MODERN | MANAGEMENT | REVIEW |
Quarterly, Volume XXII
(April - June)
Research Journal 24
(2/2017)
MMR Journal indexed, among others, on the basis of the reference of the Minister of Science and Higher Education in ERIH PLUS and Index Copernicus Journal Master List 2015
Volume Editor Krzysztof Tereszkiewicz
Editor in Chief
Publishing House of Rzeszow University of Technology Grzegorz OSTASZ
Composition of the Scientific Papers Council
of the Faculty of Management of Rzeszow University of Technology
„Modern Management Review”
Stanisław GĘDEK – chairman (Poland) Elżbieta KURZĘPA – editorial assistant (Poland)
members:
Gerhard BANSE (Germany), Joe BOGUE (Ireland), Gérard Kokou DOKOU (France) Andriy GERASYMCHUK (Ukraine), Aleš GREGAR (the Czech Republic) Danuta HÜBNER (Poland), Andrzej KALETA (Poland), Jerzy KISIELNICKI (Poland)
Dušan MALINDŽÁK (Slovakia), Johan van OPHEM (Holland) Aleksandr RAZIN (Russia), Sergej SERIOGIN (Ukraine), Antonio STASI (Italia) Róbert ŠTEFKO (Slovakia), Josu TAKALA (Finland), Tamara TKACH (Ukraine) Karsten WEBER (Germany), Gabriel WEISS (Slovakia), Leszek WOŹNIAK (Poland)
Editor in Chief Stanisław GĘDEK (Poland) Editorial Committee (Thematic editors)
Andrzej GAZDA (Poland), Igor LIBERKO (Poland), Zhanna POPLAVSKA (Poland) Janusz STROJNY (Poland) Mirosław ŚMIESZEK (Poland), Leszek WOŹNIAK (Poland)
Statistical editor Paweł HYDZIK (Poland) Members of editorial staff
Agata GIERCZAK (Poland), Grzegorz LEW (Poland)
Paweł PERZ (Poland), Justyna STECKO (Poland), Dariusz WYRWA (Poland) Beata ZATWARNICKA-MADURA (Poland)
Volume editor Krzysztof TERESZKIEWICZ
Language editors
Glyn David GRIFFITHS (The United Kingdom), Tatiana GUGNINA (Poland) Alewtina ŁAWRINIENKO (Russia), Ruth MALOSZEK (Germany)
Magdalena REJMAN-ZIENTEK (Poland), Piotr CYREK (Poland) Project of the cover
Damian GĘBAROWSKI
The printed version of the Journal is an original version.
e-ISSN 2353-0758 p-ISSN 2300-6366
Publisher: Publishing House of Rzeszow University of Technology 12 Powstańców Warszawy Ave., 35-959 Rzeszow (e-mail: oficyna@prz.edu.pl)
http://oficyna.prz.edu.pl
Editorial Office: Rzeszow University of Technology, The Faculty of Management,
10 Powstańców Warszawy Ave., 35-959 Rzeszów, phone: +48 17 8651383, e-mail: kwart_wz@prz.edu.pl http://mmr.prz.edu.pl/
Additional information and an imprint – p. 167
SPIS TREŚCI
From the Editorial Committee ... 5 Anna AUGUSTYŃSKA-PREJSNAR, Małgorzata ORMIAN, Grażyna GAJDEK:
Opinia studentów na temat roli jakości mięsa kurcząt rzeźnych w ich de-
cyzjach nabywczych ... 7 Marta BOROWSKA-STEFAŃSKA, Szymon WIŚNIEWSKI, Mădălina-Teodora
ANDREI: The functioning of hospital emergency rooms in the Łódź re-
gion in the light of spatial analysis ... 17 Radosław DROZD, Ryszard BIELSKI: Koncepcja logistycznego usprawnienia
magazynu cross-dockowego przedsiębiorstwa X ... 33 Tomasz GRZEGORCZYK, Robert GŁOWIŃSKI: Trends and strategies of patent
exploitation – analysis of empirical data ... 55 Hanna KRUK: Similarities between sustainable development and competitiveness
of the regions – theoretical approach ... 71 Ewa MAZUR-WIERZBICKA: Generation diversity in the employees' potential .... 87 Romuald OGRODNIK, Zbigniew BURTAN, Mariusz KAPUSTA: Zagrożenia na-
turalne i techniczne wpływające na stan bezpieczeństwa pracy w polskich kopalniach odkrywkowych ... 99 Stanisław J. RYSZ: Integracja informatyczna w obszarze zarządzania kryzysowe-
go ... 117 Marcin SONIEWICKI: Knowledge management, market orientation and competi-
tiveness of service industry companies ... 131 Dariusz TERENDIJ: Rentowność inwestycji w kapitał ludzki – paradoks szkolenia
jako benefitu ... 147 Additional information ... 167
From the Editorial Committee
We are giving you the next 24th (2/2017) issue of the Quarterly of the Faculty of Man- agement of the Rzeszow University of Technology entitled “Modern Management Review”.
The primary objective of the Quarterly is to promote publishing of the results of scien- tific research within economic and social issues in economics, law, finance, management, marketing, logistics, as well as politics, corporate history and social sciences.
Our aim is also to raise the merits and the international position of the Quarterly pub- lished by our Faculty. That is why we provided foreign Scientific Council, as well as an international team of Reviewers to increase the value of the scientific publications.
