ROCZNIKI G LEBO ZN AW CZE T. X X IV , z. 2, W ARSZAW A 1973
ROMAN MORACZEWSKI
BAD AN IA NAD TECH N IKĄ STOSOW ANIA OBORNIKA NA ŁĄK A CH T R W A ŁYC H
Instytut Produkcji Roślinnej SGGW w Warszawie W STĘP
Dotychczas brak było bliższego rozeznania co do stopnia w ykorzysta nia obornika na trw ałych -użytkach zielonych. W ynikało to ze stosun kowo niewielkiego zakresu doświadczeń prow adzonych w tej dziedzinie zarówno w okresie m iędzyw ojennym , jak i po drugiej w ojnie światowej. B rak ściślejszych badań oraz fakt, że obornika na łąkach nie można przykryć glebą, ukształtow ały pogląd o drugorzędnym działaniu tego nawozu na łąkach i pastwiskach. Pow staniu takiego poglądu sprzyjało i to, że w doświadczeniach prowadzonych w okresie m iędzyw ojennym [2, 8, 10] oraz w wielu późniejszych [1, 4, 5, 8, 9, 12] nie robiono bilansu składników naw ozow ych obornika użytego do badań.
Niekiedy zbyt ogólne podejście do badań nad przydatnością obornika w nawożeniu łąk i pastwisk utrudniało sprecyzow anie poglądu na rze czyw istą rolę i znaczenie tego nawozu w regeneracji runi łąkow o-pastw i-skowej.
Najbardziej kontrow ersyjną sprawą była sam a technika stosowania obornika na łąkach. Zauważano wprawdzie obniżanie się plonu w pierw szym pokosie bezpośrednio po zastosowaniu obornika, ale nie w yjaś niono przyczyn tego zjawiska, ani też nie śledzono jego późniejszego w pływu na plony. W tym stanie rzeczy zachodziła pilna potrzeba okreś lenia stopnia w ykorzystania składników naw ozow ych obornika na łąkach w oparciu o szczegółowe analizy chem iczne zarówno roślin, jak i sam ego obornika wywożonego jesienią i zgrabianego wiosną. Temu właśnie za gadnieniu poświęcona jest niniejsza praca.
METODYKA BADAŃ
Badania prowadzono przez cztery lata na łące trw ałej położonej na glebie pochodzenia aluwialnego w Jaktorow ie, pow. Grodzisk M azowiec
ki. Łąka znajdowała się w wysokiej kulturze i nigdy nie cierpiała na niedobór wilgoci. Doświadczenie założono jesienią 1966 r. w czterech powtórzeniach, według następującego schem atu:
O — bez żadnego nawożenia,
N PK — nawożenie m ineralne odpowiadające ilości składników naw o zowych znajdujących się w 20 0 q obornika na ha,
2 0 0n — 20 0 q obornika wywiezione na początku listopada na łąkę i rozrzucone rów nom iernie na powierzchni (nie w ygrabiane wiosną),
2 0 0z dawka obornika jak w yżej, zastosowana wiosną, resztki nieroz-łożonej słomy przed ruszeniem roślin zostały w ygrabione i usunięte z łąki,
400n — 400 q obornika wywiezionego na łąkę jesienią i nie w ygrabia nego wiosną,
400z dawka obornika jak wyżej, resztki w ygrabione wiosną przed ruszeniem roślin.
T a b e l a 1
Skłac. chemiczny obornika Ci'.emical com position of fa r-y a rd manure
Lata Years Łj ć;'.VaXt 013C suchej nasy Dry m atter content in
W /j suchej inasy zawarto^j Comer.c in % o f dry m atter
200 q obornika zaw ierało kg Content in 200 q o f farmyard manure N РГ.°5 К20 If p20 5 E20 196‘o 33 , С 1 ,4 7 С ,72 3, 1 1 9 7 ,0 4 4 ,9 2 0 7 ,9 1967 2 6 ,2 1,9В 0 ,9 9 3 ,3 5 104, С 52,6 176,0 1966 2 5 ,1 1 , 5 . 1 ,0 2 2 , G c 9 2 ,0 5 1 ,0 13 3,0 Яз. z era - T o ta l j i 1 -i - - - 2 93,0 146,7 51 5 ,9
Na łące nawożonej N PK nawozy m ineralne stosowano w form ie sa letry amonowej, superfosfatu pylistego i 40-procentow ej soli potasowej w ilości odpowiadającej dawce 200 q obornika na hektar (tab. 1). A na lizy chemiczne obornika wykonyw ano raz na jesieni w próbkach świe żego obornika pobranego w pięciu powtórzeniach, drugi raz w próbkach pobranych z każdego poletka, z którego był w ygrabiany obornik 1. A na
