ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE, T. XV DOD. WARSZAWA 1965
MICHAŁ STRZEMSKI
REGIONY LITOLOGICZNO-GLEBOTWÓRCZE WOJEWÓDZTWA KIELECKIEGO
Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, Puław y
Gdy mówimy o regionach glebotwórczych, m am y z reguły na myśli takie wyodrębnione obszary, w których wszystkie czynniki składają się względnie jednolicie na kształtow anie się określonego oblicza gleb. W wo jewództwie kieleckim m am y szczególne trudności z ujęciem niektórych czynników. P rzestrzenne zróżnicowanie klim atu (Gumiński, Mitosek) oparte jest tu na bardziej skąpej sieci stacji meteorologicznych. Wyod rębnione na tym terenie regiony geograficzne (Pietkiewicz) potraktow a ne są zbyt ogólnikowo. Dlatego też w niniejszym opracowaniu wolim y ograniczyć się do bardziej szczegółowego pojęcia regionów litologiczno- -gleboznawczych i przyjąć za podstawę układy stosunków litologicznych.. Jednocześnie uw zględniam y także morfografię. Tą drogą osiągamy pe wien pożyteczny kompromis, gdyż w obrębie woj. kieleckiego nie w y stępują sprzeczności pomiędzy morfograficznie sklasyfikow anym i ukła dami stosunków litologicznych a stosunkam i geomorfologicznymi. Jeśli zaś chodzi o klim at, to najistotniejsze cechy jego zmienności przestrzen nej uw ypukla nam sama morfografia.
Na podstawie w ahań wysokości względnych w yodrębnione zostały w woj. kieleckim dwa następujące zespoły regionów:
I — zespół regionów rów ninnych o zm iennym udziale rów nin płas kich oraz falistych, płytko i głęboko rzeźbionych;
II — zespół regionów górzystych, obejm ujący także rów niny głęboko rzeźbione (relief wzgórzowy i wysokofalisty).
Dalszy podział terenu na kategorie regionów bądź na regiony opiera się na kryteriach litologicznych, z uwzględnieniem pewnych akcentów n atu ry historyczno-geologicznej.
Regiony litologiczno-glebotw órcze woj. kieleckiego
Z espół I (ró w n in o w y ): A. R eg io n y p ia sk o w e: 1 — k o z ie n ic k o -n a d p ilic k i reg io n p ia sk o w y , 2 — iłż e c k o -sz y d ło w ie c k i reg io n glieb le k k ic h , 3 — o str o w ie c k i region p ia sk o w y , 4 — k o n e c k o - ra d o sz y ck i region p ia sk o w y , 5 — sta s z o w sk o -p o ła n ie c k i region p ia sk o w y ; B. R eg io n y „ ila sto - g lin ia s te ” : 1 — r a d o m sk o -z w o liń sk i reg io n g le b n a g lin o w y c h , 2 — o p o c z y ń sk i reg io n g leb n a- g lin o w y c h , 3 — c h m ie ln ic k o -sz y d ło w sk i reg io n g leb n a g lin o w y c h i n a iło w y c h , 4 — n o w o k o r - c z y ń sk i region g leb śred n ich i ciężk ich ; C. R eg io n y le sso w e : 1 — iłż e c k i region le ssó w p ły t
k ich (tzw . iłż e c k i k lin le sso w y ), 2 — o p a to w sk o -sa n d o m ie r sk i region le sso w y , 3 — sto p n ic k i r egion le sso w y , 4 — sk a lb m ie r sk o -k a z im ie r sk i (K azim ierza W ielk a) reg io n le s so w y , 5 — p ilic - k i region le s so w y (tzw. sz c z e k o c iń sk i k lin le sso w y ); D. R eg io n y p ia sk o w o -w ę g la n o w e : 1 — o ża ro w sk i region rędzin k r e d o w y c h i p ia sk ó w , 2 — ra k o w sk i reg io n ręd zin trz e c io r z ę d o w y c h i p iask ów . 3 — p iń czo w sk i reg io n k r e d o w y c h rędzin i p ia sk ó w , 4 —ję d r z e jo w sk i region k r e d o
w y c h ręd zin i p ia sk ó w , 5 — w ło sz c z o w sk i region p ia sk ó w i rędzin k red o w y ch . Z espół II (g ó rzy sty ). E. R eg io n y Ś w ię to k r z y sk ie : 1 — g ie ln io w sk o -sk a r ż y sk i region gleb w y k sz ta łc o n y c h na p ia sk o w c o w y m r e ty k o -lia s ie , 2 — su c h e d n io w sk i region g leb w y k sz ta łc o n y c h na u tw o ra ch p ia sk o w c o w y c h d o ln eg o tria su , 3 — p ó łn o c n o -ły so g ó r sk i reg io n g leb w y k sz ta łc o n y c h na p ia s k o w c o w y m p a leo zo ik u , 4 — p o łu d n io w o -ły so g ó r sk i reg io n g leb w y k sz ta łc o n y c h na p ia sk o w - c o w o -łu p k o w y m p a leo zo ik u , 5 — k ie le c k o -ła g o w sk i reg io n m ozaik i sk a lłn o -g leb o w ej, 6 — c h ę c iń sk i reg io n g leb w y k sz ta łc o n y c h na w ę g la n o w y m m ezo ik u i p a leo zo ik u , 7 — reg io n ju r y p o łu d n io w o -z a c h o d n ie g o o b rzeżen ia Gór Ś w ię to k r z y sk ic h ; Z espół III (d o lin o w y ). F. R e g io n y
REGIONY LITOLOGICZNO-GLEBOTW ORCZE W OJ. KIELECKIEGO 55 A. Regiony obfitego w ystępow ania lekkich osadów glacjalnych i flu- wioglacjalnych, w ykazujące przewagę piasków nad osadami pyłowymi i glinami: w skrócie możemy je określać jako regiony piaskowe.
B. Regiony obfitego w ystępow ania cięższych osadów glacjalnych i flu wioglacjalnych, w ykazujące przewagę glin nad osadami lżejszymi, zwłaszcza nad piaskami; obok glin morenowych w ystępują w niektórych regionach tej kategorii także gliny lub iły starszych form acji geologicz nych; w skrócie możemy je określać jako regiony „ilasto-gliniaste”.
C. Regiony lessowe.
D. Regiony obfitego w ystępow ania skał węglanowych trzeciorzę dowych i kredowych, skompleksowanych przeważnie z piaskam i plejsto- ceńskimi; w skrócie możemy je określać jako regiony piaskowo-węgla- nowe.
Z e s p ó ł g ó r z y s t y ma bardzo skomplikowane stosunki geologi- czno-litologiczne i dlatego tw orzy u nas tylko jedną kategorię regionów, oznaczoną literą E, a noszącą miano obszaru świętokrzyskiego. Obszar ten rozpada się na kilka regionów, wyodrębnionych przez jednoczesne za stosowanie kryteriów geologicznych, geomorficznych i litologicznych (z zastosowaniem pewnej elastyczności i kompromisów w podziale).
W końcowym efekcie naszej analizy terenu w yróżniliśm y następujące regiony:
ZESPÓŁ I — RÓW NINOW Y A. Regiony piaskowe:
1. Kozienicko-nadpilicki region piaskowy; 2. Iłżecko-szydłowiecki region gleb lekkich;
Lithologie soil-form ing regions of K ielce voivodeship
G roup I (plains): A. Sand region s: 1 — K o z ie n ic a -P ilic a r iv e r in e sand region , 2 — Iłż a -S z y - d ło w ie c lig h t san d s region , 3 — O strow iec sa n d s region , 4 — K o ń sk ie-R a d o szy ce san d s region , 5 — S ta sz ó w -P o ła n ie c sands region ; B. S ilt-lo a m region s: 1 — R ad om -Z w oleń reg io n o f c la y e y - b o tto m so ils, 2 — O poczno reg io n of clley ey -b o tto m so ils, 3 — C h m ie ln ik -S z y d łó w reg io n of c la y e y -b o tto m and s ilty -b o tto m so ils, 4 — N o w o k o rczy n region of m ed ium and h e a v y soils; C. L oess region s: 1 — Iłża reg io n of sh a llo w lo e sse s (so c a lle d Iłża lo ess w e d g e ), 2 — O p atów - S an d om ierz lo ess region , 3 — S to p n ik lo e s s region , 4 — S k a lb m ierz-K a zim ic rza (K azim ierza W ielk a) lo e ss region , 5 — P ilic a lo ess reg io n (со c a lle d S zczek o cin lo ess w ed g e); D. sa n d -ca r b o n a ceo u s reg io n s: 1 — O żarów region of c r e ta c e o u s ren d zin as and san d s, 2 — R aków region of T e rtia ry ren d zin a s and san d s, 3 — P iń cz ó w reg io n of c r e ta c e o u s ren d zin as and sands, 4 — J ęd rzejó w reg io n of c r e ta c e o u s ren d zin as and san d s, 5 — W łoszczów reg io n of san d s and c r e ta c e o u s ren d zin as. Group II (m ou n tain ou s): E. Ś w ię to k r z y sk ie Mts. region s: 1 — G iełn io w o - S k a rży sk o region of so ils form ed on R h aetic L iassic sa n d sto n e, 2 — S u ch ed n ió w region of so ils from san d sto n e o f th e L ow er T ria ssic, 3 — north Ł ysagóra region of so ils from P a la e ozoic sa n d sto n e, 4 — sou th Ł ysagóra region of so ils from P a la e o zo ic sc h isto se sa n d sto n e, 5 — K ie lc e -Ł a g ó w reg io n w ith rock and so il m osaic, 6 — C h ęcin y reg io n of so ils from M esozoic and P a le o z o ic ca rb o n a tes, 7 — Ju rassic reg io n of th e so u th w e st border o f Ś w ię to k r z y sk ie M ts.