The works placed in this issue include many assumptions and decisions, theoretical solutions as well as research results, analyses, comparisons and reflections of the Authors.
We would like to thank all those who contributed to the issue of the Quarterly and we hope that you will enjoy reading this issue.
With compliments Editorial Committee
M. Borowska-Stefańska
MMR, vol. XXII, 24 (2/2017), pp. 7-16 April-June
Anna AUGUSTYŃSKA-PREJSNAR1 Małgorzata ORMIAN2
Grażyna GAJDEK3
OPINIA STUDENTÓW NA TEMAT ROLI JAKOŚCI MIĘSA KURCZĄT RZEŹNYCH W ICH DECYZJACH
NABYWCZYCH
Jakość mięsa jest jednym z kluczowych czynników przy podejmowaniu decyzji nabywczych.
Zapewnienie konsumentowi żywności wysokiej jakości z gwarancją bezpieczeństwa zdro- wotnego jest warunkiem niezbędnym do budowania pozycji rynkowej. Znajomość roli jakości mięsa w decyzjach nabywczych ma istotne znaczenie w warunkach konkurencji i nadwyżki podaży. Celem pracy było poznanie opinii studentów na temat roli jakości w decyzjach na- bywczych mięsa kurcząt rzeźnych. W artykule omówiono rolę jakości w podejmowaniu de- cyzji nabywczych oraz rolę różnych grup czynników kształtujących jakość mięsa kurcząt rzeźnych. Przedstawiono wyniki badań ankietowych na temat czynników uwzględnianych przy podejmowaniu decyzji nabywczych, opinii na temat jakości mięsa kurcząt rzeźnych oraz czynników wpływających na wzrost spożycia. W opinii badanych respondentów głównym powodem przy podejmowaniu decyzji nabywczych była cena produktu (96,09%), znaczny wpływ na decyzje zakupu mięsa kurcząt rzeźnych miał wygląd produktu (94,14%) oraz barwa mięsa (70,7%). Ponadto dla kobiet ważnymi czynnikami przy podejmowaniu decyzji nabyw- czych były walory odżywcze (81,08%) i obecność widocznego tłuszczu i walory dietetyczne (po 81,98%). W grupie mężczyzn na decyzje o zakupie mięsa kurcząt rzeźnych miała wpływ głównie aktualna promocja (88,10%), łatwość przyrządzania (85,71%) oraz opinia o sklepie (82,14%). Badani respondenci wysoko ocenili jakość mięsa kurcząt rzeźnych oferowanych na rynku. W opinii studentów niższa cena mięsa drobiowego oraz wzrost dochodów mogłaby przyczynić się do jego większego spożycia.
Słowa kluczowe: jakość, decyzje nabywcze, mięso, kurczęta rzeźne, studenci.
WSTĘP
Na mocno nasyconym rynku artykułów żywnościowych kwestia jakości ma duże znacz- nie. Zapewnienie jakości żywności jest problemem złożonym. Wynika to z faktu, że kon- sument wraz ze wzrostem poziomu wiedzy jest bardziej świadomy i przywiązuje większą wagę do jakości kupowanej żywności. Wymaga to od producentów podejmowania określo- nych wyzwań. W branży mięsnej stosuje się wiele zintegrowanych systemów zapewnienia
1 Dr inż. Anna Augustyńska-Prejsnar, Katedra Produkcji Zwierzęcej i Oceny Produktów Drobiar- skich, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski, ul. Zelwerowicza D9, 36-601 Rzeszów, tel.: (17) 7855351; e-mail: augusta@univ.rzeszow.pl (autor korespondencyjny).
2 Dr inż. Małgorzata Ormian, Katedra Produkcji Zwierzęcej i Oceny Produktów Drobiarskich, Wy- dział Biologiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski, ul. Zelwerowicza D9, 36-601 Rzeszów.
3 Dr inż. Grażyna Gajdek, Zakład Polityki Regionalnej i Gospodarki Żywnościowej, Wydział Bio- logiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski, ul. Zelwerowicza D9, 36-601 Rzeszów.
bezpieczeństwa produkcji żywności umożliwiających śledzenie procesu produkcyjnego mięsa i jego produktów na każdym etapie łańcucha dostaw od producenta do konsumenta4. Mięso drobiowe jest cennym składnikiem diety człowieka. W Polsce jego spożycie sys- tematycznie wzrasta. Szacuje się, że popyt na mięso drobiowe rośnie z każdym rokiem, przeciętnie o 2%. Mięso drobiowe pochodzi z udomowionych gatunków drobiu: kur, gęsi, kaczek i indyków. Najpopularniejszym surowcem rzeźnym są kurczęta brojlery, które w skali światowej stanowią 86% ptaków ubijanych na mięso. W ostatnich latach zmiany w popycie mięsa kurcząt brojlerów mają charakter bardzo dynamiczny5. Specyfiką pro- duktu mięsnego jest jego krótka trwałość, dlatego też ten segment artykułów żywnościo- wych charakteryzuje się dużą częstotliwością nabywania. Jednym ze sposobów obserwo- wania zachowań nabywczych i uzyskania informacji o jakości mięsa jest prowadzenie ba- dań ankietowych. Ponadto młodzi konsumenci stanowią znaczny segment rynkowy w Pol- sce6. Są to istotne powody do przeprowadzenia badań na tej grupie konsumentów.
