Jadwiga Rutkowska
Udział adwokatów w powstaniu
warszawskim
Palestra 27/8(308), 46-59
1983
46 i—
C zęść I I . M a t e r ia ł y z o b r a d s e s ji N r 8 (308)
a d w o k a tu ra śląska. R ad a A dw o k ack a w K atow icach p rze p ro w ad z iła po w o jn ie do k ła d n ą ew id e n cję ad w o k a tó w Izby Ś ląsk iej, k tó rzy nie przeży li w ojny. O kazało się, że je st ic h 188. T ru d n o te s tr a ty o k reślić w p rocentach, a to z tego w zględu, że p o w o jen n e g ran ic e Izby nie p o k ry w a ją się z p rzedw ojennym i. Było k ilk a m n ie j szych m iejscow ości, do k tó ry c h żad en ad w o k a t po w ojn ie nie w rócił.
JADWIGA RUTKOWSKA
Udział adwokatów w powstaniu w arszaw sk im 1
O p raco w an ie pośw ięcone u działow i a d w o k a tó w w p o w sta n iu w arsza w sk im w y m aga — d la un ik n ięcia n ieporozum ień zarów no co do jego z a k re su ja k i tre śc i u ży w a n y ch w n im pojęć — p a r u p o dstaw ow ych w yjaśnień.
P rz ed e w szy stk im w ięc za „ a d w o k a ta ” w ro zu m ien iu o p ra c o w a n ia u w aż a się n ie ty lko ty c h spośród adw o k ató w , k tó rzy fo rm a ln ie byli n im i w o k resie p o w sta n ia , a le rów nież i tych, któ rzy bąd ź byli p rze d tą d a tą ad w o k a tam i, b ąd ź też s ta li się n im i w czasie późniejszym . Z ałożenie ta k ie p rzy ję to ju ż w e w cz eśn iej szych p ra c a c h pośw ięconych udziałow i a d w o k a tó w w ru c h u podziem nym . U zasad n ia ją je rów n ież szczególne okoliczności, ja k ie tw o rzy ła o k u p ac ja , n astęp n ie w y b uch p o w sta n ia, a ta k że b ez p o śred n i o k res pow ojenny. W ielu spośród sędziów lu b p r o k u ra to ró w z różnych w zględów zm ieniło w tych czasach sw oje togi n a a d w o kackie, a ad w o k ack ie n a sędziow skie lub p ro k u ra to rsk ie . In n i n ie byli w sta n ie ukończyć rozpoczętych stu d ió w praw n iczy ch lub odbyw ać a p lik a c ji ad w o k a ck ie j. W reszcie w ielu, n ie k ie d y w y ró żn iający ch się w przyszłości adw o k ató w , ch w y ta ło za b ro ń do w a lk i z w rogiem w zbyt m łodym w ieku, by m ieć w ogóle ja k ik o lw ie k zawód.
In n y m i pojęciem w y m ag a ją cy m sprecyzow ania je st pojęcie „u d z ia łu ” w p o w sta niu , a w ięc u sta le n ie , czy udział ta k i m a być jednoznaczny z pojęciem „p o w sta ń c a ” (przynależność do o rg a n iz a c ji w ojskow ej, czynna w a lk a orężna, służby w o j skow e i ad m in istra c y jn e ), czy też m a obejm o w ać w szelkie fo rm y d z ia ła ń m ające n a celu w łączenie się do w a lk i o niepodległość bez w zględu n a przynależność w o j skow ą czy polityczną i bez w zględu n a „ ro z m iar” tego działania.
W o p ra c o w a n iu ty m p rzy ję to „udział w p o w sta n iu ” w w y k ła d n i ro zszerzającej, tj. od w a lk orężnych poczynając, a — poprzez u d ział w e w szelkich służbach pom oc niczych i szeroko ro zu m ian ej a d m in istra c ji cyw ilnej — kończąc n a in d y w id u a ln ie p o d ejm o w an y ch w szelkich a k c ja c h ochotniczych (stanow iących re a ln ą pom oc d la w alczących) i o rg an iz u jąc y ch zaplecze.
Na koniec nieodzow ne w y d aje się Stw ierdzenie, że o p rac o w a n ie to nie ro ści sobie p r e te n s ji do u zn a n ia go za w yczerpujące, lecz je st je d y n ie w za m ierzen iu a u to rk i sk ro m n y m p rzyczynkiem do h isto rii ad w o k a tu ry czasu w ojny, p isa n y m z m yślą o tym , k tó rzy zginęli, i o tych, któ rzy p rz e trw a li w alcząc o n a jis to tn ie j sze w arto śc i w życiu człow ieka i narodu.
1 O p ra c o w a n ie w w e r s ji p r z e d s ta w io n e j n iż e j u le g ło z k o n ie c z n o ś c i w w ie lu m ie js c a c h sk ró to m w s to s u n k u do o r y g in a łu zło żo n eg o n a s e s je , a to ze w z g lę d u n a o g ra n ic z e n ie o b ję to ś c i m a te r ia łó w , se s ji p rz e z n a c z o n y c h do p u b lik a c ji. S k ró c o n e z o s ta ły w ła ś n ie d a n e d o ty c z ą c e u d z ia łu p o sz c z e g ó ln y c h a d w o k a tó w w w a lk a c h , n ie k tó r e d a n e p e r s o n a ln e , p o m i n ię to te ż w z m ia n k i o o tr z y m a n y c h p rz e z n ic h o d z n a c z e n ia c h , a ta k ż e z r e z y g n o w a n o z z a m ie sz c z a n ia z a k o ń c z e n ia , k tó r e s ta n o w i p r ó b ę o c e n y d z ia ła ln o ś c i a d w o k a tó w w p o w ią z a n iu z w y k o n y w a n y m p rz e z n ic h z a w o d e m . P o n a d to n ie z o s ta ły te ż w y m ie n io n e ź ró d ła ( lite r a t u r a i r e la c je ) o ra z p rz y p is y . A u to r k a n in ie js z e g o o p ra c o w a n ia p rz e p r a s z a za t e k o n ie c z n e s k r ó ty w s z y s tk ic h u c z e s tn ik ó w s e s ji o ra z a u to r ó w o p ra c o w a ń .
N r 8 <308) 11 d z ia ł te m a t y c z n y 4 7
-P o w sta n ie w arsza w sk ie — niezależnie od k o n tro w e rsy jn y c h ocen h istoryków , p o lity k ó w czy p ublicystów zarów no co do celow ości p odjęcia go ja k i w yb o ru d a ty — stanow iło, w czym w szyscy są zgodni, a u te n ty c z n y p rz e ja w w oli ludności stolicy w d ąż en iu do pod jęcia ja w n e j w alk i z w rogiem , z b ro n ią w ręk u . W k o n sp ira c ji stw orzono s tr u k tu r y a d m in istra c ji cy w iln ej i w ojskow ej, przysposobio nych do u ja w n ie n ia się i po d jęcia d z ia ła ń koniecznych d la o d zy sk an ia n ie p o d leg łości. Ja k k o lw ie k w ięc p o w sta n ie było k o n se k w e n cją o k u p ac y jn e j k o n sp irac ji, okoliczności jego w y b u ch u (p rz ek ła d an ie d a ty w y b u ch u , n ie d o ta rc ie rozkazów m o b ilizacyjnych) spow odow ały, iż obok w w iększości sp ra w n ie p rzep ro w ad zo n ej k o n c e n tra c ji m ia ły m iejsce „lu k i” o rg an iz ac y jn e („odcięcie” m acierzystych jednostek, „ w y p rze d za jąc e” a k c je n ie p rz y ja c ie la itp j. W szystkie te n ie u n ik n io n e w zasadzie nied o ciąg n ięcia b y ły b y w ielokroć tru d n ie jsz e do przezw yciężenia, gdyby nie pełne za an g a żo w an ie m ieszkańców W arszaw y, p o d ejm u ją cy c h się bez n ak a zó w i poleceń w szy stk ich m ożliw ych fu n k c ji pom ocniczych (budow a b a ry k a d , o p iekow anie się ran n y m i, zaopatrzenie itp.).
W tej rozległej p an o ra m ie zorganizow anych i nie zorganizow anych d z ia ła ń nie za b ra k ło adw okatów . O ni rów nież rozpoczęli w alk ę podziem ną n ie m al już w p ie rw szych d n ia ch o kupacji, byli obecni n a najw yższym szczeblu w e w ładzach k r a jo w y ch (rów nież poza g ra n ic a m i Polski), w je d n o stk a c h i służbach w ojskow ych, w o rg a n iz a c ja c h politycznych, a n ad to — ze w zględu n a specyfikę swojego zaw o d u — w ty c h w szystkich in sty tu c ja c h , k tó re m iały n a celu och ro n ę i b udow ę n o rm p raw n y ch , zasad etycznych, praw idłow ego w y m ia ru spraw iedliw ości, szko le n ia now yoh k a d r p ra w n ik ó w w ta jn y m n au czan iu .
P o w stan ie stało się dla a d w o k a tó w w arsza w sk ic h (a w p ew nym sto p n iu i poza- w arszaw skich) z jed n ej stro n y k o n ty n u a c ją d ziałalności w zm ienionych w a ru n kach, a z d ru g ie j im pulsem d o p o djęcia d ziałalności ta m wszędzie, gdzie była ona p o trz e b n a ze w zględu n a ich k w a lifik a c je czy — po p ro stu — obow iązek o b y w a telski, bez w zględu n a w cześniej pełnione fu n k cje , k tó ry c h w y k o n y w an ie w w a ru n k a c h p o w sta n ia było niem ożliw e z przyczyn o b iek ty w n y ch .