Kompleksy przydatności ro ln iczej gleb (użytków ornych) Łp. Begiony litologiczno-glebotw órcze Categories of a g ric u ltu ra l pro d u ctiv ity of s o ils (arable land)
Lithologie soil-forming regions P-I P -II P -III Ź-I(PŻ) Ź-II
Ź -III ź -iv ZP-I ZP-I I Hi-1 W-I I W-III R-I(WR) R-II R -III R-IV CF-I CF-II 1 I.A .I. Kozienicko-Nadpilicki region piaskowy
K ozienice-Pilica riv erin e sand region + + + + + + + + + + + 2 I.A .2. Iłżecko-Szydłowiecki region gleb lekkich
Iłża-Szydłowiec lig h t sands region + + + + + + + + + + + + 3 I.A .3. Ostrowiecki region piaskowy
Ostrowiec sand region “ + + + + + + + + “
4 I.A .4. Konecko-Radoszycki region piaskowy
Końskie-Radoszyce sana region + + + + + + + + + + “ +
5 I.A .5. Staszowsko-Połaniecki region piaskowy
Staszów-Połaniec sand region + + + + + + + + +
6 I .B .l. Radomsko-Zwoleński region gleb naglinowych
Radom-Zwoleń region of clayey-bottom so ils + + + + + + + “ + + 7 I.B .2. Opoczyński region gleb naglinowych
Opoczno region of cleyey-bottom so ils - + + - + + + + + - + + -8 I.B .3. Chmielnicko-Szydłowski region gleb naglinowych i naiłowych
Chmielnik-Szydłów region of clayey-bottom and silty-bottom s o ils - + + - + + + + - + -9 I.B .4 . Nowo-Korczynski region gleb średnich i ciężkich
Nowokorczyn region of medium and heavy s o ils + + + + + + + + “ + + ~ 10 I .C .l. Iłżeck i region lessów płytkich
Iłża region of shallow loesses (so called Iłża loess wedge) + + + + + + + “ — ~ 11 I.C .2. Opatowsko-Sandomierski region lessowy
Opatów-Sandomierz loess region + + + + + + + + + + + + “ " “ 12 I.C .3 . Stopnicki region lessowy
Stopniki loess region + + + + + + + + + - - -
-13 I.C .4. Skalbmiersko-Kazimierski region lessowy
Skalbmierz-Kazimierza (Kazimierza Wielka) loess region + + + + + + + + + * 14 I.C .5. P ilic k i region lessowy
P ilic a loess region (so called Szczekocin loess wedge) + + + + + + + + + 15 I.D .l. Ożarowski region rędzin kredowych i piasków
Ożarów region of cretaceous rendzinas and sands + + + + + + + + + + 16 I.D .2. Rakowski region rędzin kredowych i piasków
Raków region of T ertiary rendzinas and sands - - + + + + + + + + + + + + - -17 I.D .3. Pińczowski region rędzin trzeciorzędowych i kredowych oraz piasków
Pińczów region of cretacoous rendzinas and sands + + + + + + + + + + + + + + + + + 18 I.D .4. Jędrzejowski region rędzin kredowych i piasków
Jędrzejów region of cretaceous rendzinas and sands - + + + + + +' + + + + + + -
-M . S T R Z E M S K I
19 I.D .5. Włoszczowski region piasków i rędzin kredowych
Włoszczów region of sands and cretaceous rendzinas _ + + + + +
+ + + + + + + 20 II.E .l.G ielniow sko- Skarżyski region gleb wykształconych na piaskowcowym
re ty k o -liasie
Giełniowo-Skarżysko region of s o ils formed on Rhaetic Liassic
sandstone - -
-+ -+ + + + + + + - + + 21 I I .E .2 .Suchedniowski region gleb wykształconych na utworach piaskowcowych
dolnego tria su
Suchedniów region of s o ils from sandstone of the Lower T riassic - - - - + + + + + + _ + +
22 II.E ^.P ółnocno-łysogórski region gleb wykształconych na piaskowcowym paleozoiku
north łysogóra region of s o ils from Palaeozoic sandstone - + + + - + + + + + ♦ + + 23 II.E.4.Południowo-łysogórski region gleb wykształconych na piaskowcowo-
łupkowym paleozoiku
south lysagóra region of s o ils from Palaeozoic schistose sandstone - + + + + _ + + + + + + _ _
24 II.E .5.K ielecko-Iysogorski region mozaiki skalno-glebowej
Kielce Łagów region with rock and s o il mosaic - + + + + + + + + + + + + + 25 I I .E .6 .Chęciński region gleb wykształconych na węglanowym mezozoiku
i paleozoiku
Chęo^ny region of s o ils from Mesozoic and Paleozoic carbonates - - + + - + + + + + + - -26 I I .E .7 .Region jury południowo-zachodniego obrzeżenia gór Świętokrzyskich
Ju rassic region of the southwest border of Świętokrzyskie ifts. - - + + - + + + + + - -27 I I I . F . l . Powiśle madowe
V istula riv ersid e warp + + + + - + + + + + + + + + + + +
- Kompleks nie odgrywa żadnej isto tn e j r o li w strukturze regionu Category plays no sig n ific a n t role in the regional stru c tu re
+ Kompleks, który dla regionu może być nietypowy, ale zajmuie taką powierzchnię zbiorową, że trzeba się liczyć z iego występowaniem Category may not by ty p ical fo r the region but covers sucn a p art of the to ta l area th at i t s occurence must bew taken in account ++■Kompleks typowy dla regionu, chociaż nie zawsze zajmuje dominującą pozycję pod względem ilościowym
Category ty p ica l for the region, though no always dominating q u an titativ ely
+++ Kompleks nio tylko typowy, ale i przodujący w zakresie zajmowanej powierzchni zbiorowej. W niektórych wypadkach oznaczono ’tak 2 kompleksy w regionie, j e ś l i oba są równie typowe i mają tak i sem udział w strukturze użytków ornych
Category ty p ical and predominant in respect to i t s to ta l area. In some cases two categories of the region are denoted by th is symbol, namely i f they are equally ty p ical and nave the same p art in the stru c tu re of the arable land
W obrębie Kielecczyzny zwraca uwagę pospolitość kompleksu pszennego wadliwego, który występuje szczególnie obficie na lessach i rędzinach. Dla trwałych użytków zielonych nie została opracowana analogiczna tab lica , gdyż rozpoznanie w tym zakresie je s t jeszcze niew ystarczające.
The common occurrence of defective wheat land in the Kielce d i s t r ic t is notable; i t is esp ecially frequent on loesses ana rendzinas.
0 H° analogous table for permanent grassland has besn worke3 out so fa r, since, the available information is inadequate.
СЛ R E G IO N Y L IT O L O G IC Z N O -G L E B O T W O R C Z E WO J. K IE L E C K IE G O
3. Ostrowiecki region piaskowy;
4. Konecko-radoszycki region piaskowy; 5. Staszowsko-połaniecki region piaskowy.
B. Regiony „ilasto-gliniaste”:
1. Radomsko-zwoleński region gleb naglinowych; 2. Opoczyński region gleb naglinowych;
3. Chmielnicko-szydłowski region gleb naglinowych i naiłowych; 4. Nowokorczyński region gleb średnich i ciężkich.
C. Regiony lessowe:
1. Iłżecki region lessów płytkich (tzw. iłżecki klin lessowy); 2. Opatowsko-sandom ierski region lessowy;
3. Stopnicki region lessowy;
4. Skalbm iersko-kazim ierski (Kazimierza Wielka) region lessowy; 5. Pilicki region lessowy (tzw. szczekociński klin lessowy);
D. Regiony piaskowo-węglanowe:
1. Ożarowski region rędzin kredow ych i piasków; 2. Rakowski region rędzin trzeciorzędowych i piasków;
3. Pińczowski region rędzin trzeciorzędowych i kredowych oraz piasków;
4. Jędrzejow ski region rędzin kredow ych i piasków; 5. Włoszczowski region piasków i rędzin kredowych.
ZESPÓŁ II — GÓRZYSTY E. Regiony świętokrzyskie:
1. Gielniowsko-skarżyski region gleb w ykształconych na piaskow cowym retyko-liasie;
2. Suchedniowski region gleb w ykształconych na utw orach pias kowcowych dolnego triasu;
3. Północno-łysogórski region gleb wykształconych na piaskowco wym paleozoiku;
4. Południowo-łysogórski region gleb wykształconych na piaskow- cowo-łupkowym paleozoiku;
5. Kielecko-łagowski region mozaiki skalno-glebowej;
6. Chęciński region gleb w ykształconych na węglanowym mezozoi- ku i paleozoiku;
7. Region ju ry południowo-zachodniego obrzeżenia Gór Święto krzyskich.
Z całego terenu w yodrębnia się żyzne Powiśle madowe (F), które trzeba traktow ać jako region oddzielny.
REGIONY LITOLOGICZNO-GLEBOTW ORCZE WOJ. KIELECKIEGO 59 Wyszczególnione regiony omówimy teraz kolejno.
I.A .l. K o z i e n i c k o - n a d p i l i c k i r e g i o n , p i a s k o w y . Jest to najdalej na północ położony region woj. kieleckiego, ch arak tery zujący się reliefem płaskim bądź nisko- i płaskofalistym . Według Gum iń- skiego część zachodnia tego regionu wchodzi w skład środkowej dziel nicy klim atycznej, a część wschodnia objęta jest przez radomską dzielni cę klimatyczną. Średnia tem peratura roczna w aha się w granicach 7,5— 8,0 °C; średni opad roczny — 550—600 mm.