1. ROLA JAKOŚCI W PODEJMOWANIU DECYZJI NABYWCZYCH
Wybór produktów mięsnych i częstotliwość nabywania są uwarunkowane osobistymi, indywidualnymi kryteriami wyboru. Zachowania żywieniowe konsumentów odzwiercie- dlają wpływ różnych czynników i postępowań zaspokajających potrzeby żywieniowe.
Mogą one dotyczyć sfery wyrobu produktu, sposobu przechowywania, miejsca zakupu, pla- nowania posiłku i szeroko rozumianej jakości produktów7.
Jakość produktu to złożone pojęcie i kluczowy czynnik brany pod uwagę przy podej- mowaniu decyzji nabywczych na mocno nasyconym rynku artykułów żywnościowych.
Składa się na nią wiele cech samego produktu, jak i niektóre cechy pozostałych elementów marketingu mix. Ważnymi czynnikami kształtującymi optymalny poziom jakości produk- tów jest według normy PN- EN ISO8 jest koordynacja i analiza wszystkich działań podej- mowanych na rzecz jakości, prowadzenie różnego rodzaju badań i ocen oraz współzależ- ność tych czynników. Wymagania jakościowe to wyrażenie potrzeb lub ich przełożenie na zbiór wymagań wyrażonych ilościowo lub jakościowo odnoszących się do właściwości w celu umożliwienia jego realizacji i sprawdzenia.
Konsument dąży do posiadania produktu o najlepszej jakości, przy określonych możli- wościach ekonomicznych i technologicznych9. Jakość w ujęciu technicznym określana jest z pominięciem odbiorcy, a dokumentem odniesienia w tym wypadku są: norma, standard, projekt. Wysoka jakość techniczna wyrobu zakłada, że produkt w niewielkim stopniu różni
4 K. Choroszy, K. Tereszkiewicz, Zarządzanie higieną i jakością mięsa oraz jego przetworów, „Mo- dern Managment Review” 20 (2013), s. 11.
5 A. Augustyńska-Prejsnar, M. Ormian, G. Gajdek, Wybory rynkowe mięsa kurcząt brojlerów w opi- nii studentów, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 3/33 (2014), s. 5.
6 J. Kicińska, Psychologiczno-społeczne determinanty zachowań młodych nabywców na rynku dóbr konsumpcyjnych, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 4/14 (2009), s. 86.
7 M. Grębowiec, Rola jakości w podejmowaniu decyzji nabywczych przez konsumentów na przykła- dzie rynku mięsa i wędlin, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 1/35 (2015), s. 39.
8 PN-EN ISO 9000: 2015-10, Systemy zarządzania jakością - Podstawy i terminologia.
9 T. Trziszka, Z. Dobrzański, Zarządzanie jakością w produkcji żywności w aspekcie bezpieczeństwa zdrowotnego, „Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu” 505 (2004), s. 266.
się od modelu przyjętego jako pierwowzór doskonałości10. Traktowanie jakości w ujęciu technicznym i technologicznym produktu sprowadza się do zapewnienia poziomu zgodno- ści z wymaganiami, jakie określa prawo normujące zasady produkcji i wprowadzania do obrotu, a także stopień uwolnienia od błędów wyrobów11. W tym rozumieniu odpowiedzial- ność za jakość wyrobu spoczywa na producencie żywności, który przez wprowadzanie od- powiednich systemów zapewnienia jakości buduje zaufanie u konsumentów, natomiast rola państwa polega na ustanawianiu przepisów prawa żywnościowego i powoływaniu odpo- wiednich organów nadzoru celem jego przestrzegania12. System jakości to struktura orga- nizacyjna, procedury, procesy i zasoby niezbędne do zarządzania jakością13. W przemyśle mięsnym podstawą wprowadzenia systemu zapewnienia jakości zdrowotnej są procedury Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP) i Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP), zwane po- tocznie procedurami pre- HACCP. Aby uzyskać właściwą jakość surowca mięsnego i ogra- niczyć zagrożenia bezpieczeństwa zdrowotnego, podejmuje się wiele działań na etapie ho- dowli, są one określane jako Dobra Praktyka Rolnicza (GAP). Głównym celem systemu HACCP jest zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego produktów, poprzez wykrywanie i eliminowanie zagrożeń w procesie produkcyjnym, w czasie i miejscu ich powstawania.
HACCP wraz z Dobrą Praktyką Produkcyjną, Higieniczną oraz Weterynaryjną stanowią kompleksowy system zarządzania bezpieczeństwem zdrowotnym oraz zarządzania jako- ścią14. Stanowią sformalizowane narzędzia stosowane przy produkcji lub obrocie żywności, które dają gwarancję uzyskania możliwie najwyższej jakości zdrowotnej żywności i jej bez- pieczeństwa, a tym samym spełnienia oczekiwanych potrzeb konsumenta. Obejmują one stosowanie w procesach produkcyjnych odpowiednich technik, metod i procedur zapew- niających właściwy stopień bezpieczeństwa i jakości produkowanej żywności15.