O czyw iście, udział ad w o k a tó w w p o w sta n iu w liczbach bezw zględnych nie m ógł być i n ie był ta k liczny ja k innych g ru p zaw odow ych czy w ojska. P a trz ą c je d n a k re la ty w n ie , n a p o d sta w ie sta n u liczbow ego Izby w a rsza w sk ie j w tym cz a sie (n aw et p rzy u w zględnieniu szerokiego po jęcia „ a d w o k a t” i pew nego udziału a d w o k a tó w spoza W arszaw y) był on z p ew nością pow ażny „jakościow o” i c h a ra k te ry sty c z n y .
Z w cześniejszych u sta le ń w y n ik a, że w chw ili w y b u ch u w o jn y w 1939 r. Izba w a rsza w sk a liczyła nieco p o n ad 2000 adw okatów , a w czasie o k u p a c ji — po w e ry fik a c ji i sk reślen iu ad w o k a tó w pochodzenia żydow skiego — 839. A dw okaci po chodzenia żydow skiego u legli n ie m a l ca łkow itej zagładzie w g ettcie w arszaw sk im i obozach k o n ce n trac y jn y ch , n a to m ia st spośród n ie zw ery fik o w an y ch w ielu było już w obozach jenieckich, w in n y c h m ia sta ch lu b k r a ja c h bądź też zginęli w k a m p a n ii w rześniow ej lu b w w ięzieniach i obozach. T ak w ięc liczebność a d w o k a tu ry w czasie p o w sta n ia w p o nadm ilionow ym m ieście b y ła bardzo skrom na.
U dało się u stalić re a ln ie udział w p o w sta n iu przeszło 110 adw okatów ; w s to su n k u do d alszych k ilk u n a s tu b r a k obecnie w y sta rc z a ją c e j d o k u m e n tac ji, a są rów n ież koledzy, k tórzy z różnych przyczyn p ra g n ę li pozostać anonim ow i. T rudno w ty c h w a ru n k a c h podać n a w e t w przy b liżen iu liczbę d o k ła d n ą, a le w y d aje się, że b r a k i te dotyczą głów nie m łodszych kolegów w alczących orężnie oraz ad w o k a tó w z n ie k tó ry c h izb, do k tó ry ch n ie u dało się dotrzeć bezpośrednio, a oni sam i n ie z a reag o w a li n a n asz apel.
4 8 C zęść I I . M a t e r ia ł y z o b r a d s e s ji N r 8 (308)
P rzechodząc do o m ó w ien ia działalności a d w o k a tó w w czasie p o w sta n ia, należy uznać, że była o n a b ard z o rozległa i ró żn o rak a. O bejm ow ała zarów no pion cy w il n y ja k i w ojskow y, a ta k ż e d ziała ln o ść w o rg an iz ac jac h politycznych i w e w szyst kich ochotniczych a k c ja c h pom ocniczych.
A. W e w ł a d z a c h c y w i l n y c h k r a j o w y c h , tj. w D ele g atu rz e R ządu n a K ra j, adw . A d am B i e ń (ps. „W alkow icz” , „B ronow ski”), podów czas sędzia, p ia sto w ał sta n o w isk o P ierw szego Z astępcy D elegata (V.1943—I I I .1945), a w czasie p o w sta n ia n ie m al do ko ń ca sie rp n ia p e łn ił fak ty c zn ie i fo rm a ln ie fu n k c ję D elegata n a K ra j, J a n a S. Jan k o w sk ieg o , k tó ry od pierw szego dn ia p o w sta n ia p rzebyw ał w k w a te rz e K o m e n d a n ta G łów nego A K n a W oli i w zw iązku z ty m zdał B ieniow i sw oją w ładzę cyw ilną.
1. W D e p a rta m e n ta c h D eleg atu ry , odpow iadających resortow o m in iste rstw o m w R ządzie p a em ig racji, o d p o w ied n ie fu n k c je sp raw o w ali adw okaci:
S tan isław K a u z i k (ps. ..D ołęga”, „M odrzew ski”) b y ł d y rek to rem D ep a rtam e n tu I n fo rm a c ji i P ra s y zarów no w czasie o k u p ac ji ja k i p o w stan ia;
F elik s Z a d r o w s k i (ps. „ S k u p n ie w sk i”) b y ł d y re k to re m D e p a rta m e n tu S p ra w iedliw ości zarów no w czasie o k u p a c ji ja k i p o w sta n ia;
S ta n is ła w D r y j s k i k ie ro w a ł w D ep a rtam e n cie S p ra w W ew nętrznych w W y d ziale B ezpieczeństw a k o m ó rk ą bezpieczeństw a m a ją c ą n a celu och ro n ę osób p r a cu jąc y ch w D eleg atu rze, a w czasie p o w sta n ia p ełn ił ta k ż e fu n k c ję łącznika m ię dzy D ele g atu rą R ząd u a płk. M onterem .
2. W trzyosobow ej K ra jo w e j R adzie M inistrów (KRM), p o w ołanej w przeddzień w ybuchu p o w sta n ia ośw iadczeniem D elegata R ządu, oprócz S ta n isła w a Ja siu k o w i- cza, rep rez en tu jące g o S.N., za sia d ali adw o k aci: A dam B i e ń (z CK RL „Roch”)
i A n toni P a j d a k (z PPS-W R N ).
3. W K iero w n ictw ie W alki P o dziem nej (przekształconej z K iero w n ic tw a W alki C yw ilnej) szefem i p rze d staw ic ie lem D elegata R ząd u b y ł adw . S te fa n K o n b o ń - s k i (ps. „Z ieliń sk i”, „Rózda”).
W okresie o k u p a c ji w ła d z e ' cyw ilne zakład ały , że po o p an o w a n iu W arszaw y przez jed n o stk i A K w ładzę n a te re n ie m ia sta p rz e jm ą czy n n ik i cyw ilne, tj. O k rę gow y D elegat R ządu na m. st. W arszaw ę w raz z podległym m u a p a ra te m te re n o w ym , z zakresem d z ia ła n ia analogicznym do z a k re su działań p rze d w o jen n y ch s ta ro stw grodzkich. N ie udało się je d n a k pow stańcom osw obodzić całego m ia sta . P ew n e dzielnice pozostały w rę k a c h niem ieckich, w innych trw a ły w alki. W tych w a ru n k a c h obok dzielnic, k tó re udało się zorganizow ać ad m in istra c y jn ie , były dzielnice, w k tó ry c h ludność sa m o rz u tn ie o rg an iz o w ała n a m ia s tk i sa m o rz ąd u m ie j skiego; placów ki te nosiły ró żn e nazw y: rejo n o w e d e leg a tu ry R ządu, starostw a, a np. na M okotow ie został p o w o łan y U rząd K om isarza ds. L u d n o ści C yw ilnej
p rzy dow ództw ie AK.
4. W rejonow ych d e le g a tu ra c h R ządu dla poszczególnych dzielnic W arszaw y d ziałali n a s tę p u ją c y adw o k aci:
E d w ard Q u i r i n i, członek S.N. (ps. „inż. S. K u lesza”, .„K ulesza”) został po w ołany n a sta n o w isk o R ejonow ego D elegata R ządu W arszaw y-S ródm ieście-P ołud- nie (R ejon IV), a Jó z ef S t o p n i c ki , członek P PS -W R N (ps. „K w ia tk o w sk i”, „Sobociński”) był jego zastępcą.
W itold B a y e r n a zlecenie D elegata R ejonu IV sp raw o w ał o b y w ate lsk ą służ bę k o m e n d an ta O PL o d c in k a ul. W spólnej.
Józef F a b i i a ń s k d (ps. „B rzozow ski”), członek SL „R och”, zo stał pow ołany
n a stanow isko R ejonow ego D elegata Rząęiu W arszaw y -S ró d m ieście-P ó łn o c (Rejon III).
N r 8 (308) 11 dział te m a ty c z n y 49
K o n ra d S i e n i e w i c z, członek SP, pełnił fu n k c ję D ele g ata R ządu W arsza- w y -P o w iśle (Rejon I).
C ałą utw orzoną w te n sposób a d m in istra c ją pow stańczą k ie ro w a ł M arceli P o ro w s k i (ps. „Sow a”), d e le g a t R ządu n a m. st. W arszaw ę.
5. W sądow nictw ie należącym do k o m petencji D ele g atu ry R ządu na K ra j, tj. w Sądzie K arn y m S p ecjaln y m (zw anym potocznie cyw ilnym w o d ró żn ie n iu od w o j skow ego) na te re n ie W arszaw y-S ródm ieście-P ółnoc, p rzew odniczącym tego S ądu
z o stał adw . (podówczas sędzia) Józef Ignacy B i e l s k i (ps. „ P raw d zie”) Adw.
B ielski, żołnierz ZW Z-A K od 1941 r , był dow ódcą p lu to n u i(ps. „W ilk”) w k o m p a n ii „T opora” (w icepr. T. G orayskiego). Od godz. „W ” b ra ł udział w a k c ja ch p ow stańczych (n ajp ierw n a Woli, a potem w rejo n ie Ż elaznej i C hłodnej w Z g ru p o w a n iu „C hrobry”), a n astęp n ie, po przejściu do Ś ródm ieścia, zo stał ok. 10.V III. w y re k la m o w an y z w o jsk a — n a w niosek D eleg atu ry R ząd u — p rzez p łk a M ontera w celu zorganizow ania w ym ienionego w yżej Sądu, któ reg o u tw o rze n ie zostało uz n a n e w ów czas za rzecz bardzo pilną. C ałą tę sp raw ę (w raz z w y re k la m o w an ie m ) z a ła tw ia ł ze stro n y D elegatury adw . S tan isław Dryjsiki. R ów nież w ten sam sposób zo stał pow ołany na p ro k u ra to ra S ąd u S pecjalnego adw . (w ów czas w icepr.) Józef N a m y s ł o w s k i, ta k ż e w y rek lam o w an y z AK (B IP-u).
