Antoni Agopszowicz
Podstawy odpowiedzialności
odszkodowawczej w kodeksie
postępowania administracyjnego :
(artykuł dyskusyjny)
Palestra 30/4(340), 15-23
1986
n o w y ch części i innych m a teria łó w , jeśli ich użycie było n ie zb ę d n e do n a p r a w ie n ia uszkodzonej rzeczy.
R egułą będzie r e s ty tu c ja p ie n iąd z a poleg ająca n a za p ła cie poszkodow anem u oznaczonej kw o ty pien iężn ej. W ysokość odszkodow ania p o w in n a być u sta lo n a w e d łu g cen z d a ty u sta le n ia odszkodow ania (czyli w raz ie p rocesu sądow ego — d aty w y ro k o w a n ia), ch y b a że szczególne okoliczności w y m a g a ją p rzy ję cia za p odstaw ę c e n istn iejący c h w in n e j c h w ili (art. 363 § 2 k.c.). P rz ep is n ie przesądza, ja k ie ceny m a ją zasto so w an ie do u sta le n ia w ysokości odszkodow ania. N ie m a w ątpliw ości, że p o d sta w ę sta n o w ić b ę d ą ceny urzędow e, w ątp liw o ści n a to m ia st dotyczą cen ry n k o w y c h , zw łaszcza gdy znacznie o d b ie g ają one od tych pierw szych. W ydaje się, że w w a ru n k a c h b ra k u to w aró w i in d yw idualnego im p o rtu w ielu rzeczy, n a k tó re b r a k je s t cen urzędow ych, jedynie słuszny je st pogląd, że należy uw zględnić i jedne, i d ru g ie ceny. G dy n a d a n ą rzecz b r a k je s t ceny urzęd o w ej albo gdy ze w zględu n a p o p y t znacznie przew yższający podaż n ab y c ie te j rzeczy w sklepie je s t p ra k ty c z n ie niem ożliw e lub choćby b ardzo u tru d n io n e , to w ów czas należy w ziąć pod uw ag ę cenę ry n k o w ą istn ie ją c ą w uczciw ym obrocie (z w yłączeniem w ięc cen spekulacyjnych).*9
S p ra w a się n a ty m n ie kończy. N ierzadko rzeczy, k tó re posiad a gość hotelow y, m a ją d la niego szczególną w arto ść (p retiu m singulare), podczas gdy ceny ry n k o w e m ogą być n isk ie (np. k sią żk a ze zbioru lub służąca do p rac y n au k o w e j, rękopis dzieła literackiego). Czy szczególna w a rto ść p o w in n a być u w zg lę d n io n a ? Sądzę, że tak,* z w y łączeniem je d n a k w arto śc i z u p o d o b an ia (p re tiu m a ffe c tio n is), np. szczególnej w arto śc i em ocjo n aln ej p a m ią te k ro dzinnych.40 Do u w zg lę d n ie n ia bo w ie m ta k ie j w arto śc i n ie m a podstaw y w p ra w ie polskim .
»9 P o r. A . S z p u n a r : U s ta le n ie o d sz k o d o w a n ia w p r a w ie c y w iln y m , W a rsz a w a 1975, s. 155—156.
<0 P o r.: A . S z p u n a r ; jw „ s. 66, 69—70; T . D y b o w s k i (w :) S y ste m p r a w a c y w iln e g o , t. III, cz. 1, W ro c ła w —W a rsz a w a 1981, s. 272 i n.
ANTONI A G O P SZ O W IC Z
PODSTAWY ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ
W KODEKSIE POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO
(Artykuł dyskusyjny)
I
A naliza tre śc i n o rm o d sy łający ch z a w a rty c h w a rt. 153 i§ 1, ,160 § 2, 161 § 5, 215 § 5 ii 216 f§ 5 k.ip.a. n ie doprow adziła do w y jaśn ien ia, dlaczego czynią one to w różny sposób (bądź p rz y z n a ją c roszczenie o 'odszkodow anie w zakresie i n a z a sa dach o k reślo n y ch w p rze p isac h kodeksu cyw ilnego (art. 153 § 11 ik.p.a), b ą d ź n ak a z u ją c stosow ać p rze p isy tego k o d ek su ty lko d o odszkodow ania, z w yłączeniem je d n a k a r t. 418 k.c., albo w p ro s t (art. 160 § ,2 k.p.a.), albo odpow iednio (art. 1161 § 5, 215 § ,5 i 216 § 5 k p .a .) ! 'Pozostaje w ięc do rozw ażenia, czy odpow iedź n a m urtu- l l A. A g o p s z o w i c z : N o rm y w k o d e k s ie p o s tę p o w a n ia a d m in is tr a c y jn e g o o d s y ła ją c e d o k o d e k s u c y w iln e g o , „ P a l e s t r a ” 1985, n r 10, s. 14 i n .
16 A n t o n i A g o p s z o w l c z Nr 4 (340)
jące n as w ątpliw ości nie k ry je się w p o d sta w ac h odpow iedzialności za szkodę n orm ow anych przez kodeks postępow ania adm inistracy jn eg o .