Jakość w rozumieniu ekonomicznym uzależniona jest od narzędzi marketingowych, ale także uzależniona jest od dochodu na członka rodziny oraz ceny produktu. Dochód określa poziom zamożności społeczeństwa i poszczególnych gospodarstw domowych, jednocze- śnie stanowiąc główny wyznacznik zaspokojenia potrzeb żywnościowych w wymiarze ilo- ściowym i jakościowym. Cena natomiast decyduje o wartości realnej dochodów i sile na- bywczej konsumentów16. Istnieje przekonanie, że im lepszą jakość ma produkt, tym jego wartość użytkowa jest wyższa, co w konsekwencji przekłada się na wysokość ceny. Jakość w ujęciu marketingowym obejmuje cechy produktu, które nabywca jest w stanie ocenić przed zakupem i które oceni już po zakupie. W literaturze przedmiotu można też znaleźć podział elementów produktu na materialne i niematerialne, funkcjonalne (komfort użytko- wania, niezawodność, ekonomiczność) i niefunkcjonalne (estetyka, opakowanie, image – marka, znak jakości), a także satysfakcję z samego posiadania danego produktu17. Konsu- ment na jakość patrzy subiektywnie, przez pryzmat własnego „ja”, własnych kryteriów
10 Z. Bosiakowski, A. Kostrzewa, Jakość produkcji jako problem ekonomiczny, „Ekonomista”, 3, (1969), s. 757.
11 R. Karaszewski (red.), Zarządzanie jakością, Toruń 2005, s. 35-37.
12 W. Prusak (red.), Zarządzanie jakością. Wybrane elementy, Poznań 2006
13 PN-EN ISO 9000: 2015-10, Systemy zarządzania jakością – Podstawy i terminologia.
14 K. Choroszy, K. Tereszkiewicz, Zarządzanie higieną..., s. 14.
15 T. Trziszka, Z. Dobrzański, Zarządzanie jakością..., s. 264.
16 J. Szwacka (red.), Kierunki zmian na rynku żywnościowym w Polsce, Warszawa 2007.
17 S. Białoskurski, Wpływ jakości produktów spożywczych na decyzje zakupowe nabywców finalnych,
„Marketing i Rynek” 9/32 (2011), s. 32.
oceny, własnej wiedzy i sposobów postrzegania, ponadto bierze pod uwagę zdanie eksper- tów, znajomych czy liderów opinii na temat danego produktu. Każdy postrzega ją zatem nieco inaczej. Subiektywną często jakość produktów nabywca postrzega przez pryzmat ceny, którą interpretuje jako miernik atrybutów wyrobów, jakie proponuje producent. Spo- sób dystrybucji również może być wyznacznikiem jakości. Opakowanie również może su- gerować pewien poziom jakości. Estetyczne, solidnie wykonane, może spowodować po- strzeganie produktu jako wysokiej jakości, a umieszczenie różnego rodzaju znaków jakości dodatkowo może wpłynąć na decyzje konsumentów do nabycia produktu. Ocena jakości oczami konsumentów to ocena subiektywna wychodząca z założenia, że dany produkt po- siada dokładnie takie cechy jakości, jakie określił konsument. Określenie obiektywnej ja- kości produktu spożywczego umożliwia analiza jego właściwości fizykochemicznych czy sensorycznych.
2. DETERMINANTY JAKOŚCI MIĘSA DROBIOWEGO
Drobiowy surowiec mięsny zarówno przeznaczony do handlu, jak i do przetwórstwa musi spełniać wysokie wymagania jakościowe i być w pełni identyfikowalny. Jakość mięsa jest sumą jakości technologicznej, konsumenckiej, pokarmowej oraz higienicznej. Jakość technologiczna obejmuje zespół cech istotnych dla przerobu technologicznego mięsa takich jak: kwasowość (pH), wodochłonność, zawartość białka i tłuszczu, wielkość kawałków18.
W ocenie konsumenckiej jakość mięsa w punkcie sprzedaży określa barwa tuszki i mięsa, stopień umięśnienia, zawartość tłuszczu, zapach, wielkość porcji, cena, a w mo- mencie konsumpcji cechy sensoryczne (zapach, smak, soczystość, kruchość). Barwa mięsa jest zasadniczym czynnikiem decydującym o zakupie produktu. Konsumenci na podstawie barwy mięsa oceniają świeżość, a także jakość produktu. Barwa świeżego mięsa drobio- wego jest kształtowana przez stężenie barwników hemowych oraz ich stan chemiczny i zależy od rodzaju mięśnia, postępowania przyżyciowego i poubojowego. Ważnym czyn- nikiem jakości związanym z konsumencką satysfakcją spożywania mięsa i produktów mię- snych jest tekstura. Podstawowym wyróżnikiem tekstury mięsa w ocenie konsumenckiej jest kruchość, która zależy m.in. od gatunku, płci, wieku, rodzaju, składu i struktury tkanki mięśniowej, a także temperatury i metody obróbki termicznej. Dobrą kruchość mięsa dro- biowego uzyskuje się z surowca wysokiej jakości przy równoczesnym prawidłowym stero- waniu przemianami poubojowymi. Mięso drobiu młodego, w szczególności kurcząt brojle- rów, jest bardziej kruche od mięsa ptaków starszych ze względu na mniejszą grubość włó- kienek mięśniowych i brak twardości kolagenowej19. Wrażenie ogólnej smakowitości mięsa drobiowego jest bardzo ważnym odczuciem, na które składają się wrażenie smaku i zapachu. Smakowitość mięsa uzależniona jest od zawartości i profilu kwasów tłuszczo- wych w tłuszczu śródmięśniowym oraz proteoglikanów i glikoproteidów tkanki łącznej.