Z organizow any b ard z o szybko S ąd m ieścił się w g m achu B an k u „Pod o rła m i”. W Sądzie tym obow iązki sędziów i p ro k u ra to ró w p ełn ili ta k ż e adw okaci, a w śró d n ic h T adeusz K u l i g o w s k i , M ieczysław S k o l i m o w s k i , G r a b o w s k i ,
P i l e c k i i inni, a obow iązki obrońców z u rzędu (obrona ta k a była obow iązko
w a) m. in. adw . adw . M arian N i e d z i e l s k i , Z y g m u n t N o w i c k i , A ntoni
J u r k o w s k i oraz prezes Sądu A pelacyjnego K azim ierz R u d n i c k i .
W obec n ie u sta n n y c h b o m b a rd o w a ń om aw iany S ąd został zlik w id o w an y 3 lu b 4 w rz eśn ia za zgodą dyr. D ep a rtam e n tu S praw iedliw ości adw . F elik sa Z a d r o w - s k i e g o .
N ależy tu w spom nieć, że w czasie okupacji p rzew odniczącym S ądu K arnego S p ecjalnego n a m. st. W arszaw ę i w oj. w arsza w sk ie b y ł adw . E ugeniusz E r n s t , a p ro k u ra to re m — adw . S tan isław K o z i o ł k i e w i c z . O b aj, odcięci w sw ych m ie jsc a c h p o bytu czy m ieszkaniach po w y buchu p o w sta n ia, n ie m ogli p rzy stą p ić d o u ruchom ienia tego Sądu.
6. W P ań stw o w y m K orpusie B ezpieczeństw a (PKB), p o w o łan y m do życia ro z porządzeniem KRM z 1.VIII.1944 r. o tym czasow ej o rg an izacji słu żb y bezpieczeń stw a (Dz. U. z 1944 r. N r 2, cz. III, poz. 18), zastępcą K o m e n d a n ta P K B O bw odu W arsza w a -P o łu d n ie został adw . d r W ładysław G r z a n k o w s k i (ps. „ P ru s” ). B ył o n jednocześnie k o m e n d an te m poprzednio ju ż istn ie ją c e j m aso w ej o rg a n iz a c ji „ S tra ż y P o rząd k o w ej” n a W arszaw ę-P ołudnie, w cielonej n a s tę p n ie do PKB.
B. W K o m e n d z i e G ł ó w n e j Z W Z - A K :
1. W O ddziale V I S ztabu K G A K .(Biuro In fo rm a c ji i P ro p a g a n d y — BHP) i jego w yd ziałach oraz w s tru k tu ra c h dzielnicow ych p rac o w a li adw okaci:
A dam D o b r o w o l s k i (ps. „K ow al”, „S aw icki”), k tó r y rozpoczął pracę k o n sp irac y jn ą w K rak o w ie w 1940 r. w o rg an izacji ZOR (Zw iązek O dbudow y R zeczy pospolitej). D w ukrotnie aresztow any, skreślony z listy ad w o k a ck ie j, a w reszcie d efin ity w n ie „spalony” n a te re n ie K rakow a, p rzy b y ł do W a rsza w y k o n ty n u u ją c p ra c ę w Oddz. VI Sztabu. W czasie pow stan ia p ra c o w a ł ja k o k ie ro w n ik P lacó w k i In fo rm a cy jn o -R a d io w ej ..K ow al”, k tó ra p row adziła n asłu ch ra d io w y i w y d aw ała pow ielone „C odzienne W iadom ości P ow stańcze”. Po zb o m b ard o w an iu lo k a lu tej p laców ki przeniósł się do b ra tn ie j P lacó w k i In fo rm a cy jn o -R a d io w ej „A n n a”, gdzie p rac o w a ł do końca p ow stania.
50 Część II. M ateriały z obrad sesji N r 8 (308)
K azim ierz O s t r o w s k i (ps. „K a ro l”, Z alesk i” w K ra k o w ie oraz „N ow ina”, „Ł ask i”, „O lesza” w W arszaw ie) rów nież rozpoczął p racę w ZOR w K rakow ie, a n astęp n ie, „spalony” n a ty m te re n ie, p rzy b y ł do W arszaw y i sk ie ro w a n y zo stał d o p ra c y w Oddz. V I S zta b u K G AK. W Wydz. In fo rm a c ji i P ro p a g a n d y B IP początkow o o b ją ł fu n k c ję r e f e r e n ta w re fe ra c ie prasow ym , n a stę p n ie fu n k c ję k ie ro w n ik a, w 1943 r. fu n k c ję zastępcy k ie ro w n ik a P odw ydziału P , a od w iosny 1944 k ie ro w n ik a tego P odw ydziału. W czasie p o w sta n ia został p o w ołany n a d o w ód cę P lac ó w k i In fo rm a cy jn o -R a d io w ej „A n n a”. D rugim re d a k to re m od pierw szego d n ia p o w sta n ia był W ład y sław B artoszew ski, a w późniejszym te rm in ie skład re d a k c ji pow iększył się: p rz y b y ł adw . W acław S z y s z k o w s k i , a n astęp n ie adw . A. D o b r o w o l s k i .
Od 3 sie rp n ia P laców ka w y d aw ała pisan e n a m aszynie „W iadom ości z M ia sta” , a od 5 sie rp n ia ja k o pism o p ow ielane (jpod zm ienionym od 13 w rz eśn ia ty tu łe m na „B iuletyn-W iadom ośei z M iasta i W iadom ości R ad io w e”) było ono w y d aw an e do ko ń ca p o w stan ia.
W acław S z y s z k o w s k i (ps. „K aw ecki”, „Ł oziński”) już je sie n ią 1939 r. roz począł d ziałalność k o n sp ira c y jn ą w W arszaw ie w w ojskow ej o rg an iz ac ji ZOR. Jego m ieszk an ie b y ło w y k o rz y sty w an e ja k o lo k al k o ntaktow y. W pierw szych m iesiącach 1943 rozpoczął p racę w W ydziale In fo rm a c ji Oddz. V I S zta b u (BIP). W o k resie 1942—1943 o d b y w ał liczne podróże na w schód (B iałostockie, Ł o tw a, Wołyń) jako łącznik ZOR, a później AK. W czasie p o w sta n ia został przydzielony do P laców ki „A n n a” i w szedł m. in. w sk ła d tzw. p a tro li info rm acy jn y ch . D rugą część p o w sta n ia o dbył w b atalio n ie „Iw o” n a te re n ie W arszaw y-S ródm ieście.
Z ygm unt K a p i t a n i a k (później dyr. Dep. S ądow ego M in. S p raw ., a potem
sędzia SN) p rac o w a ł w V I Oddz. B IP ja k o k ie ro w n ik R e fe ra tu O rganizacji P o li tycznych i P a ra m ilita rn y c h nie o b jęty ch ak c ją scaleniow ą. Je śli chodzi o jego u d ział w pow staniu, to w edług p isem nej re la c ji złożonej na uży tek sesji n a u k o w ej przez d ra K. O strow skiego zgłosił się on w p ra w d zie do p rac y w P laców ce „A n n a”, ale pow ażna c h o ro b a w yelim inow ała go z udziału w je j działalności. W. B artoszew ski podaje n a to m ia st, że pod jego re d a k c ją u k az y w ały się „C odzien n e W iadom ości R adiow e”, w znow ione n astęp n ie po k ilk u n a sto d n io w e j przerw ie p t. „W iadom ości P ow stań cze” przez T adeusza W ard ejn a -Z a g ó rsk ieg o i K azim ierza M oczarskiego ja k o lo k a ln y d o d a te k do „B iu le ty n u In fo rm a cy jn e g o d la S ródm ieścia- P ółnoc”.
Lech S a d o w s k i (ps. „W asyl”) b r a ł czynny udział w k o n sp ira c ji od połow y p a ź d z ie rn ik a 1939 do 5 p aź d ziern ik a 1944. P oczątkow o p rac o w a ł w O ddziale Spec- ja ln y /n p rzy I II Oddz. SZP, n a stę p n ie jako szef O ddziału VI B IP O bszaru L w ow skiego. A resztow any przez g estap o w e L w ow ie w 1942; został w 1943 odbity ze sz p ita la w ięziennego przez oddziały AK. Po p rzybyciu do W arszaw y p o d ją ł p racę w W ydziale In fo rm a cji, a n a stę p n ie P ro p a g a n d y Oddz. V I BIP. W czasie p o w sta n ia p ełn ił fu n k c ję k o m e n d an ta K w a te ry B ojow ej W ydz. P ro p a g a n d y n a te re n ie W arszaw a-Ś ró d m ieście, p o leg ającą m. in. na o rg an iz o w an iu i k ie ro w a n iu p racą fo to re p o rte ró w i film ow ców o b słu g u jąc y ch pow stanie. P o n ad to k ie ro w a ł O ddziałem O słonow ym „C hw atów ”.
A n d rzej K o z a n e c k i (ps. „D ru k ”) ukończył w m a ju 1942 r. Szkołę P odcho rąż y ch A K i służbow o został przydzielony do B IP ze sk ie ro w a n iem do re fe ra tu prasow ego, p rzy czym do z a k re su jego p rac y n ależały z a g ad n ien ia łączące się z o rg an iz ac ją ta jn y c h d ru k a rn i S.N. W czasie p o w sta n ia zlecono m u zorganizow anie d r u k a r n i polow ej o b słu g u jąc ej dzielnicę M okotów . Aż do u p a d k u M okotow a k ie rowa? p rac am i tej d ru k a rn i, d r u k u ją c dzielnicow e w yd an ie „B iu le ty n u In fo rm a cy
j-N r 8 (308) I I d z ia ł t e m a t y c z n y 51
n eg o ”. P o u p a d k u S ta ró w k i now ym szefem B IP d la dzielnicy M okotów został kp t. „E ugeniusz” (Ja n D obraczyński), a ad w . K ozanecki po u p a d k u M okotow a przeszedł k a n a ła m i do Ś ródm ieścia.
