Prace nad słownikiem terminologii nauk społecznych

A. K.

Prace nad słownikiem terminologii

nauk społecznych

Przegląd Socjologiczny Sociological Review 12, 348-350

348

Badania socjologiczne prowadzone są: 1. w instytutach uniwersyteckich i związa­ nych z uniwersytetami (wymieniono ich jedenaście w sześciu miastach); 2. w instytu­ tach nieuniwersyteckich zaangażowanych wyłącznie w badaniach społecznych (wymie­ niono ich sześć); 3. w instytutach nieuniwersyteckich, które zajmują się nie tylko bada­ niami socjologicznymi (wymieniono ich sześć); 4. w biurach rządowych (wymieniono ich pięć). W Holandii działają również dwa Towarzystwa Socjologiczne.

Autor pracy w swoim wyliczeniu nie objął wszystkich prowadzących badania socjo­ logiczne instytutów naukowych — pominął ogromną ilość państwowych i prywatnych biur i instytucji znajdujących się na prowincji. Warto w tym miejscu podkreślić, że każda z jedenastu prowincji holenderskich posiada (nie biorąc pod uwagę biur mniejszych): Instytut Ekonomiczno-Technologiczny, Prowincjonalny Instytut Służby Planowania oraz Fundację dla Pracy Społecznej i Wychowawczej.

W części III pracy, obejmującej 13 stron, podano wybraną bibliografię holender­ skich prac socjologicznych. Obejmuje ona 326 pozycji książkowych i artykułów, druko­ wanych głównie w czasopismach „Mens en Maatschappij”, „Sociologisch Jaarboek” i innych. Bibliografia ta została zgrupowana w następujące 8 działów (rozbitych z kolei na 30 poddziałów): 1. socjologia ogólna (w tym: socjologia teoretyczna, metody i techniki badawcze, historia socjologii, etyka socjologiczna i inne), 2. struktura i procesy społeczne (wchodzą tu m. in. takie poddziały, jak migracje, wewnętrzne kolonizacje na odzyska­ nych przestrzeniach Zuyderzee, studia nad II wojną światową i okupacją niemiecką i inne), 3. socjologia kultury, 4. specjalne dziedziny studiów socjologicznych (np. socjo­ logia przemysłowa, prawa, życia politycznego, religii, wiedzy, rodziny, wsi itd.), 5. socjo­ logia Indonezji, 6. niektóre ważniejsze studia dotyczące innych krajów, 7. psychologia społeczna, 8. prace Steinmetza.

Na zakończenie nawiązując do uwagi Van Doorna o międzynarodowych kontaktach socjologów holenderskich warto zaznaczyć, że również Polska miała ostatnio okazję gościć jednego z wybitnych przedstawicieli współczesnej socjologii holenderskiej. Był nim prof. B. Landheer, dyrektor Biblioteki Pałacu Pokoju w Hadze, który jesienią 1956 r. bawił w Warszawie na zaproszene środowiska prawniczego. Odwiedził on również Łódź, gdzie w Instytucie Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego wygłosił odczyt poświę­ cony socjologii wojny. Prof. Landheer zajmuje się socjologią prawa i zagadnieniami z pogranicza teorii poznania i nauk społecznych; jest on autorem książki Mind and

Society. Epistemological Essays on Socjology, wydanej po angielsku w r. 1952. Krystyna Lutyńska

PRACE NAD SŁOWNIKIEM TERMINOLOGII NAUK SPOŁECZNYCH Dowolność panująca w dziedzinie terminologii nauk społecznych stanowi jedną z przeszkód na drodze rozwoju ich teorii. Przeszkoda ta daje się odczuć szczególnie dotkli­ wie w obecnym okresie stale rozszerzającego się zasięgu wpływów i rozwoju akademickiej socjologii na świecie. W przeświadczeniu, że opracowanie jednolitego, obszernego słow­ nika socjologicznego może się poważnie przyczynić do ustalenia i uzgodnienia termino­ logii socjologicznej, Departament Nauk Społecznych UNESCO zainicjował przed 3 laty wstępne prace nad przygotowaniem podobnego słownika.

Pierwsze zebranie poświęcone tej sprawie odbyło się w Paryżu w maju 1954 r. Grupa ekspertów z zakresu nauk społecznych ustaliła ogólne zasady przygotowania słownika i określiła metody wstępnych prac zmierzających do próbnego opracowania 230 terminów

KRONIKA ZAGRANICZNA

₃₄₉

wybranych z dwóch prac socjologicznych (M. Mead i M. E. Opiera) i odnoszących się do zagadnień związanych ze społecznymi skutkami technicznych przeobrażeń.