A rt. 153 § 1 k.p.a. zakłada, iż szkoda p o w in n a .powstać albo w sk u te k w yd an ia decyzji d o tkniętej w ad ą u za sa d n iają cą w znow ienie p o stę p o w an ia (art. 145 i§ 1 k.p.a.), albo w sk u te k u ch y len ia ta k iej decyzji. Rodzi o n a w tedy roszczenie o odszkodow anie „w zakresie i n a zasadach określonych w przepisach k o d ek su cyw ilnego”. N ie p o - . w o d u je n a to m ia st takiego sk u tk u stw ierd zen ie, że z a sk a rż o n a decy zja w y d a n a została z n aru sz en ie m p ra w a , następujące' w tedy, g d y nie m ożna jej uchylić z przyczyn określonych w a rt. 146 k.p.a. {por. a r t. 15(1 i§ 2 k.p.a.). F o rm u ła ta zrodziła k o n tro w ersję w doktrynie. iWedług ijednego poglądu, p oniew aż w ty m w y p ad k u źródłem szkody je st zaw sze decyzja ad m in istra c y jn a , p rze to p o d staw ę odpow iedzialności m oże stan o w ić tylk o a rt. 418 k.c. w ra z z w szy stk im i o g ranicze n ia m i z niego w y n ik ający m i.2 W edług innego p o g ląd u a rt. 418 k.c. nie m a zasto sow ania do decyzji w y d an y ch z n a ru sz en ie m p ra w a w sposób o k reślo n y w art. 145 § 1 p k t 1—4 i 6 k.p.a., n a to m ia st p o d staw ę ew e n tu aln y ch roszczeń pow in ien stanow ić a rt. 417 § 1 k.c. W tych bow iem w y p ad k a ch w ad a decy zji m oże być zaw iniona przez organ a d m in istra c ji p ań stw o w e j, a skoro decyzja ta k a m usi być uchylona, to nie m a uzasad n io n y ch pow odów , żeby a k t w ad liw y ch ronić jeszcze n a gruncie odszkodow aw czym .3
Jeżeli się zważy, że hipoteza a r t. 153 § 1 o bejm uje nie ty lk o d ecyzje w adliw e, ale rów nież decyzje n iew adliw e (uchylające decyzję p ierw o tn ą), to żaden z w y m ienionych w yżej poglądów nie w y d aje się m ożliw y do przyjęcia. Z resztą w ada u za sa d n iają ca w znow ienie (postępow ania nie m usi obciążać o rganu ad m in istra c ji państw ow ej, ty m b ardziej w ięc nie m usi ibyć p rzez niego zaw iniona, w szczególności zaś w sposób u za sa d n iają cy odpow iedzialność k a rn ą łu b d y scy p lin arn ą. D ecyzja p ie rw o tn ie niew ad liw a m oże się sta ć w ad liw a n a sk u te k okoliczności nie zn a n y c h organow i a d m in istra cji, k tó ry ją w ydał. M im o to rodzi ona ta k i sam sk u tek
p raw n y w sferze odpow iedzialności odszkodow aw czej ja k decyzja od początku w adliw a. Jeżeli w ziąć te w szystkie okoliczności pod uw agę, to należy dojść do w niosku, że w in a n ie je s t p rz e sła n k ą odpow iedzialności za szkodę na gruncie a rt. 153 § il k.c., co je d n a k nie w y klucza możliwości, iż w inę tę w k o n k retn y m w y p ad k u m ożna przypisać organow i a d m in istra c ji p ań stw o w e j bądź w postaci zw ykłej, b ąd ź w p ostaci k w alifik o w a n ej. M ożliwość ta k a dotyczy je d n a k w yłącznie decyzji d o tkniętej w a d ą o k reślo n ą w a rt. 145 § 1 k.p.a., a nie decyzji uchylającej decyzję w adliw ą.
Ja k ie zatem s k u tk i rodzi n o rm a o d sy ła ją ca? Sądzę, że należy odstąpić od p ie rw o tn ie w yrażonego poglądu,4 albow iem sprzeczności te d a ją się rozw iązać tylko p rz y założeniu, że w sp o m n ian a n o rm a nie odsyła n as do p o d sta w odpowie dzialności za szkody w yrządzone przez fu n k cjo n a riu szy p aństw ow ych określonych w kodeksie cyw ilnym . A rt. 153 § 1 k.p.a. re g u lu je ta k ą p o d staw ę w sposób a u tonom iczny, o k reśla ją c w szystkie elem en ty hipotezy, odesłanie zaś dotyczy tylko 2 E. Ł ę t o w s k a : O d p o w ied zialn o ść p a ń s tw a za sz k o d y p o n o w e liz a c ji k o d e k s u p o stę p o w a n ia a d m in is tr a c y jn e g o , P iP 1980, n r 4, s. 52. T a k te ż T . B a r n a t: R o s z c z e n u ie o dszko d o w a w c z e w k o d e k s ie p o s tę p o w a n ia a d m in is tr a c y jn e g o , P U G 1980, n r 11, s. 314, a ta k ż e A . A g o p s z o w i c z : O d p o w ie d z ia ln o ść za sz k o d ę w e d łu g p rz e p is ó w k o d e k s u p o stę p o w a n ia a d m in is tr a c y jn e g o (w :) Z a g a d n ie n ia p r o c e d u r a ln e w a d m in is tr a c ji, r e d . K . P o d g ó rsk i, K a to w ic e 1984, s. 42. o j . K r e m i s: O d p o w ie d z ia ln o ś ć o d sz k o d o w a w c z a za d e c y z je a d m in is tr a c y jn e w ed łu g k o d e k s u p o s tę p o w a n ia a d m in is tr a c y jn e g o , „ P a l e s t r a ” 1984, n r 9, s. 12 1 n . P o r . d a le j id ą c y p o g lą d A . S z p u n a r a : O d p o w ie d z ia ln o ść S k a r b u P a ń s tw a za f u n k c jo n a r iu s z y , W arsz aw a 1985, s. 240. 4 A . A g o p s z o w i c z : O d p o w ie d z ia ln o ś ć (...), op. c it., s. 42.
dyspozycji, a w ięc z a k resu i tre śc i roszczenia odszkodowaw czego. W yraz bow iem „zasady” je s t w ieloznaczny, w k aż d y m raz ie nie oznacza p o d sta w y odpow iedzial ności i n ie m u si także oznaczać elem en tu te j p o d sta w y rozstrzygającego o tym , czy odpow iedzialność opiera się n a w inie, ryzyku, zasadach w spółżycia społecznego lu b w iąże się z w y k o n y w an iem u p ra w n ie ń .5 * C hodzi więc o zasady, w ed łu g k tó ry c h o k reśla się b y t roszczenia odszkodow aw czego, jego za k res i treść, w ym agalność itd. W ty m zakresie pow inniśm y stosow ać p rze p isy k o d ek su cyw ilnego.
Jeżeli zaś chodzi o m ożliw y zbieg p o d sta w odpow iedzialności, to należy p rz y jąć, ze reg u lu je go a r t. 421 k.c. W zakresie, w ja k im m oże dojść d o przecięcia się po d staw odpow iedzialności .Skarbu P a ń stw a za fu n k cjo n a riu szy państw ow ych, p rz e w idzianych w k o d ek sie cyw ilnym , z hipotezą a r t. 153 § 1 k.p.a., przep is te n w y łącza m ożliw ość zastosow ania zasad ogólnych.
Nie oznacza to, że p ro p o n o w a n a w y k ład n ia usuw a w szystkie w ątpliw ości, ja k ie rodzi a r t. 153 § 1 k.p.a. S ta ją się one w yraźniejsze, gdy p rzy jrze ć się a rt. 215 § 1 k.p.a. Z a k ła d a on, że są d ad m in istra c y jn y m oże uchylić zask arżo n ą decyzję m ię dzy innym i z pow odu n aru sz en ia p raw a d ającego p o d staw ę d o w znow ienia po stę p o w an ia z p rzyczyn określonych w a rt. 145 § il kjp.a. (por. a r t. 207 § 2 p k t 2 k.p.a.). W ydaw ałoby się zatem , że k o n sek w en cje tak ieg o orzeczenia p ow inny być ta k ie sam e, ja k pod rząd em a rt. 153 ¡§ 1 k.p.a. Tym czasem ta k n ie jest, albow iem roszczenie odszkodow aw cze przysługiw ać będzie stro n ie ty lko w ted y , gdy sp ełn ią się łącznie n a stę p u ją c e p rzesłanki:
a) o rg an a d m in istra c ji, ro z p a tru ją c p o now nie sp raw ę, um orzy postępow anie, b) s tro n a nie ponosi w in y za p o w sta n ie okoliczności stan o w iący ch podstw ę
u ch y len ia decyzji p ie rw o tn e j.
