Władysław Chojnowski, Henryk
Mogielnicki
Czy postanowienie (wpis w księdze
wieczystej) powinno być
uzasadnione z urzędu, gdy strona je
zaskarżyła?
Palestra 13/3(135), 64-68
•64 W ł a d y s ł a w C h o j n o w s k i N r 3 (135)
jest niezbywalne. W tych w arunkach spadkobiercy ci m ają praw o do rozporzą dzania udziałam i w spadkowym gospodarstwie rolnym , natom iast nie mogą rozporządzać przyznanym i im spłatam i w orzeczeniu działowym.
Należy uznać za dopuszczalne podwyższenie zasądzonych r a t w sytuacji, gdy spadkobierca ukończył inaukę w szkole średniej i rozpoczął studia w szkole w y ż szej. Dopusizczalność podwyższenia ra t w takim w ypadku w ynika z tekstu § 17 ust. 1 rozp. RM z 1964 r.
Poza tym wypadkiem nie w ydaje się praw nie uzasadnione zmniejszenie lub podwyższenie prawomocnie zasądzonych ra t, chociażby zastały one zasądzone w wysokości m niejszej od m aksym alnie dopuszczalnej, a w czasie obowiązku ich uiszczania uległy zm ianie stosunki po stronie uprawnionego (art. 907 § 2 k.c.). Z istoty bowiem działu spadkowego w ynika, że ma on na celu ostateczne uręgu- lowanie między spadkobiercam i -stosunków m ajątkow ych na tle spadkobrania.30 W literatu rze spotyka się także odmienny pogląd, według którego wysokość r a t może ulec — w czasie ich uiszczania — zmianie w razie pow stania przesła nek przewidzianych w art. 907 § 2 k.c.31 Pogląd ten trzeba uznać za dyskusyjny ze względu na powołaną wyżej istotę działu spadku.
30 T. B o g u s z : o p . c it., s. 66.
31 J . G w i a z d o m o r s k i , o p . c it., s. 274.
P O L E M I K A
1.
W Ł A D Y S Ł A W C H O J N O W S K I
C z y p o stan ow ien ie (wpis w księdze w ieczystej)
pow inn o być u zas ad n io n e z u rzęd u , gdy strona je
zaskarżyła?
Brzmienie art. 336 § 1 daw nego k.p.c. było inne niż odpowiedniego art. 328 § 1 obecnego k.p.c. Nie przewidywało ono mianowicie uzasadnienia z urzędu w y roku w razie jego zaskarżenia.
Obecny a rt. 328 § 1 'k.p.c. stanow i w yraźnie: „W innych spraw ach sąd spo rząd za uzasadnienie w yroku tylko wówczas, gdy strona zaskarżyła wyirok w te rm in ie
”.-N r 3 (135) C zV w p is w k s ię d z e w i e c z y s t e j n a le ż y u za s a d n ić z u r z ę d u 65
Przepisy o obowiązku uzasadnienia postanow ień zaw arte są w a rt. 357 k.p.c. P arag raf 1 tego artykułu głosi w dwóch zdaniach o obowiązku uzasadnienia po stanowień ogłoszonych na posiedzeniu niejawnym .
P arag raf ten zredagowany jest niejasno i błędnie naw et pod względem sty li stycznym. Z najdują się w nim dwa pow tórzenia tego samego zdania: „jeżeli podlegają zaskarżeniu” i „na posiedzeniu jaw nym ”.
Żeby wyłączyć obowiązek sporządzenia uzasadnienia postanowień z urzędu w w ypadku ich zaskarżenia (ze względu na art. 361 k.p.c., który stanowi, że do postanowień stosuje się odpowiednio przepisy o w yrokach, jeżeli kodeks nie sta nowi inaczej), § 1 art. 357 powinien mieć brzm ienie następujące:
„Postanowienia ogłoszone na posiedzeniu jaw nym , jeżeli podlegają zaskarżeniu sąd uzasadnia i doręcza tylko w następujących w ypadkach:
a) z urzędu, gdy zostały w ydane w spraw ie, w której bierze udział jednostka gospodarki uspołecznionej lub prokurator,
b) ma żądanie te j strony, która w term inie tygodniowym zażądała doręczenia postanow ienia z uzasadnieniem ”.
