbiorze dźwięków
(lateralizacja)
Zaburzenia przetwarzania słuchowego to nieprawidłowe zrozumienie informacji słuchowej, mimo braku uszkodzenia
słuchu. Ośrodkowe zaburzenia przetwarzania słuchowego CAPD stanowią częstą przyczynę niepowodzeń w nauce szkolnej (m.in. specyficzne problemy z czytaniem, pisaniem,
nauką matematyki, nadpobudliwością psychoruchową czy zaburzeniami koncentracji uwagi).
Podział CAPD
1. Osoby z makroskopowymi uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego o różnorodnej etiologii (urazy, nowotwory, niedokrwienia, wylewy, uszkodzenia toksyczne).
2. Dzieci, u których doszło do zaburzeń neuromorfologicznych na poziomie komórkowym w obrębie lewej półkuli i / lub
spoidła wielkiego z powodu opóźnionego lub zaburzonego
dojrzewania OUN. Uszkodzenia te najczęściej skutkują
opóźnieniem rozwoju mowy lub trudnościami w rozumieniu mowy i często są przyczyną problemów w nauce oraz w czytaniu i / lub pisaniu.
3. Osoby w starszym wieku ze zmianami degeneracyjnymi w obrębie OUN (presbyacusis neuralis).
4. Dzieci, u których dochodzi do deprywacji słuchowej z powodu długo trwającego i nieleczonego bądź
nieaparatowanego uszkodzenia słuchu obwodowego.
Dzieci z zaburzeniami funkcji ośrodkowych poszczególne funkcje słyszą bardzo dobrze, ale z potoku dźwięków mowy nie potrafią ich wychwycić w odpowiedniej kolejności, zróżnicować.
Mają trudności z przetworzeniem dźwięku i zrozumieniem tego, co usłyszały, a nie ze „słyszeniem”. Jeśli ktoś mówi szybko lub niewyraźnie, kilka osób mówi jednocześnie, w tle panuje hałas, w
pomieszczeniu pogłos – dzieci te będą mieć ogromne problemy ze zrozumieniem czyjejś wypowiedzi.
Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego (CAPD) nie są klasyczną jednostką chorobową, ale powinny być traktowane jako zespół objawów, które mogą występować
w wielu różnych populacjach klinicznych i mieć różnorodną etiologię.
Według ASHA (1995) można postawić rozpoznanie centralnych zaburzeń przetwarzania słuchowego, jeżeli co najmniej jedna z poniżej przedstawionych wyższych
funkcji słuchowych jest zaburzona:
● lokalizacja źródła dźwięku,
● różnicowanie dźwięków,
● rozpoznawanie wzorców dźwięków,
● analiza czasowych aspektów sygnału dźwiękowego obejmująca:
– rozdzielczość czasową,
– maskowanie poprzedzające i następowe, – integrację czasową,
– percepcję kolejności dźwięków,
● umiejętność rozumienia mowy zniekształconej,
● umiejętność rozumienia mowy w obecności sygnału zagłuszającego.
Z badań wynika, że częstość występowania APD jest dwukrotnie większa u chłopców, szacuje się, że w pierwszych
klasach szkół około 3-5% dzieci wykazuje cechy zaburzeń przetwarzania słuchowego
Niepokojące objawy:
• kłopoty z koncentracją uwagi,
• skupieniem się na głosie nauczyciela,
• brzydkie pismo z błędami,
• trudności w czytaniu, polegające na niewłaściwym łączeniu głosek w wyrazy,
• trudności z dobrym słyszeniem w szumie,
• myleniem podobnie brzmiących głosek jak p/b, t/d i takim też ich zapisywaniem,
• brakiem umiejętności konstruowania płynnych wypowiedzi,
• konieczność kilkakrotnego powtarzania poleceń
• mają problem ze skupieniem uwagi i zapamiętywaniem informacji prezentowanych ustnie,
• mają problemy z wykonywaniem wielostopniowych poleceń,
• posiadają słabo rozwiniętą umiejętność słuchania,
• potrzebują więcej czasu na przetworzenie informacji,
• mają niskie osiągnięcia w nauce,
• mają problemy z zachowaniem,
• cechują je trudności językowe (np. mieszają sekwencje sylab i mają problem z rozwijaniem słownictwa oraz rozumieniem języka),
• mają trudności w czytaniu, pojmowaniu, ortografii i ze słownictwem
Kategorie kliniczne CAPD wg A.