Pod względem przyrodniczo-leśnym teren ten należy według Mrocz- kiewicza do dzielnicy Niziny M azowiecko-Podlaskiej. P anują tu bory so snowe, często lite sośniny, miejscam i z domieszką dębów i brzozy. Dość
często spotyka się olsy.
Przew ażają piaski luźne i słabo gliniaste, w znacznej części zalesione. U stępują im pod względem zajętej powierzchni piaski gliniaste całkowite i naglinowe, zagospodarowane głównie przez rolników. Z glin zwałowych tego terenu w ykształciły się gleby o lekkim lub średnim składzie m echa nicznym.
Dominuje typ bielicowy.
Pod względem bonitacyjnym zaznacza się ogromna przewaga klas IVa, IVb i V nad pozostałymi klasami.
Główne kompleksy w obrębie użytków ornych: wszystkie cztery kom pleksy żytnie (od Ż-I do Ż-IV) i kompleks zbożowo-pastewny słaby (ZP-II). Kompleks zbożowo pastew ny mocny (ZP-I) jest słabiej reprezen towany.
W obrębie trw ałych użytków zielonych (na glebach torfowych, muło- wo-torfowych i m urszowatych) spotykam y przeważnie kompleksy boni tacyjne: 2z (użytki zielone średnie) i 3z (użytki zielone słabe i bardzo słabe).
I.A.2. I ł ż e c k o - s z y d ł o w i e c k i r e g i o n g l e b l e k k i c h . Od regionu poprzedniego różni się przede wszystkim pod względem m or fologicznym. Relief falisty lub wysokofalisty, miejscam i wzgórzowy. Leży na przejściu od łódzkiej do radomskiej dzielnicy klim atycznej (Gu- miński). Średnie tem peratu ry roczne w granicach 7,0—8,0 °C. Średnie opady od 525 do 575 mm.
Według Mroczkiewicza region objęty jest przez przyrodniczo-leśną dzielnicę wzniesień łódzko-radomskich, ale różni się bardzo od sąsiednie go regionu radomsko-zwoleńskiego. Obok sosny i dębów uzyskują tu pewne znaczenie takie gatunki, jak jodła i buk. Dość pospolite są wielo gatunkowe drzew ostany tworzone przez jodłę i dąb z podszyciem grabo wym. Zwraca uwagę pewien udział jaworu, klonu i świerka.
W regionie panują głównie piaski o różnej zawartości części spław ial- nych i osady pyłowe (wodnego pochodzenia). Gleby naglinowe o średnim składzie mechanicznym spotykam y płatam i w środkowej i zachodniej części regionu. Około 90% gleb w ykształconych z glin, osadów pyłowych (wodnego pochodzenia) i piasków należy do typu bielicowego.
Bonitacyjnie sytuacja przedstaw ia się następująco: klasy Ilia, Illb, IVa, IVb i V pokryw ają około 85% powierzchni regionu. Pozostałe 15% przy pada na klasy: II — powyżej 5% i VI — poniżej 10%.
Główną rolę w regionie odgryw ają kompleksy żytnie (zwłaszcza Ż-I do Ż-III). Nie bez znaczenia jest jednak w ystępow anie kompleksów pszennego dobrego (Р-Il), pszennego wadliwego (P-IH) oraz obu kom pleksów zbożowo-pastewnych (ZP-I, ZP-II).
Trwałe użytki zielone przedstaw iają się na ogół dość podobnie jak w poprzednim regionie (kozienicko-nadpilickim).
I.A.3. O s t r o w i e c k i r e g i o n p i a s k o w y . Region ten zasłu guje także na miano przedgórza ostrowieckiego. Teren falisty, częściowo wzgórzowy. K lim at podobny jak w regionie poprzednim (iłżecko-szydło- wieckim). To samo da się powiedzieć o stosunkach przyrodniczo-leśnych.
Teren pokryty jest piaskam i glacjalnym i i fluwioglacjalnymi, zalega jącymi na różnych utw orach kajprow ych i jurajskich. Dominują piaski gliniaste niecałkowite na piaskach luźnych i słabo gliniastych, na pias kowcach i na wapieniach. Poza tym trochę piasków (różnej gliniastości) całkowitych i lekkich gleb wykształconych z glin. Pod względem typolo gicznym są to gleby bielicowe. Pew ne lokalne znaczenie m ają także mady w dolinie K amiennej.
Bezwzględna większość gleb należy do klas IVa, IVb i V. K lasy trze cie są słabiej reprezentow ane od wymienionych. Klasy VI stosunkowo mało.
P anują tu 3 kompleksy żytnie, zaliczane do żytnio-ziemniaczanych (Ż-I, Ż-II, Ż-III). Poza tym słaby udział wszystkich innych kompleksów z w yjątkiem pszennego najlepszego (P-I).
W obrębie trw ałych użytków zielonych, w ystępujących głównie na madach, deluwiach smużnych, glebach mułowo-torfowych i murszach, w ystępują wszystkie trzy kompleksy bonitacyjne. P rzy tym w ystępow a nie najlepszego kompleksu ogranicza się do doliny rzeki Kamiennej.
I.A.4. K o n e c k o - r a d o s z y c k i r e g i o n p i a s k o w y . Rzeź ba terenu przeważnie falista, częściowo płaska, płytko rzeźbiona. Region
położony jest na przejściu od łódzkiej do częstochowskiej dzielnicy kli matycznej. Średnia tem peratura roczna w granicach 7,0—7,5 °C; średnie opady roczne — 575—625 mm. Pod względem przyrodniczo-leśnym stano wi przejście od dzielnicy wzniesień łódzko-radomskich do dzielnicy Gór
REGIONY LITOLOGICZNO-GLEBOTW ORCZE WOJ. KIELECKIEGO 61 Świętokrzyskich. Obok borów sosnowych w ystępują tu lasy o drzew osta nach w ielogatunkow ych z dębami. Ku wschodowi pojawia się coraz ob ficiej jodła z bukiem i grabem.
Gleby piaszczyste pokryw ają przeszło 3/4 terenu. Piaskom tow arzy szą miejscam i spore płaty gleb pyłowych. Inne rodzaje utw orów są tu słabo reprezentow ane. Pod względem typologicznym wchodzą w grę gle by bielicowe właściwe, gleby bielicowe oglejone i gleby glejowe. Na m a łych powierzchniach i w rozproszeniu w ystępują tu także torfow iska i mursze.
B onitacyjnie są to gleby klas IVa, IVb, V i VI. Kompleksy praw ie wyłącznie żytnie z dużym udziałem kompleksu zbożowo-pastewnego sła bego.
Łąki i pastw iska należą do drugiego lub trzeciego kompleksu bonita cyjnego (użytki zielone średnie, słabe i bardzo słabe).
I.A.5. S t a s z o w s k o - p o ł a n i e c k i r e g i o n p i a s k o w y . Re gion ten należy w swojej części północno-zachodniej do tzw. Pogórza Szydłowskiego, a w części południowo-wschodniej do Działów Połaniec- ko-Pokrzywnickich (Flis). Pogórze Szydłowskie odznacza się na in tere sującym nas terenie dość urozmaiconym reliefem. Powierzchnia jest tu na ogół silnie sfalowana. M iejscami wznoszą się izolowane garby paleo- zoiczne, przekraczające wysokość bezwzględną 325 m (Klimaszewski). Podłoże paleozoiczne zalega tu pod niezbyt grubym mezozoikiem i trze ciorzędem oraz pod pokryw ą plejstocenu, przeważnie piaskowego. Utwo ry przedczwartorzędowe w ystępują miejscam i już w obrębie dolnych poziomów profilu glebowego. Pospolite są tu niecałkowite piaski gliniaste wieku plejstoceńskiego, zalegające bezpośrednio na podłożach starszych, objętych częściowo przez właściwy proces glebotwórczy. W obrębie Działów Połaniecko-Pokrzyw nickich dom inują rów niny płytko rzeźbione, w yciągnięte zgodnie z biegiem dolin rzecznych. M amy tu więc do czy nienia z reliefem nisko- i płaskofalistym .
Region położony jest na przejściu od radomskiej do częstochowsko- kieleckiej dzielnicy klim atycznej (Gumiński). Średnia tem peratu ra rocz n a — 7,0—8,0 °C, średnie opady roczne — 550—600 mm. W ujęciu przy rodniczo-leśnym (Mroczkiewicz) jest to. dzielnica Niecki Nidziańskiej. Obok litych sosnin w ystępują drzew ostany sosnowe z domieszką dębów, buków i grabów. W północnej części regionu spotykam y miejscam i jodłę z bukiem i rzadziej świerk.
Rodzajowo przew ażają piaski plejstoceńskie podścielone żwirami, piaskam i lub iłami mioceńskimi. Większość piasków kształtow ana jest przez bielicowy proces glebotwórczy, ale spore płaty gleb brunatnych
także nie należą tu taj do rzadkości. Na dość znacznych powierzchniach spotykam y piaskowe gleby litogeniczne o niewykształconym profilu.
K lasy bonitacyjne I i II na terenie regionu nie są praw ie reprezento wane, gleby klasy Ilia tylko w m ałym stopniu; przew ażają klasy Illb, IVa, IVb i V, przy pokaźnym udziale klasy VI.
W obrębie użytków ornych dom inują wszystkie kompleksy żytnie, a w obrębie trw ałych użytków zielonych m am y do czynienia głównie z trzecim kompleksem bonitacyjnym (użytki zielone słabe i bardzo słabe).