Zadecydowano, że słownik ma nosić charakter pośredni pomiędzy słownikiem ogól­ nym a wyspecjalizowaną encyklopedią i ma być opracowany na wzór słownika filozo­ ficznego Lalende’a. Ma on w minimalnym stopniu zajmować się etymologią oraz histo­ ryczną ewolucją semantyczną, a koncentrować się na aktualnym znaczeniu terminów, dominującym w naukowym i praktycznym użytkowaniu terminu, uwzględ- niacją ilustrację za pomocą cytatów. Hasła typu bibliograficznego nie zosta­ ną uwzględnione

Do wstępnej ankiety przystąpiły trzy grupy badaczy: komitet stworzony przy British Sociological Association — grupa językowa angielska, oraz komitety przy Fonda­ tion Nationale des Sciences Politiques w Paryżu i Centre Interuniversitaire des Recherches Sociologiques w Brukseli reprezentujące grupę francuskiej terminologii. Prac nad termi­ nologią niemiecką nie przewidziano w tej fazie. Jest to pewna oznaka upadku socjologii niemieckiej, która nie zdołała się jeszcze podnieść po ciosie, jaki zadał jej okres hitleryzmu.

Wstępne rezultaty prac komisji, w postaci próbnego opracowania niektórych haseł, zaczął publikować „International Social Science Bulletin”, poczynając od nr 3 VII tomu (1955 r.) tego wydawnictwa. Zamieszczono m. in. opracowanie następujących terminów w wersji angielskiej i francuskiej: conurbation, elite, migration, progress-progrès, slum- taudis, unemployment-ecomage, authority-autorité, collectivism-collectivisme, decen­ tralization-decentralisation, fertility-fertilité, neighbourhood-voisinage, technology-techno- logie. Już te wstępne opracowania pozwalają sądzić, że przygotowywany słownik będzie miał ogromną wyższość nad dotychczasowymi podobnymi wydawnictwami w rodzaju

Sociological Dictionary Fairchilde’a.

„International Social Science Bulletin”, t. VIII, nr 3 (1956 r.), donosi o odbytym w maju 1956 drugim zebraniu ekspertów w zakresie terminologii, które zgromadziło dwudziestu kilku specjalistów z Anglii, Francji, Belgii, Szwajcarii, Stanów Zjednoczonych i Hiszpanii. Sekretariat z ramienia Departamentu Nauk Społecznych UNESCO stano­ wili T. H. Marshall, Szczerba-Likiemik, S. Friedman, P. Henquet. Do komitetów na szcze­ blu międzynarodowym zaproponowano we francuskiej grupie językowej profesorów: Braudela (Francja), Giroda (Szwajcaria) i Janne’a (Belgia), w grupie angielskiej — Goulda (Anglia) i Kolba (St. Zjednoczone). Zebranie zaakceptowało ustalone poprzednio wytyczne co do charakteru i zakresu słownika. Ponadto zadecydowano, że słownik powi­ nien zawierać 1000 do 1200 terminów z głównych dziedzin nauk społecznych (socjologia, nauka polityczna, ekonomia polityczna, etnologia i psychologia społeczna). Koszt opra­ cowania słownika w jednej wersji językowej (francuskiej) przewidziany jest na 15 200 000 franków w ciągu dwóch lat (8000 fr. na jedno hasło oraz koszty organizacyjne — 7 200 000 fr.). Około 1/3 tej sumy ma pokryć UNESCO, resztę — kraje uczestniczące w opracowaniu.

Słownik ma się ograniczać do terminologii w jednym języku, to znaczy, że obecne prace zmierzają do przygotowania dwóch osobnych słowników: angielskiego i francu­ skiego, aczkolwiek w zamiarach UNESCO leży opracowanie w przyszłości słownika wielojęzykowego, zawierającego przekład terminów i wyrażenie ekwiwalentne w róż­ nych językach posiadających rozwiniętą terminologię naukową. Przewiduje się w naj­ bliższej przyszłości wszczęcie prac nad terminologią socjologiczną w języku niemieckim i hiszpańskim. Ponadto rezultaty prac komisji angielskiej i francuskiej mają być jak naj­ szybciej przekazane krajom, których język naukowy znajduje się w procesie formowa­

350

nia i gwałtownego rozwoju; raport zgromadzenia wymienia tu języki: arabski, hebrajski, hinduski i urdu.

O językach słowiańskich nie było mowy na zgromadzeniu ekspertów. Jak jednak skądinąd wiadomo, problem terminologii socjologicznej języków wszystkich krajów posia­ dających dorobek socjologiczny — w tym terminologii polskiej — budzi zainteresowanie w kołach związanych z pracami nad terminologią nauk społecznych, inicjowanymi przez UNESCO, i można się spodziewać, że podjęcie podobnych zagadnień w polskich śro­ dowiskach socjologicznych zostało chętnie powitane.