Senderskiego
Zaburzenia słyszenia na poziomie fonologicznym.
Jest to najczęstsza postać (50%), jej istotą jest nieumiejętność odkodowania cech akustycznych dźwięków mowy, co
uniemożliwia rozróżnianie fonemów. Dzieci te mają problemy z nauką czytania i pisania, często występują u nich wady
wymowy. Dla tych dzieci podczas nauki kluczowe są proste komunikaty, pomoce wizualne, zapisywanie najistotniejszych haseł, plansze, ilustracje
Zaburzenia uwagi słuchowej i słyszenia w hałasie.
Stanowią 30% - dzieci te mają słabą krótkotrwałą pamięć słuchową, trudności z koncentracją uwagi, bywają
impulsywne, często mają też zaburzenia uwagi (ADD). Dzieci te źle czują się w hałasie, w gwarze, wypowiedzi tych małych pacjentów są ubogie pod względem słownikowym i
niepoprawne gramatycznie.
Zaburzenia integracji słuchowo-wzrokowej.
Dzieci te nie wykorzystują w pełni prozodycznych cech mowy, mówią monotonnym, „płaskim” głosem, mają
trudności z czytaniem na głos(słabo rozumieją w ten sposób
treść), u części tych dzieci występują zaburzenia czytania i pisania
Terapia na
poziomie fonologicznym to:
- ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej - ćwiczenia rozdzielczości czasowej
- ćwiczenia różnicowania długości i wysokości dźwięków
W terapii zaburzeń uwagi słuchowej i słyszenia w hałasie
pracujemy nad:
- poprawie stosunku sygnału do szumu - ćwiczeniach krótkotrwałej pamięci słuchowej
- ćwiczeniach koncentracji uwagi
- ćwiczeniach na wykrywanie, identyfikację i dyskryminację sygnałów akustycznych
- ćwiczeniach rozumienia mowy w hałasie
Postępowanie terapeutyczne w zaburzeniach integracji słuchowo-
wzrokowej obejmuje ćwiczenia:
- metodą integracji sensorycznej - metodą integracji bilateralnej
- integracji i separacji usznej - prozodyczne mowy
Najczęściej CAPD współistnieje z:
- dysleksją
- specyficznymi trudnościami w nauce
- zaburzeniami uwagi z nadreaktywnością (ADHD) - zaburzeniami uwagi bez nadreaktywności (ADD) - specyficznymi zaburzeniami rozwoju języka (SLI) - opóźnionym rozwojem mowy
Zmiany w otoczeniu powinny dotyczyć ograniczenia bodźców zakłócających
główny przekaz :
• wyeliminuj i ogranicz dźwięki płynące z zewnątrz klasy, pokoju gdzie uczy się dziecko
• wyeliminuj dźwięki płynące z urządzeń oświetleniowych (świetlówki) wentylatorów, akwarium itp.
