Szkolenie aplikantów adwokackich w zakresie wymowy sądowej

Czesław Jaworski

Szkolenie aplikantów adwokackich w

zakresie wymowy sądowej

Palestra 19/3(207), 94-98

1975

94 Z prac Ośrodka Badawczego A d w o k a tu r y N r 3 (207) k a tó w p rzed sądam i, k ry ty k a tych w ystąpień, o b ie k ty w n a ocena znaczenia ad w o ­ k a c k ic h przem ów ień sądow ych dla sędziów zaw odow ych i ław ników , om ów ienie w p ły w u przem ów ień n a orzeczenia sądów , w sk azan ie podstaw ow ych błędów ta k ty cz n y ch , m e ry to ry czn y ch i p raw n y ch , popełn ian y ch w p ra k ty c e przez a d ­ w o k ató w , oraz błędów z z a k re su te ch n ik i o ra to rsk ie j.

Tego ro d z a ju w y k ład y stan o w iły b y

novum i p ow inny być przeznaczone p rze d e

Z godnie z o sta tn im i trze m a tezam i (8, 9, 10) O środek B adaw czy A d w o k a tu ry p o w in ie n grom adzić te k sty w y ró ż n ia jąc y ch się p rzem ów ień sądow ych ad w o k a ­ tów , zarów no u trw a lo n y c h w ste n o g ra m a ch ja k i n a ta śm a ch m ag n eto fo n o ­ w y ch , o ra z ogłaszać szczególnie w arto ścio w e p rzem ó w ien ia n a ła m ac h „ P a le stry ” lu b w o d ręb n y c h w y d aw n ic tw ac h .

adw. O. Missuna

E. Szkolenie aplikantów adwokackich w zakresie wymowy sądowej

I. S t a n a k t u a l n y

1. Szkolenie ap lik an tó w ad w o k a ck ic h organizow ane przez poszczególne ra d y a d ­ w o k ack ie o piera się n a ram o w y ch założeniach uchw alonych przez N aczelną R a d ę A d w o k ack ą i za w arty ch w R eg ulam inie ap lik a c ji ad w okackiej oraz k sz tałcen ia i egzam inu ap lik an tó w adw o k ack ich z d n ia 14.XI.1965 r. oraz w in stru k c ji w sp ra ­ w ie szkolenia ap lik an tó w ad w okackich i egzam inu adw okackiego z d n ia 28.VII. 1966 r.

2. W śród obow iązkow ych przedm iotów w ykładow ych n ie uw zględniono zajęć z za­ k re su w ym ow y sądow ej ja k o sam odzielnego procesu szkoleniowego. Zwrócono je d y n ie uw agę na celowość om ów ienia m etody przyg o to w an ia p rzem ów ienia są ­ dow ego (In stru k c ja — dział „M etodyka p racy zaw odow ej” i in.) oraz po d k reś­ lono, że w pro g ram ie zajęć należy uw zględnić m etodykę pro w ad zen ia spraw , a m .in. opracow anie p rzem ów ienia sądow ego (R egulam in § 27).

3. A n aliza obow iązujących przepisów prow adzi do n a s tęp u jący c h w niosków : a) w procesie szkolenia ap lik an tó w ad w okackich p rzy k ła d an o m in im aln e z n a­

czenie do przem ów ień a d w o k a ta (ap lik an ta ) przed sądem ,

b) nie opracow ano żadnego szczegółowego p ro g ra m u dotyczącego m etody p rz y ­ g o tow ania i w ygłoszenia przem ów ienia sądowego,

c) n ie w idziano głębszych zw iązków pom iędzy za g ad n ien iem p o p raw nego p rz e ­ m ó w ien ia sądow ego a d w o k a ta a jego p rzygotow aniem zaw odow ym , w iedzą ogólną oraz w łaściw ą p o staw ą etyczną.

4. P ra k ty k a życia codziennego w pełni p o tw ierd ziła sfo rm u ło w an e w yżej w nioski. U ch w alan e przez ra d y adw okackie program y szkoleniow e w zasadzie nie uw zględ­ n ia ły tej p ro b lem aty k i w sensie kom pleksow ym , a jed y n ie sporadycznie, w m i­ n im a ln y m w ym iarze godzin ograniczano się do b ardzo ogólnych u w ag zw iązanych z p rzem ów ieniem sądow ym .

5. D otychczasow y sta n p raw n y i w ykształconą p ra k ty k ę należy uznać za w y ją tk o w o n ie za d o w a la jąc ą i dlatego w y m ag a ją cą n aty ch m iasto w e j in te rw e n c ji ze strony p ow ołanych w ładz ad w o k a tu ry .