1 W ygrabiane wiosną resztki obornika zostały ponownie wykorzystane jako m ateriał ściółkowy.
Stasowanie obornika na łąkach trwałych 417
lizy chemiczne siana oparto na próbkach zielonki — pobieranych w okre sie sprzętu I i II pokosu z każdego poletka osobno. Do bilansu przyjm o wano średnią zaw artość składników m ineralnych z czterech powtórzeń dla pierwszego i drugiego pokosu osobno. Nawozy m ineralne wysiew ano wiosną przed rozpoczęciem w egetacji w ty m sam ym dniu, w którym był w ygrabiany obornik. Pow ierzchnia każdego poletka wynosiła 25 m 2. Jednocześnie dla plonu zielonki I i II pokosu z osobna oraz obu razem obliczono przedział ufności przy P = 5% i FG = 15. Błąd różnicy Sd
obliczono ze w zoru:
gdzie :
s2F — iloraz zmienności nieścisłości, r — liczba powtórzeń.
W roku 1970 nie stosowano żadnego nawożenia, badając następcze działanie zarówno nawozów m ineralnych, jak i obornika. W analizie chem icznej roślin obornika stosowano te sam e m etody, różnicując jed y nie wielkość naważek m ateriału w yjściow ego do spalania na m okro. Azot oznaczano m etodą Kjeldahla, fosfor kolorym etrycznie na V isom a-cie K W T, a potas m etodą fotopłomieniową w fotom etrze Zeissa.
W pierw szym roku działania nawozów najlepsze wyniki uzyskano na naw ozach m ineralnych. W ysokie efek ty produkcyjne, jakie w ystąpiły na tym w ariancie, dotyczyły głównie I pokosu. Obornik w ty m sam ym cza sie działał znacznie gorzej od nawozów m ineralnych.
W II pokosie, kiedy następcze działanie nawozów m ineralnych znacz nie osłabło, na łące nawożonej obornikiem zauważono znaczny rozwój roślin m otylkow ych. Plony zielonki drugiego pokosu (tab. 2) były p ra wie identyczne, z w yjątkiem w ariantu z 400 q obornika zgrabianego wiosną. W tej kombinacji średni plon zielonki znacznie przekraczał prze dział ufności, a tym sam ym zwyżkę siana uzyskaną pod w pływ em n a wożenia obornikiem należy uznać za udowodnioną. Zwyżka ta jednak dotyczy plonu II pokosu i podwójnej dawki obornika.
Znacznie korzystniej działał obornik w drugim roku po zastosow a niu. K orzystny przebieg pogody w kwietniu 1968 r. oraz następcze dzia łanie obornika danego w 1967 r. spraw iły, że w I pokosie plony zielonki były zbliżone do osiągniętych na nawożeniu m ineralnym , a w II — naw et znacznie je przekroczyły. W rezultacie sum aryczny plon z obu po kosów na oborniku przekroczył plon uzyskany pod w pływ em nawożenia
T a b e Г a 2 Plon z ie lo n k i w q/ha w roku 1967
Green m atter y ie ld in q/ha in 1967
Wariant
Plon. z ie lo n k i z pokosów Green m a tte r-fro n p a r t ic u la r
.q/ha cu ts Zwyżka w q/ha
Plon względny R e la tiv e y ie ld V arian t i I I I t o t a l -razem 1+ I I Increm ent in q/ha 0 6 9 ,4 5 0 ,2 119,6 _ \ 100 NPK 2 5 9 ,6 . 6 6 ,4 3 2 6 ,0 2 0 6 ,4 272 200n 9 6 ,2 6 6 ,6 1 6 2 ,8 4 3 ,2 136 200z 1 0 1 ,4 6 6 ,4 1 6 7 ,8 4 8 ,2 140 400n 1 1 1 ,9 6 7 ,3 17 9 ,9 6 0 ,3 400 z 1 1 1 ,6 9 2 ,4 2 0 4 ,0 8 4 ,4 ,170 Sj•t przy FG=15 d i P=% s , t a t FG=15 a and P=% 2 4 ,4 1 1 ,4 2 8 ,1 -
-n - obor-nik wios-ną -n ie był wygrabia-ny
farmyard manure was l e f t unharrowed in th e sward in ..sp rin g z - obornik wiosną był wygrabiany
farmyard manure was harrowed out o f the sward in 's p r in g
mineralnego. Na kombinacji 400z zaś zwyżka plonu zielonki była prawie dwukrotnie w yższa od uzyskanej z obu pokosów na nawożeniu m ine ralnym .