• ograniczaj dźwięki płynące z mebli (skrzypienie drzwi, stuk krzeseł / lub powstające podczas chodzenia po akustycznej podłodze / odpowiednie obuwie uczniów i nauczyciela)
• używaj odpowiedniej tonacji głosu (nie podnoś głosu ale moduluj zmieniając natężenie i barwę)
• przed ważna informacją zwróć uwagę dziecka na to co chcesz powiedzieć
• mów wolno, powtarzaj informację, wykorzystaj inne poza słuchowymi wskazówki np. wzrokowe
• posadź dziecko z przodu klasy i raczej dalej od okna i drzwi jeśli dochodzą hałasy
POMOC W CODZIENNEJ
KOMUNIKACJI – w domu, w szkole, na zajęciach:
Upewniamy się, że dziecko słyszy, patrzy na nas, przyciągamy jego uwagę
Dzielimy polecenie na krótsze fragmenty, podajemy je powoli i wyraźnie
Dajemy czas na przetworzenie danej informacji, robimy przerwy Powtarzamy polecenie upewniając się, że dziecko zrozumiało Pomagamy śledzić informacje, przekazując fragmentami;
upraszczamy pod względem słownictwa i gramatyki Wizualizujemy polecenia przy większych trudnościach z
rozumieniem poleceń
Przygotowujemy plany (wizualne) działania
sprawdzamy czy dziecko rozumie
modulujemy głos, aby utrzymać jego uwagę
planując działania uprzedzamy dziecko co bę∂zie robić i jakie mamy oczekiwania; po zadaniu prosimy aby samo
opowiedziało kolejność zdarzeń, działań
w trakcie mówienie stosujemy powtórzenia, szczególnie nowych, trudnych, nieznanych dziecku słów; w miarę możliwości
w trakcie mówienia stosujemy powtórzenia, szczególnie nowych, trudnych, nie znanych dziecku słów, w miarę możliwości
staramy się je wytłumaczyć
wspieramy i chwalimy dziecko za poprawnie wykonane zadania, uczestnictwo, aktywność – obiektywnie
w przypadku nieprawidłowo zbudowanej konstrukcji zdania, pytania na zasadzie parafrazy dajemy nowy wzorzec sekwencji zdania
w przypadku nieprawidłowo artykułowanych słów nie używamy słów: „ nie mówi się... tylko...”, po prostu podajemy,
artykułujemy krótko, ale w przyciągany sposób nowe, trudne dla dziecka słowo.
Pomoc w klasie, gabinecie –
redukcja szumu i pogłosu w klasie:
Przypadku narastania głośności, rozmów, „wyłączania się”
uczniów, wprowadź krótki przerywnik ruchowy
Dziecko mające problemy z przetwarzaniem słuchowym, rozpraszające się, szybko reagująca na dystraktory
posadź dalej od drzwi wejściowych i okna – źródła hałasu Posadź dziecko bliżej siebie
Mów do klasy, a nie będąc odwrócony tyłem Upewnij się, że dzieci zrozumiały
Sprawdź jaki jest poziom hałasu, w przypadku częstych
problemów z koncentracja u innych dzieci – zgłosić dyrekcji ocena głośności aparaturą mierzącą głośność w decybelach Używaj wykładzin, podklej podnóżki mebli podkładki –
redukują pogłos
Pozwól dziecku używać - jeśli będzie chciało słuchawek nausznych lub wacików w uszach celem redukcji hałasu podczas prac klasowych
Programy terapii integracji
sensorycznej w zakresie zaburzeń percepcji słuchowej powinny
uwzględnić:
I. Ćwiczenia obejmujące jednoczesną stymulację najbliżej powiązanych ze sobą systemów sensorycznych –
przedsionkowego i słuchowego
II. Ćwiczenia lub całe programy terapeutyczne treningów
słuchowych poprawiające mechanizmy modulacji sensorycznej III. Ćwiczenia rozwijające kształtowanie wrażliwości
słuchowej poprzez wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków z otoczenia, pojazdów i maszyn, wytwarzanych przez ludzi, dźwięków charakterystycznych dla różnych przedmiotów,
różnicowanie i rozpoznawanie głosów przyrody, rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków wydawanych przez różne instrumenty muzyczne.
IV. Ćwiczenia rytmiczne związane z rozpoznawaniu melodii piosenek, wyklaskania rytmów, odtwarzanie układów
rytmicznych poprzez układanie klocków, rysowanie kropek itp, odtwarzanie rytmiczne układów przestrzennych poprzez
wyklaskiwanie, rozpoznawanie układów przestrzennych lub rytmicznych, zgadywanie, który spośród kilku układów na planszy został wyklaskany.
V. Ćwiczenia związane z różnicowaniem dźwięków mowy, łączenie sylab w proste wyrazy, zabawa w kończenie słów,
kończenie rymowanek, powtarzanie ciągów słownych nauka na pamięć wierszy, piosenek i rymowanek, wyszukiwanie wyrazów zaczynających się na daną głoskę, różnicowanie słów podobnie brzmiących itp.