Do odszkodow ania będziem y w te d y stosow ać odpow iednio przep isy k o d ek su cyw ilnego z w y łączeniem a r t. 418 k.c. O granicza się ono do poniesionej stra ty , albow iem ta k w łaśn ie — ja k się w y d aje — n ależy rozum ieć verba legis „za ¡ponie sioną rzeczyw iście szkodę”.' Jeżeli je d n a k w inę za p o w sta n ie okoliczności ¡uzasad n ia jąc y ch w znow ienie p o stęp o w an ia ponosi in n a stro n a postępow ania, to roszczenie należy sk ie ro w a ć w yłącznie przeciw ko te j stronie.
N ato m iast .podobnie ja k ¡pod rząd em a rt. 153 i§ 1 k p .a . — a r t. 215 § 1 k.p.a. zak ład a, że szkoda m oże b y ć w y rząd zo n a alb o w y d an ie m decyzji w ad liw e j, alb o uch y len iem tej decyzji. N ie bu d zi też, m oim zdaniem , w ątpliw ości, że a rt. 215 § 5 k.p.a nie odsyła n a s (za p o śred n ic tw em a r t. 160 ¡§ 2 k.p.a.8) do p rzepisów k.c. n o rm u ją cy ch p o d sta w y odpow iedzialności za szkodę, lecz w yłącznie do przepisów dotyczących odszkodow ania. P o d staw ę odpow iedzialności (elem en ty hipotezy n o rm y p raw n ej) o k reśla on autom atycznie.7 W ty m kontek ście s ta je się zu p ełn ie n ie
s A . A g o p s z o w i c z : N o rm y (...), o p. c it., s. 15.
*) Od R e d a k c ji: W e d łu g w y ja ś n ie ń z a w a r ty c h w K o m e n ta r z u d o k o d e k s u p o s tę p o w a n ia a d m in is tr a c y jn e g o p o d r e d a k c ją p ro f. J a n u s z a B o rk o w s k ie g o (W y d a w n ic tw o P ra w n ic z e , W a r sz a w a 1985) a d o ty c z ą c y c h p o d ję c ia „ rz e c z y w is te j s z k o d y ” , o k t ó r e j m o w a w a r t . 160 § 1, 161 § 3 i a r t . 215 § 1 k .p .a ., w y n ik a , że p rz e z t o p o ję c ie n a le ż y ro z u m ie ć ty lk o s t r a t ę , ja k ą p o s z k o d o w a n y p o n ió s ł (d a m n u m e m e r g e n s ), w o b e c czeg o n ie b ę d z ie o n m ó g ł d o m a g a ć się z w r o tu u tr a c o n e j k o r z y ś c i ( lu c r u m cessa n s).
« R ó ż n ic a p o m ię d z y ty m i p r z e p is a m i p o le g a n a ty m , że a r t . 163 § 2 k a ż e n a m sto so w a ć p r z e p is y k .c . w p r o s t, n a to m ia s t a r t . 215 § 5 o d p o w ie d n io .
7 E. Ł ę t o w s k a p o m ija p o w ią z a n ie a r t . 215 § 1 k .p .a . z a r t . 153 § 1 k .p .a . O m a w ia ją c z a ś z a g a d n ie n ie n a g r u n c ie a r t . 160 i 215 k .p .a ., p r z y jm u je , że o b a ro z w ią z a n ia p r o w a d z ą d o te g o s a m e g o w y n ik u , a lb o w ie m z a ró w n o a r t . 417 k .c . j a k i a r t . 215 k .c . z a k ła d a ją , iż o d p o w ie d z ia ln o ś ć o p ie ra się n a w in ie (b e z im ie n n e j), (op. c it., s. 53). T . B a r n a t n ie z a j m u j e s ta n o w is k a w o m a w ia n e j s p r a w ie , o m a w ia ją c je d r ia k a r t . 160 k .p .a . p r z y jm u je , że p o d s ta w ę o d p o w ie d z ie ln o ś c i s ta n o w i a r t . 417 k .c ., są d z ić w ię c m o ż n a , że p o d o b n ie m a się rz e c z p o d rz ą d e m a r t . 215 k .p .a . (op. c it., s . 315). T a k n a to m ia s t — J . K r e m i s, k tó r y ,
18 A n t o n i A g o p s z o w i c z Nr 4 (348)
zro zu m iałe w yłączenie a rt. 418 k.c., albow iem przep is te n n ie dotyczy odszkodo w ania, n ie m ieści się w ięc w zasięgu n o rm y odsyłającej.
Je śli zaś chodzi o odszkodow anie, to za k res odesłania je s t n ie w ą tp liw ie w ęższy niż pod rząd em a rt. 153 § 1 k.c., n ie ty lk o ibowiam ogranicza je 'do d a m n u m
em ergens, ale także m o d y fik u je n ie k tó re zasady ogólne: w yłącza odpow iedzialność
so lid arn ą o rg a n u a d m in istra c ji p aństw ow ej i osoby trze cie j; inaczej niż art. 362 k.c. dopuszcza m ożliw ość pozbaw ienia roszczenia poszkodow anego, k tó r y ze sw ej w in y przyczynił się do w yrządzenia szkody; inaczej ok reśla ipoczątek ibiegu p rz e d a w n ie n ia roszczenia (por. a rt. 215 § 4 k.p.a.) i, ja k sądzę, w yłącza 10-letni te rm in przedaw nienia roszczeń d elik to w y ch (por. a r t. 442 k.c.).
W szystkie te rozbieżności s ta ją się zupełnie niezrozum iale, gdy się ipamięta, że w ob u w y p ad k a ch szkoda pow staje z tych sam ych przyczyn, je d y n a zaś różnica polega na tym , że o u ch y len iu decyzji w ad liw e j o rzeka p o d rząd em a rt. 153 k.p.a. w łaściw y o rg an a d m in istra c ji p ań stw o w ej, a pod rząd em a rt. 215 § 1 k.p.a. — sąd a d m in istra cy jn y . Szczególnie zaś n iezrozum iały je st przepis, k tó ry p rzy z n aje od szkodow anie tylko w raz ie u m o rze n ia p o stę p o w an ia (por. a rt. 105 k.p.a.), skoro celem w znow ienia postępow ania je st w zasadzie zastąpienie decyzji w ad liw e j decy z ją niew adliw ą, za odosobnione n ato m ia st n ależy u zn ać w y p ad k i, gdy p ostępow anie to ulega um orzeniu. W k ażd y m raz ie art. 153 § 1 k p .a . nie za w iera takiego o g ra niczenia.* 8 Nie je s t w ięc jasne, dlaczego poszkodow any tra k to w a n y je st gorzej pod rzą d em a r t. 215 niż pod rzą d em a rt. 153 ik.p.a., m im o że chodzi o szkodę w yn ik łą z ta k ic h sam ych zdarzeń.