I.B.l. R a d o m s k o - z w o l e ń s k i r e g i o n g l e b n a g l i n o w y c h . Jest to region częściowo płaski i płytko rzeźbiony, częściowo nisko- i płaskofalisty.
Klimatologicznie region jest chyba dość jednolity, ale Gumiński za liczał część do dzielnicy radom skiej, a część (zachodnią) do łódzkiej. Średnie te m p eratu ry roczne i opady podobne jak w regionie kozienicko- nadpilickim ((7,5—8,0 °C, 550 do powyżej 600 mm).
Z przyrodniczo-leśnego punktu widzenia region należy do dzielnicy wzniesień łódzko-radomskich. Według Mroczkiewicza i naszych obserw a cji w ystępują tu głównie drzew ostany w ielogatunkowe o przewadze sosny i z dużym udziałem dębów. Olsy silnie rozproszone.
P rzew ażają gleby w ykształcone z glin o średnim składzie mechanicz nym poziomów powierzchniowych. Gleby lekkie i ciężkie w ystępują podrzędnie zajm ując stosunkowo niewielkie przestrzenie. W subregionie zwoleńskim spotykam y obficie naglinowe gleby bielicowe, wykształcone z osadów pyłowych pochodzenia peryglacjalnego. Z glebami bielicowymi w ykształconym i z glin lub pyłów w ystępują piaski naglinowe o różnej zawartości części spławialnych. Piaski całkowite odgryw ają tu małą rolę i znajdują się w większości pod pokryw ą lasów.
Gleby typu brunatnego tw orzą tylko małe i kartograficznie trudno uchw ytne płaty wśród gleb bielicowych.
Większość gruntów należy do klas bonitacyjnych: Ilia, Illb, IVa i IVb. Względna obfitość klasy V spowodowana jest głównie przez rozległą pod mokłość wielu nisko położonych terenów, których zmeliorowanie n astrę cza sporo trudności związanych z odprowadzaniem wody.
P anujące kompleksy: pszenny dobry (P-II), żytni najlepszy, czyli pszenno-żytni (Ż-I, PŻ), żytni dobry (Ż-II) oraz zbożowo-pastewny moc ny (ZP-I).
W obrębie trw ałych użytków zielonych obserw ujem y w ystępow anie w szystkich trzech kompleksów bonitacyjnych.
I.B.2. O p o c z y ń s k i r e g i o n g l e b n a g l i n o w y c h . Relief przeważnie niskofalisty, częściowo płaski. Cały region należy według Gumińskiego do łódzkiej dzielnicy klim atycznej. Średnia tem peratura
REGIONY LITOLOGICZNO-GLEBOTW ORCZE W OJ. KIELECKIEGO 63 roczna — 7,0—7,5 °C, średnie opady od 550 do 650 mm. Pod względem przyrodniczo-leśnym region należy do dzielnicy wzniesień łódzko-ra- domskich. D rzew ostany z reguły wielogatunkowe. Dobre w arunki dla dębów (Mroczkiewicz).
Bezwzględną większość obszaru pokryw ają gleby bielicowe, w y kształcone z glin (lekkie, średnie i ciężkie).
K lasy bonitacyjne gruntów : Ilia, Illb, IVa, IVb.
Panujące kompleksy: pszenny dobry (Р-Il), żytni najlepszy, czyli pszenno-żytni (Ż-I) PŻ), żytni dobry (Ż-II) oraz zbożowo-pastewny moc n y (ZP-I).
Najpospolitszy kompleks bonitacyjny trw ałych użytków zielonych to użytki zielone średniej jakości. Przew ażają grondy, które w w arunkach dobrej gospodarki mogą podlegać awansowi bonitacyjnem u.
I.B.3. C h m i e l n i c k o - s z y d ł o w s k i r e g i o n g l e b n a g l i - n o w y c h i n a i ł o w y c h . Pod względem geomorfologicznym region ten stanow i część Pogórza Szydłowskiego i Działów Połanieckich, a ponadto obejm uje tzw. kotlinę borzykowską, położoną nad górną Sanicą (Flis). Teren falisty, ale o stosunkowo niedużych różnicach poziomów. F rag m enty płaskie tw orzą tu spore płaty po obu stronach Sanicy i Czarnej. Całość regionu należy do częstochowsko-kieleckiej dzielnicy klim atycz nej (Gumiński). Średnia tem p eratu ra roczna — 7,5—8,0 °C; średnie opa dy roczne — 500—600 mm.
W ujęciu przyrodniczo-leśnym jest to dzielnica Niecki Nidziańskiej. D rzew ostany przeważnie sosnowe, z dużym udziałem dębów, buków i grabów.
Płaszcz plejstoceński jest w tym regionie bardzo zróżnicowany. Obok piasków zaw ierających różne ilości części spław ialnych i glin w ystępują tu obficie utw ory pyłowe wodnego pochodzenia, którym towarzyszą drobne płaty lessu. W podłożu osadów czwartorzędowych spotykam y często iły mioceńskie, miejscam i odsłonięte na niewielkich przestrze niach.
Spośród utw orów glebowych główną rolę odgryw ają gleby b runatne i bielicowe, wykształcone z piasków gliniastych, glin, iłów i osadów pyło wych wodnego pochodzenia (tylko w m ałej części z lessów). Dość pospo lite są czarne ziemie o różnej litogenezie. W dolinie Sanicy i jej dopły wów w ystępują m ady i gleby bagienne.
Pod względem bonitacyjnym m am y tu głównie do czynienia z klasa mi Ilia i Illb. Obficie reprezentow ane są także klasy IVa, IVb i V. G ru n ty klas I, II i VI zajm ują niew ielką powierzchnię.
P anujące kom pleksy użytków ornych: pszenny dobry (P-II) i żytni najlepszy, czyli pszenno-żytni (PŻ).
Użytki zielone należące do różnych kompleksów bonitacyjnych, są bardzo zróżnicowane także pod względem glebowym i siedliskowo-typo- logicznym.
I.B.4. N o w o k o r c z y ń s k i r e g i o n g l e b ś r e d n i c h i c i ę ż k i c h . Region ten mógłby także nosić nazwę regionu soleckiego. Poło żony jest całkowicie w obrębie Niecki Soleckiej (lejka wiślickiego), zaj m ując południowo-wschodnią jej część. U kształtowanie niskofaliste. K li m atycznie region należy do tej samej dzielnicy klim atycznej (częstochow- sko-kieleckiej) co cała Niecka Nidzińska. Średnia tem p eratu ra roczna od 7,0 do 8,0 °C; średnie roczne opady od 575 do 625 mm.
Pod względem przyrodniczo-leśnym m am y tu nadal dzielnicę Niecki Nidziańskiej. Drzewostany dziś przeważnie sosnowe, ale z bardzo dużym udziałem elementów liściastych. Zw racają uwagę szczątki rozległych dą brów, które panow ały niegdyś w obrębie całego regionu.
W ystępuje tu dość zw arty płaszcz plejstoceński na podłożu litologicz nie zróżnicowanego czw artorzędu (głównie iły i utw ory węglanowe, m iej scami gipsy). Trzeciorzęd iłowy odsłania się lokalnie całkowicie albo też spoczywa pod taką cienką pokryw ą napływów czwartorzędowych, że zostaje objęty przez proces glebotwórczy.
Rozmaitość gleb duża. Obok ciężkich gleb brunatnych, w ykształco nych z iłów trzeciorzędowych i glin plejstoceńskich, w ystępują tu obfi cie gleby brunatne i bielicowe średnie i lekkie, naglinowe i naiłowe o róż nej litogenezie. Częściowo są to gleby powstałe z utw orów ciężkich, które uległy następnie spiaszczeniu. Dużą rolę odgryw ają także piaski zaw iera jące różne ilości części spławialnych, naniesione na osady ilaste i glinia ste. Piaski całkowite spotykam y tu rzadko.
Region nowokorczyński jest ze w szystkich regionów Kielecczyzny najbardziej zasobny w typowe czarne ziemie. Te nowokorczyńskie czarne ziemie w ykazują ogromne zróżnicowanie pod względem litogenezy i skła du mechanicznego.
Podrzędne stanowisko zajm ują gleby bielicowe wykształcone z osa dów pyłowych wodnego pochodzenia i gleby bagienne.
Główne klasy gruntów regionu to Ilia, Illb, IVa, IVb. Zajm ują one ok. 2/3 terenu. Po niecałej 1/6 przypada na klasy: II i V. Klasa VI jest słabo reprezentow ana. Klasy I nie stwierdzono.
Główne kompleksy w obrębie użytków ornych: pszenny dobry (P-II), żytni najlepszy, czyli pszenno-żytni (Ż-I, PŻ), żytni dobry (Ż-II), zbo żowo-pastewny mocny (ZP-I).
Trw ałe użytki zielone reprezentow ane są przez wszystkie kompleksy bonitacyjne i różne typy siedliskowe.
REGIONY LITOLOGICZNO-GLEBOTW ORCZE W OJ. KIELECKIEGO 65 I.C.l. I ł ż e c k i r e g i o n l e s s ó w p ł y t k i c h (tzw. iłżecki klin lessowy). Region ten tw orzy klin w bijający się głęboko w iłżecko-szydło- wiecki region gleb lekkich, sięgając od doliny Wisły (okolice Solca i u jś cia K am iennej) aż po Iłżę. Relief (poza wzgórzowym fragm entem w oko licach Iłży) stosunkowo mało urozmaicony. Stosunki klim atyczne i rol- niczo-leśne podobne jak w regionie iłżecko-szydłowieckim. P an u ją tu niecałkowite gleby lessowe na podłożu utw orów glacjalnych i fluw iogla- cjalnych oraz w apieni jurajskich. Przew aża typ bielicowy. Dominują klasy Ilia i Illb. Główne kom pleksy to pszenny dobry (P-II), pszenny w adliw y (P-III), żytni najlepszy, czyli pszenno-żytni (Ż-I, PŻ). Łąki i pa stw iska w granicach drugiego i trzeciego kompleksu bonitacyjnego (użyt ki zielone średnie, słabe i bardzo słabe).