FUNKCJE SŁUCHOWEGO PRZETWARZANIA
(za. Z. Kurkowski):
1/Recepcję dźwięków mowy – dostrzeżenie działania
bodźca lub jego zakończenia; tzw. Słyszenie, słuch fizjologiczny
2/Rozróżnianie (i utożsamianie) dźwięków mowy –
rozpoznawanie wzorców dźwiękowych co najmniej dwóch wrażeń (odmiennych fonologicznie) jako różnych; funkcja ta określana jest mianem słuchu mownego (fonematycznego):
Słuch fonemowy – odróżnianie/utożsamienie dwóch
wypowiedzi różnych/takich samych fonologicznie (półka- bułka, Tomek-domek itp.),
Słuch fonetyczny – odróżnianie różnych głosek stanowiących tę samą klasę głosek (fonem),
Słuch prozodyczny – różnicowanie elementów prozodycznych wypowiedzi (akcent, melodia, rytm),
Analizę i syntezę głoskową/sylabową – umiejętność świadomego wyróżniania głosek/sylab w wypowiedzi (z
zachowaniem ich kolejności) i łączenia głosek/sylab w całość brzmieniową.
Słuch fonetyczny to zdolność odróżniania różnych realizacji głosek i zjawisk prozodycznych, takich jak: akcent, iloczas, tempo, melodia, intonacja i rytm wypowiedzi.
Słuch ten, w przeciwieństwie do słuchu fonemowego, rozwija się przez całe życie (głos matki, szmery, dźwięki naturalne).
Między 7 a 10 m.ż. – reakcja na bodźce dźwiękowe poprzez odwrócenie główki czy ruch rąk, nóg.
9-10 m.ż. reakcja na własne imię, rytmiczne powtarzanie sylab (gaworzenie) oraz ogólna wrażliwość na poczucie rytmu, melodię i harmonię – znieruchomienie, podrygiwanie i klaskanie.
Osoby z zaburzonym słuchem fonetycznym nie dostrzegają w pełni piękna mowy. Ma to wpływ na ich wymowę, która jest bezbarwna i monotonna.
3/Pamięć słuchowa wypowiedzi, pamięć słuchowa umożliwia przywołanie wyobrażeń dźwięków mowy;
4/Asocjacja dźwięków mowy – umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami, 5/Lateralizacja percepcji dźwięków mowy – liczne badania naukowe nad asymetrią funkcjonalną mózgu potwierdzają prawouszną dominację w percepcji dźwięków mowy
(pierwszorzędowe ośrodki mowy w lewej półkuli);
6/Kontrolę słuchową wypowiedzi – percepcja słuchowa własnych wypowiedzi.
„Problemy przetwarzania słuchowego mogą wystąpić w każdym momencie życia, ale gdy występują u niemowląt i dzieci, to mogą
mieć dramatyczny, często destrukcyjny wpływ na uczenie się, sukces szkolny i nawet na podstawowe interakcje ze światem.”
Bellis, T-J. (2002)
DYSLEKSJA A CENTRALNE
ZABURZENIA SŁUCHU – wnioski prof.
Marty Bogdanowicz
1/słuch muzyczny i słuch fonemowy (odbiór dźwięków mowy) to dwie różne strony funkcjonowania mózgu, ich podłoże stanowią inne półkule mózgowe,
2/ wady słuchu jak niedosłuch, głuchota to skutek zaburzeń na poziomie obwodowym – części obwodowych systemu słuchowego (ucho) – tym się zajmuje laryngolog, foniatra, surdologopeda. W tych przypadkach wszczepia się implanty do ucha, nie rozpoznaje się dysleksji.
Natomiast Centralne Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego to nieprawidłowa obróbka odebranego już dźwięku na poziomie centralnym, czyli podczas transmisji do mózgu (kanał wielkokomórkowy?) oraz przetwarzania w korze mózgowej, czyli m.in w środku korowym słuchowym.