Poza w sk azan y m i w yżej różnicam i w sferze p ra w a m a teria ln eg o p o ja w ia ją się ta k ż e rozbieżności w sferze p ra w a procesow ego, k tó ry c h om ów ienie w y k racza je d
n a k poza założony te m a t.“ ,
II
A rty k u ł 160 § 1 k.p.a. zakłada, że m usi istnieć zw iązek przyczynow y pom iędzy w y d an ie m decyzji niew ażnej w ro zu m ien iu art. 156 § 1 kjp.a a szkodą a lb o po m iędzy stw ierdzeniem niew ażności ta k ie j decyzji a szkodą. P odobnie ja k art. 153 § 1 k p .a — przep is te n nie w ym aga, ażeby decyzja n iew ażna została w ydana w okolicznościach w skazu jący ch n a w in ę o rg an u ad m in istra cji, aczkolw iek nie w ażność, odm iennie niż okoliczności u z a sa d n iają ce w znow ienie postępow ania, bywa przew ażnie w y n ik iem u ch y b ień tego organu. iNie m a n a to m ia st w ątpliw ości, że decyzja stw ie rd z ając a niew ażność decy zji p ie rw o tn e j m u si być niew adliw a, ale w p ra w d z ie n a g r u n c ie a r t . 160 k .p .a ., p r z y jm u je , że w in a n ie je s t p r z e s ła n k ą o d p o w ie d z ia ln o ś c i o p a r te j n a ty m p r z e p is ie o ra z że p o d o b n e ro z w ią z a n ie n a le ż y p r z y ją ć p o d rz ą d e m a r t. 215 k .p .a . (op. c it„ s. 17 i 19).
8 P o d o b n ie J . K r e m i s: o p . c it., s. 20 o ra z T . B a r n a t: o p. c it., s. 317. T a k też A . S 'z p u n a r: o p . c it., s. 230.
» R ó ż n ic e t e p o le g a ją , o g ó ln ie rz e c z b io r ą c , n a ty m , że sp o r y w y n ik łe z a r t . 153 k .p .a r o z s tr z y g a ją są d y p o w s z e c h n e , p o d c z a s g d y a r t . 215 k .p .a . z a w ie sz a tę w ła ś c iw o ść do ch w ili ro z strz y g n ię c ia s p r a w y w p o s tę p o w a n iu a d m in is tr a c y jn y m w p ie rw s z e j in s ta n c ji. K o n tro w e r s ja d o ty c z y n a to m ia s t k w e s tii, c z y k .p .a . w y łą c z a w ła śc iw o ść p a ń s tw o w e g o a rb itra ż u g o sp o d a rc z e g o w ty m z a k re s ie . O so b iście s k ło n n y je s te m o p o w ie d z ie ć się za ty m o sta tn im p o g lą d e m , m o im b o w ie m z d a n ie m sp ó r o o d s z k o d o w a n ie w y n ik a ze s to s u n k u a d m in istra - c y jn o p r a w n e g o , a n ie c y w iln o p ra w n e g o , n ie j e s t t o w ię c s p r a w a c y w iln a , d o k tó r e j roz p o z n a n ia s ą d p o w s z e c h n y b y łb y w ła ś c iw y z m o c y a r t . 1 k .p .c ., w o b e c czego n ie z n a jd u je z a s to so w a n ia ta k ż e a r t . 2 8 2 te g o k o d e k s u . I s tn ie ją j e d n a k p o g lą d y , że k a ż d y sto su n e k o d sz k o d o w a w c z y m a c h a r a k t e r c y w iln o p r a w n y . G d y b y Je u z n a ć za t r a i n e , n ie b y ło b y pod s ta w d o w y łą c z e n ia w ła ś c iw o ś c i p a ń s tw o w e g o a r b i t r a ż u g o sp o d a rc z e g o . P o r. J . J a n k o w s k i : D o p u sz c z a ln o ść d ro g i s ą d o w e j w s p r a w a c h o o d sz k o d o w a n ie d o c h o d z o n e w try b i* a r t. 160 § 5 k .p .a ., „ P a l e s t r a ” 1985, n r 9, s. 36.
m im o to ro d zi ona ta k i sam sk u te k w sferze odszkodow aw czej ja k decyzja nie w ażna.
A rty k u ł 160 § 1 k.p.a. nie p rzy z n aje n ato m ia st — odm iennie n iż a rt. 215 § 1 k.p.a. — roszczenia odszkodow aw czego w tedy, gdy n ie m ożna stw ierd zić niew ażności de cyzji p ie rw o tn e j z przyczyn w sk azan y ch w a rt. 156 § 2 k.p.a. W ówczas pow inno n a s tą p ić stw ierdzenie, że zaskarżona d ecyzja w ydana została z n aru szen iem p ra w a (por. a r t. 158 § 2 k.p.a.) w zakresie, ja k m ożna sądzić, .przew idzianym w art. 156 § 1 k.p.a. S tw ierdzenie ta k ie rodzi je d n a k roszczenie odszkodowawcze, gdy n a s tą p iło w postępow aniu pr_ed sąd em a d m in istra cy jn y m . N iek onsekw encji tej nie m o żn a w y jaśn ić. P odobnie, ja k nie m ożna w y jaśn ić, dlaczego stw ie rd z en ie przez sąd ad m in istra c y jn y , że zaskarżona d ecyzja je st n iew ażn a z przyczyn określonych w a rt. 156 § i k.p.a., rodzi odpow iedzialność za szkodę, jeżeli pozostaje ona w zw iązku przyczynow ym z t ą decyzją, n ato m ia st stw ierdzenie, że je s t ona d o t k n ię ta w a d ą o kreśloną w a r t. 145 § 1 k.p.a., s k u tk u takiego nie w yw ołuje.10 *
P on iew aż decyzja n iew ażna bądź w ydana z naru szen iem postanow ień a rt. 156 § 1 k.p.a. nie w ym aga, w razie stw ierdzenia te j je j w ady przez w łaściw y o rg an a d m i n is tra c ji albo sąd ad m in istra cy jn y , uchylenia, przeto nie p o w sta ją w ątpliw ości, ja k ie rodzi a rt. 215 § 1 p k t 1 k.p.a., u zależn iający roszczenie odszkodow aw cze od tego, czy o rg an a d m in istra c ji, ro z p a tru ją c ponow nie spraw ę, um orzył postępow anie.