Duże znaczenie w kształtowaniu smaku i zapachu mięsa ma temperatura i rodzaj obróbki termicznej. Mięso i produkty z mięsa drobiu grzebiącego charakteryzują się delikatnym
18 K. Choroszy, K. Tereszkiewicz, Zarządzanie higieną..., s. 12.
19 A. Orkusz, Czynniki kształtujące jakość mięsa drobiu grzebiącego, „Nauki Inżynierskie i Techno- logie” 1/16 (2015), s. 53-54.
smakiem i aromatem, co pozwala na dowolne profilowanie smakowości przygotowywa- nych z nich potraw20.
Jakość pokarmowa związana jest z wartością odżywczą mięsa, na którą ma wpływ za- wartość białka i jego skład aminokwasowy, zawartość tłuszczu i rodzaj kwasów tłuszczo- wych, zawartość witamin i związków mineralnych. Mięso drobiu grzebiącego jest dobrym źródłem pełnowartościowego białka, w skład którego wchodzą wszystkie aminokwasy eg- zogenne oraz aminokwasy endogenne. Tłuszcze zawarte w mięsie drobiowym są łatwiej przyswajalne w porównaniu do innych rodzajów mięs. Niski udział lipidów, w których nie- nasycone kwasy tłuszczowe stanowią ponad 60% ogólnej zawartości, niska wartość ener- getyczna oraz zawartość cholesterolu i kolagenu sprawiają, że wykazuje wysoką wartość odżywczą i dietetyczną. Charakteryzuje się również wysoką stawnością, wynoszącą ponad 94%. Mięso drobiowe posiada wiele cech funkcjonalnych, które przypisuje się białkom mięśniowym i miofibrylarnym. Wymaga krótkiej obróbki termicznej, co jest cechą cenioną przez konsumentów.
Jakość higieniczna związana jest z jakością mikrobiologiczną i obecnością w mięsie pozostałości po lekach oraz dodatkach paszowych. Dominującą grupą mikroorganizmów związaną z psuciem się chłodzonego mięsa są bakterie z rodzaju Pseudomonas, Lactoba- cillus i rodziny Enterobacteriaceae, dlatego też mogą być one dobrym wskaźnikiem stanu mikrobiologicznego mięsa drobiowego, ułatwiającym prognozowanie jego okresu trwało- ści21.
3. CEL I METODY BADAŃ
Celem pracy było poznanie opinii studentów na temat roli jakości w decyzjach nabyw- czych mięsa kurcząt rzeźnych.
Badania przeprowadzono w pierwszym kwartale 2016 roku. Grupę respondentów sta- nowili studenci Uniwersytetu Rzeszowskiego w wieku 20–25 lat (średnia wieku 22 lata).
Uzyskano 256 prawidłowo wypełnionych ankiet, w których respondenci potwierdzili, że są nabywcami i konsumentami mięsa kurcząt rzeźnych. W badanej populacji respondentów 67,18% stanowiły kobiety, a 32,81% mężczyźni. Narzędziem badawczym był autorski kwe- stionariusz wywiadu, zweryfikowany w badaniu próbnym. Pierwszą jego część stanowiła metryczka (podstawowe dane socjoekonomiczne), natomiast drugą pytania wielokrotnego wyboru, typu zamkniętego, które dotyczyły opinii na temat jakości mięsa kurcząt rzeźnych, istotności czynników przy podejmowaniu decyzji nabywczych oraz czynników wpływają- cych na wzrost spożycia mięsa kurcząt rzeźnych. Analizy zebranego materiału dokonano metodą opisową. Wyniki badań własnych konfrontowano z wynikami badań prowadzonych przez innych autorów.
4. WYNIKI I OMÓWIENIE
Znajomość czynników decydujących o zakupie mięsa ma istotne znaczenie w warun- kach konkurencji i nadwyżki podaży. Czynniki wpływające na decyzje zakupu mięsa kur-
20 Ż. Zdanowska-Sąsiadek, M. Michalczuk, M. Marcinkowska-Lesiak, K. Damazia, Czynniki kształ- tujące jakość sensoryczną mięsa drobiowego, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 46/3 (2013), s. 345.
21 A. Orkusz, Czynniki kształtujące..., s. 49.
cząt rzeźnych w opinii studentów przedstawiono w tabeli 1. W opinii badanych responden- tów znaczny wpływ na decyzje zakupu mięsa kurcząt rzeźnych miał wygląd produktu (94,14% wskazań). Ten wybór miał większe znaczenie w grupie kobiet (95,93%). W bada- niach Kosickiej-Gębskiej i Gębskiego22 badających wpływ wyróżników jakości mięsa na podejmowane decyzje o zakupie mięsa drobiowego wygląd ogólny miał znaczenie dla 62,20% respondentów (dorosłych mieszkańców Polski) Jak podaje Orkusz23 krytycznym wyróżnikiem jakości mięsa surowego jest wygląd zewnętrzny, na który składa się min.
barwa mięśni i skóry, stopień otłuszczenia i krwawych wybroczyn. W opinii badanych re- spondentów barwa mięsa miała znaczenie dla 70,7%, a obecność widocznego tłuszczu dla 64,06% ankietowanych. Te cechy jakościowe miały większe znaczenie w grupie kobiet.