Ja d w ig a R u t k o w s k a (au to rk a niniejszego o p rac o w a n ia) w d n iu w y b u c h u p o w sta n ia znalazła się w K w ate rz e W ojskow ej Z ak ła d ó w W ydaw niczych (podpo rząd k o w an y ch o rg an iz ac y jn ie Szefow i IV W y działu P rasow o-W ydaw niczego VI Oddz. B IP Je rz e m u R u tk o w sk iem u ) z siedzibą w b lo k u p rzy pl. N apoleona. ^ Z m o b ilizo w an a” ochotniczo p e łn iła obow iązki se k re ta rz a i łączniczki WZW, gdyż przy n ie zw y k le rozległym zak resie p ra c Z ak ład ó w w ty m czasie (d ru k a rn ie , lito g ra fie, ch em ig rafia — 10 p laców ek rozrzuconych n a te re n ie W arszaw a-S ró d m ieście- Północ) i n akładzie pism codziennych, dochodzącym do k ilk u d ziesięciu ty sięcy (nie licząc ulotek, p la k ató w , n u m e ró w sp ecjaln y ch , znaczków pocztow ych i t p ), oraz licznych je d n o ste k pom ocniczych zarów no p rac e s e k re ta r ia tu ja k i łączności w y m a gały dodatkow ego ochotniczego p ersponełu. Po zb o m b ard o w an iu b loku p rz y placu N apoleona ja k i jego o kolic (łącznie z n ie k tó ry m i n ajw ięk szy m i d ru k a rn ia m i) adw . R u tk o w sk a przeniosła się w ra z z k w a te rą WZW 4 w rz eśn ia n a te re n dzielnicy S ró d m ieście-P o łu d n ie i ta m pozostała do końca p ow stania.
2. W S ądow nictw ie W ojskow ym n a szczeblu K om endy G łów nej A K p rac o w a li n a stę p u ją c y adw okaci:
K o n ra d Józef Z i e l i ń s k i (ps. „ K a ro la ”) p iasto w ał stan o w isk o S zefa Służby S praw iedliw ości od lutego 1944 do stycznia 1945. Z astęp cą jego na ty m sta n o w isk u b y ł W itold S z u l b o r s k i (ps. ..M oro”). Z r a c ji sw ojego stan o w isk a p łk Z ie liń sk i p ełn ił rów nież fu n k c ję P rzew odniczącego W ojskow ego S ąd u S pecjalnego przy KG AK. Chociaż fo rm a ln ie pozostaw ał on S zefem Służby S p ra w ied liw o śc i do stycznia 1945, to je d n a k w czasie p o w sta n ia nie zdążył po d jąć swoich obow iązków . O dcięty na Ż oliborzu, został ra n n v już 4 sie rp n ia p rzy p ró b ie p rz e d a rc ia się do m ie jsc a p o sto ju K G AK.
W ładysław S i e r o s z e w s k i (ps. „ P aw e ł”, „S a b a ła ”), iktóry już w lu ty m 1940 r. został pow ołany n a sta n o w isk o Szefa W ojskow ego S ąd u S pecjalnego O k rę g u (a n a stę p n ie O bszaru) W arszaw skiego ZW Z-A K i p ia sto w ał je do w y b u ch u pow stan ia 16 sie rp n ia o b ją ł sta n o w isk o Szefa S łużby S p raw ied liw o ści P o w sta n ia z zad an iem zorganizow ania w y m ia ru sp raw ied liw o ści n a te re n a c h o b ję ty ch p o w stan iem , a 2 w rz eśn ia płk. „B ór” K om orow ski — w obec niem ożności u zy sk an ia k o n ta k tu z płk. „ K a ro lą ” i adw . S zu lb o rsk im — pow ierzył m u p ełn ien ie obow iązków S zefa Służby S praw iedliw ości AK. W obec tego że adw . S ieroszew ski je s t a u to re m w y c z e rp u ją cych op raco w ań n a te n te m a t i że z a g ad n ien ia te są u ję te w o d ręb n y m o p ra c o w a n iu, ograniczam się tu jed y n ie do w y m ie n ien ia ad w o k ató w pełn iący ch służbę w w ojskow ych są d ac h w arszaw sk ich , p o m ijają c w szystkie okoliczności zw iązane z ich o rg an iz ac ją i za k rese m ich działalności.
3. W W ojskow ym Sądzie S p ecjaln y m o b w o d u W arszaw a-S ró d m ieście-P ó łn o c
przew odniczącym b y ł W itold M a j e w s k i („D om inik”), a w skład S ą d u w cho
dzili: L udw ik K o ł a k o w s k i („K ościesza”), M ichał S k o c z y ń s k i , T a d e
usz O s t a s z e w s k i („M arkiz”), Je rz y L i t t e r e r („L am bda”) i Z iem isław
Z i e n k i e w i c z („Z iem isław ”).
W W ojskow ym Sądzie S p ecjaln y m obw odu W a rszaw a-S ró d m ieście-P o łu d n ie
przew odniczącym b y ł adw . Józef K o t a r b a („dr U szaw sk i”), a w sk ła d jego
w chodzili adw dkaci: S te fa n F r i c k-W r o ń s k i, H e h ry k W ą s o w s k i („Ten”),
M ieczysław P ą c z k o w s k i („T u rsk i”), Je rz y J a w o r c z y k o w s k i („Doli-
52 C zęść II. M a te r ia ły z o b sa d s e s ji JJr 8 (308)
J a n J a c e k N ikisch w sw oim o p ra c o w a n iu „A d w o k atu ra w ielkopolska w R u c h u Z ac h o d n im ” (rów nież o p u b lik o w an y m w n in ie jsz y m zbiorze) p o d aje, że adw . Jó zef G ą s i o r o w s k i w czasie p o w sta n ia p e łn ił fu n k c ję sędziego śledczego w „są do w n ictw ie p rzeciw ko V olksdeutschem ” .
W S p e c ja ln e j „K om órce Ś ledczej” przy W SS obw odu S ró d m ieśc ie-P o łu d n ie za tru d n ie n i byli ad w o k aci S te fa n J e c h a n o w s k i (przez p ew ie n czas p.o. k ie ro w n ik a „K om órki Ś ledczej”) i S te fa n G ą t k i e w c z , a w jed n o stce d o chodze niow ej p lu to n ó w ż a n d a rm e rii E dm und M i e r o s z e w i c z („Lech”).
W W ojskow ym Sądzie S pecjaln y m obw o d u C zerniaków fu n k c je p r o k u ra to r a p ełnił adw . J a n G ł o w a c k i (ps. „O st”), a n astęp n ie o ddelegow any z P r o k u r a tu ry S ródm ieście-P ółnoc adw . H en ry k W ą s o w s k i .
O b ro ń cam i z urzędu w postęp o w an iu p rze d W ojskow ym i S ąd am i S pecjaln y m i byli m . in. adw okaci: K azim ierz R u d n i c k i (podówczas prezes S ą d u A p e la cyjnego w W arszaw ie), M a ria n N i e d z i e l s k i , Ignacy R a d l i c k i i K azi m ierz G r e n d y s z y ń s k i .
4. W O ddziale II (W yw iadow czym ) KG A K adw . B e rn a rd Z a k r z e w s k i
(„O skar”, „H ip o lit”) p ełnił w czasie o k u p a c ji i w czasie p o w sta n ia fu n k c je Szefa K o n trw y w ia d u KG AK, a w O kręgu W arszaw skim AK o ficerem k o n trw y w ia d u był adw . S ta n isła w L i p i ń s k i .
5. W O ddziale I i V II K G AK adw . L ucyna W r o ń s k a („K oczw arow ska”, „ L u d k a ”, „Iz ab ella”), od 27.IX .1939 zaprzysiężona jako k ilk u n a sto le tn ia d z ie w czyna
w
z a w iąz u ją cej się o rg an iz ac ji SZP, o b ję ła w tym sam ym d n iu fu n k c ję łączniczki, a n astęp n ie p rac o w a ła w K om órce L eg alizacy jn ej p rzy K G A K ja k oKierownik
S e k re ta ria tu Służby Ł ącznikow ej w ram a ch O ddziału I S zta b u o raz w W ydziale In w e sty c ji i Z ak u p u B roni O ddziału V II S ztabu.6. W S zta b ie gen. T. K om orow skiego „B o ra” oficerem sztabow ym b y ł adw . A lfre a K o r c z y ń s k i („Sas”), k tó ry o d e g ra ł znaczną rolę w d n ia c h k a p itu la c ji W arszaw y w 1944 r. Ja k o tłu m ac z i d o ra d c a p ra w n y b ra ł udział w p e r tr a k ta c ja c h p ro w ad zo n y ch z gen. von dem B achem a dotyczących w a ru n k ó w k a p itu la c ji i p rz e p ro w a d za ł in d y w id u a ln e rozm ow y z dow ó d ztw em n iem ieckim n a te m a t u sta le n ia p rze jść dla pieszych opuszczających W arszaw ę itp .
C.
U d z i a ł a d w o k a t ó w w w a l c e o r ę ż n e jT e m a t te n n ie doczekał się ja k d otychczas żadneigo o p rac o w a n ia. Rzecz oczyw is ta, po u p ły w ie przeszło 38 la t od d a ty p o w sta n ia u sta le n ie zaró w n o liczbow ego u d z ia łu a d w o k a tó w ja k i ro d z a ju o raz z a k re su ich in d y w id u a ln eg o w k ła d u w to czonych n a te re n ie W arszaw y w alk a ch n a tra fiła n a znaczne tru d n o ści. W praw dzie u k azało się w iele p ra c histo ry czn y ch lu b p am iętn ik ó w z o k re su p o w sta n ia, ale z a jm u ją się one przede w szystkim o p e ra c ja m i n a tu ry w ojskow ej lu b r o z p a try w an ie m i an alizow aniem asp ek tó w politycznych p ow stania.
