Województwo białostockie (1952-1956)

W. Kochanowski, W. Paszkowski

Województwo białostockie

(1952-1956)

Ochrona Zabytków 9/4 (35), 257-261

K R O N I K A

P R A C E K O N S E R W A T O R S K IE W O JE W Ó D Z T W O B IA Ł O S T O C K IE (1952— 1956) * K o n s e r w a c j a z e s p o ł ó w m i e j ­ s k i c h B i a ł y s t o k . O d b u d o w a n y ju ż po z n is z c z e n ia c h w o je n n y c h , się g a ją c y c h 70°/o, p a ł a c B r a n i c k i c h 1 p r z y ­ s to s o w a n y z o s ta ł do p o tr z e b A k a d e m ii M e d y c z n e j i j e s t ju ż o d k il k u l a t p rz e z n ią u ż y tk o w a n y . O b e c n ie p ro w a d z o n e p r a c e d o ty c z ą u z u p e łn ie ń i r e k o n s tr u k c ji d e k o r a c ji s tiu k o w e j i rz e ź b ia rs k ie j w n ę trz , fa s a d i o g ro d u . B r a m a w ja z d o w a z o s ta ła o d n o w io n a i w y p o sa ż o n a w zeg ar. U k o ń c z e n ie c a łk o w ite j r e k o n s tr u k c j i p a ­ ła c u p rz e w id z ia n e je s t n a ro k 1960. Z g r u p o w a n e o b o k p a ła c u b u d y n k i s ta ­ ro m ie js k ie s p a lo n e c a łk o w ic ie d ź w ig n ię to p o k o le i z r u in . D o d ziś o d b u d o w a n o : D o m K o n i u s z e g o (n a ce le m u ­ z e a ln e ), S t a r y H o t e l (d la P a ń s tw o w e ­ go D o m u D zieck a), D o m S t a r o ­ m i e j s k i p r z y R y n k u K o śc iu sz k i, Z b r o ­ j o w n i ę B ra n ic k ic h (d la W y d z ia łu K u ltu r y ) — w s z y s tk ie z X V II I w. — o ra z b y łą L o ż ę M a s o ń s k ą z pocz. X IX w. (d la B ib lio te k i). R a t u s z b ia ło s to c k i z la t 1745— 1761, p o s ia d a ją c y c z te ry a lk ie rz e p r z y le g a ją c e d o w ie ż o w e j części c e n tr a ln e j, u le g ł w r. 1940 c a łk o w ite j ro z b ió rc e . P o n ie w a ż s ta n o w ił o n n ie o d z o w n y a k c e n t k o m p o ­ z y c y jn y w c a łe j X V II I-w ie c z n e j k o n c e p ­ c ji p rz e s tr z e n n e j m ia s ta , zd e c y d o w a n o o d b u d o w a ć go w je g o d a w n e j fo rm ie . W r. 1954 z fu n d u s z ó w S F O S -u ro z p o ­ częto re k o n s tr u k c ję , k tó r a w r o k u b ie ż ą ­ c y m z o s ta n ie z a k o ń c z o n a w s ta n ie s u r o ­ w y m . R a tu s z a d a p to w a n o d la p o trz e b M u zeu m . O d b u d o w u ją c w s z y s tk ie w z m ia n k o w a n e o b ie k ty p rz y w ró c o n o im p ie r w o tn e f o r ­ m y z X V II I w ., a o d rz u c o n o szp e c ą c e X IX - w ie c z n e z n ie k s z ta łc e n ia . T y k o c i n . O b o k B ia łe g o s to k u n ie ­ m n ie j ś w ie tn ie w o k re s ie b a r o k u ro z w i­ ja ł się T y k o c in . W z a c h o w a n y m zespole m ie js k im p o d d a n o k o n s e r w a c ji c a ły sz e ­ re g o b ie k tó w . F u n d a c ja W iesio ło w sk ieg o

R yc. 257. B ia ły s to k - tu s z a . S ta n r e k o n s tr u k c j a r. 1956. r a -R yc. 258. T y k o c in — sy n a g o g a p o z a b e z ­ p ie c z e n ia c h .

* Spraw ozdanie za okres w cześniejszy — patrz „Ochr. Zab.“ , 1952, nr 4, str. 278.

i Patrz S t. B u k o w s k i 1 A. L u t o - s t a ń s к a, O dbudowa pałacu w B iałym stoku, „Ochr. Zab.“ , 1956, nr 1—2, str. 61.