W arto podkreślić, że pewne różnice w ystąpiły także m iędzy oborni kiem wiosną zgrabionym i nie zgrabionym : większe przy dawce 400 q niż n a daw ce 20 0 q. Je s t to zupełnie zrozumiałe, gdyż przy podwójnej daw ce obornika znacznie większa ilość resztek słom y obornika zalegała na łące, utrudniając norm alny w zrost roślin (tab. 3). Można w ięc
powie-T a b e l a 3
Plon z ie lo n k i w roku 1968 Green m atter y ie ld in 1968
Wariant
Plon z ie lo n k i z pokosu - q/ha Green m atter y ie ld in q/ha rrom
p a r t ic u la r c u ts Zwyżka w q/ha Plon względny V arian t I I I razem t o t a l 1+ I I Increm ent in q/ha R e la tiv e y ie ld 0 10 7 ,8 9 1 ,8 1 9 9 ,6 _ 100 NPK 2 3 5 ,0 8 2 ,7 31 7 ,7 118,1 159 200n 181,6 141,5 3 2 3 ,1 1 23,5 165 200z 18 6 ,6 157,1 34 3 ,7 1 4 4 ,1 172 400n 1 7 1 ,6 162,7 3 3 4 ,3 134,7 167 400z 2 2 8 ,8 1 8 7 ,6 4 1 6 ,4 2 1 6 ,8 208 s , . t przy FG=15 й i P=5?i s , t a t FG=15 c and P=5% 32,8 4 3 ,6 4 5 ,6 -
-Stosowanie obornika na łąkach trwałych 419 T a b e l a 4 P lon z ie lo n k i w roku 1969
Green m atter y ie ld in 1969
Wariant
Plon z ie lo n k i z pokosu - q/ha Green m atter y ie ld in q/ha from
p a r t ic u la r cu ts Zwyżka w q/ha względnyPlon V arian t I I I razem t o t a l 1 + I I Increm ent in q/ha R e la tiv ey ie ld 0 9 7 ,0 6 8 ,2 1 65,2 - 100 NPK 2 0 8 ,6 9 7 ,2 5 0 5 ,8 1 4 0 ,6 184 200n 1 6 8 ,0 1 2 4 ,7 2 9 2 ,7 1 2 7 ,5 177 200z 1 7 7 ,2 1 2 6 ,4 5 0 5 ,6 1 5 8 ,4 185 400n 1 40,6 1 56,7 27 7 ,5 1 12,1 168 400z 1 7 4 ,4 1 5 5 ,9 5 0 9 ,8 1 4 4 ,6 187 s , . t przy FG= 15 i ?= % S j t a t FG=15 and F =% 2 4 ,8 2 5 ,6 4 0 ,6 - -T a b e l a 5
Plon z ie lo n k i w roku następczego d z ia ła n ia /1970/ nawozów Green m atter y ie ld in the year of a f t e r e f f e c t of f e r t i l i z e r s
/1970/ ____________________________________________
'.Variant
Plon z ie lo n k i z pokosu - q/ha Green m atter y ie ld in q/ha from
^ a r tic u la r cu ts Zwyżka w q/ha względnyPlon V arian t j I I razem t o t a l I + 11 Increm ent in q/ha R e la tiv ey ie ld 0 8 1 ,6 5 9 ,6 12 1 ,2 - 100 IÏPK 9 6 ,4 5 8 ,4 15 4 ,8 5 5 ,8 127 200n 1 4 5 ,2 6 6 ,4 209,6 8 8 ,4 175 200z 1 5 6 ,0 7 9 ,6 2 5 5 ,6 1 1 4 ,4 194 400n 1 74,8 72,0 2 4 6 ,8 1 2 5 ,6 204 400z 18 7 ,6 8 2 ,4 2 7 0 ,0 14 8 ,8 225 s d. t przy FG= 15 i s , t a t FG=15 and P=5/» 5 5 ,2 2 1 ,2 4 5 ,6 -
-dzieć, że im większa daw ka obornika, im więcej słomy nie zgrabionej wiosną, ty m bardziej ham ująco będzie on działał na odrost roślin. U jaw niły się także różnice w działaniu następczym między obornikiem zgra bianym wiosną i nie zgrabianym w roku 1970 (tab. 5). W ysokie plony w roku 1970 oraz w drugich pokosach poprzednich lat są dowodem du żego w ykorzystania składników naw ozow ych przy dawce 20 0 q obornika. B yło ono znacznie wyższe niż w ykorzystanie ty ch sam ych składników z nawozów m ineralnych (tab. 6). Jed en kilogram N PK w naw ozach m i neralnych powoduje przyrost 52 kg zielonki, podczas gdy kilogram N PK w oborniku zgrabionym wiosną, przy daw ce 2 0 0z q/ha d aje 60 kg
zie-lonki, a przy daw ce 400z q/ha — 44 kg. Najm niejsze efekty uzyskano w obu w ariantach obornika nie zgrabionego wiosną (tab. 6).