Z reg u ły ob szern e in d ek sy nazw isk i pseu d o n im ó w po d an e w tych p u b lik a c ja c h n ie p o d a ją przynależności zaw odow ej pow stańców . Do ch lubnych w y ją tk ó w należy w y d an y w 1957 r. „D ziennik B ojow y k p t. O gnistego” — L u c ja n a F a je r a pt. „Żoł n ie rz e S ta ró w k i”, k tó ry w indeksie osobow ym ze szczególną d o k ład n o ścią w ym ienia w łaśn ie zaw ód adw okacki, ale a u to r je st m a g istrem p ra w i biegłym sądow ym .
W ty c h w a ru n k a c h zdaję sobie sp ra w ę z w szelkich b ra k ó w i e w e n tu a ln ie b łę dów tego opracow ania, ale żyw ię nadzieję, że przyczyni się ono do w iększego za in te re so w a n ia adw okatów losam i ich sam ych o raz ich rodzin i to w arz y szy b ro n i i sk ło n i ty c h w szystkich, k tó rzy albo b r a li udział w w alce, albo ro zp o rzą d zają
N r 8 (308) I I d z ia ł te m a t y c z n y 53
in fo rm a c ja m i lu b d o k u m en tam i, do u zu p ełn ien ia zebranego tu m a te ria łu . Roz p o rząd załam przy ze sta w ien iu listy ad w o k ató w -p o w stań có w ścisłym i w zasadzie i u d o k u m e n to w an y m i in fo rm ac jam i: lite ra tu ra , re la c je pisem ne i u stn e u czestni ków i ich kolegów.
W reszcie w y jaśn iam , że spośród różnych m ożliw ości u sy stem a ty zo w a n ia m a te ria łu p rz y ję ła m podział n a dzielnice W arszawy.
a. W w a lk a c h n a W oli udział b ra li n astęp u jący adw okaci:
H e n ry k a D z i a k o w s k a („W ładka") rozpoczęła p rac ę w k o n sp ira c ji już w 1939 r. w tzw. „ko lejó w k ach ”, w czasie p o w sta n ia w 3 K om panii Oddz. „ P a r a s o l” była łączniczką.
E d w a rd K l i m c z u k w czasie o k u p ac ji p rz e p ro w a d z a ł szkolenie z z a k re su w ojskow ego w Z g ru p o w a n iu B roni P an ce rn ej G olskiego i w sp ó łp raco w ał z K o m ó rk ą L eg alizacji p re p a ru ją c ą m e try k i urodzenia, fik c y jn e o rzeczenia se p arac y jn e d la m a łże ń stw ch rz ejścijańsko-żydow skich i inne. W czasie p o w sta n ia zn a la zł się w ów czesnych Z ak ład ac h Philipsa, k tó re przez k ilk a d n i stan o w iły p laców kę pol ską. Po n ad ciąg n ięciu p rzew ażających sił niem ieck ich i ho rd w łasow ców część załogi w ycofała się do Ś ródm ieścia, a część z K lim czukiem pozostała, by ch ronić lu d n o ść cyw ilną. D zięki w yjątkow o przy ch y ln em u sta n o w isk u n iem ieckiego k a p i ta n a W eh rm a ch tu pozostałej załodze udało się ocalić zgrom adzonych tam ludzi i w yprow adzić ich do obozu w Pruszkow ie.
H ele n a M a c i u c h o w a („D iana” , „H an k a”), od p aź d ziern ik a 1939 członek
SZP -ZW Z -A K , początkow o działała w K rakow ie jako k u r ie r k a n a o k ręg COP. „ S p alo n a” na ty m te re n ie w końcu 1942 p rzy je ch a ła do W arszaw y i k olejno p r a cow ała w K om órce L eg alizacji „ P a rk ” , w spółpracow ała p rzy w y d aw an iu „D ekady” (in stru k c ja obchodzenia się z bronią), a od jesieni 1943 w „K edyw ie”. Od godz. 15 * 1 sie rp n ia 1944 b y ła łączniczką płka „R adosław a” i przeszła cały szlak w alki.
A n d rz ej S z a f r a n („Piotrow ski”), żołnierz A K B atalio n u „M iotła”, początko wo w alczył na Woli, potem na Pow iślu i C zerniakow ie.
L u d w ik a W r o ń s k a od pierw szego d n ia p o w sta n ia do całk o w itej lik w id a c ji KG AK, tj. do m a rc a 1945, pełniła służbę k ie ro w n ik a s e k re ta ria tu i służby łączni k ow ej w O ddziale V II S ztabu oraz fu n k cję łączniczki sztabow ej, p rze b y w a jąc ca łą tra sę S ztab u : W o la-S tare M iasto-Sródm ieście. Z je j m ieszkania p rzy ul. Zło te j 43 w yszli do obozów jenieckich gen. „M onter”, płk „E m il” i in n i w yżsi ofi cerow ie z dow ództw a AK.
b. S ta re M iasto u ję te organizacyjnie od 8 sie rp n ia z Żoliborzem i K am pinosem . N a ty c h te re n a c h u dział b ra li adw okaci:
K aro l F r o m m — zginął na S tary m M ieście.
T adeusz K o w a l c z y k („Jackow ski”) zgłosił się ochotniczo do dow ództw a
Pododci.nka kpt. „G ozdaw y”. W yróżnił się w w ielu ak c ja ch , m. in. w w alce i o b ro n ie tzw. R ed u ty B a n k u Polskiego, R atusza, R ed u ty M a tk i B oskiej i P ała c u B lanka. W itold Ł y ż w i ń s k i („M aciejew ski”), o ddelegow any z m acierzystego oddziału L eg ii A kadem ickiej do „G ozdaw y”, w alczył ze szczególnym m ęstw em n a zagrożo n y ch odcinkach. Po u p a d k u S tarów ki ew akuow ał się ze sw oją je d n o stk ą k a n a ła m i do Ś ródm ieścia, skąd w raz ze swoją drużyną 26— 27 w rz eśn ia p rz e d a rł się n a Mo kotów , by przeprow adzić k an a ła m i do Ś ródm ieścia w ycofujące się dow ództw o p p łk a „K aro la”. Po u p a d k u pow stania p rzedostał się n a Zachód, b ra ł udział w w al k ac h we Włoszech i zginął w nie znanych bliżej okolicznościach.
J a n M a k o w i e c k i („P laton”) od 1940 d ziałał k o n sp irac y jn ie początkow o
w PAL, a po „w sy p ie” tej o rganizacji w stąpił d o A K (1942 r.). Był w ykładow cą
i---5 4 C z ę ś ć 11. M a t e r ia ł y z o b r a d s e s ji N r 8 ( 3 0 8 )
w Szkole P odchorążych S zary ch S zeregów „A gricola”. W p o w sta n iu b ra ł u d ział ja k o dow ó d ca K om panii S ztu rm o w ej „ T rza sk a” B a ta lio n u H arce rsk ieg o „W igry” , w y ró ż n ia jąc się w w ielu a k c ja ch , m. in. w w alce o b u d y n ek P K O p rz y ul. B rzo zow ej, a w o b ro n ie b a ry k a d n a K an o n ii i ul. Ś w ięto ja ń sk ie j, w sta rc ia c h n a te r e nie Z a m k u K rólew skiego, a ta k u n a D w orzec G dański, a ta k ż e ja k o d ow ódca przyczółka „P ałac M ostow skich”. D w u k ro tn ie ra n n y , p rze b ił się w ra z z o d d ziała m i po u p a d k u S ta ró w k i do P uszczy K am p in o sk iej i ta m b r a ł udział w trag iczn e j w alce pod Ja k to ro w e m .
M ścisław M o d r z e l e w s k i („M ścisław ”) b y ł n a S taró w ce p ierw szy m o g n io m istrzem , in ic ja to re m i o rg a n iz a to re m stra ż y p o ża rn ej p rzy K om endzie O PL. D nia 16 sie rp n ia został b ardzo p oparzony w sk u te k w y b u ch u m iotacza m in jjrzy ul. Z akroczym skiej. W ciężkim sta n ie przew ieziono go do S zp ita la B aonu przy ul. D ługiej.
Je rz y P r z y g o c k i („Z ygm unt”, „ Jerzy P aw ło w sk i”) p o d ją ł działalność k o n sp ira c y jn ą w k w ie tn iu 1940 r. B ył szefem W ydz. P ro p a g a n d y w K om . O k r. N O W -A K w K ielcach, a od 1942 r. w W arszaw ie n a sta n o w isk u zastępcy szefa W ydz. P r o p ag a n d y K G NOW -AK . B ył członkiem zespołu red ak cy jn e g o pism a „W alk a”, k tó rego d r u k i k o lp o rta ż o rg an izo w ał n a te re n ie ziem o k upow anych. W p o w sta n iu b ra ł u d ział w w alce w szeregach B a ta lio n u „G u sta w ”, a po u p a d k u S ta ró w k i przeszedł k a n a ła m i do Ś ródm ieścia, gdzie p o d ją ł d alszą w alkę.
J a n S o b o c i ń s k i , zw olniony z O św ięcim ia n a k ró tk o p rzed p o w stan iem . Od ra z u p o d ją ł działalność k o n sp ira c y jn ą . W czasie p o w sta n ia w alczył w B a ta lio nie im . C zarnieckiego. Z ginął 27.VIII.
A lfred T r u s i ń s k i („M urzyn”) uczestniczył w w alce n a R ybakach, m a ją c e j na celu zniszczenie dział a r ty le r y js k ic h n a p ra sk im b rzegu Wisły.