W obu n a to m ia st sytuacjach, a w ięc bez w zględu na to, kto orzeka w sp raw ie, roszczenie odszkodow aw cze nie p o w sta je, gdy stro n ie m ożna p rzypisać w inę za spow odow anie okoliczności w ym ienionych w a rt. 156 § 1 k.p.a. Je że li zaś w in ę za n ie ponosi in n a stro n a postępow ania, to roszczenie to zw raca się w yłącznie p rzeciw ko tej stro n ie bez w zględu n a to, czy o rgan a d m in istra c ji rów n ież m ożna obciążyć w iną, czy nie.
N orm y odsyłające do kodeksu cyw ilnego w y k azu ją tylko je d n ą z n a n ą n am już różn icę: a r t. 160 § 2 k.p.a każe przepisy tego k o d ek su stosow ać w prost, a a rt. 215 § 5 — odpow iednio.
D alsze różnice tk w ią w przepisach dotyczących przedaw nienia roszczeń odszko dow aw czych, albow iem a rt. 160 § 6 k p .a . liczy je od dnia upraw om ocnienia się decyzji stw ie rd z a ją c e j niew ażność decyzji p ie rw o tn e j bądź stw ierd zającej, że zo
sta ła o n a w y d a n a z n aru sz en ie m a rt. 156 § 1 k.p.a. (od dnia, w k tó ry m s ta ła się ona o stateczna), n ato m ia st a rt. 215 § 4 k.p.a. — od d n ia doręczenia orzeczenia.
K o n k lu z ja za m y k a się zatem w stw ierd zen iu , że art. 160 § 1 k.p.a., podobnie ja k art. 153 § 1 k p .a ., o k reśla w łasną podstaw ę odpow iedzialności odszkodow aw czej, odesłanie zaś do k o d ek su cyw ilnego dotyczy w ograniczonym z a k resie dyspozycji, albow iem n ie k tó re je j elem en ty n o rm o w an e są au tonom icznie w sposób odm ienny, niż p rz e w id u je to k o d ek s cyw ilny.11
III
A rty k u ł 161 k.p.a. p rz y jm u je n ato m ia st, że w łaściw y o rgan a d m in istra c ji p a ń stw ow ej może uchylić lu b zm ienić w niezbędnym zakresie decyzję ostateczną, je żeli w in n y sposób n ie m ożna u su n ą ć s ta n u zagrażającego życiu lu b zdrow iu lud zk iem u albo zapobiec pow ażnym szkodom dla gosp o d ark i naro d o w ej lub dla
10 O d m ie n n ie T . B a r n a t, je d n a k ż e b e z bliższeg o u z a s a d n ie n ia (op. c it., s. 316). In n i a u to r z y k w e s tię tę p o m in ę li. T . B a r n a t o p ie r a n a jp r a w d o p o d o b n ie j sw ó j p o g lą d n a tr e ś c i a r t. 207 § 4 k .p .a ., g d z ie w y m ie n io n o ta k ż e a r t . 145 $ 1 i 146 § l k .p .a ., p o m in ię to j e je d n a k w a r t . 215 § 1 k .p .a . O p o w s ta n iu ro sz c z e n ia o d sz k o d o w a w c z e g o r o z s trz y g a n a to m ia s t te n o s ta tn i p r z e p is , a n ie a r t . 207 k .p .a .
20 A n t o n i A g o p s z o w i c z Nr 4 (340)
w ażnych in teresó w p a ń s tw a . P rz ep is te n za'kłada w ięc, że zaró w n o d ecyzja p i e r w o tn a ja k i d ecyzja ją u c h y la ją c a są n ie w a d liw e ta k w znaczeniu m a te ria ln o p ra w - n y m jaik i fo rm alnopraw nym . Roszczenie odszkodow aw cze rodzi je d n a k ty lk o d e cyzja u ch y lają ca łu b zm ieniająca decyzję p ie rw o tn ą , jeśli szkoda pozostaje z n ią w zw iązku przyczynow ym . M im o je d n a k takiego zw iązku n ie p o w oduje tego s k u tk u w y d a n ie decyzji p ie rw o tn e j (a w ięc inaczej, n iż m a to m iejsce p o d rz ą d e m
a rt. 153 § 1 k.p.a. i a rt. 160 |§ 1 k.p.a.).
Inaczej też, -niż Stanow i o sta tn io cy to w an y przepis, s tro n a n ie tr a c i roszczenia 0 odszkodow anie, jeżeli ze sw ej w in y przyczyniła się d o w y rz ąd z en ia szkody: W tedy będzie m ieć zastosow anie a rt. 362 k.c. W ina osoby trze cie j odpow iedzialnej za sp o w odow anie sta n u zagrożenia opisanego w a r t. 161 § 1 k.p.a n ie zw alnia o rg a n u a d m in istra cji, .k tó ry u ch y lił lu b zm ienił d ecyzję p ie rw o tn ą , od odpow iedzialności.
W pozostałym zak resie d ziała n o rm a o d sy ła ją ca (por. a rt. 161 § 5 k.p.a.) do a rt. 160 f § . 2 k.p.a. P o stan o w ie n ie kodeksu cyw ilnego sto su je się je d n a k odpow iednio, a n ie w prost.
P rzepis te n m a ju ż sw o ją historię, gdyż jego p o p rze d n ik (a rt. 141 dJk.p.a.) z ro dził k o n tro w e rsję co do tego, czy należy go u w ażać z a szczególny w ro zu m ien iu a rt. 421 k.c., czy nie. Je d n i sto ją n a stan o w isk u , że je st to niem ożliw e, albow iem nigdy n ie m oże dojść do skrzyżow ania siię p o d sta w odpow iedzialności za fu n k c jo n ariu sz y (państw ow ych o kreślonych w kod ek sie cy w iln y m z a rt. 161 § 1 k.p.a.,11 n a to m ia st inni u w a ż a ją , że m ożliw ość ta k a istn ie je .* * 13 K w estia ta , w y d a je się, po
zb aw io n a je s t p raktycznego znaczenia, albow iem w obu w y p ad k a ch należy poszu- kfcvać podstaw y odpow iedzialności w a rt. 161 § 1 (daw nym a r t. 141 k.p.a.),14 * jeżeli b o w ie m . dojdzie do skrzyżow ania hipotez (co w m oim p rz e k o n a n iu je s t niem ożliw e), to ro zstrzyga o ta k im ro zw iązan iu a rt. 421 k.c., jeżeli n a to m ia st do tego skrzyżow a- n ia n ie dojdzie, to p ro b lem w ogóle n ie p o w sta je, albow iem je d y n ą p odstaw ę od pow iedzialności m oże w te d y sta n o w ić tylko a rt. 161 ¡§ 1 k.p.a.14
W brew pozorom n a to m ia st n ie m oże tu d ojść do za sto so w a n ia a rt. 215 § 1 k.p.a, i to n ie dlatego, że decyzja u c h y la ją c a lu b zm ien iająca decyzję p ie rw o tn ą n ie m ieści się w zasięgu a rt. 196 k.p.a., lecz dlatego, że n ie n aruszono p ra w a m a teria ln eg o i decy zja ta k a n ie je st d o tk n ię ta w ad a m i określonym i w a rt. 145 § 1 1 a r t. 156 § 1 k p .a . arii też n ie n a stą p iło in n e n a ru sz en ie p rzepisów postępow ania m a ją c e isto tn y wipływ n a w y n ik sp ra w y (por. a rt. 207 i§ 1 k p .a .). M ożliw ość tak a pow stałab y w ted y , gdyby decyzja u c h y la ją c a lu b zm ien iająca decyzję p ie rw o tn ą d o tk n ię ta b y ła k tó rą ś z w yżej w ym ienionych w a d albo gdyby w łaściw y o rg an ad m i n is tra c ji n ie p o d ją ł te j decyzji w e w łaściw ym czasie (por. a r t. 216 k.p.a.).16
u T a k E. Ł ę t o w s k a : W z w ią z k u z o d p o w ie d z ia ln o ś c ią za s z k o d y w y rz ą d z o n e f u n k c jo n o w a n ie m a d m in is tr a c ji (w :) Z b ió r s tu d ió w z z a k r e s u n a u k a d m in is tr a c y jn y c h , red . Z . R y b ic k i, W a rs z a w a 1978, s. 60 o ra z A . A g o p s z o w i c z : O d p o w ie d z ia ln o ś ć (...), o p. cit., s. 34.