N r 3 (207) Z prac Ośrodka Badawczego A d w o k a tu r y ₉₅

II. P r o p o z y c j a z m i a n

1. P o stu lu ją c dokonanie isto tn y ch zm ian w procesie szkolenia ap lik an tó w a d w o ­ kackich, należy określić:

a) za k res now ego p rze d m io tu w ykładow ego, nazw anego roboczo „w ym ow ą s ą ­ d o w ą”,

b) p ro g ra m tego przedm iotu,

c) m etody szkoleniow e oraz dobór w ykładow ców ,

d) sto su n ek now ego p rze d m io tu do innych zajęć prow adzonych z p ro ce d u ry k a rn e j i cyw ilnej oraz zasad w y k o n y w an ia zaw odu.

2. P ow ołując się n a te k s t re f e r a tu adw . O. M issuny „Z ałożenia p rogram ow e i o r­ g anizacyjne p ra c b adaw czych nad w ym ow ą są d o w ą”, p ro p o n u ję n a s tę p u ją c e o k reślen ie z a k re su i p ro g ra m u p rze d m io tu p t. „W ym ow a sądow a” :

do II pkt 1 lit. a)

P rz ed m io t pt. „W ym ow a sąd o w a” pow in ien obejm ow ać n astę p u ją c e p odstaw ow e g ru p y tem atyczne:

— zajęcia n a te m a t osobow ości mówcy,

— zajęcia z z a k re su m eto d y k i p rzygotow ania przem ów ienia sądowego,

— za ję cia na te m a t treśc i przem ó w ień w ygłaszanych przez adw okatów (a p lik a n ­ tów ) p rzed sądem ,

— zajęcia na te m a t fo rm y p rzem ów ienia sądowego,

do II pkt 2 lit. b)

P od staw o w y m zad an iem p ro g ra m u pow inno być z jed n ej stro n y zachow anie i k u l­ tyw o w an ie p ię k n a naszego ojczystego języka, a z dru g iej — podniesienie n a w yższy poziom skuteczności a rg u m e n ta c ji z a w artej w p rzem ów ieniach adw okackich. P r o ­ g ra m należy dostosow ać do ogólnego p ro g ra m u szkoleniow ego z rozbiciem n a p o ­ szczególne la ta a p lik a c ji adw okackiej. P rz y rea liz a c ji 3-letniego cyklu ap lik a c ji, w pierw szy m ro k u p ow inny się odbyw ać za ję cia n a te m a t osobowości m ów cy i m e ­ to d y k i przy g o to w an ia przem ó w ien ia sądow ego, w d ru g im ro k u — zajęcia z z a k re su treśc i p rzem ó w ień a d w o k a ta przed sądem , a w trze cim ro k u — zajęcia n a te m a t fo rm y przem ów ienia sądowego.

Szczegółowy p ro g ra m szkolenia ap lik an tó w obejm ow ałby n a s tęp u jące p odstaw ow e g ru p y zagadnień:

Zajęcia na temat osobowości mówcy:

a) d o k ład n a an a liz a in d y w id u a ln y ch p redyspozycji psychicznych m ów cy w zak resie ty p u pam ięci, skłonności do tzw. pró żn i m yślow ych w to k u p rzem ów ienia, t r e ­ m y i jej o bjaw ów , skłonności do za cin an ia się, ją k a n ia i innych w ad u tr u d n ia ­ jących w ygłoszenie płynnego przem ów ienia,

b) p ropozycja ćw iczeń k ształcących pam ięć, zapobiegających trem ie oraz e lim in u ­ jących w ad y w ym ow y,

c) p ró b a p raw idłow ego u sta w ie n ia głosu (barw a, natężenie, przystosow anie do w a ­ ru n k ó w , w ja k ic h w ygłaszane je st przem ów ienie).