Powoduje to zaburzenia różnicowania głosek, zaburzenia rozwoju mowy – SLI, oraz dysleksję.
Wg prof. Marty Bogdanowicz – Centralne zaburzenia
Przetwarzania Słuchowego nie wykluczają dysleksji, jak również absolutnego słuchu muzycznego.
Treningi słuchowe:
Metoda Tomatisa
Słuchanie jest najważniejszą i najbardziej podstawową umiejętnością służącą komunikacji i uczeniu się. Zanim
osiągniemy umiejętność posługiwania się mową, czytania czy pisania, uczymy się słuchać, słuchanie stanowi zatem
podstawę dla procesów uczenia się.
Słyszenie jest aktem pasywnym, zależnym od prawidłowej budowy i funkcji narządu słuchu, słuchanie wymaga
zaangażowania, uwagi, mobilizuje do aktywnego
odbioru dźwięków, koncentracji, przybrania odpowiedniej postawy. To umiejętność wydobywania sygnałów istotnych i odrzucania tych mniej ważnych z dźwiękowego tła. Te dwa procesy mają wpływ na głos i mowę. Możemy zatem
słuchając wpływać na jakość głosu i wymowy.
Tomatis uważał, że istotną rolę w procesie słuchania odgrywa tzw. lateralizacja słuchowa, często pomijana w procesach diagnostycznych określających dominację stronną.
Osoby z dominacją prawouszną w procesie komunikacyjnym nastawione są w pierwszej kolejności na treść wypowiedzi, lewouszność natomiast skutkuje nieświadomym nastawieniem na odczytywanie zabarwienia emocjonalnego, co może
wpływać na jakość procesu komunikacji. Efektem
lewouszności mogą być także zaburzenia słuchu fonemowego, problemy z rozumieniem treści werbalnych, trudności z
rozumieniem czytanego tekstu, zaburzenia płynności mowy, wady wymowy. Jednym z celów terapii jest wykształcenie,
„wytrenowanie” prawidłowej lateralizacji słuchowej.
Alfred Tomatis jest twórcą narzędzi, służących do oceny
umiejętności słuchania, tzw. testu słuchania (słuchanie tonów droga powietrzną i kostną, dyskryminacja dźwięków,
lokalizacja źródła dźwięku, lateralizacja słuchowa). Wynik testu umożliwia określenie specyficznych trudności i
zastosowanie odpowiednio skonstruowanego programu terapii słuchowej. Stworzył tzw. „elektroniczne ucho”, urządzenie, które dzięki stosowaniu dźwięków o ściśle dobranych
parametrach i odpowiednio regulowanego balansu natężenia dźwięku do ucha prawego i lewego, podawanych w
odpowiednych sekwencjach stymuluje układ słuchowy.
Celem opracowanej przez Tomatisa metody jest usprawnienie słuchania, ale także, w pewnym stopniu słyszenia. Trening słuchowy przebiega w kilku etapach, obejmuje od 60-120
seansów, przeprowadzonych w 3 sesjach i polega na słuchaniu materiału dźwiękowego, programu dobranego indywidualnie
w oparciu o wyniki testu uwagi słuchowej. Jeden seans trwa 30 minut. Dziennie odbywa się 4-6 seansów. Między sesjami zaleca się 4 tygodniową przerwę. Po każdym etapie i przed rozpoczęciem kolejnego wykonywany jest Test Uwagi i Lateralizacji słuchowej.
Pierwszy etap to tzw. faza pasywna terapii, w której stosuje się odpowiednio opracowany materiał dźwiękowy wstępnie przefiltrowany, wzbogacony w pewne pasma częstotliwości lub skondensowany, w zależności od potrzeb terapii. Muzyka filtrowana podawana jest w coraz wyższych frekwencjach, co daje efekt słyszenia tych dźwięków w sposób podobny do tego, jak słyszy je płód poprzez wody płodowe. Wprowadza się pacjenta w stan odpowiadający życiu prenatalnym.
Ważnym elementem włączanym do terapii słuchowej jest głos matki.
Aktywną fazą terapii jest dopiero końcowy etap treningu.