Ja k z tego widać, im większa będzie dawka obornika, tym większe znaczenie m a jego w ygrabienie wiosną.
T a b e l a 6
Sumaryczny plon z ie lo n k i za l a t a 1967-1970 w q/ha Sues of green c a t t e r y ie ld fo r the period 1967-1970 in q/ha
Wariant V arian t Plon z ie lo n k i za 4 l a t a w q/ha C-reen m atter y ie ld fo r 4 years in q/ha Różnica D ifferen ce Plon względny R e la tiv e y ie ld 1 kg NPK dał p rzy ro st z ie lo n k i w kg 1 kg NPK re su lte d in the green m atter y ie ld
increm ent, in kg 0 6 0 5 ,6 _ 100 _ KPK 1 104,3 4 9 8 ,7 182 52 200n 98 8 ,2 3 8 2 ,6 163 40 200z 1050,7 4 4 5 ,1 173 60* 400n 1038,3 4 3 2 ,5 171 23 400 z 1200,2 59 4 ,6 198 44*
* Przy w yliczaniu w ie lk o ści przyrostu z ie lo n k i powodowanego przez 1 kg !tJPK odliczono ilo ś ć składników zawartych w wygrabionych i usuniętych resztk ach obornika wiosną
At c a lc u la tio n o f green m atter y ie ld incremer.t obtained under e f f e c t of 1 kg NPK, th ere was su b tracted the amount o f elem ents contained in harrowed out and removed farmyard manure resid u es in spring
SKŁAD BOTANICZNY RUNI
Czteroletnie obserwacje rozw oju roślinności na łące nawożonej obor nikiem w ykazały znaczny wpływ w ygrabiania obornika na zaw artość roślin m otylkow ych (rys. 1). Zazwyczaj w drugim pokosie występowało ich znacznie więcej niż w pierwszym. Zjawisko to szczególnie ostro w y stępowało na łące nawożonej podwójną daw ką obornika. P rzy niezgra-bieniu obornika część roślin m otylkow ych po prostu w yginęła i nie od rastała już w drugim pokosie. Pojaw ienie się roślin m otylkow atych na łące nie nawożonej oraz na N PK było zapewne wynikiem zawleczenia ich nasion w okresie jesiennym lub wczesnowiosennym podczas p rac pielęgnacyjnych na łące. Nasiona tych roślin m ogły się też dostać w okre sie sprzętu II pokosu. Drugi pokos zbierano najczęściej między 20 a 30 sierpnia, a więc w chwili wykształcenia się nasion koniczyn i innych roślin m otylkow ych.
Na podkreślenie zasługuje również fakt, że wTbrew doniesieniom nie k tórych autorów stosow anie obornika wcale nie przyczyniało się do za chwaszczenia łąki. W ręcz przeciwnie, na łące nie nawożonej, bądź n a wożonej tylko sam ym i naw ozam i m ineralnym i, zachw aszczenie było n aj większe i stale się powiększało (rys. 1). N ajliczniejszym chw astem , jaki zaczął się pojawiać w tych w arunkach, był barszcz zw yczajny i mniszek
Stosowanie obornika na łąkach trwałych 421
0
____ i____ i____ i____ i____
I U I E I П
1967 1968 1970 1967 1968 1970
1967 I960 1970 1967 1968 1970
1967 1968 1970
□
1Skład botaniczny siana w procencie
1 — tr a w y d o b r e i b a r d z o d o b r e , 2 — t r a w y g o r s z e j ja k o ś c i i z łe , 3 — r o ś l i n y m o t y lk o w e , 4 — z io ła ( c h w a s ty ) , 5 — r e s z t k i s ło m y z o b o r n ik a
Botanical composition of hay in per cent
1 — v a lu a b le a n d v e r y v a lu a b le g r a s s e s , 2 — w o r s e - q u a li t y a n d u n v a l u a b l e g r a s s e s , 3 — le g u m e s , 4 — h e r b s (w e e d s ), 5 — s t r a w r e s id u e s f r o m f a r m y a r d m a n u r e
pospolity. Ponadto, n a łące nawożonej obornikiem, ale nie w ygrabionym wiosną, stw ierdzono w próbkach siana I pokosu pew ną ilość resztek sło m y, k tóra dostała się do siana podczas koszenia. Je s t to jeszcze jeden argum ent przem aw iający za w ygrabianiem obornika wiosną.
WYKORZYSTANIE AZOTU, FOSFORU I POTASU
P o wykonaniu analizy botaniczno-wagowej próbki siana rozdrabniano na m łynku i oznaczano w nich N, P205 i K20 . W yniki tych analiz przed staw iono w postaci średnich dla każdego pokosu, osobno z czterech pow tórzeń i czterech lat (tab. 7). Zm iany w ystępujące między zaw artością NP i К w I i II pokosie są głównie w ynikiem różnego udziału roślin m o tylkow ych w runi. Pew ien wpływ m iały tu również różnice w liczbie pędów w egetatyw nych i genera ty w nych, jakie się rozw ijały w poszcze gólnych kom binacjach nawozowych.