Tekst ta k i byłby popraw ny zarówno pod względem gram atycznym , jak i sty li stycznym, ponieważ nie budziłby żadnych wątpliw ości co do swej treści. Chodzi bowiem o to, żeby — jak pisze Słowacki — język giętki powiedział wszystko, co pomyśli głowa.
Redakcja obecnego przepisu art. 357 pozwala roizumieć go w związku z art. 361 w ten sposób, że do postanowień stosuje się także przepis ostatniego zdania art. 328 § 1 k.p.c. o obowiązku uzasadnienia w yroku w razie jego zaskarżenia. I to jest logiczne oraz zasadne, albowiem zdrowy rozsądek wymaga, aby posta nowienia, które w niektórych spraw ach są bardziej skom plikow ane niż w yroki, były uzasadniane z urzędu w razie ich zaskarżenia.
Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że postępow anie nieprocesowe odwołuje się do tego samego przepisu o uzasadnianiu postanow ień (art. 517 k.p.c.), a w postępo w aniu tym w w ielu w ypadkach m am y do czynienia z bardzo skomplikowanymi spraw am i, ja k np. o stw ierdzenie nabycia spadku i dziedziczenia gospodarstwa rolnego, gdzie często chodzi o stwierdzenie ważności lub nieważności testam entu, o zniesienie współwłasności lub dział spadku, o zasiedzenie itp., to trudno p rz y puścić, żeby sąd rew izyjny mógł się obyć bez zapoznania się ze stanowiskiem sądu I instancji. Chodzi przecież o bardzo skom plikowane zagadnienia zarówno pod względem faktycznym , jak i praw nym , takie np., jak: ustalenie grona osób upraw nionych do dziedziczenia gospodarstw a rolnego, ustalenie sched i zw ią zane z tym rozrachunki, ocena opinii biegłych, bieg i przerw a term inu zasie dzenia (zwłaszcza gdy w grę wchodzą przepisy przejściowe, co jest obecnie r e gułą) itd.
Jeśli chodzi o uzasadnienie wpisu w księgach wieczystych, to zagadnienie to było przedm iotem — na tle dawnych przepisów procesowych — uchwały Całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 28.XI.1959 r. I CO 36/59, OSPiKA nr 9/248/60. Sąd Najwyższy stw ierdza w tej uchwale, że sąd nie uzasadnia postanowień uw zględ niających wniosek o dokonanie wpisu, w yjaśniając w uzasadnieniu, iż art. 47 pr. o ks. w. w sposób w yczerpujący rozstrzyga to zagadnienie w ten sposób, że tylko postanow ienia odm aw iające wpisu w ym agają uzasadnienia, z czego wynika a contrario, że postanowienia zezw alające na w pis uzasadnienia nie potrzebują.
Uchwała ta, w ydana na podstaw ie dawnego k.p.c., nie budziła zastrzeżeń.
66 H e n r y k M o g i e l n i c k i N r 3 (135)
Obecnie po w ejściu w życie nowego k.p.c. sytuacja praw na — w związku z tym, co wyżej napisano — uległa zmianie.
Ja k to w ykazałem na wstępie, postanow ienie należy uzasadnić z urzędu, jeżeli zostało ono zaskarżane.
K.p.c. wprow adza jednolity system uzasadnienia w szystkich orzeczeń, jeżeli zostały zaskarżone.
W tej zmienionej sytuacji praw nej zupełnie innych rum ieńców nabiera treść art. 56 pr. o ks. w.
