KAROLINA PYZIO
Wydawnictwo C.H.Beck
MONOGRAFIE PRAWNICZE
ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPÓŁKI DOMINUJĄCEJ WZGLĘDEM WIERZYCIELI
KAPITAŁOWYCH SPÓŁEK ZALEŻNYCH
ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPÓŁKI DOMINUJĄCEJ WZGLĘDEM WIERZYCIELI KAPITAŁOWYCH SPÓŁEK ZALEŻNYCHK. PYZIO Monografie Prawnicze to seria, w której ukazują się publikacje omawiające
w wyczerpujący sposób określone instytucje czy zagadnienia prawne. Adre- sujemy ją przede wszystkim do prawników poszukujących wnikliwego ujęcia tematu, łączącego teorię (poglądy doktryny, elementy prawnoporównawcze) i praktykę (bogaty wybór orzecznic twa). A tego – ze względu na brak miejsca – nie znajdziemy nawet w komentarzach.
Monografia jest pierwszym na polskim rynku wydawniczym kompleksowym opracowaniem dotyczącym problematyki odpowiedzialności spółki dominują- cej względem wierzycieli kapitałowych spółek zależnych. Choć problematyka ta – związana z istnieniem stosunku dominacji pomiędzy spółką dominującą, a inną korporacyjną osobą prawną (spółką zależną) – ma niezwykle istotne znaczenie zarówno z punktu widzenia interesów spółek dominujących, jak i wierzycieli kapitałowych spółek zależnych, nie była dotychczas przedmiotem systemowego omówienia w polskiej literaturze prawniczej. W monografii prze- analizowano dopuszczalność przypisania spółce dominującej odpowiedzial- ności za zobowiązania kapitałowych spółek zależnych, wskazano na możliwe podstawy przypisania spółce dominującej odpowiedzialności cywilnoprawnej wobec wierzycieli kapitałowych spółek zależnych, zweryfikowano możliwość wykorzystania ogólnego reżimu odpowiedzialności deliktowej jako instrumen- tu zapewniającego wierzycielom zależnych spółek kapitałowych ochronę zbli- żoną do odpowiedzialności za zobowiązania spółki zależnej oraz przedstawiono autorskie postulaty de lege ferenda w zakresie tytułowego zagadnienia. Podjęte w monografii rozważania obejmują trzy zasadnicze płaszczyzny – obowiązują- cych regulacji prawnych (w tym pierwotnego i wtórnego prawa unijnego), po- glądów przedstawicieli doktryny oraz orzecznictwa sądowego. Problematyka odpowiedzialności spółki dominującej wobec wierzycieli kapitałowych spółek zależnych została również przedstawiona w aspekcie prawnoporównawczym.
Karolina Pyzio – doktor nauk prawnych, radca prawny w kancelarii BSJP Brockhuis Jurczak Prusak sp.k., doradca podatkowy. Jej zainteresowania nauko- we obejmują prawo spółek, a w szczególności prawo holdingowe oraz procesy restrukturyzacyjne i reorganizacyjne pojedynczych spółek oraz grup kapita- łowych.
www.ksiegarnia.beck.pl e-mail: dz.handlowy@beck.pl tel.: 22 31 12 222, fax: 22 33 77 601
Cena: 99,00 zł
ISBN 978-83-255-6857-3
Legal & Tax Advisory
MONOGRAFIE PRAWNICZE
KAROLINA PYZIO • ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPÓŁKI DOMINUJĄCEJ WZGLĘDEM WIERZYCIELI KAPITAŁOWYCH SPÓŁEK ZALEŻNYCH
Polecamy nasze najnowsze publikacje z tej serii:
Dominika Opalska
OBOWIĄZEK LOJALNOŚCI W SPÓŁKACH KAPITAŁOWYCH
Wojciech Piątek
POWAGA RZECZY OSĄDZONEJ WYROKU SĄDU ADMINISTRACYJNEGO
Ewelina Cała-Wacinkiewicz, Kinga Flaga-Gieruszyńska, Daniel Wacinkiewicz (red.)