Zaw artość azotu była zawsze niższa w pierwszym pokosie, z w y jąt kiem kombinacji N PK (tab. 7). Również w pierw szym pokosie znajdo w ano mniej fosforu. Odwrotnie było z potasem : w pierw szym pokosie znajdowano go zawsze więcej niż w drugim . Zjawisko to jest wynikiem ,,luksusowego” pobierania potasu przez rośliny pierwszego pokosu,
głów-T a b e l a 7
Skład enemie sny sian a v; c/o suchej nasy /średnie z 4 la t/ Chemical com position of hay in уз o f dry m atter /4-year means/
'.Variant V ariant t I pokos 1 s t cut I I pokos U nd cut N p2 o5 1^0 К Р2о5 К20 0 1 ,9 2 0 ,7 4 2 ,1 9 2 ,0 0 0 ,9 4 1 ,9 3 KPK 1 ,9 0 0 ,7 5 3 ,2 9 1 ,8 4 0 ,9 4 2 ,3 6 200n 1 ,8 1 0 ,7 2 3 ,2 2 2 ,0 8 0 ,8 6 2 ,6 0 200z 1 ,9 3 0 ,7 4 3 ,1 5 2 ,2 8 0 ,9 0 2 ,5 8 4Ü0n 1 ,8 0 0 ,7 5 3 ,6 5 1 ,9 4 0 ,8 4 3 ,1 5 400 s 1 ,8 9 0 ,7 1 3 ,4 7 2 ,3 3 0 ,8 9 3 ,2 8
nie przez traw y, k tóre w pierw szym pokosie zawsze przeważały. N aj m niejszą zaw artość potasu notow ano w roku 1967 (2,23%), a najw yższą w roku 1969. W roku ty m zaw artość K 20 w suchej m asie pierwszego pokosu wynosiła aż do 5,31% w kom binacji 400n. Ten w zrost zaw artości potasu w sianie był w ynikiem nadm iernego nagrom adzenia się tego składnika w glebie (tab. 1 0).
Szczególnie niekorzystnie w ygląda naw ożenie obornikiem w ilości 400 q/ha bez w ygrabienia jego nierozłożonych resztek wiosną (tab. 8).
Stosowanie obornika na łąkach trwałych 423
T a b e l a 8 Wykorzystanie azotu przez łąkę
N itrogen u t i l i z a t i o n by meadow
'Wariant
Plon N V/ kg z ha wyniesiony z sianem I i I I pokosu razem w la ta c h N y ie ld in kg/ha taken out with the hay o f the 1 s t and U nd cut jo i n t l y in the
years R óżnica N wprowadzony do gleby w nav/ozach kg/ha N in kg/ha brought in to s o i l with f e r t i l i z e r s Wykorzystanie N w ok resie 4 l a t V arian t 1967 1968 1969 1970 razem za 4 l a t a t o t a l fo r 4 y e ars D ifferen ce N u t i li z a t i o n w ithin the 4 -y e a r period % 0 4 9 ,7 11 4 ,4 7 5 ,5 5 9 ,5 2 9 9 ,1 - - -NPK 14 4 ,9 1 6 9 ,8 14 2 ,5 7 6 ,9 5 1 4 ,1 2 1 5 ,0 2 9 3 ,0 73 200n 6 8 ,6 178,7 120,7 9 7 ,6 4 6 5 ,6 166,5 29 3 ,0 56 200z 7 2 ,1 209,0 140,7 11 8 ,0 53 9 ,8 2 40,7 180; 9 133 40 On 7 5 ,3 150,2 118,9 12 0 ,5 4 6 4 ,9 16 5 ,8 5 8 6 ,0 28 400z 9 9 ,0 2 4 7 ,3 135,2 13 0 ,8 61 2 ,5 3 1 3 ,2 2 7 4 ,5 110 T a b e l a 9
Wykorzystanie fo sfo ru przez łąkę Phosphorus u t i l i z a t i o n by meadow
‘.Variant V arian t
Plon P20^w kg/lia wyniesiony z sianem I i 11 pokosu w la ta c h Po0 r y ie ld in kg/ha taken out w ith the
“ ^ hay of the 1 s t and U nd cut
jo i n t l y in th e years Różnica D ifferen ce p 2°5 wprowadzony do gleby w nawozach kg/ha P20^in kg/ha brought in to s o i l w ith f e r t i l i z e r s Wykorzystanie w o k resie 4 l a t p2°5 u t i l i z a t i o n w ith in the 4 -y e a r p eriod % 1967 1968 1969 1970 razem za 4 l a t a t o t a l f o r 4 years 0 23,8 4 2 ,5 3^ ,5 2 3 ,7 1 2 4 ,3 _ _ _ NPK 6 4 ,2 6 5 ,0 6 2 ,0 3 0 ,5 2 2 1 ,7 9 7 ,4 14 8 ,7 65 200n 2 8 ,4 6 4 ,9 5 6 ,6 3 8 ,6 1 8 8 ,5 6 2 ,2 1 4 8 ,7 42 200z 3 0 ,5 72,6 5 7 ,8 4 7 ,3 20 8 ,2 8 3 ,9 9 2 ,7 90 400n 29,8 6 3 ,6 5 3 ,9 4 6 ,5 1 9 3 ,8 6 9 ,5 2 9 7 ,4 23 400z 3 7 ,2 8 7 ,9 5 8 ,6 4 7 ,5 23 1 ,2 10 6 ,9 1 7 7 ,0 60 » T a b e l a 10