Zdaniem Kicińskiej24 czynnikiem wpływającym na zachowania nabywcze konsumenta jest płeć. W badaniach własnych wykazano, że dla kobiet również ważnymi czynnikami przy podejmowaniu decyzji nabywczych były walory odżywcze (81,98% wskazań) i walory die- tetyczne (76,74% wskazań). W grupie mężczyzn na decyzję o zakupie mięsa kurcząt rzeź- nych miała wpływ głównie aktualna promocja (88,10% wskazań), łatwość przyrządzania (85,71% wskazań) oraz opinia o sklepie (82,14% wskazań). Z badań Nowaka i Trziszki25 wynika, że cechy sensoryczne i dostępność produktu były najczęściej uwzględnianymi atry- butami przy zakupie mięsa drobiowego. Opakowanie jako zewnętrzna część produktu two- rzy jego wizerunek, jest nośnikiem informacji i reklamy26. Według ankietowanych studen- tów atrakcyjność opakowania (71,48% wskazań) jest czynnikiem, który mógłby znacząco wpłynąć na decyzje nabywcze. W badaniach własnych wykazano, że dostępność produktu i przyzwyczajenie stanowiły po około 70% wskazań badanych respondentów. Zaufanie do znaku firmowego (marki) powinno być ważnym atutem dla przedsiębiorstwa zabiegającego o pozyskanie klientów w warunkach konkurencji na rynku. Marka gwarantuje bowiem, że produkt będzie miał określoną i zawsze identyczną jakość, co może przyczynić się do pod- jęcia decyzji zakupu27. Jednak ten czynnik okazał się dla badanej grupy studentów przy podejmowaniu decyzji nabywczych czynnikiem mniej ważnym (12,11% odpowiedzi).
Cena, podaż i dochody tworzą materialne warunki podejmowania określonych decyzji konsumpcyjnych i wyznaczają ramy, w których przejawia się działanie czynników psycho- socjospołecznych. Cena jest dla nabywcy czynnikiem determinującym postrzeganie jako- ści28. W Polsce jest jednym z ważniejszych kryteriów uwzględnionych w decyzjach zaku- powych, dotyczących również mięsa i produktów mięsnych29. Wydatki na mięso w prze- ciętnym polskim gospodarstwie domowym zajmują czołowe miejsce całości wydatków
22 M. Kosicka-Gębska, J. Gębski, Wpływ wyróżników jakości mięsa na zachowania konsumentów mięsa, „Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu” t. XVI, 1 (2014), s. 102.
23 A. Orkusz, Czynniki kształtujące..., s. 53.
24 J. Kicińska, Psychologiczno-społeczne..., s. 87.
25 M. Nowak, T. Trziszka, Zachowania konsumentów na rynku mięsa drobiowego, „Żywność. Nauka.
Technologia. Jakość” 1/68 (2010), s. 117.
26 J. Szwacka (red.), Kierunki zmian na rynku...
27 S. Żakowska-Biemans, Żywność tradycyjna z perspektywy konsumentów, „Żywność. Nauka. Tech- nologia. Jakość” 3/820 (2012), s. 10-12
28 K. Cyran, Cena jako wyznacznik jakości produktów żywnościowych, „Modern Managment Review” 21 (2014), s. 52.
29 A.M. Salejda, M. Korzeniowska, G. Krasowska, Zachowania konsumentów na rynku mięsa, „En- gineering Science and Technology an International Journal” 4 /11 (2013), s. 94-109.
przeznaczanych na żywność. W opinii ankietowanych studentów (96,09% wskazań) głów- nym powodem przy podejmowaniu decyzji nabywczych była cena (tabela 1). Ten czynnik miał większe znaczenie w grupie mężczyzn (97,62% wskazań). W badaniach prowadzo- nych przez Cyrana30 autor analizując związek wysokiej ceny produktów żywnościowych z ich jakością wykazał, że wysoka cena nie gwarantuje wysokiej jakości produktów żyw- nościowych. Największą grupę zwolenników zakładanej teorii stanowili ludzie młodzi w przedziale 18–24 lat (38% ankietowanych).
Tabela 1. Czynniki wpływające na decyzje nabywcze mięsa kurcząt rzeźnych w opinii studentów
Wyszczególnienie Ogółem (%) Płeć/
K M
Wygląd produktu 94,14 95,93 90,48
Barwa 70,70 75,00 61,90
Zapach 55,47 50,58 65,48
Obecność widocznego tłuszczu 64,06 81,98 27,38
Termin przydatności do spożycia 58,20 58,72 57,14
Cena 96,09 95,35 97,62
Walory odżywcze 77,73 81,98 69,05
Walory dietetyczne 70,70 76,74 58,33
Dostępność produktu 69,14 67,44 72,62
Przyzwyczajenie 71,87 72,09 71,43
Łatwość przyrządzania 67,58 58,72 85,71
Znak jakości (marka) 12,11 9,88 16,67
Metoda produkcji 24,22 10,47 52,38
Opinia o sklepie 55,86 43,02 82,14
Opinia sprzedawcy 33,59 27,91 45,24
Aktualna promocja 73,05 65,70 88,10
Atrakcyjność opakowania 71,48 67,44 79,76
Źródło: opracowanie na podstawie badań własnych.