R yc. 259. S u p r a ś l — p a ła c O p a tó w po o d ­ b u d o w ie m u ró w . K o rp u s g łó w n y od s tro n y

R yc. 260. B ie lsk P o d la s k i — ra tu s z . S ta n z 1955 r. R yc. 261. Ł o m ż a — e le w a c ja fr o n to w a k a te d r y . S ta n z 1955 r. X V II-w ie c z n y A l u m n a t — d o m d la w e te r a n ó w w o jsk o w y c h , w y m a g a ł u z u ­ p e łn ie ń i z a b e z p ie c z e n ia m u r ó w o ra z czę­ ści p o k ry c ia . P o k o n s e r w a c ji część o d d a ­ n o d o u ż y tk u . S p o śró d k a m ie n ic z e k u r a t o w a n o p rz e z z a b e z p ie c z e n ie i o d d a n o d o u ż y tk u к a ­ m i e n i с z к ę p rz y ul. Ś w i e r c z e w ­ s k i e g o 4. D la k o n s e r w a c ji k il k u i n ­ n y c h p o c z y n io n o ju ż w s tę p n e p rz y g o to ­ w a n ia . Z a b e z p ie c z o n o b a r o k o w ą s y n a ­ g o g ę p rz e z u z u p e łn ie n ie p o k r y c ia i b r a ­ k u ją c y c h p a r t i i m u ró w . K o n s e r w a c ji p o d ­ d a n y b y ł ta k ż e w T y k o c in ie d w ó r z al -\r i Р Г 7 Д n o i B i e l s k P o d l a s k i . W X V I I I - w ie c z n y m r a t u s z u z w ie ż ą p r z e p r o w a ­ d zo n o d ro b n e r e m o n ty o r a z o d św ie ż o n o fa s a d y . S u w a ł k i . W r a t u s z u u z u p e łn io ­ no b r a k u j ą c e p a r t i e m u r ó w o ra z z re k o n ­ s tru o w a n o w ie ż ę z n is z c z o n ą w czasie w o jn y . K o n s e r w a c j a p a ł a c ó w i d w o ­ r ó w S u p r a ś l . W o k re s ie s p r a w o z d a w ­ czy m k o n ty n u o w a n o p r a c e w X V I-w ie c z - n y m p a ł a c u C h o d k ie w ic z a (p ó źn iej O p ató w ). W części n a js ta r s z e j, s t a n o w i ą ­ cej k o r p u s g łó w n y z r y z a lita m i, z r e k o n ­ s tru o w a n o lo g g ię a o b e c n ie p r z e p r o w a d z a się r e k o n s tr u k c j ę c e n n y c h s z tu k a te r ii w n ę trz a . C zęść z a ło ż e n ia p o k la s z to rn e g o p rz y .p a ła c u o d d a n o o d d w ó c h l a t do u ż y tk u L ic e u m K O i B ib lio te k a rs k ie g o . P rz y cało ści p ro w a d z o n e s ą o b e c n ie r o ­ b o ty w y k o ń c z e n io w e . S t r a b 1 a. W z a b y tk o w y m p a ł a c u z a b e z p ieczo n o d a c h . D o j l i d y . P ro w a d z o n e są t u w y k o ń ­ cz e n io w e p r a c e k o n s e r w a to r s k ie w o d b u ­ d o w y w a n y m p a ł a c u z p o ło w y X IX w ie k u . P r a c o w n ie K o n s e r w a c ji Z a b y tk ó w w y k o n u ją re n o w a c ję fa s a d , r e k o n s tr u ­ u ją c zn isz c z o n e e le m e n ty d e k o r a c ji s z tu - k a to r s k ic h . P a ła c p rz e z n a c z o n y je s t n a szk o łę ro ln ic z ą . T y b o r y - K a m i a n k a . D w ó r o c e c h a c h k la s y c y s ty c z n y c h z k o ń c a X V I I I - go w ie k u , m u r o w a n y , z k o lu m n o w y m p o rty k ie m z o s ta ł z n isz c z o n y ju ż p o w y ­ zw o le n iu . P r a c e k o n s e r w a to r s k ie ro z p o ­ częte p rz e d ro k ie m p o z w o liły n a w y k o n a ­ n ie s ta n u s u ro w e g o m u r ó w i s tro p ó w o ra z części w ię ź b y d a c h o w e j. K o n s e rw a c ji p o d d a n a z o s ta ła X V I I I - w ie c z n a b r a m a m u r o w a n a w M a ł e j H u c i e . K o n s e r w a c j a b u d o w n i c t w a s a k r a l n e g o . Ł o m ż a . B u d o w a n a w d w ó c h e ta p a c h w w ie k u X V i X V I- y m g o ty c k a k a t e ­ d r a w Ł o m ży w y k a z u je ś la d y p ie r