Aktywność dzieci w tej fazie terapii polega na powtarzaniu, czytaniu, odpowiadaniu na pytania przez słuchawki, czemu towarzyszy odpowiednio przetworzony materiał muzyczny w tle.
Przeprowadzono wiele badań dotyczących wpływu stymulacji i stosowania terapii u dzieci ze spektrum autyzmu. Należy jednak pamiętać, że trening Tomatisa jest formą terapii wspomagającej, która nie „leczy” z autyzmu, poprawia jedynie funkcjonowanie tych dzieci. Okazuje się, że nie wszystkie dzieci odpowiadają na ten rodzaj stymulacji, i trudno jest wytłumaczyć, dlaczego tak się dzieje. Badania
dowodzą, że dłuższe sesje przeprowadzone z intensywnym stosowaniem głosu matki wydają się poprawić wskaźnik sukcesu u ok 80%młodszych dzieci z autyzmem.
Terapeutyczne słuchanie
To metoda osadzona w teorii i założeniach integracji
sensorycznej, oparta na dźwiękach procedura słuchania, która powstała w wyniku wieloletnich obserwacji przypadków
klinicznych w perspektywie neurologicznej i rozwojowej i czerpiąca z osiągnięć min.: Tomatisa, Berarda, Steinbacha.
Terapeutyczne Słuchanie (TL™) pozytywnie wpływa na podkorowe przetwarzanie funkcji sensomotorycznych organizmu. Dlatego metoda ta daje szerokie pole działania
terapeutycznego, począwszy od zaburzeń pobudzenia, modulacji sensorycznej, praksji, a skończywszy na koncentracji i
umiejętnościach szkolnych czy też relacjach rówieśniczych.
Największą zaletą TS™ jest możliwość pracy z klientem w różnych warunkach, chociaż oryginalnie jest to program do terapii domowej. Ściśle dobrany, zindywidualizowany do potrzeb program może być stosowany w domu przez
rodziców, szkole czy w innych sytuacjach, jednak kluczowe jest, aby dobrany i kontrolowany był pod okiem
przeszkolonego specjalisty.
System słuchowy jest ściśle połączony z innymi ośrodkami w mózgu, toteż dźwięk można uznać za potężny klucz otwierający drzwi do całego systemu nerwowego, który wpływa na
zachodzące zmiany na wszystkich poziomach. Muzyka
stosowana w metodzie TL™ (dostępna w postaci mikrochipów)
dostarcza słuchaczowi unikalną i precyzyjnie kontrolowaną informację sensoryczną. Jest to komputerowo zmodyfikowana ścieżka dźwiękowa, której zadaniem jest uwypuklenie tych fraz, które w sposób naturalny (pozaintencjonalny) przykuwają uwagę i aktywują ruch synchronizując się z otoczeniem. Terapeutyczne Słuchanie wykorzystuje schemat muzyczny i rytm do
uruchomienia zdolności samoorganizacji układu nerwowego.
W opisywanej metodzie stosuje się szereg zaprojektowanych aktywności ruchowych, których celem jest wywołanie reakcji adaptacyjnych będących podstawą terapii integracji sensorycznej.
Ćwiczenia kształtują i wzmacniają reakcje posturalne
sekwencyjność oraz mają pozytywny wpływ na tworzenie się prawidłowych wzorów oddychania.
W TL™ połączone zostały dwa główne kanały dostarczania bodźców. Pierwszy poprzez system słuchowy, a drugi - poprzez terapię SI (z naciskiem na stymulację przedsionkową i strategie ruchowo-posturalne), terapię ręki, co powoduje jednoczesne i wzajemne wzmacnianie się efektów obu tych modalności terapeutycznych. W rezultacie czas potrzebny do osiągnięcia celów terapeutycznych takich jak np.: zdolności językowe,
modulacja danych sensorycznych, percepcja i równowaga ruchu, planowanie motoryczne, sekwencyjność, szeroko rozumiane zachowania społeczne oraz poczucie kompetencji jest wyraźnie skrócony.