Jeżeli uzasadnienia z urzędu w ym agają orzeczenia w ydane na posiedzeniu jaw nym w razie złożenia środka odwoławczego, to a fortiori należy stosować ten obowiązek do wpisów dokonanych na posiedzeniu niejaw nym .
Z p rz e p is u a r t. 47 p r . o ks. w . w y n ik a n ie w ą t p liw ie a contrario, że in n e p o s ta n o w ie n ia , a w ię c obecnie w p is y , n ie w y m a g a ją u z a s a d n ie n ia , a le w y k ła d n ię
a contrario w e d łu g o p in ii p ro f. W a ś k o w s k ie g o w jego m o n o g ra fii p t. „ W y k ła d n ia p r a w a c y w iln e g o ” n a le ż y stosow ać t y lk o w ó w c z a s , g d y w ia d o m o , ja k ie m u p rz e d m io to w i p rz e c iw s ta w ia m y p rz e d m io t d an ego sądu, o ra z t y lk o w te d y , g d y p r z e c iw s ta w ie n ie to zostało d o k o n a n e ś w ia d o m ie .
Na tle tej ogólnie przyjętej w nauce w ykładni należy wykluczyć, żeby u sta w odawca świadomie — w świetle nowego uregulow ania zagadnienia uzasadnia nia orzeczeń z urzędu — dopuścił, tylko przez tego rodzaju interpretację, możli wość nieuzasadniania postanow ień (wpisów) w razie ich zaskarżenia w tak skom plikow anych spraw ach, o jakich była wyżej mowa, i żeby nie dał sądowi odwo ławczemu możliwości skontrolow ania prawidłowości w ydania postanowienia (do konania wpisu) przez sąd I instancji.
Stosownie do uchw ały Sądu Najwyższego ogłoszonej w OSN nr 1 poz. 15/56 sąd prow adzący księgi wieczyste m usi badać stanow iącą podstawę wpisu czyn ność m aterialną, która uzasadnia powstanie, zmianę lub wygaśnięcie praw a rze czowego nie tylko pod względem form alnym , ale również pod względem sk u teczności m aterialnej. A czynności praw ne dokonywane na podstawie obecnego k.c., zwłaszcza gdy chodzi o obrót gruntam i, są niejednokrotnie bardzo skom pli kowane.
2
H EN R Y K M O G IE L N IC K I
Zabierając głos w polemice z Autorem arty k u łu notariuszem Chojnowskim, mogę jedynie bardzo ogólnie poruszyć problem atykę uzasadnień związanych z wpisem w księdze wieczystej.
Otóż po ukazaniu .się kodeksu cywilnego nastąpiło postulow ane ustaw ą z 16.XI. 1964 r. przekazanie prow adzenia ksiąg wieczystych państw ow ym biurom nota rialnym (Dz. U. Nr 41, poz. 278). Dokonano jednocześnie znacznego uproszczenia toku postępowania, mimo że nie zostało znowelizowane praw o o księgach w ie czystych.
Obecnie więc jeżeli nie m a przeszkód do wpisu, notariusz zarządza jego do konanie zgodnie z treścią aktu i zamieszczonego w nim wniosku (art. 5 ust. 3
N r 3 (135) Gios p o le m ic z n y 67
ustaw y; oczywista rzecz, nie wchodzi już w grę w ydaw anie uprzedniego posta nowienia zarządzającego dokonanie wpisu, natom iast wnoszony on jest przez pracowników biur według stosownej in stru k cji notariusza; tylko w w ypadkach bardziej skom plikowanych pow inien notariusz sam zaprojektow ać treść wpisu).
To szczególne unorm owanie postępow ania na podstawie cyt. przepisu odbiega w sposób zasadniczy od treści art. 53 § 1 praw a o ks. w., który nakazyw ał dołą czenie do zawiadom ienia o w pisie odpisu postanow ienia zarządzającego jego wpis. Obecnie bowiem doręcza się tylko samo zawiadomienie o wpisie, w którym podana ma być w skrócie istotna treść dokonanego wpisu. Term in zaś w niesie nia rew izji przeciwko dokonanemu wpisowi biegnie od dnia doręczenia ta k zre dagowanego zawiadom ienia (art. 5 ust. 4 ustawy).