Zajęcia z zakresu metodyki przygotowania i wygłoszenia przemówienia przed

sądem:

a) an aliza ty p ó w i rod zajó w p rzem ów ień w sp raw ac h k a rn y c h i cyw ilnych, p rze m ó ­ w ien ia podstaw ow e (w ygłaszane n a zakończenie p rzew odu sądow ego) oraz in c y ­

96 Z prac OSrodka Badawczego A d w o k a tu r y N r 3 (207) d en taln e , odm ienność przem ów ień przed sądem I in sta n c ji i p rzed sądem I I in ­ sta n c ji ze szczególnym u w zględnieniem przem ów ień w y g łaszan y ch p rzed S ąd em N ajw yższym , p rzem ów ienia w w ielk ich procesach zbiorow ych, u za sa d n ien ie w n io sk ó w dow odow ych (w szczególności dotyczących dow odu z o p in ii biegłych), u za sa d n ien ie w nio sk u zgłoszonego w try b ie a rt. 344 k.p.k., p rzy g o to w an ie a lte r n a ­ ty w n y c h przem ów ień w zależności od sta n o w isk a zajętego przez osk arży cieli, w spółobrońców , sąd (art. 345, 346 k.p.k.),

b) k o n stru k c ja przem ów ienia:

— w stęp , w yw ód m ery to ry czn y (u stalen ia faktyczne), w yw ód p raw n y , k o n k lu zja, zakończenie,

— m eto d y k a przygotow ania p rzem ów ienia (przem ów ienie p isan e, konspekt), „przep o w iad an ie” p rzem ów ienia, przem ów ienie im prow izow ane, granice do ­ puszczalnej im prow izacji,

— sposób sporządzenia w yciągów n o ta te k z a k t sp raw y o ra z w y k o rz y sta n ie ich w czasie przem ów ienia,

c) w ygłoszenie przem ó w ien ia w sp ra w ie k a rn e j i sp ra w ie cyw ilnej z u w zg lę d n ie­ n iem odm ienności p rzem ów ienia w I i II in sta n c ji, d y sk u sja n a d p rzem ów ieniem o raz ocena przem ów ienia.

Zajęcia na temat treści przemówień adwokackich:

a) p ro b lem y ta ktyczne w ym ow y sądow ej ze szczególnym uw zg lęd n ien iem zasad u stro jo w y ch , społecznych, m o raln y ch , obow iązujących w n aszy m pań stw ie, b) ro la ogólnow ychow aw cza p rzem ów ień sądow ych,

c) zastosow anie w przem ów ieniu n iezbędnych w iadom ości z z a k re su p sy c h iatrii, psychologii (spraw dzenie efe k tó w psychologicznych), socjologii, m edycyny, e k o ­ n om ii itp.,

d) w y k o rz y sta n ie dow odu z opinii biegłych oraz p o lem ika z o p in ia m i n ie k o rz y st­ nym i,

e) za sa d a logicznego rozum ow ania ja k o fu n d a m e n ta ln a p o d sta w a każdego p o p ra w ­ nego przem ów ienia, p ró b a p o lem iki z te za m i oskarżenia,

f) za g ad n ie n ie w olności słow a w przem ó w ien iach w y g łasza n y ch przez adw o k ató w , g) p ro b lem y etyczne pow stałe n a tle prow adzonej spraw y. N a p rz y k ła d : ja k m a się

zachow ać ad w o k a t w sy tu a cji, gdy oskarżony nie p rzy z n aje się do w in y w b re w oczyw istym dowodom i dom aga się od swego obrońcy, b y u za sa d n iał w n io sek o jego uniew in n ien ie? J a k się m a zachow ać ad w o k a t w sto su n k u do w sp ó ł- o skarżonych, co do k tó ry ch istn ieje zasadnicza sprzeczność interesów ? J a k i p o ­ w in ie n być stosunek ad w o k a ta do sądu, oskarżycieli, w spółobrońców oraz ad w o ­ k a tó w w y stę p u jąc y ch w c h a ra k te rz e św iadków ?

h) k u ltu r a p rzem ów ienia p rzed sądem ,

i) za g ad n ie n ia tak ty czn e w zak resie oceny m a te ria łu dow odow ego oraz końcow ych w n io sk ó w fo rm u ło w an y ch przez o skarżycieli i w spółobrońców .

Zajęcia na temat jormy przemówienia sądowego:

a) długość przem ów ienia, n atęż en ie głosu, szybkość m ów ienia, g esty k u la cja , zach o ­ w a n ie się na ław ie obrończej, p y ta n ia retoryczne,

b) zastosow anie zasad p raw id ło w e j w ym ow y pod w zględem fonetycznym , bud o w y z d a ń itp.

c) w a lk a z najczęściej sp o ty k a n y m i błęd am i językow ym i, żargonem zaw odow ym o raz z n ad u ży w an iem ję zy k a herm etycznego,

d) dopuszczalność i konieczność sto so w an ia p raw n ic zej te rm in o lo g ii ła c iń sk ie j, e) w y k o rz y sta n ie lite r a tu r y p ię k n ej, anegdoty w p rzem ów ieniu sądow ym .