I.C.2. O p a t o w s k o - s a n d o m i e r s k i r e g i o n l e s s o w y . Region ten charakteryzuje silna falistość, komplikowana przez sieć głę bokich rozcięć erozyjnych. Według Gumińskiego region należy głównie do radomskiej dzielnicy klim atycznej. Średnia tem p eratu ra roczna ok. 7,5 °C; średnie opady roczne ok. 550—600 mm. W ujęciu przyrodniczo- leśnym m am y tu kontakt dzielnicy wzniesień łódzko-radomskich z dziel nicą Niziny Sandom ierskiej i dzielnicą Niecki Nidziańskiej. Pokryw a leś na bardzo skąpa. Stan drzewostanów skrajnie zróżnicowany. Na uwagę zasługują trw ałe suchogruntow e użytki zielone, wśród których spotykam y resztki roślinności łąkowo-stepowej.
Gleby praw ie wyłącznie lessowe typu brunatnego, pseudobielicowego lub czarnoziemnego. Panujące klasy gruntów : I, II, Ilia i Illb. Zasługuje na uwagę degradacja erozyjna gleb.
Dominujące kompleksy użytków ornych: pszenny najlepszy (P-I), pszenny dobry (P-II), pszenny w adliwy (P-III) i żytni najlepszy, czyli pszenno-żytni (Ż-I, PŻ).
Użytki zielone należą przeważnie do drugiego kompleksu bonitacyj nego (użytki zielone średniej jakości).
I.C.3. S t o p n i c k i r e g i o n l e s s o w y . U kształtowanie po w ierzchni i stosunki glebowe podobne jak w regionie opatowsko-sando- mierskim. Stosunki klim atyczne typowe dla Niecki Nidziańskiej. Za lesienie skąpe. W drzew ostanach bardzo duży udział gatunków liścia stych.
Kompleksy takie same jak w regionie opatowsko-sandomierskim.
I.C.4. S k a l b m i e r s k o - k a z i m i e r s k i r e g i o n l e s s o w y . W ujęciu geomorfologicznym region ten stanowi tzw. Działy Proszow skie, będące subregionem W yżyny Miechowskiej. Według Flisa „Działy te różnią się od pozostałej części w yżyny m niejszym i wzniesieniami, ale
silniejszym rozcięciem i szerszymi dolinami głównych rzek. Powierzchnia w yżyny jest tu rozczłonkowana na szerokie garby i płaskowzgórza. P rzy
czyną silniejszego rozcięcia jest zanik opoki kredowej, zanikającej pod pokryw ą iłów mioceńskich, o w zrastającej ku południowi miąższości. Mała przepuszczalność podłoża powoduje zagęszczenie sieci dolin odwad nianych zarówno stale, jak też czasowo. Szczególnie silnie rozcięta jest południowa kraw ędź wyżyny, opadająca ku lessowej terasie nadw iślań sk iej”.
Region skalbm iersko-kazim ierski mieści się w granicach częstochow- sko-kieleckiej dzielnicy klim atycznej Gumińskiego. Średnie tem peratu ry roczne w granicach 7,5—8,0 °C; średnie opady roczne — 550—600 mm. Według Mroczkiewicza region ten należałoby zaliczyć do przyrodniczo- leśnej dzielnicy Niecki Nidziańskiej. Ale teren jest tak wylesiony, że charakterystyka w ystępujących tu ,,lasów” stanowi właściwie abstrakcję. Skład drobnych kęp drzew wskazuje, że istnieje tu tendencja do prze wagi elementów liściastych nad iglastymi. Miejscami spotyka się ślady rozległych niegdyś dąbrów.
Cały teren pokryty jest zwarcie lessem, z którego w ykształciły się gle by brunatne, szare gleby leśne i stosunkowo dobrze rozw inięte czarno ziemy. Ślady procesu bielicowego (bądź pseudobielicowego) w ystępują tylko na m ałych powierzchniach i są słabo widoczne.
Jakość rolnicza gleb regionu utrzym uje się w granicach klas bonita cyjnych: I, II, Ilia, Illb. Tylko bardzo małe fragm enty użytków ornych należą do pozostałych klas. Procesy erozyjne powodują wprawdzie de gradację gleb, ale nie czynią tak wielkich spustoszeń jak w regionie opatowsko-sandomierskim.
Dominujące kompleksy w obrębie użytków ornych — pszenny n a j lepszy (P-I), pszenny dobry (P-II) i pszenny w adliw y (P-IH).
Zajm ujące tu niewielką przestrzeń drobne łączki suchogruntow e w y kazują dobrą jakość (kompleks bonitacyjny pierwszy). Pastw isk jest bardzo mało.
I.C.5. P i l i c k i r e g i o n l e s s o w y (tzw. szczekociński klin les sowy). Je st to właściwie tylko m ała część innego regionu, położonego poza granicam i woj. kieleckiego. W dziera się on tu taj klinem pomiędzy region włoszczowski i jędrzejowski, obejm ując przede wszystkim główną część trzonu Progu Lelowskiego, stanowiącego wąską i wydłużoną (po- łudnikowo) wyżynę, rozczłonkowaną silnie przez rzeki spływające do Niecki Nidziańskiej z W yżyny Krakowsko-Częstochowskiej (Flis).
K lim atycznie m am y nadal dzielnicę częstochowsko-kielecką. Średnia tem peratu ra roczna wynosi ok. 7,5 °C; średnie opady roczne u trzym ują się w granicach 575—650 mm. Pod względem przyrodniczo-leśnym
re-REGIONY LITOLOGICZNO-GLEBOTW ORCZE WOJ. KIELECKIEGO 67 gion położony jest na styku dzielnicy Niecki Nidziańskiej z dzielnicą J u ry K rakowsko-W ieluńskiej. Odznacza się daleko posuniętym w yle sieniem.
Lessy spoczywają tu na w apieniach opokowych. Gleby praw ie w y łącznie lessowe, z reguły brunatne. W części północno-wschodniej w y stępują gleby lessowe niecałkowite na opoce. Na pozostałym obszarze lessy całkowite.
Przew ażnie są to gleby klas Ilia i Illb. Na drugim m iejscu znajduje się klasa II. Trzecie miejsce dzielą klasy IVa i IVb. Procesy erozyjne w y kluczają tu klasę I i powodują stopniowy w zrost powierzchni zbiorowej
skąpo jeszcze reprezentow anych klas V i VI.
Dominujące kompleksy użytków ornych: pszenny najlepszy (P-I), pszenny w adliwy (P-III), żytni najlepszy, czyli pszenno-żytni (Ż-I, PŻ).
Trw ałych użytków zielonych mało, ale istniejące tu drobne łączki smużne i pastw iska podlegają przeważnie racjonalnej pielęgnacji. W znacznej części można je zaliczyć do kompleksu pierwszego (użytki zielone bardzo dobre i dobre).
I.D .l. O ż a r o w s k i r e g i o n r ę d z i n k r e d o w y c h i p i a s k ó w . U kształtowanie powierzchni mało urozmaicone. Stosunki klim a tyczne i przyrodniczo-leśne podobne, jak w iłżecko-szydłowieckim regio nie gleb lekkich.
W ystępujące tu płatam i rędziny kredowe m ają ch arak ter gleb dar- niow o-brunatnych, a piaski— gleb bielicowych. Rędziny tego regionu na leżą głównie do klas Ilia i Illb, a piaski do klas IVa, IVb, V i VI. Domi nujące kompleksy na rędzinach to pszenny dobry (Р-Il) i pszenny w adli wy (P-III). Na piaskach przew ażają kompleksy: żytni dobry (Ż-II), żytni słaby (Ż-III) i żytni najsłabszy, czyli żytnio-łubinow y (Ż-IV). Użytki zie lone liche.
I.D.2. R a k o w s k i r e g i o n r ę d z i n t r z e c i o r z ę d o w y c h i p i a s k ó w . Ten litologicznie wydzielony region należy pod względem geomorfologicznym do regionu Pogórza Szydłowskiego. Dzielnica klim a tyczna wspólna z piaskowym regionem staszowsko-połanieckim. Pod względem przyrodniczo-leśnym region wchodzi w skład Niecki Nidziań skiej. Przew ażają lite sośniny i drzew ostany dębowo-sosnowe.
C harakterystyczne piętno nadają regionowi rędziny w ykształcone z w apieni litotam niow ych i różnych węglanowych skał detrytycznych — tortonu i sarm atu. Są to z reguły gleby liche, którym towarzyszą nie mniej liche piaski całkowite i niecałkowite na rozm aitych podłożach. Sytuację rolnictw a ra tu ją w m inim alnym stopniu trochę lepsze gleby w ystępujące w zachodniej części regionu, a wykształcone z iłów, glin i osadów pyłowych.
Ogół gleb objęty jest przez klasy bonitacyjne IVb—VI. Miejscami spore płaty gleb klasy IVa i bardzo drobne płaty gleb klasy Illb.
Panujące kompleksy: pszenny w adliw y (P-III), żytni dobry (Ż-II), żytni słaby (Ż-III) i żytni najsłabszy, czyli żytnio-łubinow y (Ż-IV).