Cytowana ustaw a powinna być punktem wyjściowym do rozważań na poru szony tem at, a tymczasem notariusz Chojnowski położył p u n k t ciężkości na an a lizę w aktualnie obowiązującym k.p.c. przepisów związanych ze środkam i odwo ławczymi.
Przede wszystkim wym aga podkreślenia to, że postępowanie na podstawie praw a o księgach wieczystych jest postępowaniem nieprocesowym, którego prze pisy nie regulują w yczerpująco objętego nim i postępowania. Według a rt. 56 tego praw a w postępow aniu stosuje się poza jego przepisam i (lex specialis) ogólne przepisy postępow ania nieprocesowego (lex generalis). Następnie, jeżeli i te o stat nie przepisy nie norm ują zagadnienia, to dopiero wówczas stosuje się odpowied nio (art. 13 § 2 kjp.c.) przepisy o procesie (lex subsidaria). W takim odesłaniu do przepisów istnieje w zasadzie — ze względu na treść art. 328 § 1, 357 § 1, 361 i 517 k.p.c. — możność rozważania, czy powinno mieć miejsce z urzędu uzasad nienie wpisu do księgi wieczystej.
Otóż nie ulega najm niejszej wątpliwości, że w obecnej procedurze system zwią zany z obowiązkiem uzasadniania tak wyroków, jak i podlegających zaskarżeniu postanowień (w procesie i w postępow aniu 'nieprocesowym) ogłoszonych na po siedzeniu jaw nym jest taki sam, a to wobec treści a rt. 328 § 1, 357 § 1, 361 i 517 k.p.c.).
W prawdzie A utor słusznie zauważa, że art. 328 § 1 k.p.c., jako odpowiednik art. 336 § 1 d. k.p.c., zawiera dodatkową treść dotyczącą obowiązku uzasadnienia z urzędu wyroku, gdy strona zaskarżyła go w ustawow ym term inie w w arunkach przewidzianych w art. 371 § 2 kjp.c. (tzn. w term inie 21 dni od ogłoszenia senten cji w w ypadku niezłożenia uprzednio we w łaściwym term inie w niosku o uzasad nienie), jednakże nie jest to żadne novum, gdyż p raktyka taka istniała również pod rządem poprzedniego praw a, została zaś wydedukow ana przez judykaturę.
Również bez znaczenia są podnoszone w arty k u le argum enty — słuszne zresz tą — że niejednokrotnie spraw y rozpatryw ane w postępowaniu nieprocesowym m ają charakter bardziej skomplikowany niż te, które są rozpoznawane w proce sie, było tak bowiem również i pod rządem poprzedniego praw a procesowego. Zresztą nie zachodziła potrzeba sięgania do takiej argum entacji, gdyż ustaw odaw ca dokonał scalenia obu postępowań, tw orząc jednolity system postępowania są dowego w spraw ach cywilnych, z tym w yjątkiem , że zostały zachowane pewne odrębności w ynikające ze specyfiki spraw nieprocesowych, ale w rozważanej p ro blem atyce spraw y tak ie nie w ystępują.
To stw ierdzenie obliguje do rozważań, czy ew entualnie inne akty ustaw odaw cze, które ukazały się tymczasem, nie rz u tu ją na obowiązek sporządzania uzasad nień. Aby wyprowadzić tu właściwe wnioski, konieczne jest przypom nienie po krotce, jakie były przesłanki uchwały SN I CO 36/59.