Wykorzystanie potasu przez łąkę Potassium u t i l i z a t i o n by meadow
Wariant V a r i ant
Plon K20 w kg/ha wyniesiony z sianem I i I I pokosu w la ta c h
Кэ0 y ie ld in kg/ha taken out w ith the *“ hay of the 1 s t and IIn d cut
jo i n t l y in th e years Różnica D ifferen ce 1 k2o wprowadzony do gleby w nawozach kg/ha K20 in kg/ha brought in to s o i l with f e r t i l i z e r s Wykorzystanie к2о w o k resie 4 l a t к2о u t i l i z a t i o n v/ithin th e 4 -y e a r p eriod % 1967 1966 1969 1970 razem za 4 l a t a t o t a l fo r 4 years 0 5 1 , 4 107,5 9 4 ,4 63,8 31 6 ,9
_
_
_ HP К 204,2 246,7 2 8 7 ,9 9 7 ,7 83 6 ,5 519,6 5 16,9 100 200n 9 1 ,0 2 4 6 ,6 2 5 8 ,0 139, 6 7 3 5 ,2 418,5 51 6 ,9 81 2C0z 8 7 ,9 25 0 ,9 26 0 ,0 16 3 ,6 7 6 7 ,4 4 5 0 ,5 4 6 4 ,1 97 400n 9 5 ,1 507, 1 2 9 5 ,9 160,1 8 5 8 ,2 541,5 1033,8 52 400z 1 2 ,1 4 1 6 ,2 5 1 4 ,6 166,5 1019,2 70 2 ,5 8 9 4 ,1 78W ykorzystanie azotu było bardzo m ałe i wynosiło zaledwie 28% w sto sunku do całkowitej ilości azotu wprowadzonego na łąkę w nawozach. Najlepiej w ypadła dawka 20 0 q obornika w ygrabianego wiosną. W tym przypadku w ykorzystanie azotu przekroczyło ilość dostarczoną o 33%, co zapewne spowodowały rośliny m otylkow ate, których udział w runi w n a stępnych latach w zrastał.
Fosfor był w ykorzystyw any podobnie jak azot (tab. 9). Najwyższe w ykorzystanie tego składnika było przy nawożeniu 2 0 0z, a najniższe w kombinacji 400n. W kombinacji 200z w ykorzystanie fosforu wynosiło aż 90%, czego nie spotyka się w doświadczeniach polowych [3].
Potas obornika był rów nież silnie w ykorzystyw any przez ruń. Jednak najw yższe jego w ykorzystanie zanotowano przy nawożeniu łąki naw oza m i m ineralnym i. Te różnice dają się w ytłum aczyć tym , że podczas je sieni i zim y część potasu obornika zapewne uległa w ym yciu w głąb gle by. Sprzyjał tem u wysoki stan wody gruntowej w ahający się w okresie zim y od 15 do 30 cm. Tym czasem cały potas nawozów m ineralnych był roślinom dostarczony wiosną tuż przed ruszeniem w egetacji. Porów nu jąc obornik zgrabiany i nie zgrabiany wiosną można tutaj zauważyć lepsze w ykorzystanie potasu na oborniku zgrabionym. Zjawisko to wiąże się zarówno z zaw artością potasu w sianie, jak i z różnicą plonów zie lonki uzyskiw aną w obu tych w ariantach nawozowych.
DYSKUSJA
Przedstaw ione wyniki czteroletnich badań pozwalają stw ierdzić, że najlepsze w ykorzystanie składników pokarmowych oraz najlepsza ich efektyw ność była na łące nawożonej 20 0 q obornika jesienią i w y grabionego wiosną. N ajw yższy sum aryczny plon zielonki za 4 lata u zy skano przy daw ce 400 q obornika w ygrabionego wiosną. W kombinacji 200z efektyw ność 1 kg N PK wynosiła 60 kg zielonki, gdy tym czasem na nawożeniu m ineralnym zastosowanym w równoważnej ilości tylko 52 kg zielonki.