Łąki i pastw iska bardzo liche.
I.D.3. P i ń c z o w s k i r e g i o n r ę d z i n t r z e c i o r z ę d o w y c h i k r e d o w y c h o r a z p i a s k ó w . Region pińczowski stanowi w u ję ciu geomorfologicznym północno-zachodnią część Niecki Soleckiej (lejka wiślickiego). Ponadto obejm uje on duży odcinek doliny Nidy, większość Garbu Wojczańsko-Pińczowskiego oraz cały Płaskowyż Szaniecki, leżący w przedłużeniu (ku północnemu zachodowi) Działów Połanieckich i K otli ny Borzykowskiej (Flis).
Region ten jest więc bardzo niejednolity. Jądro regionu stanowi pół- nocno-zachodnia część Niecki Soleckiej, charakteryzującej się rozległoś cią odsłoniętej kredy węglanowej oraz iłów i gipsów tortonu. Piaskowy płaszcz plejstoceński przeważnie płytki i silnie postrzępiony. Na kueście gipsowej widzimy charakterystyczne hełm y i kopuły, którym towarzyszą dolinki o zawiłych konturach i zróżnicowanym reliefie dna. U kształtowa nie powierzchni kom plikują tu zjawiska krasowe, w ykazujące ogromną rozmaitość form.
O drębny fragm ent regionu stanowi jurajsko-kredow o-trzeciorzędow e stoliwo Wału Wojczańsko-Pińczowskiego, którego zasadniczy trzon sta nowi opoka kredowa.
Doskonale rozw inięty kras charakteryzuje nie tylko lejek wiślicki, ale i Płaskowyż Szaniecki zbudowany z iłów, m argli i gipsów tortońskich oraz z piaskowców sarmackich, przykrytych tylko częściowo piaskam i plejstoceńskim i.
Pewien kontrast w stosunku do omawianych fragm entów regionu sta nowi płaska, wypełniona osadami aluwialnym i, zabagniona dolina Nidy. Pod względem klim atycznym region należy do dzielnicy częstochow- sko-kieleckiej Gumińskiego. Średnie tem peratury roczne — 7,5—8,0 °C. Średnie opady roczne od 550 do 650 mm. Pod względem przyrodniczo-leś nym mam y tu dzielnicę Niecki Nidziańskiej. D rzew ostany skrajnie zróżni cowane. Na uwagę zasługują pozostałości stepu traw iastego, kwiecistego i krzewiastego.
Głównymi glebami regionu są kredowe i trzeciorzędowe rędziny wę glanowe oraz trzeciorzędowe rędziny gipsowe. Największą żyznością od znaczają się rędziny kredy ponidziańskiej. Rędziny wykształcone ze zróż nicowanych litologicznie skał węglanowych trzeciorzędu są dużo mniej żyzne. Rędziny gipsowe w ykazują olbrzym ią zmienność.
REGIONY LITOLOGlCZfTO-GLEBOTWORCZE W OJ. KIELECKIEGO 69 Wśród rędzin w ystępują m iejscam i czarne ziemie, wykształcone głów nie z osadów cienkiego płaszcza plejstoceńskiego. Najwięcej czarnych ziem spotykam y pomiędzy Buskiem i doliną Nidy. Pomiędzy Pińczo wem i Buskiem oraz na północ i północny wschód od Pińczowa w ystępu ją spore p łaty piasków, zaw ierające różne ilości części spław ialnych i za legających do różnej głębokości. Podłoża piasków niecałkow itych są b ar dzo różne (skały węglanowe, gipsy, iły trzeciorzędowe, lekkie gliny plej- stoceńskie).
Pomiędzy Pińczowem i Buskiem spotykam y obok piasków także gle by pyłowe.
Znaczna część rędzin regionu należy do czarnoziemnego typu glebo- twórczego. Poza tym w ystępują tu także rędziny darniow o-brunatne. Gle by wykształcone z osadów plejstoceńskich, a nie będące czarnym i zie miami, objęte są przez typ brunatny, pseudobielicowy albo bielicowy.
W dolinie Nidy lekkie m ady darniow o-brunatne w ystępują w kom pleksach z przew ażającym i ilościowo zabagnionymi glebami mułowymi, w śród których pojaw iają się m iejscam i gleby torfowe.
Bonitacyjnie region jest skrajnie zróżnicowany. Część węglanowych rędzin kredowych i gipsowych rędzin trzeciorzędowych zaliczamy do klasy II. Większość rędzin kredow ych mieści się w klasach Ilia i Illb, a trzeciorzędowych (węglanowych i gipsowych) — w klasach IVa—VI. Czarne ziemie oraz gleby b runatne i bielicowe w ykształcone z osadów plejstoceńskich u trzym ują się z reguły poniżej klasy Illb (IVa—V). W sa mej dolinie Nidy przew ażają klasy bonitacji łąkowej III i IV.
Odpowiedź na pytanie, które kompleksy użytków ornych dom inują w regionie, jest dość tru d n a ze względu na stopień zróżnicowania regio nu. Chyba najbardziej rzuca się w oczy kompleks pszenny w adliwy (P-III) na wzniesieniach i kompleks zbożowo-pastewny mocny w obni żeniach terenu.
Łąki należą przeważnie do kompleksu bonitacyjnego pierwszego lub drugiego (trw ałe użytki zielone bardzo dobre, dobre i średnie), a pastw i ska do trzeciego (trw ałe użytki zielone słabe i bardzo słabe).
I.D.4. J ę d r z e j o w s k i r e g i o n r ę d z i n k r e d o w y c h i p i a s k ó w . Geomorfologicznie region ten obejm uje znaczną część G arbu Wo dzisławskiego i Płaskowyż Jędrzejow ski (Flis). G arb Wodzisławski jest antyklinalnym grzbietem sfalowanej opoki kredowej. Relief jest płasko- i niskofalisty do wysokofalistego. Z utw orów węglanowych kredy górnej zbudowany jest również Płaskowyż Jędrzejow ski, odznaczający się re liefem płasko- i niskofalistym , ale nie pozbawionym m iejscam i takich elementów rzeźby, jak zaklęśnięcia o różnych konturach i padoły.
Region objęty jest przez częstochowsko-kielecką dzielnicę klim atycz ną. Średnia tem peratu ra roczna ok. 7,5 °C. Średnie opady roczne w g ra nicach 575—625 mm. Pod względem przyrodniczo-leśnym m am y tu w dal szym ciągu dzielnicę Niecki Nidziańskiej. Na rędzinach spotykam y kępy drzew o dużym udziale gatunków liściastych. Na piaskach w ystępują z re guły lite sośniny. W ogóle jednak teren jest bardzo wylesiony.
Płaszcz plejstoceński jest w tym regionie silnie postrzępiony i w wielu miejscach ma ko ntury koronkowe. K reda odsłania się na dużych prze strzeniach. Podstawowy rodzaj gleb stanowią rędziny kredowe. Typolo gicznie rędziny te w ykazują silne zróżnicowanie. G órują rędziny darnio- w o-brunatne. Właściwych rędzin czarnoziemnych jest tu niewiele. M iej scami (w obniżeniach) trafiają się porędzinowe gleby darniowo-bielicowe o doskonale w ykształconych profilach bielicowych z w yraźnym zróżnico w aniem profilu na poziomy genetyczne.
Rędziny te tw orzą bardzo zawiłe kompleksy wykazując ogromną zmienność przestrzenną.
Piaski śródrędzinowe regionu nie m ają przeważnie łatwego do okre ślenia oblicza typologicznego. Tylko częściowo możemy wyodrębnić wśród nich gleby bielicowe lub brunatne. Piaski bielicowe dom inują z reguły w niższych położeniach, a b runatne w wyższych.
Gleby wykształcone z glin należy tu zaliczyć do utw orów bielicowych, ale stopień ich zbielicowania jest na ogół mały.
Pod względem bonitacyjnym panują klasy Ilia i Illb, zajm ujące ok. 50% obszaru. Na drugim miejscu trzeba wymienić klasy IVa i IVb, a na trzecim II i V. Klasa I nie jest tu praw ie wcale reprezentow ana, a po wierzchnia gruntów klasy VI jest niewielka.
Dominują kompleksy: pszenny dobry (Р-Il), pszenny w adliwy (P-III), żytni najlepszy, czyli pszenno-żytni (Ż-I, PŻ), żytni dobry (Ż-II) i żytni słaby (Ż-III).
Poza nielicznymi łączkami smużnym i wysokiej jakości, łąki i pastw i ska bardzo liche. Trw ałe użytki zielone zajm ują tu zresztą bardzo małą powierzchnię.
I.D.5. W ł o s z c z o w s k i r e g i o n p i a s k ó w i r ę d z i n k r e d o w y c h . Geomorfologicznie jest to region Niecki Włoszczowskiej (Flis). Relief dość monotonny. Przew ażają rędziny płaskie i niskofaliste. W znie sienia m ają tu bardzo szerokie wierzchowiny.
Klim atycznie jest to w dalszym ciągu dzielnica częstochowsko-kiele- cka. Średnia tem peratura roczna ok. 7,5 °C. Średnie opady utrzym ują się w granicach 575—650 mm.
REGIONY LITOLOGICZNO-GLEBOTW ÔRCZE WOJ. KIELECKIEGO 71 Przew ażają piaski fluw ioglacjalne i zwałowe na podłożu kredy, której płatow e odsłonięcia są m iejscam i dość liczne. Rzadziej spotykam y silniej przem yte gliny morenowe, zalegające również na kredzie.