i ł P a t r z : l i t e r a tu r a o ra z O rz e c z n ic tw o w s k a z a n e w ź r ó d ła c h c y to w a n y c h w p rz y p isie 13. T a k te ż o s ta tn io R . S t ę p o w s k i : O d p o w ie d z ia ln o ś ć S k a r b u P a ń s tw a za s z k o d y w y r z ą d z o n e p rz e z f u n k c jo n a r iu s z y p a ń s tw o w y c h , O sso lin e u m 1985, s . 16 (w sz c zeg ó ln o śc i zaś
100 i ń .) o ra z A . S z p u n a r : o p. c it., s. 231 i 287.
14 T a k E. Ł ę t o w s k a : O d p o w ie d z ia ln o ś ć (...), op. c it,, s. 51. T . B a r n a t, o m a w ia ją c a r t . 181 k .p .a ., n ie z a jm u je w t e j k w e s tii ż a d n e g o s ta n o w is k a (op. c it., s. 316), J . K r e m l i z a ś p r z e p is te n w o g ó le p o m ija p o d m a ło p r z e k o n y w a ją c y m p r e te k s te m , że o b e jm u je on tz w . d e c y z je le g a ln e (o p . c it., S. 4), t a k j a k b y h ip o te z y a r t . 153 $ 1 o r a z a r t . 160 $ 1 k.p.a. n ie o b e jm o w a ły ró w n ie ż i t a k i c h d e c y z ji.
IV
P o z o sta ją w ypadki, gdy u ch y len ie decyzji n a s tę p u je z innych przyczyn niż k o nieczność w znow ienia ¡postępowania albo odw rócenia grożącego niebezpieczeństw a. iNie ro d zą one żadnych roszczeń odszkodowaw czych^ gdy w sp raw ie o rzek a o rg a n a d m in is tra c ji p ań stw o w e j.1* In ac zej n a to m ia st m a się rzecz w postępow aniu p rzed s ą d e m a d m in istra c y jn y m (art. 215 § ¡1 kjp.a.), jeżeli decyzja została uch y lo n a z p o w o d u :
1) n aru sz e n ia ¡prawa m a teria ln eg o , chyba że n ie m iało ¡ono w p ły w u n a w y n ik sp raw y ,
2) innego, niż p rzew idziano w a rt. 145 § ¡1 i <156 § 1 k.p.a., n aru sz en ia przepisów p ostępow ania ad m in istracy jn eg o , k tó re m ia ło isto tn y w p ły w n a w y n ik s p r a w y (por. a rt. 207 k.p.a.).
W ty c h w y p ad k a ch p o w sta je roszczenie odszkodowaw cze ¡pod w aru n k ie m , te istn ie je zw iązek przyczynow y ¡bądź pom iędzy w y d an ie m zaskarżonej decyzji a szko d ą , bąd ź pom iędzy uch y len iem te j decyzji a szkodą, a le tylko w tedy, gdy o rgan a d m in is tra c ji p ań stw o w e j, ro z p a tru ją c ponow nie spraw ę, um orzył postępow anie. W ted y to ¡do odszkodow ania stosow ać b ędziem y odpow iednio przep isy kodeksu cy w ilnego ze zm ianam i w y n ik ając y m i z ko d ek su p ostępow ania adm inistracy jn eg o , k tó re są n a m ju ż znane.
Isto tn ie jsz ej u w agi ¡wymaga n a to m ia st a r t. 216 k.p.a. p o m ijan y p ie rw o tn ie z n ie zrozum iałych p rzyczyn przez lite r a tu r ę .17 Chodzi o sk a rg ę na bezczynność („¡mil c z en ie”) a d m in istra c ji. M ożna ją w nieść do są d u ad m in istracy jn eg o , gdy w u sta lo n y m w p rzep isach p r a w a . te rm in ie organ a d m in istra c ji p ań stw o w e j n ie w y d ał
decyzji, pod w a ru n k ie m w y cz erp an ia środków p rzew idzianych w a rt. 37 k.p.a. T e rm in y te oraz sposób ¡postępow ania n o rm u ją a rt. 35 i 36 k .p .a . S ąd a d m in is tra cyjny, gdy uzna sk a rg ę za uzasadnioną, zobow iązuje organ a d m in istra c ji pań stw o w ej do w ydania,¡decyzji w o k reślo n y m term in ie. O roszczeniach odszkodow aw czych ro zstrz y g a a rt. 215 kjp.a., stosow any odpow iednio do om aw ianego zak resu ¡odniesienia
(por. a r t. 216 § 5 k.p.a.).
Sądzić w ięc m ożna, że m usi istnieć zw iązek przyczynow y pom iędzy zaniechaniem w y d a n ia decyzji w o bow iązującym te rm in ie a szkodą. T ru d n o n a to m ia st w yobrazić sobie ta k i zw iązek pom iędzy orzeczeniem są d u ad m in istra cy jn e g o a szkodą, acz k o lw ie k — p rz y n a jm n ie j z teoretycznego p u n k tu ¡widzenia — należy m ożliw ość ta k ą dopuścić.