-Hyc. 262 i 263. Ł o m ż a — p r a c e w k a t e ­ d rz e : k o n s e r w a c ja w ie ż y (1956 r.) i w y ­ d o b y w a n ie p o r t a lu g o ty c k ie g o (1955 r.). w o tn y c h z a m ie rz e ń n a d a n ia je j k o n s tr u k ­ c ji b a z y lik o w e j, w o sta te c z n v m w v k o n a m u o trz y m a ła j e d n a k s k le p ie n ia s y s te m u h a ­ low ego. P r o w a d z o n e t u p rz e z sz e re g îa t p r a c e k o n s e r w a to r s k ie p rz y w ró c iły w n ę ­ tr z u d a w n y c h a r a k te r y s ty c z n y w y ra z . Z czyszczono sz p e c ą c e p o lic h ro m ie , n o w e ty n k i p o k r y ły s k le p ie n ia g w ia ź d z iste i k ry s z ta ło w e . Z re k o n s tru o w a n o g o ty c k i szczy t w ie ż y o d s tr o n y k o śc io ła o ra z o d ­ n o w io n o je j r e n e s a n s o w y szczy t p ó łn o c n y . W czasie k o n s e r w a c ji m u r ó w d o k o n a n o w ie lu c ie k a w y c h o d k ry ć . D o p ro w a d z iły o n e do w y d o b y c ia , o d czy szczen ia i r e k o n ­ s tr u k c ji d w ó c h p o r t a li o ra z d w u o k ie n g o ty c k .c h . O d n o w io n o w s z y s tk ie e le w a c je , u s u n ię to z p r e z b ite r iu m X X -w ie c z n e b a l­ k o n y o ra z sz p e c ą c e s z k a r p y p rz y k a p lic y , w y k o n a n o s z e re g p o m n ie js z y c h p r a c k o n ­ s e r w a to rs k ic h . W i z n a . Z g o ty c k ie g o k o ś c i o ł a po z n is z c z e n iu p rz e z h itle r o w c ó w p o z o s ta ­ ły ty lk o m u r y części k a p ła ń s k ie j i f r a g ­ m e n ty n a w y g łó w n e j. W r o k u 1948 p r z y ­ s tą p io n o d o ro b ó t r e k o n s tr u k c y jn y c h . W w y n ik u b a d a ń p rz y g o to w a w c z y c h stw ie rd z o n o d w u e ta p o w ą b u d o w ę k o śc io ­ ła p r z y p a d a ją c ą n a w ie k X V i X V I-y . D ach p o k r y to d a c h ó w k ą m n ic h e m i m n isz k ą , z r e k o n s tr u o w a n o o ra z o ty n k o ­ w a n o s k le p ie n ia g w ia ź d z is te i s ia tk o w e . W d a ls z y m c ią g u p ro w a d z i s ;ę p r a c e w y -- k o ń c z e n io w e p rz y u k ła d a n i u p o sa d z k i i s to la rc e d rz w i. W i g r y . P r a c e n a d o d b u d o w ą b a r o k o ­ w eg o k o śc io ła p o k a m e d u ls k ie g o d o b ie g a ją k o ń ca, a w u p o rz ą d k o w a n y m w n ę tr z u p rz y s tą p io n o d o r e k o n s tr u k c j i d e ta li a r ­ c h ite k to n ic z n y c h o ra z o łta rz y , m ię d z y in. z re k o n s tru o w a n o o łta r z m a jo lik o w y . P r z y ­ s tą p io n o do r o b ó t k o n s e r w a to r s k ic h p rz y m u r a c h o p o ro w y c h . D r o h i c z y n . W c z a sie k o n s e r w a c ji k o ś c i ó ł p o f r a n с i s z к a ń s к i o tr z y m a ł n o w ą k o n s tr u k c ję d a c h o w ą z p rz y w ró c e n ie m p ie r w o tn e g o o b ry s u , z re - p e ro w a n o sk le p ie n ia , d a n o n o w e ty n k i z e w n ę trz n e , o d n o w io n o w n ę tr z e o raz c h ó r m u z y c z n y . S z c z u c z y n . W X V II -w ie c z n y m к o - ś c i e l e i z e s p o l e k l a s z t o r ­ n y m p rz e p r o w a d z o n o k o n s e r w a c ję w ię ź - b y d a c h o w e j i z m ie n io n o p o k ry c ie . S e j n y . W p o w s ta ły m w pocz. X V II w ie k u p ó ź n o -r e n e s a n s o w y m z e s p o l e p o k l a s z t o r n y m m a ją c y m c h a r a k ­ t e r o b ro n n y w y k o n u je się w y m ia n ę z n is z -R yc. 264. W izn a , p o w . Ł o m ża — k o śció ł