S ta n is ła w T u r o w s k i („W alenty”) zgłosił się ochotniczo n a S ta ry m M ieście i uzy sk ał sk ie ro w a n ie do B a ta lio n u „W igry”. Do 2 w rześn ia w alczył i b r a ł u d ział w p ra c a c h pom ocniczych w szpitalu pow stańczym . Po u p a d k u S ta ró w k i przeszedł k a n a ła m i do Ś ródm ieścia, ale p ró b a w yjścia z lu dnością cyw ilną zakończyła się z a trzy m a n ie m go przez N iem ców i w y w iezieniem do Niem iec. P rz eb y w ał w w ielu obozach zagłady.
T adeusz de V i r i o n b ra ł udział w k o n sp ira c ji od 1943 r. W m a ju 1944 u k o ń czył Szkołę P odchorążych „A gricola”. W czasie p o w sta n ia w alczył ja k o zastęp ca dow ódcy d ru ż y n y S ta re M iasto-W ola B atalio n „W igry” . 8 sie rp n ia p rz e b ił się do oddziałów w Puszczy K am p in o sk iej i ta m w alczył do 20 sierp n ia.
Z y g m u n t W a r m a n („Z y g m u n t”) w czasie o k u p a c ji b y ł żołnierzem ZOB (Żydow ska O rg an izacja Bojowa), a w czasie p o w sta n ia w alczył w szeregach A rm ii L udow ej.
c. W w a łk a c h n a Ochocie u d ział b rali:
C zesław Ł a p i ń s k i („B rzeski”) b r a ł u dział w k a m p a n ii w rześn io w ej, pod koniec 1939 w stą p ił ja k o in s tru k to r w ojskow y d o o rg an iz ac ji PLAN(I), w 1941 po rozbiciu te j organ izacji przez gestapo n a w ią z a ł k o n ta k ty z ZWZ w z a k resie w yw iadu, a w p oczątkach 1942 o b ją ł stanow isko dow ódcy 1 K om p. III R ejo n u -O ch o - ta . O d m a ja 1944 „spalony” n a sk u te k licznych a re szto w a ń w spółpracow ników , b ra ł u d ział w d ziała n ia ch p arty z a n c k ic h n a Z am ojszczyźnie. W czasie p o w sta n ia eb jął dow ództw o sw ojej ko m p an i i rozpoczął a k c ję p rzy ul. B a rsk iej. P ow ażnie raniony, zn alazł się w S zp ita lu D zieciątk a Jezus, sk ą d został ew a k u o w a n y do M ilanów ka.
N r 8 (308) I I d z ia ł te m a t y c z n y 56
W ładysław S i e r o s z e w s k i („S abała”, „ P a w e ł”), zn a n y pow szechnie ja k o szef W ojskow ego S ąd u S pecjalnego O kręgu W arszaw skiego, a od 16 sie rp n ia 1944 ja k o szef Służby S praw iedliw ości, b ra ł rów n ież u d ział w w alce n a Ochocie, za sk o czony w te j dzielnicy w y b u ch em p ow stania. W łączył się d o w a lk i w je d n y m z dw u sam o tn ie w alczących p u n k tó w oporu AK, tj. w R educie W aw elskiej. P rz e p ro w a d zał ró żn e ak c je orężne, m . in. zorganizow ał „nocny n a p a d ” w celu p o d p alen ia zdobytego przez w roga dom u, p ro w a d ził p a tro l w c e lu o d sz u k a n ia i z b a d a n ia k a n a łu , k tó ry m to zre sztą k an a łe m w n ocy 11/12 sie rp n ia „przep ełza” w ra z z c a łym o ddziałem do Ś ródm ieścia.
d. N a te re n ie M okotow a w w alk a ch w zięli udział:
A ntoni S a u l e w i c z („C hętny”), k tó ry dołączył d o p o w sta n ia p rz e p ra w ia ją c się p rzez W isłę w w a ru n k a c h toczącej się w a lk i i stałeg o o strz a łu rzeki, po czym w alczył w te j dzielnicy.
A ndrzej S c h i r m e r („S k arb ek ”) w alczył w p u łk u „B asz ta” n a szczególnie zagrożonym odcinku: ul. R akow iecka (koszary niem ieckie).
Z bigniew S k r z y w a n e k b r a ł u dział w obro n ie W arszaw y w 1939 r., a w p a rę m iesięcy potem p rz y stą p ił do w ojskow ej p ra c y k o n sp ira c y jn e j w 2 K om p. „O dw et” n a M okotowie. W czasie p o w sta n ia zadaniem jego B a ta lio n u było zdobycie
S ta u fe rk a se rn e n a R akow ieckiej, co n ie pow iodło się. Z głosił się w ięc do dow ódz
tw a M okotow a i ta m szkolił ochotników . N astęp n ie w alc zy ł n a D olnym i G ó r nym M okotowie, C zerniakow ie i S adybie aż do u p a d k u M okotow a. C iężko r a n nem u , z tru d e m i w zag ro żen iu udało się d o trzeć do sz p ita la w P iasecznie.
e. W w alkach na te re n ie P o w iśle-C zerniaków u d ział w zięli:
M a ria T. B u d z a n o w s k a („G nom ”) rozpoczęła p rac ę w k o n sp ira c ji w
1941 r. ja k o 11-letnie dziecko w W ojskow ej O rg a n iz acji P olsk iej (W OP) w c h a r a k te rz e łączniczki. W ra m a c h a k c ji scaleniow ej (WOP zo stała p o d p o rzą d k o w a n a AK) p ełn iła fu n k cję łączniczki d ow ództw a V Z g ru p o w a n ia R e jo n u I I O k rę g u W arszaw skiego. W czasie p o w sta n ia b ra ła udział w w alk a ch n a te re n ie P o w iśla C zerniakow skiego, a po u tw o rze n iu Z g ru p o w a n ia „ K ry sk i” b y ła łączniczką sz ta bow ą tego Z g ru p o w a n ia p rz y dow ództw ie.
T adeusz D o b e r s k i , p rzed w o jn ą zw olniony z w o jsk a ze w zględu n a sła b y w zrok, w czasie o k u p ac ji przechodził przeszkolenie w e w ła d a n iu b ro n ią , a n a stę p n ie w czasie p o w sta n ia w szedł w sk ła d Z g ru p o w a n ia „ J e le ń ” i w alczył n a S adybie, gdzie poległ.
Jó zef G r z e b s k i („P orucznik W ik to ro w sk i”) w alczył n a S ad y b ie ja k o ko m e n d a n t oddziału Z g ru p o w a n ia „ J e le ń ” i tam poległ.
W acław L a n g e („F idelis”) w alczył n a C zerniakow ie w Z g ru p o w a n iu „ K ry sk i”. W nocy 15/16 w rz eśn ia p rze p ły n ął n a stro n ę p ra sk ą .
G a b rie l L e w i n był żo łnierzem I A rm ii W P — poległ w w a lk a c h n a P rz y czółku C zerniakow skim w e w rześn iu 1944.
S ta n isła w R y b k a w w y n ik u k o n tu z ji w czasie k a m p a n ii w rześniow ej p rze b y w ał w S zpitalu U jazdow skim i ta m p rz y stą p ił do działalności k o n sp ira c y jn e j. W czasie o k u p a c ji p ro w a d ził rozległą p rac ę po d ziem n ą, m. in. jako in s tru k to r w yszkolenia bojowego, ja k o o fice r łącznikow y do s p ra w p rz e rz u tu d o k u m e n tó w i żołnierzy k o n sp ira c ji z te re n u GG n a o bszary „przyłączone d o R zeszy” i z po w ro tem oraz inne. W czasie p o w sta n ia zgłosił się ochotniczo do Z g ru p o w a n ia „C zerniaków ” i został o d k o m en d ero w an y do dow ódcy g ru p y in fo rm a c y jn o -w y - w iadow czej, do obow iązków k tó re j n ależało z b ieran ie w szelkich in fo rm a c ji o r u chach n ie p rzy jaciela, ja k ró w n ież p rze słu ch iw a n ie N iem ców w zięty ch d o niew oli.
14 w rz eśn ia został p o w ażnie k o n tuzjow any i po zajęciu te re n u przez N iem ców e w a k u o w a n y do szp itala w Pruszkow ie.
f . Na te re n ie Śródm ieścia w w alk a ch udział b rali:
W illiam K azim ierz B e y e r („S tan isław ”) w chodził w skład D yw izjonu „Jeleń ” z m iejscem postoju plac U nii L ubelskiej. W te j jednej z n ajsiln iej obsadzonych niem ieck im i je d n o stk a m i w ojskow ym i i policyjnym i dzielnic W arszaw y przebieg w a lk i od pierw szej chw ili w y buchu p ow stania stał się dram aty czn y . Nie po w iódł się p lan o w an y a ta k n a zajm ow any przez gestapo gm ach przy al. Szucha i p raw ie całkow icie rozproszony p lu to n 1109 w ycofał się na południe.
Ja n u sz D u s z y ń s k i z Izby łódzkiej w czasie o k u p ac ji p rze b y w a ł w W a r szaw ie. W 1940 w stą p ił do AK. W czasie p o w sta n ia b ra ł udział w zdobyw aniu gm ach u „PA STA ” i w w alk a ch w okolicach pl. Napolona. P o k a p itu la c ji p rz e b y w ał w obozie jenieckim .
M aurycy H e r l i n g - G r u d z i ń s k i (po w ojn ie dyr. Dep. Sądów. Min. S p ra w , a potem sędzia SN) b ardzo w cześnie n aw iązał k o n ta k t z org an izacją i — jak pisze jego bio g raf T. P re k e ro w a — „chyba od początku istnienia AK był jej człon k ie m ”. W czasie p o w sta n ia w alczył n a teren ie Ś ródm ieścia, był d w u k ro tn ie ran n y . Po k a p itu la c ji w yw ieziony z P ruszkow a do N adrenii.