N r 3 (207) Z prac Ośrodka Badawczego A dw okatu r y ₉₇

do II pkt 1 lit. c)

1. Z ajęcia na te m a t osobow ości m ów cy i form y przem ów ienia sądowego po w in n y być prow adzone przez w y b itn y c h polonistów , znaw ców sztuki m ów ienia oraz p rzez aktorów . Te zajęcia będą n ie w ą tp liw ie w ym agały stosow ania odpow iednich środków ' technicznych, np. m agnetofonów , co m ogłoby pozwolić n a n a ty c h m ia sto ­ w e zau w ażen ie i elim in o w an ie błędów i w ad w ym ow y. P ozostałe zajęcia p o w in n i p row adzić w y b itn i m ów cy: adw okaci, p ro k u ra to rz y i sędziowie.

2. P o dstaw ow ym i fo rm a m i szkolenia będą w y k ład y i ćw iczenia prak ty czn e. Szcze­ gólnie w p ierw szej fazie szkolenia p ow ażna ro la p rzy p ad n ie ćwiczeniom p r a k ­ tycznym z zad an iem nauczenia praw id ło w ej dykcji, a rty k u la c ji i akcen to w an ia. T am w szędzie, gdzie będzie istn iała możliwość, zajęcia pow inny być p row adzone system em se m in a ry jn y m z ak ty w n y m uczestnictw em aplikantów . T a k a fo rm a szkolenia n a k ła d a n a w ykładow ców szczególny obow iązek w cześniejszego z a ­ p o zn a n ia a p lik a n tó w z p ro g ra m em om aw ianego zag ad n ien ia oraz niezbędą lite ­ r a tu r ą .

3. D oskonalenie się w zak resie reto ry k i w y m ag a p u blicznej k o n fro n ta c ji i w zw ią z­ k u z pow yższym postulow ałbym , aby zakończenie określonego te m a tu p o w ią­ zane było z obow iązkiem w ygłoszenia przem ów ienia przez uczestniczących w z a ­ ję c ia c h a p lik a n tó w o raz z d y sk u sją p rzep ro w ad zo n ą n a te m a t w ygłoszonych przem ów ień.

do II pkt 1 lit. d)

1. Z ajęcia n a te m a t treści przem ów ień w ygłaszanych przez adw okatów p o w in n y być ściśle zsynchronizow ane z odpow iednim i zajęciam i z p ro ce d u ry k a rn e j i cy­ w iln e j oraz z zasad am i w y k o n y w an ia zaw odu.

M ożna p rzyjąć, że zajęcia n a te m a t treści p rzem ów ień ad w okackich pow in n y stan o w ić jednocześnie zakończenie danego te m a tu i zarazem p rak ty c zn e s p r a w ­ dzenie o p an o w a n ia om aw ianego zagadnienia. N a p rz y k ła d po zapoznaniu się z p rze p isam i n o rm u ją c y m i p o stęp o w an ie p rzed są d em I in sta n c ji po w in n y się o d ­ być z a ję cia z z a k resu m etodyki p rzy g o to w a n ia przem ów ienia, a n a s tę p n ie po ­ w in n o n astąp ić w ygłoszenie takiego przem ów ienia.

2. C zęste sygnały ze stro n y sądów , za in te re so w an y c h i p o stro n n y ch osób, dotyczące p rze k ro c zen ia g ra n ic w olności słow a w p rzem ów ieniach adw okackich, m uszą s ta ­ now ić d o stateczny pow ód d o p o d ję cia tej p ro b le m a ty k i w ra m a c h szkolenia ap lik a n tó w adw okackich. N ależy zatem postulow ać, aby zag ad n ien ia w y m ow y sądow ej były ściśle łączone z zasadam i w y k o n y w an ia zaw odu adw okackiego, określo n y m i w u sta w ie o u s tro ju a d w o k a tu ry i w Z biorze zasad e ty k i ad w o ­ k ac k ie j i godności zawodu.

III. Z a g a d n i e n i a o r g a n i z a c y j n e

1. P ro p o n o w an y p ro g ra m szkolenia w y m ag a now elizacji przepisów dotyczących szkolenia a p lik a n tó w oraz n a k ła d a now e obow iązki n a ra d y adw okackie. P rz y ­ kładow o: do w ym ienionych w § 12 R eg u lam in u obow iązków a p lik a n ta należy do d ać obow iązek op raco w y w an ia i w y g łaszan ia p rzem ó w ień sądow ych.