K o n tro w e rsja dotyczy tu zagadnienia, gdzie poszukiw ać p o d sta w y odpow iedzial ności za szkody w yrządzone n iew y d a n ie m przez o rg a n a d tn in istra c ji p aństw ow ej decyzji w term inie. Z d an iem bow iem E. Ł ętow skiej n ależy w ykluczyć ta k ą in te r p reta cję , „jak o b y a r t. 216 ,§ 5 k.p.a. odsy łał do a r t. 215 § 5 k.p.a. (...), zw rócić się (natom iast) w p ro s t do a r t. 417 k .c.”18 M oim zaś zdaniem zabieg te n n ie je st m ożliw y, alb o w iem a r t. ¡216 § 1 k.p.a. określa autonom icznie p o d sta w o w y elem e n t hipotezy, a m ianow icie p rzyczynę w yrządzenia szkody, ta k że n ie m ożna go poszukiw ać w a rt. 417 k.c., w ¡pozostałym zaś zak resie k aż e n a m stosow ać odpow iednio p r z e pisy rozd ziału V II k.p.a., a m iędzy in n y m i także a rt. 215 ¡§ 1 k.p.a. A czkolw iek
i* R o sz c z e n ie ta k ie m o ż e je d n a k w y n ik a ć z p rz e p is u sz c z e g ó ln e g o . P o r. n p . a r t . 13 p r . w o d n . (u s ta w a z 24.1.1974 r., Dz. U . N r 38, poz. 230 z p ó ź n . zm .). W Z a g a d n ie n iu te m u p o św ię c iła o b s z e rn ie js z y w y w ó d je d y n ie E. Ł ę t o w s k a : O d p o w ie d z ia ln o ś ć o d sz k o d o w a w c z a za tz w . „ m ilc z e n ie a d m in is tr a c ji” (w :) S tu d ia z p r a w a c y w iln e g o , r e d . A. R e m b ie liń s k i, W a r s z a w a - Ł ó d ź 1983, s. 135 i n . is T a m ż e , s. 142.
A n t o n i A g o p s z o t ui c z Nr 4 (340)
22
w yraz „odpow iednio” dopuszcza m odyfikację tego przepisu kon ieczn ą ze w z g lę d u r.a potrzebę dostosow ania jego postanow ień do zak resu odniesienia objętego a r t . 216 kc., to jed n ak możliwość ta nie sięga ta k daleko, ażeby m ożna było p o m in ą ć bądź w y b rać z a rt. 215 k.p.a. pozostałe elem enty hipotezy, dyspozycję zaś zaiw artą w a rt. 215 § 5 u zn ać za niebyłą.
P odstaw ow y zresztą arg u m e n t m ający p rze m aw ia ć za tym zabiegiem w y d a je się o tyle chybiony, że nie da się w te n sposób zniweczyć w ątpliw ości co do z a k re s u odszkodow ania,19 albow iem odesłanie do k o d ek su cyw ilnego poprzez a rt. 160 § 2 k.p.a. dotyczy ty lk o tych elem entów odszkodow ania, k tó re nie są reg u lo w a n e p rz e z art. 215 § 1 i 2. P rz e są d z a ją zaś one zarów no o tym , że odszkodow anie o g ra n ic z a się do poniesionej s tra ty , ja k i o tym , że n ie p rzysługuje ano stronie, k tó ra p o n o si w in ę za p o w stan ie okoliczności stanow iących przyczynę n ie w y d a n ia decyzji w t e r m inie, a także o tym , że jeżeli tę w in ę ponosi in n a stro n a postęp o w an ia, to ro s z czenie odszkodow aw cze zw raca się w yłącznie p rzeciw ko niej. Nie bud zi n a to m ia s t w ątpliw ości, że a rt. 216 k.p.a. n ie w y m ag a istn ie n ia w iny o rg an u a d m in istra c ji, .podobnie ja k a rt. 215 k.p.a., co także w ja k im ś-sto p n iu p rze m aw ia za o g raniczeniem odpow iedzialności za szkodę. G dyby w ięc u sta w o d aw ca zam ierzał n a s odesłać is to tn ie w prost do a r t. 417 k.c., to n o rm a odsyłająca m u sia ła b y p rzy b rać zu pełnie in n ą treść, niż m a ją obecnie.
V
N a koniec p o ja w ia się p ytanie, co w łaściw ie oznacza odesłanie do kodeksu cy w ilnego w granicach określo n y ch w a rt. 160 § 2, 161 § 5 i 2.15 § 5 k.p.a., skoro r i e w chodzi w grę pełne n a p ra w ie n ie szkody, a w ięc skoro nie znajdzie tu zas tosow ania art. 361 § 2 k.c. Inaczej też, n iż czyni to a rt. 362 k.c., rozw iązano sk u tk i przyczynienia się poszkodow anego do w yrządzenia szkody (z w y jątk iem art. 161 k.p.a.). P ozostaje bow iem p rak ty c zn ie a rt. 361 § 1 i a rt. 363 k.c. Isto ta zag ad n ien ia w yd aje się je d n a k tk w ić w art. 444 i nast. k.c., gdyż n ie m ożna w ykluczyć, że szkoda po jaw i się w postaci uszkodzenia ciała lub ro zstro ju zd ro w ia (raczej p o ja w i się ona w -postaci m a ją tk o w y c h n astę p stw ty c h zdarzeń). W ydaje się w szczególności, że odszkodow anie u sta lo n e zgodnie z pow yższym i p rzepisam i podlegać będzie ogra niczeniu do poniesionej stra ty . N ie je st n a to m ia st zrozum iałe, dlaczego przepisy te należy stosować pod rzą d em a rt. 160 § 2, k p .a . w p ro st, a w in n y c h w y p ad k a ch — odpow iednio. N ie w id ać bow iem -racji, dla k tó ry ch m ia ły b y one być stosow ane inaczej w pierw szym w y p ad k u , a inaczej w pozostałych.
O tw a rte pozostaje p y ta n ie , czy w grę w chodzi zadośćuczynienie p ieniężne za doznaną krzyw dę. O dpow iedź na to p y ta n ie nie je st sprosta. N ależy p rzed e w szy st kim zważyć, że -poszczególne p rze p isy reg u lu jące o d ręb n e podstaw y odpow iedzialno ści odszkodowaw czej w kod ek sie p o stęp o w an ia a d m in istra cy jn e g o za k ła d ają , iż stro n y w iąże w ęzeł p ra w n y (procesow y), szkoda zaś p o w sta ła b ąd ź z niew ykonania lub nienależytego w y k o n an ia obow iązków przez o rg an a d m in istra c ji państw ow ej z tego w ęzła w ynikających, bądź p rzeciw nie — je st n astęp stw e m w ykonyw ania k o m p eten cji (w sposób n iew adliw y). Je że li szukać analogii n a g ru n cie kodeksu cy w ilnego, to sy tu acji te j odp o w iad ałb y reżym odpow iedzialności k o n tra k to w e j albo reżym odpow iedzialności odszkodow aw czej zw iązanej z w y konyw aniem upraw nień. O bydw a w sp o m n ian e reżym y łączy ta w sp ó ln a cecha, że sto su n ek p ra w n y pow sta jący w sk u te k w y rząd zen ia szkody n ie ma b y tu całkow icie sam oistnego, pow iązany
j e s t bow iem ze sto su n k iem podstawowym.*» P rz y jm u je się też na ogół zgodnie, że w ty c h w y p a d k a c h n e m oże znaleźć zastosow ania a rt. 445 k.e., za czym przem aw ia w y k ła d n ia system atyczna, m a ją c a n a w zględzie jego usy tu o w an ie w śród przepisów re g u lu ją c y c h odpow iedzialność d elik to w ą (sam oistną).*1 T ak i zaś sto su n ek m ożna by w y o b ra zić sobie jedynie w tedy, gdyby decyzja m a te ria ln ie w adliw a, tw orząc s to s u n e k p ra w n y m iędzy stronami,** w y rządziła rów nocześnie szkodę. Tylko w tak iej sy tu a c ji, ja k sądzę, n ie b y łoby przeszkód w zastosow aniu a rt. 445 k.c. M ieściłaby się ona w hipotezie a rt. 215 § 1 kjp.a. (por. a rt. 207 i§ 2 p k t 1 k p .a .).