Je s t rzeczą zrozumiałą, że w przypadku gleb ciężkich (mad) nawozy m ineralne, a szczególnie nawozy azotowe szybciej działają i dają efekty w stosunkowo krótszym czasie niż nawozy organiczne. Te ostatnie (cho dzi tu przede w szystkim o obornik) działają wolniej, ale bardziej dłu gotrw ale, dając z reguły w roku następczego działania najw yższe plony [6, 7, 11], o czym przekonują nas dane z tabel 2 - 6.
W świetle uzyskanych wyników oraz na podstawie wcześniejszych obserw acji trzeba powiedzieć, że chcąc w pełni w yzyskać obornik do nawożenia łąk, należy go tak stosow ać, aby nie powodował w ypadania roślin m otylkow atych, do których pojawienia na łące tak bardzo się
Stosowanie obornika na łąkach trwałych 425
przyczynia. Należy przy tym stw ierdzić, że dzięki wielostronnem u dzia łaniu obornik na trw ałych łąkach będzie dawał lepsze rezu ltaty niż n a wozy m ineralne. Jeg o działanie na łąkach zaniedbanych lub wyjałow io nych o zdegradowanej roślinności będzie zawsze lepsze niż nawozów mi neralnych, które dostarczają roślinom jedynie składniki pokarmowe i bardzo często psują stru k tu rę gleby.
P rz y dużych daw kach obornika, a szczególnie produkowanego ze sło m y nie ciętej na sieczkę, jego w ygrabienie powinno być uważane za zasadę.
WNIOSKI
1. W w arunkach łąk w Jaktorow ie stosow anie przez trzy kolejne lata obornika w ilości 20 0 q na hektar daw ało zbliżone efekty gospodarcze, jak przy naw ozach m ineralnych w ysiew anych w rów now ażnych iloś ciach.
2. Efektyw ność 1 kg N PK była najw yższa przy dawce 200 q obornika stosowanego jesienią i w ygrabianego wiosną przed ruszeniem w egetacji. Średnio za 4 lata efektyw ność 1 kg N PK zaw artego w oborniku przy tym poziomie nawożenia wynosiła 60 kg zielonki.
3. W ciągu czterech lat działania nawozów organicznych uzyskiwano, niezależnie od wysokości dawki obornika na hektar, lepsze efekty na oborniku w ygrabionym wiosną niż na oborniku nie w ygrabionym .
4. W ygrabienie obornika wiosną przyczyniało się bardziej do rozwoju roślin m otylkow atych niż pozostawienia go wiosną na łące bez w ygra bienia. Nie stwierdzono, aby obornik powodował w sposób istotny za chwaszczanie łąki.
LITERATURA
[1] H o n c z a r e n k o G.: Nawożenie łąk na Pomorzu Zachodnim w świetle doś wiadczeń. Zesz. nauk. W~SR Szcz. 5, 1961, 29.
[2] H o n c z a r e n k o G.: Nawożenie łąk torfowych w świetle 20-letnich doś wiadczeń przeprowadzonych w Zemborzycach. Rocz. Nauk. roi. 67-A -l, 1953, 99. [31 K u s z e l e w s k i L .: Studia nad stosowaniem obornika. Cz. I, Rocz. Nauk. roi. 76-A-3, 1957; Cz. II, 81-A-3, 1960; Cz. III, 87-A-2, 1963; Cz. IV, 86-A-4, 1962.
[4] M i k o ł a j c z y k Z.: Nawożenie użytków zielonych obornikiem w okresie zimy. Nowe Roi. 5, 1960, 39.
[51 M O r a c z e w s k i R.: Nawożenie organiczne użytków zielonych. Mat. z kon ferencji naukowo-technicznej SITWM w Opolu, wyd. NOT, Opole 1963. [6] M o r a c z e w s k i R.: Wpływ nawożenia i uruchamiającego się azotu to r
fowiska na skład florystyczny i plonowanie łąki trwałej. Rocz. glebozn. 15, 1965, 2, 473.
[7] M o r a c z e w s k i R .: Wpływ nawożenia i użytkowania kośnego łąki na wy korzystanie azotu torfowiska i bilans składników pokarmowych. Rocz. glebozn., 16, 1966, 2, 431.
[8] M o r a c z e w s k i R.: Intensyfikacja produkcji na użytkach zielonych przy nawożeniu organicznym. Mat. z konferencji naukowo-technicznej SITWM w Łodzi, wyd. NOT, Łódź 1970.