WSPÓŁCZESNE INSTYTUCJE PRAWA. OBYWATEL – PAŃSTWO – SPOŁECZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA
Katarzyna Górka
JAWNOŚĆ POSIEDZEŃ SEJMU I SENATU ORAZ JEJ OGRANICZENIA W KONSTYTUCJI RP
Magdalena Wilejczyk
ZAGADNIENIA ETYCZNE CZĘŚCI OGÓLNEJ PRAWA CYWILNEGO
Marek Szydło
PRAWNA KONCEPCJA ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO
Miłosz Kaczyński
PEŁNOMOCNIK Z URZĘDU W SĄDOWYM POSTĘPOWANIU CYWILNYM
www.ksiegarnia.beck.pl
ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPÓŁKI DOMINUJĄCEJ WZGLĘDEM WIERZYCIELI
KAPITAŁOWYCH SPÓŁEK ZALEŻNYCH
KAROLINA PYZIO
WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2015
Wydawca: Natalia Adamczyk
© Wydawnictwo C.H.Beck 2015
Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-255-6857-3 ISBN e-book 978-83-255-6858-0
Mojemu Mężowi
VII
Spis treści
Wprowadzenie ... IX Wykaz skrótów ... XIII Wykaz aktów prawnych ... XVII Wykaz literatury ... XIX Wykaz orzecznictwa ... XXXI Wykaz innych źródeł ... XXXIII
Rozdział I. Holding jako szczególna kategoria prawa spółek ... 1
§ 1. Pojęcie holdingu w polskim systemie prawnym ... 1
§ 2. Rodzaje holdingów ... 10
§ 3. Holding jako instytucja sui generis doktryny prawa spółek ... 12
§ 4. Regulacja prawa holdingowego w polskim systemie prawa ... 14
Rozdział II. Odpowiedzialność cywilnoprawna spółki dominującej względem wierzycieli kapitałowych spółek zależnych w wybranych systemach prawnych ... 21
§ 1. Uwagi wstępne ... 21
§ 2. Odpowiedzialność cywilnoprawna spółki dominującej wobec wierzycieli kapitałowych spółek zależnych w prawie włoskim ... 22
§ 3. Odpowiedzialność cywilnoprawna spółki dominującej wobec wierzycieli kapitałowych spółek zależnych w prawie niemieckim ... 34
§ 4. Podsumowanie ... 50
Rozdział III. Odpowiedzialność cywilnoprawna spółki dominującej za zobowiązania kapitałowych spółek zależnych w prawie polskim ... 53
§ 1. Uwagi wstępne ... 53
§ 2. Kapitałowe spółki zależne jako odrębne od spółki dominującej osoby prawne ... 56
§ 3. Potrzeba przypisania spółce dominującej odpowiedzialności za zobowiązania kapitałowych spółek zależnych ... 60
§ 4. Odpowiedzialność spółki dominującej za zobowiązania kapitałowych spółek zależnych – perspektywa ustawowa ... 64
§ 5. Odpowiedzialność spółki dominującej za zobowiązania kapitałowych spółek zależnych – perspektywa prawa unijnego ... 73
VIII
Spis treści
§ 6. Odpowiedzialność spółki dominującej za zobowiązania kapitałowych
spółek zależnych – perspektywa doktryny prawa ... 88
I. Nadużycie prawa (art. 5 KC) jako podstawa odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania kapitałowych spółek zależnych ... 94
II. Koncepcja sui generis nadużycia formy prawnej spółki kapitałowej jako podstawa odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania spółek zależnych ... 105
III. Uznanie spółki dominującej za członka zarządu spółki zależnej jako podstawa odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania kapitałowych spółek zależnych ... 116
§ 7. Odpowiedzialność spółki dominującej za zobowiązania kapitałowych spółek zależnych – perspektywa orzecznictwa ... 117
§ 8. Podsumowanie ... 126
Rozdział IV. Odpowiedzialność deliktowa spółki dominującej jako substytut odpowiedzialności przebijającej w systemie prawa polskiego ... 127
§ 1. Uwagi wstępne ... 127
§ 2. Odpowiedzialność sprawcy szkody za czyn własny (art. 415 lub 416 KC) ... 135
§ 3. Odpowiedzialność podżegacza, pomocnika, korzystającego ze szkody (art. 422 KC) ... 162
§ 4. Odpowiedzialność zwierzchnika za podwładnego (art. 430 KC) ... 164
§ 5. Podsumowanie ... 169
Rozdział V. Postulaty w zakresie koncepcji regulacji odpowiedzialności spółki dominującej wobec wierzycieli kapitałowych spółek zależnych – uwagi de lege ferenda ... 171
§ 1. Postulat zwiększenia poziomu ochrony wierzycieli kapitałowych spółek zależnych ... 171
§ 2. Postulowany charakter odpowiedzialności spółki dominującej ... 172
§ 3. Potrzeba uregulowania szczególnej odpowiedzialności spółki dominującej ... 175
§ 4. Zakres podmiotowy odpowiedzialności ... 177
§ 5. Zasada odpowiedzialności ... 180
§ 6. Zakres przedmiotowy (przesłanki) odpowiedzialności ... 181
§ 7. Subsydiarny czy pierwotny charakter odpowiedzialności ... 182
§ 8. Miejsce regulacji ... 183
Zakończenie ... 185
Indeks rzeczowy ... 189
IX
Wprowadzenie
We współczesnej praktyce gospodarczej odnotować można wyraźną tendencję do two- rzenia i rozwoju struktur holdingowych – zarówno krajowych, jak i międzynarodowych.