NEUROFLOW® AKTYWNY
TRENING SŁUCHOWY
Pierwszy w Polsce interaktywny trening wyższych funkcji
słuchowych dla dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego (centralnymi zaburzeniami słuchu) oraz dzieci z grupy ryzyka tych zaburzeń od 4 roku życia. Trening Neuroflow prowadzony jest on-line i jest dostępny na platformie internetowej. Dostęp do platformy można uzyskać po przebyciu diagnozy w jednym z certyfikowanych ośrodków Neuroflow.
Jest jednym z nielicznych treningów wyższych funkcji słuchowych opracowanym na podstawie najnowszych
osiągnięciach naukowych z tej dziedziny. Program ćwiczeń pozwala na dostosowanie ich tempa oraz stopnia trudności do potrzeb dziecka i możliwości rodziców – trening prowadzony może być w domu pacjenta, pod kontrolą rodzica lub w
gabinecie terapeuty. Stopień trudności zadań dostosowywany jest do możliwości dziecka i zmienia się w sposób adaptacyjny, tak aby zadanie nie było zbyt łatwe, ani zbyt trudne. Trening
słuchowy składa się z modułów, które odpowiadają potrzebom każdego z typów klinicznych zaburzeń przetwarzania
słuchowego. Program jest dostosowany do kilku poziomów rozwojowych, od wieku przedszkolnego do młodzieży.
Trening Neuroflow przeznaczony jest dla dzieci u których występują
trudności:
w skupieniu uwagi
w nauce, pisaniu i czytaniu, w nauce języków obcych
z rozumieniem mowy, gdy w otoczeniu jest szum, gwar lub hałas z rozumieniem dłuższych lub złożonych poleceń ustnych
prosi często o powtórzenie pytania lub wypowiedzi często sprawia wrażenie nieobecnego
chorowało na przewlekłe wysiękowe zapalenia ucha środkowego lub na ostre zapalenia ucha, miało przerośnięty migdałek
gardłowy
Aktywny Trening Słuchowy metodą Neuroflow® usprawnia:
różnicowanie dźwięków mowy, naukę czytania i pisania, naukę języków obcych
utrzymanie uwagi na głosie nauczyciela w szumie i hałasie podzielność uwagi, gdy jednocześnie mówi kilka osób wydłuża pamięci słuchową
rozwija mowę, prawidłową artykulację i melodię języka
W efekcie skutkuje poprawą wyników w nauce, szczególnie w zakresie umiejętności czytania, pisania ze słuchu i uczenia się drogą słuchową.
Przebieg terapii:
Każdy etap treningu słuchowego poprzedzony jest diagnozą przeprowadzaną w certyfikowanym ośrodku Neuroflow®, na podstawie której przygotowywany jest indywidualny program ćwiczeń. Sesje treningowe odbywają się 3 razy w tygodniu, przy czym każda z nich trwa ok. 20-25 min. Trzy etapy ćwiczeń
słuchowych trwają około 8 miesięcy. W dniach, kiedy dziecko nie wykonuje sesji słuchowych, realizuje ćwiczenia utrwalające schemat ciała, orientację w przestrzeni, ćwiczenia równoważne, koordynacji słuchowo-wzrokowo-ruchowej oraz ćwiczenia
ruchowe połączone ze stymulacją wyższych funkcji słuchowych.
Program treningowy zawiera bogaty, dostosowany dla różnych grup wiekowych materiał słowny, opowiadania, wiersze, zagadki.
Treść opowiadań, baśni dostosowana jest do każdego z poziomów rozwojowych dzieci, zawiera specjalne środki językowe i stylistyczne.
Aktywny Trening Słuchowy Neuroflow® zawiera ćwiczenia
rozumienia mowy w obecności różnych bodźców zagłuszających od przyjemnych, jak śpiew ptaków, czy szum morza, poprzez neutralne rozmowy wielu osób, aż do denerwujących, jak dźwięk elektrycznej szczoteczki do zębów.
Po wysłuchaniu opowiadania, baśni czy wiersza dzieci
odpowiadają na pytania związane z wysłuchanym tekstem.