K azim ierz K a l i n o w s k i w czasie o k u p a c ji ściśle zw iązany z k o n sp ira c y jn ą działaln o ścią w ydaw niczą i legislacyjną. W czasie p ow stania w chodził w sk ła d D yw izjonu „Je le ń ” z m iejscem postoju na ul. F lo ry róg B agateli. W obec b ra k u b ro n i i w opisanych w yżej okolicznościach (dot. W. Beyera) jego szw adron o trzy m a ł rozkaz w ycofania się ju ż 4 sierpnia. Po p a ru dniach tułaczki d o ta rł do pow stań czej placów ki PC K p rz y ul. B elw ederskiej i tam pracow ał ja k o san itariu sz. Po ew a k u ac ji tej dzielnicy w spółpracow ał z p u n k te m PCK, d ziałający m n a te re n ie obozu w P ruszkow ie, i niósł ta m pomoc przechodzącym przez obóz w a rsz a w ia kom (organizow anie op iek i sa n ita rn e j, odszukiw anie rodzin, niekiedy n aw e t w y p ro w a d za n ie z obozu).
K azim ierz K r z e m i ń s k i („Kolec”) w 1942 r. w stą p ił do Legii A kad em ick iej, gdzie zo stał przeszkolony, a w 1943 przeniesiony do B atalionu „C h ro b ry ” . B rał u d ział w w ielu a k c ja c h bojow ych, m .in. w n a ta rc iu n a H ale M irow skie, tj. w ak c ji w sp ie ra ją c e j p rz e b ija n ie się oddziałów ze S tarów ki. W czasie tego n a ta rc ia został ciężko ran n y .
A lek san d e r L a s o c k i b ra ł czynny udział w k am p a n ii w rześniow ej i został ciężko ra n n y w b itw ie n a d B zurą. W czasie o k u p acji był początkowo oficerem szkoleniow ym w O rg an izacji W ojskow ej P olskich Socjalistów , a n astęp n ie w AK. C iężko r a n n y w czasie p o w sta n ia, znalazł się po k ap itu la cji w obozie jenieckim , a n astęp n ie po d jął w alk ę n a Zachodzie.
R om an Ł y c z y w e k (ps. „G ród”, „S aski”, „M ateusz”), zasłużony działacz h a r cerstw a. W czasie o k u p a c ji, nom inow any na stanow isko ko m en d an ta C horągw i S zarych Szeregów w P oznaniu, organizow ał ta jn e h arc erstw o na te re n ie W ielkopol ski. Po w ysiedleniu z P o zn an ia w połow ie 1940 po d jął dalszą działalność na te re n ie G G (zwłaszcza W arszaw a-R adom ). Z ra m ie n ia o rg an iz ac ji „O jczyzna” i jako d e le g a t S zarych Szeregów w chodził w skład R ady Społecznej Ziem Zachodnich. W o k resie p o w sta n ia w alczył w oddziale kpt. „S ęk a” (ul. Śliska) i b ra ł czynny udział w działalności „ P a sia k i” .
W ojciech M a c i e j k o („A łtaj”) podjął działalność k o n sp iracy jn ą w czasie
o kupacji. W czasie p o w sta n ia był dow ódcą d ru ży n y w plutonie „Ś m ia łk a”. Z ostał r a n n y 3 sie rp n ia w b ra w u ro w e j a k c ji d otarcia do D w orca Pocztowego i w za atak o
N r 8 (308) I I d z ia ł te m a ty c z n y 57
-w a n iu k olum ny czołgó-w -w roga. Po pobycie -w szpitalu, -w ra c a do s-w ojej je d n o stk i 1 bierze udział w kolejnych a k c ja c h . P o w tó rn ie ran n y , zostaje poddany w p ry m i ty w n y ch w a ru n k ac h o peracji a m p u ta c ji oka. O p eracja ta n ie w yelim inow ała go z w alk i — po 2 tygodniach znów pow rócił do oddziału.
J a n M a l e w i c z w czasie p o w ita n ia był a d iu ta n te m k o m e n d an ta P odobw o- du W arszaw a S ródm ieście-P ołudnie.
Z y g m u n t O l e s z c z y k w czasie o k u p a c ji w o rg an iz ac ji „W ojskow a S łużba O chrony P o w stan ia”. Po w y b u ch u pow stan ia w ram a ch p lu to n u w artow niczo-ad- rnin istracy jn eg o pełni służbę w arto w n ic zą 1 z a o p atrz en io w o -tran sp o rto w ą n a te re nie Sródm ieście-P ółnoc (lokal „A d rii”).
Ja d w ig a P i a s e c k a („W iga”) ja k o 14-letnia h a rc e rk a w styczniu 1944 p rze ch o d zi przeszkolenie w zakresie: sa n ita riu sz k a , łączniczka, podstaw ow e w ojskow e. K o lp o rtu je p rasę podziem ną. W czasie p o w sta n ia pełniła obow iązki s a n ita riu s z k i w szp itaiu przy ul. Szopena.
D om inik P o g ł o d z i ń s k i z Izby poznańskiej, w czasie okup acji członek
o rg a n iz a c ji „O jczyzna”, w czasie p o w sta n ia p ełnił fu n k cje in te n d e n ta b a ta lio n u „K iliń sk i” .
S ta n is ła w S z o n e r t , żołnierz 36 pp. L egii A kadem ickiej. W czasie oku p acji, początkow o w K rakow ie, podejm ow ał d ziała n ia zw iązane z pom ocą dla uw ięzionych p ro fe so ró w UJ. U sunięty z p ra c y przez Niem ców, w rócił do W arszaw y. W p o w sta n iu b ra ł udział jako żołnierz AK. W edług nie w pełni u d o k u m e n to w an y c h in fo rm a c ji w alczył n a te re n ie Ś ródm ieścia.
M ak sy m ilian S z r e t t e r , uczestnik k am p a n ii w rześniow ej. W czasie o k u p a c ji od stycznia 1940 b y ł w A K (dyw izjon „ J e le ń ”). W czasie .pow stania b y ł d o w ódcą b a ry k a d przy ul.: L w o w sk a-S n ia d ee k ich -P o ln a-g m a ch A rc h ite k tu ry .
S ta n is ła w S n i e c h ó r s k i w o k resie 1941-1944 był in stru k to re m w sto p n iu o g niom istrza-podchorążego w o d d ziałach P T P ZW Z-AK. W czasie p o w sta n ia w a l czył w pododdziale „T opór” . D w u k ro tn ie ran n y .
H e n ry k Ś w i ą t k o w s k i (późniejszy m in iste r spraw iedliw ości). A reszto w an y 10.VII.1940 r. razem z 81 ad w o k a tam i, z k tó ry ch 46 (w ty m i jego) w yw ieziono do O św ięcim ia. Zw olniony w 1941, cho ro w ał do 1943. W p o w sta n iu b ra ł udział w sze reg a c h A rm ii L udow ej — K om enda Ś ródm ieście ja k o oficer o św iatow y i w spół p rac o w n ik p rasy pow stańczej, nie za leż n ie od p rac y w KRN i R PPS.
K azim ierz W ó j c i c k i z Izby k ato w ick ie j, uczestnik k a m p a n ii w rześn io w ej Od 1942 n ależał do ZOR, podporządkow anego n a stę p n ie AK. W p o w sta n iu w a l czył w zgrupow aniu p łk a „S ła w b o ra” w Ś ródm ieściu (?).
J a n Z a b o r o w s k i b rał udział w k a m p a n ii w rześniow ej w oddziałach gen. K leeberga. Do m a ja 1940 p rze b y w a ł w obozie jenieckim . Z w olniony został w ra z z g ru p ą jeńców p rze tra n sp o rto w y w a n y c h do P o lsk i przez M iędzynarodow y C zer w ony Krzyż. Po rozpoczęciu p o w sta n ia zgłosił się do dow ództw a AK, je d n a k ż e z pow odu b ra k u b ro n i nie został w cielony do je d n o stk i w ojskow ej, lecz przydzielo ny do tzw. gru p tran sp o rto w y c h (przew óz żyw ności z m agazynów P ow iśle-C zer- n ia k ó w do Śródm ieścia). P ow ażnie r a n n y i przew ieziony potem do P ru sz k o w a , zdołał u n ik n ą ć w yw iezienia go do niewoli.
g. W pierścieniu w a rsza w sk im w je d n o stk a ch bojow ych w spom agających ta k
tycznie pow stanie, w iążąc siły, w alczyli adw okaci:
Ja n u sz M aciej D ą b r o w s k i („O bm as”). W okresie o k u p acji b ra ł czy n n y u dział w a k c ja c h prew en cy jn y ch i sabotażow ych n a te re n ie G óry K alw arii. W sie rp
n iu 1944 r. zn alazł się w e w si W ojciechow ice i został w cielony do k o m p a n ii p a r ty z a n c k ie j. P o w y jściu z la s u b ra ł udział z b ro n ią w rę k u w w alk a ch w P o w sin k u i pod W ilanow em . Po po w ro cie do L asów C hojnow skich je d n o stk a u legła ro zp ro szeniu i jej uczestnicy p rze szli ponow nie do d ziała ń k o n sp irac y jn y c h n a te re n ie p o w ia tu grójeckiego.