P rz ed sta w io n e w yżej w ątp liw o ści nie w y cz erp u ją w szy stk ich zagadnień bu d zą cy c h k o n tro w e rsję n a tle o m a w ian e j reg u la cji p ra w n e j. Inne zagadnienia w y d a ją się m ie ć je d n a k m n ie j isto tn e znaczenie, ta k że m ożna je pom inąć. N ie zm ienia to fa k tu , że k o le jn a p ró b a w y k ład n i in te re su ją c y c h n as przepisów n ie d oprow adziła do w y ja ś n ie n ia sprzeczności, k tó re w n ich tk w ią , ja k rów nież do u su n ięcia sprzecz n o śc i pom iędzy przep isam i k o d ek su cyw ilnego i ko d ek su p ostępow ania a d m in is tra c y jn eg o reg u lu jący m i odpow iedzialność za szkodę w yrządzoną a k ta m i w ładczym i o rg a n ó w a d m in istra c ji p aństw ow ej. Ja k k o lw ie k w ięc sa m ą koncepcję rozszerzenia te j odpow iedzialności, k tó ra zn a la z ła w y ra z w e w sp o m n ian y m o statnio kodeksie, n a le ż y ocenić pozytyw nie, to je d n a k jej w y ra z n o rm a ty w n y zasługuje na n ad e r s u ro w ą k ry ty k ę . » Z a g a d n ie n ie Je st s to s u n k o w o d o b rz e p o z n a n e n a g r u n c ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i k o n t r a k to w e j. B r a k n a to m ia s t o p ra c o w a ń m o n o g ra fic z n y c h d o ty c z ą c y c h o d p o w ie d z ia ln o ś c i z w ią z a n e ) z w y k o n y w a n ie m u p r a w n ie ń . P o d ję te p r z e z e m n ie b a d a n ia n a d te g o r o d z a ju r e ż y m e m n a g r u n c ie a r t . 142 k .c . d o p ro w a d z iły d o ty c h c z a s d o p u b lik a c ji c z te r e c h m o ic h a r t y k u łó w : 1) P ra w o d o s a m o o b ro n y w s ta n ie w y ż sz e j k o n ie c z n o ś c i (w :) S tu d ia z p r a w a c y w il n e g o , re d . A. R e m b ie liń s k i, W a rs z a w a —Ł ó d ź 1983, s. 83 i n .; 2) O g ra n ic z e n ia w ła s n o śc i w y n i k a j ą c e z a r t. 142 k .c . (w :) R o z p ra w y z p r a w a c y w iln e g o , r e d . J . B łe s z y ń s k i, J . R a js k i, W a rs z a w a 1985, s. 89 i n ., 3) R o sz c z e n ie o n a p r a w ie n ie sz k o d y w y rz ą d z o n e j w s ta n ie w y ż sz e j k o n ie c z n o ś c i — E le m e n ty h ip o te z y n o r m y p r a w n e j (n a t l e a r t . 142 k .c .) (w :) P ra c e z p r a w a c y w iln e g o , r e d . B. K o rd a s ie w ic z 1 E. Ł ę to w s k a , 1985, s. 77 i n .; 4) P o d m io ty s to s u n k u p r a w n e g o (w :) P r a c e z z a k r e s u p r a w a c y w iln e g o i w ła s n o ś c i i n t e le k tu a ln e j, re d . J . S e rd a i J . S z w a ja , W a rsz a w a —K r a k ó w 1985, s. 91 i n . P o z o s ta je p o n a d to (w d r u k u ) a r t y k u ł 5) Z a k r e s i tr e ś ć ro sz c z e n ia o n a p r a w ie n ie sz k o d y w y r z ą d z o n e j w s ta n ie w y ż sz e j k o n ie c z n o ś c i. ® P o r. n p . Z. M a s ł o w s k i (w :) K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta r z , W a rsz a w a 1972, t. 2, s. 1104. Z g o d a , z n ie lic z n y m i w y ją tk a m i, d o ty c z y o d p o w ie d z ia ln o ś c i k o n tr a k to w e j. N ik t n a to m ia s t d o ty c h c z a s n ie z a ją ł w t e j k w e s tii s ta n o w is k a n a g r u n c ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i za sz k o d ą w y rz ą d z o n ą w y k o n y w a n ie m u p r a w n ie ń . W s p ó ln a c e c h a ( b r a k sa m o is tn o śc i) c h a r a k t e r y z u ją c a t e re ż y m y w y d a je się p rz e m a w ia ć ró w n ie ż p rz e c iw k o t a k i e j m o żliw o śc i. 2* C h o d z i o a k t a d m in is tr a c y jn y k o n s ty tu ty w n y , a n ie d e k la r a to r y jn y .
O PRAKTYCE NOTARIALNEJ STOSOWANIA NIEKTÓRYCH
PRZEPISÓW USTAWY O GOSPODARCE GRUNTAMI
(rozmowa z kierownikiem Państwowego Biura Notarialnego
w m.st. Warszawie, notariuszem Czesławq K o l c u n w siedzibie PBN)
9 Z d n ie m 1 sierpnia 1985 r. w eszła w życie u sta w a z dnia 29 k w ie tn ia 1985 r.
o gospodarce g ru n ta m i i w y w ła szcza n iu nieruchom ości (Dz. U. N r 22, poz. 99), a w D zienniku U staw Nr 47 pod p o zy cja m i 237— 244 o publikow ano osiem rozporzą dzeń w y ko n a w c zy c h R a d y M in istró w do te j u sta w y.
Czy w ciągu k ilk u m iesięcy obow iązyw ania ty c h przepisów zn a la zły się ja k ieś spraw y z obszaru ich te m a ty k i w zakresie działalności P B N w m .st. W arszawie?