Pytania te mobilizują je do uważnego słuchania, zapamiętania treści. Sprawdzają rozumienie słuchanego tekstu, uważność i pamięć krótkotrwałą. Bogactwo języka naturalnego zawartego w ćwiczeniach oraz włączenie do ćwiczeń języka literackiego
niezależnie od poprawy przetwarzania słuchowego usprawnia również procesy językowe – poszerza wiedzę leksykalną i syntaktyczną, doskonali sprawność narracyjną – umiejętność budowania wypowiedzeń, a poprzez wielokrotne powtarzanie prawidłowo brzmiących wyrazów poprawia się wyrazistość artykulacyjna, często niedoskonała szczególnie u młodszych dzieci.
Rodzic w trakcie treningu jest jak trener na siłowni - wspiera i motywuje dziecko do działania.
Wspólne zajęcia, w czasie których dziecko z rodzicem ćwiczy
rozumienie tekstów tzn. słucha opowiadań, wierszy, baśni, odpowiada na pytania oraz ma możliwość rozmowy na temat słyszanych treści, poprawia umiejętności komunikacyjne,
umiejętność uważnego słuchania oraz nadawania komunikatów – umiejętności tak ważne podczas nauki w szkole.
Indywidualna Symulacja Słuchu dr K. Johansena IAS
Jej twórcą jest dr Kjeld Johansen - duński nauczyciel i psycholog, dyrektor Bałtyckiego Laboratorium Badań Nad Dysleksją (
www.dyslexia-lab.dk). W swojej pracy Johansen oparł się na doświadczeniach Christiana A. Volfa.
Zaletą metody Indywidualnej Stymulacji Słuchu Johansena jest:
jej dostępność dla osób mieszkających daleko od dużych ośrodków, gdyż ma miejsce w domu dziecka,
to, że odbywa się w przyjaznym, bezpiecznym, domowym otoczeniu, co jest istotne dla wielu dzieci np. z autyzmem w trakcje stymulacji Johansena IAS nie ma konieczności
rezygnowania z innych form terapii, jakimi objęte jest dziecko w tym samym czasie.
Diagnoza w Indywidualnej Stymulacji Słuchu Johansena opiera się na badaniu audiometrii tonalnej oraz testach mowy
utrudnionej w tym teście dychotycznym - istotnych dla procesu uczenia się aspektów prawidłowego przetwarzania bodźców słuchowych.
Program terapeutyczny w formie indywidualnie filtrowanej muzyki instrumentalnej nagrywany jest na płyty CD. Dziecko otrzymuje płytę do domu i słucha jej codziennie przez 10 minut przez słuchawki. Postępy terapii kontrolowane są co 4 do 8
tygodni (zależnie od wieku), za każdym razem dziecko otrzymuje nową specjalnie dla niego przygotowaną płytę CD z programem terapeutycznym. Program stymulacji trwa 6-10 miesięcy.
Indywidualny Program Stymulacji Słuchowej nagrany na płyty CD do odtwarzania w domu lub szkole.
Stymulacja słuchowa wg dr Kjelda Johansena poprawia
przetwarzanie bodźców słuchowych. Jeśli u dziecka występują centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego wówczas ma ono problemy z prawidłowym różnicowaniem dźwięków, lokalizacją źródła dźwięku, rozpoznawaniem wzorców dźwiękowych, analizą czasowych aspektów sygnału
dźwiękowego, umiejętnością rozumienia mowy zniekształconej, rozumieniem mowy w hałasie. To znaczy, że osoba z tym
zaburzeniem nie ma możliwości pełnego wykorzystania słyszanego sygnału akustycznego przy prawidłowym jego odbiorze w strukturach obwodowych
Terapia słuchowa poprawia nie tylko przetwarzanie słuchowe, ale również:
Zdolność utrzymywania uwagi i koncentracji na wypowiedziach ustnych,
Czytanie,
Rozumienie mowy, Artykulację,
Komunikację, Samoocenę,
Harmonizuje napięcie mięśniowe co wpływa na postawę ciała, Utrzymanie równowagi,
Koordynację ruchów, Motorykę.