P a tro n zobow iązany b yłby do udzielen ia pom ocy i in s tru k ta ż u przy o p rac o w y ­ w a n iu prze m ó w ien ia przez a p lik a n ta , do w y słu c h an ia k ilk u z ty c h p rze m ó w ień

98 Z prac O ś r o d k a Badawczego A dw okatur y _{N r 3 (207)}

oraz d o k o n an ia ich oceny. W szyscy ap lik an c i p o w inni być zobow iązani do ucze­ stn ictw a w k o n k u rsa c h na najlep sze przem ów ienie sądow e, organizow anych przez ra d y adw okackie — pod ry g o rem niedopuszczenia do egzam in u adw okac­ kiego (odpow iednik kolokw ium ). N a w ykładow ców zajęć dotyczących osobowo­ ści m ów cy i fo rm y p rzem ów ień ra d y adw okackie pow inny pow oływ ać w y b itn y ch polonistów , znaw ców sz tu k i m ów ienia i ak to ró w (§ 23 R egulam inu).

W ym ienione w in stru k c ji p rze d m io ty w ykładow e pow inny być uzupełnione p rzed­ m iotem pt. „W ym ow a sąd o w a”. T en now y p rze d m io t posiadałby w łasny, in d y ­ w id u aln y p ro g ra m , w ra m a c h ogólnego p ro g ra m u godzinowego.

W zw iązk u z koniecznością po w o łan ia w ykładow ców n iead w o k ató w należy przy­ jąć now e sta w k i w y n ag ro d zen ia, albow iem p rzy obecnych sta w k a c h nie będzie m ożliw ości p o w oływ ania w y b itn y c h specjalistów , rep rez e n tu ją c y c h w ysoki po­ ziom. R a d y ad w okackie po w in n y być zobow iązane do z a k u p ie n ia odpow iedniej ilości m a gnetofonów oraz do p rzygotow ania odpow iednich lo k ali n a prow adzenie ćw iczeń praktycznych.

2. Dla u zy sk an ia m a te ria łu in form acyjnego należałoby zain sp iro w ać ra d y adw o­ k ac k ie do p rzep ro w ad zen ia w stępnego szkolenia ap lik an tó w w za k resie w ym ow y sądow ej na podstaw ie proponow anego pro g ram u .

3. W p ełn i p o p ie ra m propozycję adw . O. M issuny na te m a t o rg an izo w an ia k o n k u r­ sów krasom ów czych d la a p lik a n tó w ad w okackich — z n a stę p u ją c y m i uzupeł­ n ieniam i:

a) k aż d y a p lik a n t m iałb y obow iązek uczestniczenia w k o n k u rsie organizow anym przez ra d ę ad w o k a ck ą pod ry g o re m niedopuszczenia do egzam inu ad w o k a c­ kiego,

b) należy opracow ać je d n o lity reg u lam in k o n k u rsu dla w szy stk ich izb adw o k ac­ kich,

c) zw ycięzca k o n k u rsu z ostatniego ro k u a p lik a c ji m iałby p raw o w y b o ru siedziby n a te re n ie d an ej izby, je ślib y uzyskał rów n ież ogólny w y n ik dobry z egza­ m in u adw okackiego,

d) je d n y m z o rg an iz ato ró w k o n k u rsu pow inna być re d a k c ja „ P a le stry ”, n a ła m a c h k tó rej byłyby p u b lik o w a n e w y n ik i ko n k u rsu .

4. D la u je d n o lic en ia form szkoleniow ych pow inny być organizow ane przez NRA ogólnopolskie sym pozja pośw ięcone zagadnieniom w ym ow y sądow ej z udziałem p ro w a d zą cy c h zajęcia w poszczególnych izbach adw okackich.

5. W ypow iadam się za zd ecen tralizo w an ą fo rm ą szkolenia, tj. za prow adzeniem za­ jęć przez w y b itn y c h sp ecjalistó w zam ieszkałych na te re n ie poszczególnych izb adw okackich.

adw. Czesław Jaworski

F. W kwestii starań o podniesienie umiejętności i sztuki wymowy

w adwokaturze

(prolegomena programowe)

I. C h a ra k te r o p racow ania

Z tre śc i dalszych uw ag pow inno w ynikać uzasad n ien ie tego, dlaczego o p rac o w a­ nia n in iejszeg o nie n azw ano „p ro g ram em ”, lecz w stępem do pro g ram u . U w agi te