R yc. 265. W ig ry , p o w . S u w a łk i — k o śció ł p o k a m e d u ls k i w c z a sie p r a c k o n s e r w a t o r ­ s k ic h w 1955 r. R yc. 266. S e jn y — ze sp ó ł k la s z to r n y p o - d o m in ik a ń s k i. S ta n z r. 1955 p r z e d k o n ­ s e r w a c ją . R yc. 267. D ro h ic z y n — k o śc ió ł p o f r a n - c is z k a ń sk i. S ta n zn isz c z e ń w r. 1946. R yc. 268. D ro h ic z y n — k o śc ió ł p o f r a ń - c is z k a ń s k i p o o d b u d o w ie . S t a n z r. 1955. czo n ej w ię ź b y d a c h o w e j. P ro w a d z o n e są też p r a c e p rz y p o k r y w a n iu h e łm ó w b l a ­ ch ą m ie d z io w a n ą . S u p r a ś l . C e r k i e w z pocz. X V I w ie k u w S u p r a ś lu p o s ia d a ją c a c h a r a k t e r o b ro n n y (c z te ry o k rą g łe w ie ż e o b ro n n e fla n k o w a ły b u d o w lę ) w y k a z y w a ła p o łą ­ czen ie e le m e n tó w a r c h i te k t u r y g o ty c k o - r e n e s a n s o w e j z e le m e n ta m i a r c h i te k t u r y b iz a n ty ń s k ie j. C e n n e to d z ie ło zo stało w r. 1944 p rz e z w y s a d z e n ie w p o w ie trz e w 85% zniszczone. P o w o jn ie z e z r u jn o ­ w a n y c h f ila r ó w i ś c ia n z d ję to i z a b e z p ie ­ czono ty n k i z f r e s k a m i o c h a r a k te r z e b i ­ z a n ty ń s k im . P rz e p r o w a d z o n o ju ż częścio ­ w e o d g ru z o w a n ie ja k o e ta p w s tę p n y do z a b e z p ie c z e n ia p o z o s ta ły c h m u ró w , co j e s t p rz e w id z ia n e w n a jb liż s z y m czasie. K o n s e r w a c j a b u d o w n i c t w a d r e w n i a n e g o . C h a ł u p y m a z u r s k i e . W p o d c ie ­ n io w e j c h a łu p ie w K a l t k a c h u z u p e ł­ n io n o u b v tk i w ś c ia n a c h , p o d ło ż o n o n o w e p o d w a lin y , u ło żo n o p o d ło g i. W y m ie n io n o też w ię ż b ę d a c h o w ą k r y j ą c c h a łu p ę sło m ą . W c h a łu p a c h n r 11 i 16 w K r z y ż e w i e w y m ie n io n o częścj z rę b u , w ię ż b ę d a c h o ­ w ą, p rz e p ro w a d z o n o r e p e r a c ję p o d c ie n i, sz czy tó w i p o k ry c ia . L a m u s y . W 1964 r. p rz e p ro w a d z o n o k o n s e r w a c ję l a m u s a w R u d c e z m ie n ia ją c p o k ry c ie g o n to w e , w y m ie n io n o część b e le k p o d c ie n io w y c h i g zy m só w . W l a m u s i e w K n y s z y n i e w 1954 r. w y m ie n io n o z m u r s z a łe części śc ia n , z re p e r o w a n o b e lk i p o d c ie n i, w z m o c n io n o k o n s t r u k c ję d a c h o w ą , d a c h p o k r y to g o n te m . C ie k a w y p ię tro w y l a m u s w S t r a b - 1 i o tr z y m a ł n o w y s tro p n a d p a r te r e m , n a p r a w ę p o d c ie n i i g z y m s u k o rd o n o w e g o o ra z d a c h u . P r z y p ię tro w y m l a m u s i e w K a l i ­ n ó w c e p r a c e k o n s e r w a to r s k ie ro z p o c z ę ­ to w . 1955 r. W y m ie n io n o p o d w a lin y , u z u ­ p e łn io n o u b y tk i w śc ia n a c h , z r e k o n s tr u ­ o w a n o b e lk i p o d c ie n io w e . P ro w a d z i s ię p r a c e p rz y k r y c iu g o n te m . K o n s e r w a c j a p a r k ó w S y s te m a ty c z n ie p ro w a d z o n e p r a c e r e ­ k o n s tr u k c y jn e p rz y o g r o d z i e p rz y p a