Z dzisław K r z e m i ń s k i („Jerzy Zych”) od p aź d ziern ik a 1939 b y ł członkiem
po d ziem ia w ojskow ego n a te re n ie Częstochow y; za jm o w ał się w ra z z k o legam i (stu d e n ta m i ta jn e g o n au c za n ia ) „przem ycaniem ” p rasy przez g ran ic ę m ięd zy GG a te re n a m i „w cielonym i d o R zeszy”. „S palony” n a tym teren ie, p rz y je c h a ł do W a r szaw y. k o n ty n u u je tu stu d ia n a T ajn y m U n iw ersy te cie i p o d e jm u je działalność k o n sp ira c y jn ą w tzw . S am odzielnej K om panii „S zarego”, k tó re j sied zib ą je st P a p ie rn ia w Jeziornie. T am skończył podchorążów kę. W czasie p o w sta n ia K om p a n ia w alczy ła bez pow odzenia n a te re n ie Je zio rn a-K lary se w . B a ta lio n w ycofał się w L a sy C hojnow skie. Po rozbiciu całkow itym K om panii p o d ją ł p ra c ę d z ie n n i k a r s k ą ja k o p u b lic y sta w piśm ie „Do B roni” (debiutow ał w n im p rze d w yb u ch em p o w sta n ia), k tó r e było 'kolportow ane w okolicach p o d w arsza w sk ic h aż do o sta tn ic h d n i o k u p ac ji.
R y szard S i c i ń s k i ja k o 15-letm uczeń G im n. im. W. G órskiego z o stał z a p rzysiężony 1 w rz eśn ia 1942 ja k o żołnierz AK. Początkow o b r a ł u d ział w m ałym sa b o ta ż u o ra z w służbie tzw . „in fo rm a cji”, a po p rze jściu przeszk o len ia w o jsk o w e go b r a ł u d ział w a k c ja c h dużego sabotażu i w d y w ersji. W o k resie p o w sta n ia w alc zy ł przez k ilk a d n i n a G rochów ie, n astęp n ie w ra z z częścią kolegów n a w ią zał k o n ta k t z k o m p a n ią legionow ską, z k tó rą p rz e p ra w ił się przez W isłę i d ołączył d o p a rty z a n tk i w Puszczy K am pinoskiej. W b itw ie pod Ja k to ro w e m został r a n ny. W p a rty z a n tc e n a b a w ił się gruźlicy. Je st in w alid ą w ojennym .
h. O prócz zestaw io n ej pow yżej listy adw okatów , k tó ry ch u d ział w p o w sta n iu je s t u d o k u m e n to w an y , a u to rk a o p raco w an ia rozporządza listą k ilk u n a s tu ad w o k a tów , k tó ry c h udział je s t ró w n ie pew ny, ale b r a k d o k ła d n y ch danych. Są to: R o m a n H r a b a r z Izby kato w ick iej, Je rz y D e m b i ń s k i („H um nicki”), F r a n ciszek T y m o w s k i z W łocław ka (jeniec oflagu w M urnau, z m a rł w D etroit), W acław T a r s k i z Izby w arsza w sk ie j, M ieczysław D ź b i k o w s k i , S ta n isła w F i l i p e c k i z Izby lu b e lsk ie j, Józef M a z u r z Izby lu b e lsk ie j, S te fa n T u r - c z y n o w i c z z Izby lu b e lsk ie j, R om an S ł o ń s k i z K atow ic, S ta n isła w W itold W ą s o w i c z z P o zn an ia, T adeusz W y r z y k o w s k i z W arszaw y, Je rz y G r a
b o w s k i z W arszaw y, Je rz y R yszard K r z e m i ń s k i z W arszaw y, H a n n a
M a ria D ą b r o w s k a („K aja”) z W arszaw y, S te fa n Ł u k a s z e w s k i („K rzy- ż łu k ”) z W arszaw y, J e rz y P a r z y ń s k i z K ra k o w a (S z are Szeregi) i Je rz y
P o g o n o w s k i z K rak o w a.
D. U d z i a ł a d w o k a t ó w w i n n y c h f o r m a c h w a l k i i o p o r u
A n d rz ej B r e i t k o p f , zam ieszkały w K onstancinie, przez cały czas o k u p a c ji u trz y m y w a ł k o n ta k t z m iejscow ą kom endą AK. W sie rp n iu 1944, m im o o trz y m a n ia ro zk a zu m obilizacyjnego, nie o trz y m a ł przy d ziału z pow odu b r a k u b ro n i i został sk ie ro w a n y do p ro w a d ze n ia n asłu ch u radiow ego i red a g o w a n ia lo k aln eg o „B iule ty n u In fo rm a cy jn e g o ”. Z ad a n ie to w ypełniał w ścisłej w sp ó łp racy z adw . Je rz y m W ę g l e w s k i m . P o n ad to w ra z z adw . W ęglew skim i adw . Z ofią R u d z i e w i c z p ro w a d ził ta jn e n au c za n ie w k o n stan ciń sk im gim nazjum .
J a n L e s m a n („Ja n B rzech w a”) w czasie p o w sta n ia w sp ó łp rac o w a ł z „B a r y k a d ą W olności”, o g ła sza jąc n a je j łam ach w iersze pow stańcze.
T ad e u sz P i e k a r s k i b r a ł u d ział w k a m p a n ii w rześniow ej. W czasie o k u 58 C zę ść I I . M a t e r ia ł y z obrad s e s ji N r 8 (308)
N r 8 (308) I I d z i a ł te m a ty c z n y 59
p a c ji, zaprzysiężony w d y w izjo n ie 1806, b ra ł u d ział w szk o len iu podch o rąży ch . W czasie p o w sta n ia, przydzielony do służby gospodarczej, o rg an iz o w ał za o p a trz e n ie żołnierzy. P rz ek a zy w ał też n a p o trze b y A K z a p a s y za rz ą d z a n e j przez niego firm y „A tto za”, k tó re zostały w y k o rzy stan e n a m u n d u ry d la żołnierzy. P o u p a d k u W oli został w yw ieziony do P ru szk o w a, sk ąd udało m u się uciec.
D la zo b ra zo w an ia spontaniczności w d ziała n ia ch n a rzecz p o w sta n ia a d w o k a tów , k tó rzy z różnych w zględów n ie b r a li w n im u d ziału czynnego, n a le ż y w y m ie nić przykładow o:
H elen ę W i e w i ó r s k ą , k tó ra w czasie okupacji p ra c o w a ła w „ P a tro n a c ie ”, a w czasie p o w sta n ia spieszyła z pom ocą tym w szystkim , k tó rzy je j po trzeb o w ali. J e j m ie sz k an ie stało się azy lem prześlad o w an y ch , p lacó w k ą o p ie k u ń cz ą o ra z „do ż y w ia ją c ą ” pozbaw ionych d o m u i pow stańców . P o m ag ała jej w ty m adw . H a lin a W i ę c k o w s k a ;
M ieczysław a J a r o s z a , k tó ry m a ją c d w u synów za an g a żo w an y c h w w alce p o w sta ń cz ej, sam w łączył się ta k ie d ziała n ia , ja k b u d o w a b a ry k a d , p rz e b ija n ie p rze jść piw nicznych, w y sta w ia n ie p o ste ru n k ó w itp.;
K ry sty n ę B i e l a w s k ą - J a c k o w s k ą , k tó ra n a p a rę d n i p rze d w y b u ch e m p o w sta n ia w sk az ała a u to rc e niniejszego o p rac o w a n ia lo k al d la B azy W ojskow ych Z ak ład ó w W ydaw niczych i przez cały czas p rac y Bazy w ty m d o m u słu ży ła sw oją pom ocą, u d o stę p n ia ją c rów n ież w łasne m ieszkanie.
KAZIMIERZ OSTROWSKI
i
W A CŁ A W S ZY SZK OWSK I
P rz e g lą d n ad e sła n y ch o pracow ań
Do p ie rw sz e j g ru p y re fe ra tó w pośw ięconych udziałow i ad w o k a tó w w k a m p a n ii w rz eśn io w e j 1939 r. n ad e sła n o 7 re fe ra tó w .
D w a o p ra c o w a n ia o c h a ra k te rz e ogólnosyntetycznym , a m ia n o w ic ie ad w . S ta n isła w a H ę ć k i z P o zn an ia i adw . M a ria n a C z u m y z K ra k o w a , zo stały o d czy tan e w w y ją tk a c h . Z a jm u ją się one udziałem a d w o k a tó w w ielk o p o lsk ich w w a l k ac h A rm ii „P o zn a ń ”, a a d w o k a tó w k rak o w sk ic h w w a lk a c h A rm ii „ K a rp a ty ”, ,.K rak ó w ” i „Łódź” . P rzed staw io n o rów nież w skrócie tre ść r e f e r a tu adw . M ichała L o r k i e w i c z a z P oznania, dotyczącego jego udziału w w o jn ie 1939 r. P o zostałe p ra c e te j g ru p y z re fe ro w ał adw . K azim ierz O stro w sk i z K ra k o w a ja k o w sp ó łse k re - ta rz n au k o w y II działu tem atycznego.
Z o p ra c o w a n ia n ad e sła n eg o przez d ra T a y l o r a , a d w o k a ta z P o zn an ia, d o w ia d u je m y się, że zo stał ja k o ppor. rez. zm obilizow any z p rzy d z iałe m do 69 pp. w G n ie ź n ie ja k o dow ódca p lu to n u k o nnego zw iadu. B ra ł u d ział w n a ta r c iu n a Łęczycę. P o b itw ie n a d B z u rą doprow adził sw ój p lu to n przez P uszczę K a m p in o sk ą d o W arszaw y. B ra ł n a s tę p n ie udział w obro n ie stolicy. Z a k a m p a n ię w rz e ś n io w ą z o stał odznaczony K rzyżem W alecznych. Po k a p itu la c ji d o s ta ł się do n ie w oli (oflag I I A w P renzlau).
Z n o ta tk i n a d e sła n e j p rze z ad w . A le k sa n d ra C z a p l i c k i e g o z R a d o m ia w y n ik a , że zm obilizow any z o stał w sie rp n iu 1939 r. i w cielo n y do g ru p y o p e ra c y jn e j gen. S k w arczy ń sk ieg o i że b r a ł udział w w a lk a c h n a P o d lasiu . I n te r n o