Spośród gleb wchodzą w grę głównie przeważające w regionie piaski oraz rędziny. Są to przede wszystkim całkowite piaski luźne i słabo gli niaste. U stępują im ilościowo podobne piaski niecałkowite na m arglach i wapieniach. Znaczna część piasków luźnych uległa zwydmieniu.
Na niewielkich przestrzeniach regionu spotykam y gleby lekkie, czę ściowo pyłowe, w ykształcone z glin.
Gleb bagiennych w pełnym znaczeniu tego słowa jest na terenie re gionu włoszczowskiego stosunkowo mało. Bardzo pospolite zjawisko sta nowi tu natom iast podmokłość, zwłaszcza okresowa.
Typologiczne zaszeregowanie większości omawianych gleb jest stosun kowo proste. Rędziny kredowe Niecki Włoszczowskiej w ahają się pomię dzy typem bielicowym i brunatnym . Porędzinowe gleby bielicowe spoty kam y w obniżeniach terenu, charakteryzujących się okresową (wiosenno- -jesienną) podmokłością. Na w ierzchowinach wzniesień w ystępują gleby rędzinowe typu brunatnego. Rędziny stokowe m ają raczej niew yraźne oblicza typologiczne. Rędziny położone na rędzinach płaskich są bardzo silnie zmienione przez gospodarkę ludzką i pod względem typologicznym są tru d n e do określenia.
Piaski włoszczowskie w ykazują tendencje bielicowe. Na terenach ule gających wpływowi płytkich wód gruntow ych spotykam y przeważnie pia ski bielicowe oglejone. Ogromne powierzchnie piasków nie dają się zali czyć do jakiegoś określonego typu glebotwórczego.
P raw ie w szystkie gleby w ykształcone z glin m ają charakter utw orów bielicowych.
Bezwzględna większość rędzin należy do klas Ilia i Illb. Bezwzględna większość piasków znajduje się w granicach klas V i VI. Gleby klas IVa i IVb zajm ują niewielką przestrzeń. Klasa II trafia się wyjątkowo. Klasa I nie jest w regionie w ogóle reprezentow ana.
Główne kompleksy użytków rolnych: pszenny dobry (P-II), pszenny w adliw y (P-III), żytni słaby (Ż-III), żytni najsłabszy, czyli żytnio-łubino w y (Ż-IV), zbożowo-pastewny słaby (ZP-II).
Łąki i pastw iska należą głównie do trzeciego kompleksu bonitacyjnego (tzw. użytki zielone słabe i bardzo słabe), częściowo do drugiego (użytki zielone średniej jakości).
II.E .l. G i e l n i o w s k o - s k a r ż y s k i r e g i o n g l e b w y k s z t a ł c o n y c h n a p i a s k o w c o w y m r e t y k o - l i a s i e . Re gion ten obejm uje część koneckiego regionu geomorfologicznego. Należy doń G arb Gielniowski i wszystkie większe wyniosłości, na których odsła
niają się w różnym stopniu jasne piaskowce lub iły łupkowe retyko-liasu. Piaskowcowy retyko-lias odgrywa tu szczególnie doniosłą rolę decydując o rzeźbie terenu i charakterze gleb.
Rzeźba jest urozmaicona. Możemy tu wyróżnić szereg podrzędnych płaskowzgórzy, garbów, pagórów i stoliw, powstałych z rozcięcia pierw ot- nej pły ty w yżynnej przez liczne potoki. W ahania wysokości bezwzględ nych od powyżej 200 do powyżej 400 m.
Według Gumińskiego m am y tu nadal częstochowsko-kielecką dzielnicę klim atyczną. Średnie tem peratu ry roczne poniżej 7 °C; średnie opady rocz
ne w granicach 650—700 mm.
Teren w ybitnie leśny, należący do przyrodniczo-leśnej dzielnicy Gór Świętokrzyskich (Mroczkiewicz). Dużą rolę odgrywa jeszcze sosna tw o rząca miejscam i lite sośniny. Przew ażają jednak drzew ostany wieloga tunkowe, w których zwykle dom inuje jodła. Drogą selekcyjnego w yboru drzew w lasach chłopskich pow stały także czyste jedliny.
Skałami glebotwórczymi regionu są głównie jasne piaskowce retyko- -liasu i piaski plejstoceńskie. Podrzędnie w ystępują tu gliny zwałowe oraz iły retyko-liasowe. Uderza obfitość piaskowcowych gleb skalistych i szkie letow ych o nierozw iniętym profilu. G leby takie spotykam y na wierzcho winach i stokach wzniesień. W innych położeniach dom inują piaszczyste gleby bielicowe. Gleb brunatnych mało.
Około 65% gruntów należy do klas IVa, IVb i V, powyżej 15% do klasy VI. Reszta przypada na klasy III, głównie na klasę Illb.
Kompleksy użytków ornych wyłącznie żytnie. Pospolity jest też kom pleks zbożowo-pastewny słaby (ZP-II).
W obrębie łąk i pastw isk dom inuje kompleks bonitacyjny trzeci (użyt ki zielone słabe i bardzo słabe).
ILE.2. S u c h e d n i o w s k i r e g i o n g l e b w y k s z t a ł c o n y c h n a u t w o r a c h p i a s k o w c o w y c h d o l n e g o t r i a s u . Główną część regionu tw orzą kopulaste Płaskowzgórza Suchedniowskie, których wysokość bezwzględna osiąga miejscam i ok. 400 m. Region ten obejm uje także Pasmo Oblęgorskie (do 448 m), stanowiące jego część zachodnią. Zarówno w obrębie płaskowzgórzy, jak też ostatnio wymienionego pasma panuje trias dolny, reprezentow any głównie przez czerwone, żelaziste (rzadziej jasne, bezlepiszczowe) piaskowce, z ławicami ciężkich iłów. Z utw orów piaskowcowych retyko-liasu zbudowane są tylko wzgórza w okolicach Skarżyska i W ierzbnika-Starachow ic. Ze względów sytuacyj nych uważaliśm y za konieczne włączenie tych wzgórz do regionu suche dniowskiego.
Region należy do częstochowsko-kieleckiej dzielnicy klim atycznej. Średnie tem p eratu ry roczne od 6,5 do 7,0 °C; średnie opady roczne w g ra
REGIONY LITOLOGICZNO-GLEBOTW ÖRCZE WOJ. KIELECKIEGO 73 nicach 625—700 mm. Pod względem przyrodniczo-leśnym oblicze regionu jest dość w yraźne. Dom inują lasy jodłowo-mieszane, w których jodle to warzyszą buk, dąb, klon, jawor, wiąz i lipa. Na plejstocenie pospolite są fragm enty pospolitych borów świeżych.
W regionie panują zasadniczo gleby lekkie, w ykształcone z samych piaskowców bądź też z płytkich piasków plejstoceńskich, zalegających na podłożu piaskowcowym. Gleby ciężkie, powstałe z iłów triasowych, zaj m ują małą przestrzeń, ale należą do charakterystycznych utw orów re gionu.
Piaski w obrębie odsłonięć dolnego triasu są glebami szkieletowymi o niewykształconym profilu albo należą do gleb typu brunatnego. Na te renie w ystępow ania cienkiego płaszcza plejstoceńskiego mam y do czy nienia z glebami lekko zbielicowanymi bądź z piaskam i o niew yraźnym obliczu typologicznym. R etyko-lias okolic Skarżyska i W ierzbnika-Stara- chowic obfituje w gleby silnie zbielicowane, o rzucających się w oczy profilach bielicowych.
G ru nty użytkowane rolniczo utrzym ują się tu taj zasadniczo w obrę bie klas IVa—VI w ykazując przewagę klasy V i uzyskując poziom klasy Illb tylko w w yjątkow ych wypadkach.
Dominują kompleksy żytni dobry (Ż-II), żytni słaby (Ż-III), żytni n aj słabszy, czyli żytnio-łubinow y (Ż-IV), zbożowo-pastewny słaby (ZP-II). Trw ałe użytki zielone należą do drugiego lub trzeciego kompleksu bo nitacyjnego.
II.E.3. P ó ł n o c n o - ł y s o g ó r s k i r e g i o n g l e b w y k s z t a ł c o n y c h n a p i a s k o w c o w y m p a l e o z o i k u . Najważniejsze ele m enty geomorfologiczne regionu to Pasmo Klonowskie (400—465 m), zbudowane ze zróżnicowanych piaskowców dolnego dewonu, Pasmo Ły- sogórskie (400—611 m) zbudowane z kw arcytow ych piaskowców kam - bryjskich oraz piaskowcowe wzniesienia dolno-dewońskiego Wału M ała- centowskiego (do 445 m). Południowo-wschodnie przedłużenie tych pasm stanow ią Góry Opatowskie do 552 m. Na całym praw ie terenie pospolite są strom e stoki, a wiele fragm entów obfituje w ostre linie grzbietowe. C harakterystyczne zjawisko stanowią tu podszczytowe rumowiska skal ne, tzw. gołoborza, które częściowo są produktem w ietrzenia peryglacjal- nego, a częściowo następstw em za daleko posuniętych w ylesień (Ra dostowa).
Gumiński nie wydzielił regionów łysogórskich z dzielnicy częstochow- sko-kieleckiej, chociaż jest to obszar m ający swój odrębny klim at lokalny. Średnie tem peratu ry roczne spadają tu poniżej 6,5 °C, a na terenie Pasm a Głównego (Łysica—Św ięty Krzyż) naw et poniżej 6,0 °C. Opady w zrastają
natom iast znacznie powyżej 650 mm przekraczając miejscam i (Pasmo Główne i Klonowskie) 750 mm.