Opinie studentów na temat jakości mięsa drobiowego prezentuje tabela 2. Badani re- spondenci wysoko ocenili jakość mięsa drobiowego, 60,95% badanych wskazało na bardzo dobrą jakość, a 30,08% na dobrą. Mięso powinno być pozycjonowane jako produkt o wy- sokiej jakości akceptowanej w procesie nabywania produktów żywnościowych, o korzyst- nych cechach sensorycznych i walorach odżywczych.
W ostatnich latach obserwuje się wzrost spożycia mięsa drobiowego w Polsce. Relacje cenowe drobiu do mięsa czerwonego i pozostałych produktów białka zwierzęcego są głów- nymi czynnikami sprzyjającymi jego konsumpcji. Pomimo stosunkowo niskiej ceny mięsa drobiowego, zdaniem ankietowanych studentów, niższa cena produktu (75,90% wskazań) jest czynnikiem, który mógłby znacząco wpłynąć na wzrost jego spożycia (tabela 3). Czyn- niki ten był szczególnie ważny w grupie kobiet. Według Żakowskiej-Biemans31, do barier zakupu żywności zalicza się wysoki poziom cen. Jak podaje Kicińska32 młodzi ludzie wy-
30 K. Cyran, Cena jako..., s. 57.
31 S. Żakowska-Biemans, Żywność tradycyjna..., s. 5-18.
32 J. Kicińska, Psychologiczno-społeczne..., s. 86.
wierają znaczący wpływ na decyzje zakupowe podejmowane w rodzinie, mają znaczną siłę nabywczą, a dzięki posiadanym środkom finansowym w przyszłości staną się dojrzałymi i racjonalnymi konsumentami. Według ankietowanych studentów wzrost dochodów (63,28% wskazań) jest czynnikiem, który mógłby znacząco wpłynąć na wzrost spożycia mięsa kurcząt rzeźnych, szczególnie w grupie mężczyzn. Kolejne pozycje w hierarchii de- terminant wzrostu spożycia stanowiły promocja/reklama (60,55% wskazań) oraz atrak- cyjny wygląd produktu (57,81% wskazań). Do czynników mających małe znaczenie dla ankietowanych zostały zakwalifikowane opinia innych osób (27,73%), wielkość opakowa- nia (21,87%) oraz większy wybór asortymentu (18,75%). Wykazano, że w opinii ankieto- wanych wyższa jakość produktu (32,52% wskazań) nie była czynnikiem, który mógłby znacząco oddziaływać na spożycie mięsa drobiowego. Uzyskane wyniki badań wskazują, że badani respondenci dobrze oceniają jakość mięsa kurcząt rzeźnych dostępnego w sprze- daży.
Tabela 2. Opinia studentów na temat jakości mięsa kurcząt brojlerów
Wyszczególnienie Ogółem (%) Sex
K M
Bardzo dobra 60,95 70,35 41,67
Dobra 30,08 34,30 21,43
Niezbyt dobra 5,86 5,23 7,14
Nie mam zdania 3,12 3,49 2,38
Źródło: opracowanie na podstawie badań własnych.
Tabela 3. Czynniki wpływające na wzrost spożycia mięsa kurcząt rzeźnych w ocenie studentów
Wyszczególnienie Ogółem (%) Sex
K M
Niższa cena 75,90 88,95 46,43
Wyższa jakość 32,42 32,56 32,14
Większy wybór asortymentu 18,75 23,25 9,52
Atrakcyjny wygląd 57,81 57,56 58,33
Wielkość opakowania 21,87 22,09 21,43
Promocja/Reklama 60,55 22,09 20,24
Większa dostępność 35,94 39,53 28,57
Opinia innych osób 27,73 32,56 17,86
Wzrost dochodów 63,28 54,65 80,95
Źródło: opracowanie na podstawie badań własnych.
5. PODSUMOWANIE
Rynek mięsa drobiowego jest przykładem rynku o postępującej dywersyfikacji, będącej odpowiedzią na preferencje konsumenckie. Mięso drobiowe jest cennym składnikiem diety człowieka. W Polsce jego spożycie systematycznie wzrasta. Najpopularniejszym surowcem rzeźnym są kurczęta brojlery. Jakość produktu to kluczowy czynnik brany pod uwagę przy podejmowaniu decyzji nabywczych. Zapewnienie konsumentowi żywności wysokiej jako- ści z gwarancją bezpieczeństwa zdrowotnego jest warunkiem niezbędnym do budowania
pozycji rynkowej. Dzięki obowiązkowemu wdrażaniu systemu HACCP na rynku ofero- wane są produkty mięsne o wysokiej jakości żywieniowej i zdrowotnej, w pełni akcepto- wane przez konsumentów. Znajomość roli jakości mięsa w decyzjach nabywczych ma istotne znaczenie w warunkach konkurencji i nadwyżki podaży.