68 P y ta n ia i o d p o w ie d z i p r a w n e Nr 3 (135)
Na w stępie obszernego i nader w nikliwego uzasadnienia, którego znaczny fra g m ent przytoczono w artykule, Sąd Najwyższy zaznaczył, że oceny poszczególnych przepisów praw a o ks. wiecz. „nie umożliwi już samo ich brzmienie, lecz dochodzi się do niej dopiero w drodze pogłębionej in terp re tacji”.
Toteż głęboko analizując p ro jek t tego praw a w opracowaniu kom isji kodyfi kacyjnej z okresu przedwojennego (który został przejęty potem praw ie w nie zmienionej w ersji) w pow iązaniu z k.p.c. i k.p.n. (z uwzględnieniem, oczywiście, dokonywanych w swoim czasie nowelizacji), Sąd Najwyższy wywodzi, że prow a dzenie spraw objętych przepisam i praw a o księgach wieczystych kształtuje się W specyficznych form ach tego praw a i tylko tam , gdzie są one niewystarczające, należy uzupełniać luki przepisam i k.p.n. (obecnie k.p.c.).
W konsekwencji Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że ustaw odaw ca nie za rzucił pierw otnej koncepcji przejaw ionej w przedw ojennym projekcie praw a o ks. w., że zatem uzasadnienie postanowień jest konieczne tylko w w ypadkach wym ienionych w dekrecie z 11.X.1946 r. Doprowadziło to Sąd Najwyższy do sfor m ułow ania poglądu, że nie został w prowadzony obowiązek sporządzania z urzędu uzasadnienia postanowień zarządzających dokonanie wpisu, skoro nie zaznaczono o tym w yraźnie w tym że dekrecie.
Wobec tego że po powzięciu uchwały nie ukazały się przepisy, które w prow a dziłyby obowiązek sporządzania uzasadnienia wpisu, należy stw ierdzić, że uchwała SN z 28.XI.1959 r. I CO 36/59 je st nadal aktualna w tym sensie, iż państwowe biuro notarialne nie uzasadnia wpisu w księdze wieczystej dokonanego zgodnie z w nioskiem ani w w ypadku w niesienia rewizji, ani też w tedy, gdyby w term inie 7 dni od doręczenia zawiadom ienia o wpisie złożono pismo procesowe żądające sporządzenia uzasadnienia. R Y T A I M I Ą I O D P O W I E D Z I P K ł I ł W t I. P Y T A N I E : „ C z y o r g a n y a d w o k a t u r y s ą z o b o w i ą z a n e d o u d z i e l e n i a s ą d o w i a k t d y s c y p l i n a r n y c h a d w o k a t a — w c e l u w y k o r z y s t a n i a w c h a r a k t e r z e m a t e r i a ł u d o w o d o w e g o w p r o c e s i e k a r n y m ? ” O D P O W I E D Ź :
W ątpliwość w yrażona w powyższym pytaniu rodzi się na tle zasady, że postę powanie dyscyplinarne przeciwko adwokatowi jest niejaw ne w stosunku do osób postronnych *, rozporządzenie zaś M inistra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia
* N a le ż y z re s z tą z a u w a ż y ć , że w e d le o b o w ią z u ją c y c h p r z e p is ó w ta jn o ś ć p o s tę p o w a n ia d y s c y p lin a rn e g o w s p r a w a c h a d w o k a c k ic h j e s t z n a c z n ie r o z lu ź n io n a . W m y ś l § 4 u s t. 1 r o z p o rz ą d z e n ia M in . S p ra w ie d l. z 22.X I I.1964 r. r o z p ra w a d y s c y p lin a r n a je s t ja w n a d la c z ło n k ó w a d w o k a t u r y o r a z d la o só b s p r a w u ją c y c h w ie r z c h n i n a d z ó r n a d a d w o k a tu r ą — c h y b a że z a c h o d z ą p rz e w id z ia n e w k .p .k . w a r u n k i u z a s a d n ia ją c e p r o w a d z e n ie r o z p ra w y p rz y d r z w ia c h z a m k n ię ty c h .