-Hyc. 269. S tr a b la , p ow . b ia ło s to c k i — la m u s . S ta n z 1954 r. Ryc. 270. K a lin ó w k a , p ow . M o ń k i — l a ­ m u s w c z a s ie p r a c k o n s e r w a to rs k ic h w 1955 r. R yc. 271. K n y sz y n , p o w . M o ń k i — la m u s p r z e d k o n s e r w a c ją w 1954 r. Ryc. 272. K n y sz y n , p ow . M o ń k i — la m u s p o k o n s e r w a c ji w 1954 r. ła c u B r a n i c k i c h w B i a ł y m - s t o k u , p o s ia d a ją c y m n ie g d y ś ta r a s o w e k w ie tn ik i, fo n ta n n y , rz e ź b y , p e rg o le , a l t a ­ n y itd ., d o p ro w a d z iły w la t a c h 1947— 1950 do r e k o n s tr u k c ji ścieżek . D o d ziś u s ta w io ­ no ju ż częścio w o z r e k o n s tr u o w a n e rzeźb y i w a z o n y . Z leco n o P .K .Z . w y k o n a n ie p r o ­ je k t u z a g o s p o d a r o w a n ia z a b y tk o w e g o t e ­ r e n u A k a d e m ii M e d y c z n e j. P o d o b n e z a ło ż e n ie p o s ia d a p a r k p rz y p a ła c u B ra n ic k ic h w C h o r o s z c z y. U ż y tk o w n ik sp o rz ą d z ił d o k u m e n ta c ję te c h ­ n ic z n ą o ra z p rz e p r o w a d z ił częściow o r o ­ b o ty p o rz ą d k o w e p rz y z a s a d z a n iu d rz e w o ra z c z y sz c z e n iu k a n a łó w . D la p a r k u w D o j l i d a c h s p o r z ą ­ dzono p r o j e k t r e k o n s tr u k c ji, lecz ro b o ty b ę d ą ro z p o c z ę te d o p ie ro w 1957 r. W p a r k u p r z y p a ła c u P a c a w D o w s p u d z i e p rz y s tą p io n o do p ra c p o rz ą d k o w y c h . Z a s y p a n o w o je n n e ro w y strz e le c k ie , w y czy szczo n o z k rz e w ó w i w y g ra c o w a n o ścieżk i. W. K o c h a n o w s k i , W . P a s z k o w s k i M IĘ D Z Y N A R O D O W A O C H R O N IE D Ó B R W E S Z Ł A W Ż Y C IE . K O N W E N C JA O K U L T U R A L N Y CH D n. 6 s ie rp n ia 1956 r. d e le g a t P o lsk i p rz y U N E SC O , M iro s ła w Ż u ła w sk i, złożył d o k u m e n t r a t y f ik a c y jn y k o n w e n c ji o o c h ro n ie d ó b r k u lt u r a l n y c h w r a z ie k o n ­ f lik tu z b ro jn e g o , p o d p is a n e j w H ad ze dn. 14 m a ja 1954 r. P o n ie w a ż k o n w e n c ja w ch o d zi w ż y cie d la k a ż d e g o z s y g n a ta ­ riu s z y w 3 m ie sią c e po ra ty f ik a c ji, d a tą , od k tó r e j w ią ż e o n a P o ls k ę , je s t d zień 6 lis to p a d a 1956 r. T ło h is to ry c z n e k o n w e n c ji o ra z p r z e ­ g lą d je j w a ż n ie js z y c h p o s ta n o w ie ń b y ły ju ż o m ó w io n e n a ty c h ł a m a c h l. P e łn y te k s t z k o m e n ta rz e m z a m ie rz a o p u b lik o ­ w a ć C e n tr a ln y Z a rz ą d M u zeó w i O c h ro ­ n y Z a b y tk ó w w r. 1957. W ty m m ie jsc u z a te m o g ra n ic z y m y się do zw ię z łe j in f o r ­ m a c ji, ja k ie k o n k r e t n e n a s tę p s tw a w y w o ­ łu j e d la P o ls k i w e jś c ie w ż y cie k o n w e n c ji.

i St. N a h 1 i k, Z zagad n ień m iędzynaro­ dowej ochrony zabytków , „Ochr. Zab.“ , 1955, nr 1.