Drzewem najcharakterystyczniejszym dla regionu jest jodła, która po wyżej 500 m panuje praw ie niepodzielnie. W strefie obejm ującej wysoko ści od 500 do 350 m przeplata się z bukiem, k tóry m iejscam i zdobywa na w et przewagę nad jodłą (na Bukowej Górze). Poniżej strefy jodłowo-bu- kowej obserw ujem y w ystępow anie pasa przejściowego, w którym zacho dzi w alka o byt pomiędzy jodłą i sosną. Dolne stoki gór i międzygórza sta nowią już przeważnie królestwo sosny i dębu. Dość pospolity jest na tym obszarze modrzew. Między innym i porasta on praw ie samodzielnie obszer ną Górę Chełmową koło Słupi Nowej. Kiedyś spotykano w Łysogórach cisy. Dzisiaj należy uważać ten gatunek za w ym arły w obrębie całej Kie lecczyzny.
Większość gleb regionu w ykształciła się z pokryw y lessowej, zalega jącej na podłożu skał piaskowcowych. Skałami m acierzystym i pozostałych gleb są albo piaski plejstoceńskie, albo utw ory pąjeozoiczne, a więc pia skowce i śródpiaskowcowe ławice iłów.
W K otlinie Wilkowskiej, rozdzielającej dwa główne pasma regionu, spotykam y gleby w ykształcone z iłołupków gotlandzkich. Są to utw ory bardzo ciężkie.
Odporność piaskowców kw arcytow ych na w ietrzenie jest jednym z czynników w arunkujących obfite w ystępow anie gleb skalistych i szkie letowych.
Pod względem bonitacyjnym stosunki są bardzo zróżnicowane. Na lessach głębokich pospolite są klasy Ilia i Illb. Klasa II też nie należy tu do rzadkości. Ale jednocześnie znajdujem y w regionie nieprzeciętną obfi tość gruntów klasy VI. W ogóle przew ażają gleby absolutnie leśne. Go spodarkę rolniczą redukują na terenie regionu północno-łysogórskiego za równo stosunki geomorfologiczne, jak też klim atyczne i glebowe. Skom plikowana rzeźba terenu sprzyja rozwojowi procesów erozyjnych. Rów norzędnie trzeba uwzględnić surow y klim at wzniesień oraz rumoszowość, a miejscami naw et skalistość gleb w ystępujących na wierzchowinach i bardziej strom ych stokach.
Co się tyczy układu przydatności rolniczej gleb, to pod tym wzglę dem stosunki w regionie są bardzo zawiłe. W okolicach Bodzentyna spo tykam y obficie kompleks pszenny dobry (P-II) i kompleks pszenny w ad liw y (P-III). W Kotlinie W ilkowskiej mam y do czynienia z kompleksem zbożowo-pastewnym mocnym (ZP-I). W północno-zachodniej części re gionu przeplatają się ze sobą kompleksy: żytni słaby (Ż-III) z żytnim n a j słabszym, czyli żytnio-łubinow ym (Ż-IV). Na wyższych wzniesieniach można (i to nie wszędzie) prowadzić tylko prym ityw ną gospodarkę łą- kowo-pastwiskową.
REGIONY LITOLOGICZNO-GLEBOTWÖRCZE WOJ. KIELECKIEGO 75
Zróżnicowaniu użytków ornych odpowiada zróżnicowanie trw ałych użytków zielonych. W omawianym regionie spotykam y zarówno mało w ydajne łąki o najniekorzystniejszym składzie, jak też bardzo w ydajne o dobrej jakości porostu. Oprócz łąk bagiennych m am y tu sporo łąk su- chogruntowych, utrzym ujących się dzięki stosunkowo dużej ilości opa dów (stoki pasm Klonowskiego, Łysogórskiego, Małacentowskiego). P a stw iska są jakościowo liche i silnie zdegradowane.
W obrębie użytków rolnych położonych na stokach jest duże nasilenie procesów erozyjnych.
II.E.4. P o ł u d n i o w o - ł y s o g ó r s k i r e g i o n g l e b w y k s z t a ł c o n y c h n a p i a s к o w с o w o - ł u p к o w y m p a l e o z o i - k u. Region ten obejm uje głównie Pasmo Dymińskie (370—501 m), Pasmo Orłowińskie (do 450 m), Góry Ociesęckie (do 358 m) i Góry Wygiełzow- skie.
Głównym elem entem stru k tu raln y m regionu jest piaskowcowo-łup- kowy paleozoik. P rzestrzeń pomiędzy odsłonięciami paleozoiku jest w czę ści zachodniej i środkowej regionu w ypełniona piaskam i plejstoceńskim i. W części wschodniej (Góry Ociesęckie i Pasmo Wygiełzowskie) utw ory paleozoiczne p rzykryte są dość grubą w arstw ą lessu.
W obrębie tego regionu nie spotykam y tak efektownych, dosłownie n a gich gołoborzy, jak we właściwych Łysogórach (pasmo Główne), ale ob fitość skałek i rumoszów skalnych jest tu jeszcze większa. Tylko że ru mosze składają się z drobniejszych elementów i porasta je las.
K lim atycznie m am y tu nadal dzielnicę częstochowsko-kielecką. Tem p e ratu ry średnie roczne w ahają się w granicach 6,0 do powyżej 6,5 °C.
Średnie opady roczne — 650—700 mm. Pod względem przyrodniczo-leś- nym region ten nie różni się w sposób zasadniczy od regionu poprzednie go, ale w jego obrębie większą rolę odgrywa sosna, która porasta w ięk szość jałowych piasków, w ypełniających przestrzenie pomiędzy odsłonię ciami kam bru. M iejscami w ystępują tu duże płaty litych sośnin, nie spo tykanych praw ie w obszarze Łysogór Północnych.
Pospolitość w ystępow ania niewykształconych gleb skalistych i rum o szowych pochodzenia łupkowo-piaskowcowego to jedna z n ajch arak tery - styczniejszych cech zachodniego subregionu omawianego obszaru. Ogrom ną rolę odgryw ają tu piaski różnej gliniastości i różnej głębokości. Z naj dujem y tu zarówno piaski bielicowe i brunatne, jak i piaski o całkowicie nieokreślonym obliczu typologicznym. Żadnego oblicza typologicznego nie w ykazuje np. większość piasków luźnych i znaczna część piasków słabo gliniastych.
Słabo przeobrażone przez proces glebotwórczy są także ciężkie iły i gli ny wietrzeniowe, powstałe z iłołupków kam bryjskich.
W regionie spotykam y płaty lekkich glin zwałowych, które w znacz nej części uległy słabem u zbielicowaniu.
Zalegające na kam brze lessy subregionu wschodniego zbliżają się pod względem typologicznym do gleb brunatnych. Trzeba jednak pamiętać, że lessy te podlegają intensyw nym procesom erozyjnym. W obrębie użytków rolniczych, zwłaszcza ornych, m am y do czynienia tylko z lessami zm ywa nym i i nam ywanym i. U stalanie typologii takich lessów m ija się z celem. W dolinach rzeczek przecinających region znajdujem y trochę mad i gleb mułowych.
W subregionie zachodnim dom inują g ru n ty klas V i VI. Na terenie subregionu wschodniego mam y wprawdzie sporo gruntów należących do klas II, Ilia i Illb, ale grun ty te podlegają szybkiej degradacji erozyjnej.
Dla użytków ornych subregionu zachodniego najcharakterystyczniej- szy jest kompleks żytni najsłabszy, czyli żytnio-łubinow y (Ż-IV). W sub
regionie wschodnim najtypow szy jest kompleks pszenny w adliwy (P-III), przeplatający się z kompleksem pszennym dobrym (P-II).
Kompleksy zbożowo-pastewne (ZP-I, ZP-II) w ystępują tu w rozpro szeniu, przeważnie m ałym i płatam i.
Zróżnicowaniu jakościowemu użytków ornych odpowiada podobne zróżnicowanie trw ałych użytków zielonych. Grądowe i łęgowe łąki i pa stwiska subregionu wschodniego górują pod względem wydajności i ja kości porostu nad użytkam i zielonymi subregionu zachodniego. Tylko łąki bagienne (zajmujące zresztą małą przestrzeń) obu regionów nie w ykazują większych różnic.
II.E.5. K i e l e c k o - ł a g o w s k i r e g i o n m o z a i k i s k a l n o - - g l e b o w e j . Na region ten składają się różne subregiony geomorfolo giczne okolic Kielc (głównie zachodnich) i tzw. Rów Kielecko-Łagowski. Jest to region bardzo niejednorodny. Wzniesienia otaczające Kielce n a leżą do innego krajobrazu niż terytorium wspomnianego Rowu. Jednakże ze względów praktycznych m usim y te tereny traktow ać jako całość, gdyż w przeciwnym razie m usielibyśm y wyróżnić mnóstwo bardzo drobnych regionów, co przekreśliłoby całkowicie przejrzystość dokonanego podziału.
W skład regionu weszły więc takie wzniesienia dewońsko-permskie, jak Kadzielnia, W ietrznia i Górki Śluchowickie. Ponadto region ten objął drobne fragm enty, na terenie których zostały odsłonięte: ordowik, gotland i trias oraz niektóre inne formacje. Spośród osadów przedczwartorzędo- wych w ybijają się na czoło w całym regionie utw ory węglanowe (wapie nie i dolomity) dewonu środkowego i górnego. Na przedczwartorzędzie za lega tu postrzępiona i litogenicznie zróżnicowana pokryw a czw artorzę dowa. Na pokryw ę tę składają się piaski, napływowe, osady pyłowe, gli