[9] N i k l e w s k i M.: W artość produkcyjna nawozów organicznych funkcją dy namiki ich rozkładu. Zesz. probl. Post. Nauk roi. 34, 1962, 47.
[10] Ś w i ę t o c h o w s k i B .: Nawożenie łąk na torfach niskich nawozami orga nicznymi w świetle doświadczeń. Prz. Doświad. roi., 1, 1938, s. 107.
[11] W a c k e r G.: Der Einfluss der vorwinterlicher Grünlandbedeckung auf
Ertrag, der zeitigeren Wachstumsbeginn der Grünlandnarbe im Frühjahr und die Dichte des Pflanzenbestandes. Zeitschrift für Landeskultur 3, 1960, 202. [12] W e s o ł o w s k i , P., Ł y d u c h L. : Wpływ nawożenia mineralnego i organicz
nego na użytki zielone na glebach torfowych. Nowe Roi. 10, 1963, 19.
р . М О Р А Ч Е В С К И ИССЛЕДОВАНИЯ ПО Т ЕХ Н И К Е ПРИМЕНЕНИЯ НАВОЗА НА МНОГОЛЕТНИХ Л У ГА Х Ф а к у л ь т е т с к и й И н с т и т у т р а с т е н и е в о д с т в а , В а р ш а в с к а я с е л ь с к о х о з я й с т в е н н а я а к а д е м и я Р е з ю м е Труд приводит результаты 4-летних исследований по технике применения навоза в удобрении многолетних лугов. Цель исследований состояла к решении вопроса поскольку сгребание весной остатков неразложившейся органической массы навоза, вносимого на луга осенью, благоприятствует развитию трав и бобовых растений. Стремились тоже установить сказывается-ли это меропри ятие на величине урожая сена. В итоге 4-летних исследований и наблюдений можно сделать вывод, что при высоких дозах навоза, превышающих 200 ц на га, сгребание не разложившейся его части является обязательным приемом. Оставление на лугу этой части навоза, уже почти лишенной питательных ве ществ, препятствует весной росту лугового покрова, приводя таким образом к уменьшению урожая сена и частичному выпадению бобовых растений из тр а востоя. Убыток растительной массы при дозе 200 ц/га навоза не сгребаемого весной с луга составлял в среднем за 4 года около 8%, но при дозе 400 ц/га даже свыше 31%. В общем урожае эти разницы составляли при дозе 400 ц/га от 7 до 25 ц сена с гектара луга, в зависимости от года. На многолетнем лугу, где велись опыты, применение в период 3 очередных лет навоза в дозе 200 ц на гектар давало хозяйственный эффект близкий действию минеральных удоб рений вносимых в эквивалентных количествах. Поэтому, учитывая многосто ронность действия навоза, он для запущенных лугов будет лучшей формой удобрения от минеральных туков.
Stosowanie obornika na łąkach trwałych 427
R . M O R A C Z E W S K I
IN VESTIG A TIO N ON FA RM YA RD M ANURE A PPLIC A TIO N TECHNIQUE ON PERM ANEN T MEADOWS
D e p a r t m e n t o f P l a n t P r o d u c t i o n W a r s a w A g r i c u l t u r a l U n i v e r s i t y
S u m m a r y
The present work comprises the results of four-year investigations on applica tion technique of farm yard manure in fertilization of perm anent meadows. The aim of the investigations was to solve the question, if harrow ing out and removing in spring the residues of undecomposed organic m atter of farm yard m anure spread in autum n over a meadow w ill be favourable for growth of grasses and legumes or not. Also an attem pt was made to determine, if this measure w ill e xert any effect on hay yield magnitude. The four-year investigations and observations have proved that at high farm yard manure rates — over 200 q/ha, harrowing out and removing its undecomposed part is a necessary measure. The farm yard m anure residues, with partly leached nutrients, lead to checking sward regrowth in spring, and conse quently to a hay yield decrease and disappearance of a part of legumes. Four-year mean plant bulk losses at the farm yard m anure rate of 200 q/ha, left unharrowed in spring in the meadow sward, amounted to about 8%, and at the farm yard m a nure rate of 400 q/ha — as much as to 31%. These differences, when expressed in term s of absolute yields, correspond with 7 - 2 5 q hay from hectare, depending on year.
On the perm anent meadow investigated, the application of 200 q of farm yard manure per hectare over 3 subsequent years, resulted in economic effects sim ilar to those of m ineral fertilizers applied at adequate rates. Therefore, considering the many-sided action of farm yard manure on neglected meadows, it will constitute a more favourable fertilizer from than m ineral fertilizers.
A d res W p ły n ęło do P TG w lip cu 1971 r .
D o c . d r h ab . R o m a n M oraczew ski In sty tu t P r o d u k c ji
R o ślin n ej SGGW