Intensyfikacja tych procesów uwarunkowana jest zróżnicowanymi czynnikami, spośród których niemałe znaczenie przypisać można dążeniu do korzystnego z punktu widzenia całej grupy, a zwłaszcza podmiotu dominującego, rozłożenia ryzyka gospodarczego.
Jedną z najpopularniejszych form prawnych wykorzystywanych w zarządzaniu ry- zykiem w strukturach holdingowych są spółki kapitałowe. Zastosowanie formy prawnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej prowadzi bowiem – zgod- nie z zasadą samodzielnej odpowiedzialności osób prawnych za własne zobowiązania oraz zasadą nieodpowiadania przez wspólnika (akcjonariusza) spółki kapitałowej za zo- bowiązania spółki – do rozdzielenia odpowiedzialności spółki kapitałowej od innych podmiotów, w tym zwłaszcza jej wspólników (akcjonariuszy). Dążenie uczestników ob- rotu gospodarczego do ograniczenia zakresu potencjalnej odpowiedzialności jest w pełni zrozumiałe. Niewątpliwie jednak ograniczenie odpowiedzialności podmiotu pełniącego w rzeczywistości rolę faktycznego decydenta (spółki dominującej) w zakresie działalności spółki zależnej, może prowadzić i w znacznej mierze przypadków rzeczywiście prowadzi – do zwiększenia stopnia ryzyka ponoszonego przez podmioty zewnętrzne w stosunku do spółek zależnych, a zwłaszcza wierzycieli kapitałowych spółek zależnych.
Powyższy stan rzeczy jest jedną z najistotniejszych przyczyn zwiększonego zaintere- sowania doktryny przedmiotu problematyką odpowiedzialności cywilnoprawnej spółki dominującej, która pełni w grupie spółek rolę wiodącą, zajmując pozycję niezależną eko- nomicznie od pozostałych uczestników holdingu i wywierając decydujący wpływ na za- rządzanie ich działalnością. Wyróżnić można trzy zasadnicze obszary rozważanej w dok- trynie odpowiedzialności cywilnoprawnej spółki dominującej – wobec spółek zależnych, wobec wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółek zależnych oraz wobec wie- rzycieli spółek zależnych.
Problematyka cywilnoprawnej odpowiedzialności spółki dominującej względem wierzycieli spółek zależnych nabiera szczególnego znaczenia w kontekście panują- cych w strukturach holdingowych stosunków faktycznych pomiędzy spółką dominują- cą a spółkami zależnymi. Z jednej strony, spółki – uczestnicy holdingu stanowią praw- nie niezależne od siebie i wyposażone w odrębną podmiotowość prawną jednostki, co przemawiałoby przeciwko zasadności konstruowania szczególnych zasad takiej odpowie- dzialności. Wątpliwości w tym zakresie ulegają dodatkowemu wzmocnieniu – ze względu na wspomnianą zasadę nieodpowiadania przez wspólników (akcjonariuszy) spółki ka- pitałowej za zobowiązania spółki – w przypadku, gdy powiązanie holdingowe pomiędzy spółką dominującą a spółką od niej zależną ma charakter kapitałowy. Z drugiej jednak