W opinii badanych respondentów głównym powodem przy podejmowaniu decyzji na- bywczych była cena produktu (96,09%), znaczny wpływ na decyzje zakupu mięsa kurcząt rzeźnych miał wygląd produktu (94,14%) oraz barwa mięsa (70,7%). Ponadto dla kobiet ważnymi czynnikami przy podejmowaniu decyzji nabywczych były walory odżywcze (81,08%) i obecność widocznego tłuszczu oraz walory dietetyczne (po 81,98%). W grupie mężczyzn na decyzje o zakupie mięsa kurcząt rzeźnych miała wpływ głównie aktualna pro- mocja (88,10%), łatwość przyrządzania (85,71%) oraz opinia o sklepie (82,14%). Badani respondenci wysoko ocenili jakość mięsa kurcząt rzeźnych oferowanych na rynku. W opinii studentów niższa cena mięsa drobiowego oraz wzrost dochodów mogłaby przyczynić się do jego większego spożycia.
BIBLIOGRAFIA
[1] Augustyńska-Prejsnar A., Ormian M., Gajdek G., Wybory rynkowe mięsa kurcząt brojlerów w opinii studentów, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 3/33 (2014).
[2] Białoskurski S., Wpływ jakości produktów spożywczych na decyzje zakupowe nabywców finalnych, „Marketing i Rynek” 9/32 (2011).
[3] Bosiakowski Z., Kostrzewa A., Jakość produkcji jako problem ekonomiczny, „Ekonomista”
(1969)3.
[4] Choroszy K., Tereszkiewicz K., Zarządzanie higieną i jakością mięsa oraz jego przetworów,
„Modern Managment Review” 20 (2013).
[5] Cyran K., Cena jako wyznacznik jakości produktów żywnościowych, „Modern Managment Review” 21 (2014).
[6] Grębowiec M., Rola jakości w podejmowaniu decyzji nabywczych przez konsumentów na przykładzie rynku mięsa i wędlin, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 1/35 (2015).
[7] Karaszewski R., Zarządzanie jakością, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa
„Dom Organizatora”, Toruń 2005.
[8] Kicińska J., Psychologiczno-społeczne determinanty zachowań młodych nabywców na rynku dóbr konsumpcyjnych, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 4/14 (2009).
[9] Kosicka-Gębska M., Gębski J., Wpływ wyróżników jakości mięsa na zachowania kon- sumentów mięsa, „Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agro- biznesu”, t. XVI, 1 (2014).
[10] Nowak M., Trziszka T., Zachowania konsumentów na rynku mięsa drobiowego, „Żywność.
Nauka. Technologia. Jakość” 1/68 (2010).
[11] Orkusz A., Czynniki kształtujące jakość mięsa drobiu grzebiącego, „Nauki Inżynierskie i Technologie” 1/16 (2015).
[12] PN-EN ISO 9000: 2015-10. Systemy zarządzania jakością – Podstawy i terminologia.
[13] Prusak W., Zarządzanie jakością. Wybrane elementy, Wydawnictwo Politechniki Poznań- skiej, Poznań 2006.
[14] Salejda A.M., Korzeniowska M., Krasowska G., Zachowania konsumentów na rynku mięsa,
„Engineering Science and Technology, an International Journal” 4 /11 (2013).
[15] Szwacka J., Kierunki zmian na rynku żywnościowym w Polsce, Wydawnictwo SGGW Warszawa 2007.
[16] Trziszka T., Dobrzański Z., Zarządzanie jakością w produkcji żywności w aspekcie bezpieczeństwa zdrowotnego, „Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu” 505 (2004).
[17] Zdanowska-Sąsiadek Ż., Michalczuk M., Marcinkowska-Lesiak M., Damaziak K., Czynniki kształtujące jakość sensoryczną mięsa drobiowego, „Bromatologia i Chemia Toksyko- logiczna” 46/3 (2013).
[18] Żakowska-Biemans S., Żywność tradycyjna z perspektywy konsumentów. „Żywność. Nauka.
Technologia. Jakość”3/820 (2012).
STUDENTS’ VIEW ON THE ROLE OF QUALITY
OF SLAUGHTER CHICKEN MEAT IN THEIRS PURCHASING DECISIONS The poultry meat market is an example of an increasingly diversifying market in response to consumers’ preferences. Poultry meat is a valuable component of human diets and its con- sumption has steadily grown in Poland. The most common raw material for slaughter are broiler chickens. The product’s quality is a crucial factor taken into consideration while mak- ing purchasing decisions. Assuring customers high quality food together with guarantees of health safety is a prerequisite for developing one’s market position. Due to the mandatory implementation of the HACCP system markets are being supplied meat products of high nu- tritional and health quality to the full satisfaction of consumers. Knowledge on the role of meat quality in purchasing decisions is of crucial significance in competitive conditions and excess supplies.
The product price (96,09%), as well as the meat colour (70,7%) and appearance (94,14%) have, in the opinion of the respondents, significant impact on the decisions to purchase slaugh- ter chicken meat. It was shown that important factors while making purchasing decisions by women were the nutritional qualities (81,08%), the presence of visible fat and dietary qualities (81,98%). For the men, however, their decision to purchase slaughter chicken meat was influ- enced by current sales promotions (88,10%), ease of preparation (85,71%) and reviews on the shop (82,14%). The respondents in the current study rated the quality of slaughter chicken meat on offer in the market very high. The low price of poultry meat as well as growing incomes could, in the respondents opinion, have contributed to its consumption.
Keywords: quality, purchase decisions, meat, slaughter chicken, students.
DOI: 10.7862/rz.2017.mmr.13
Tekst złożono w redakcji: styczeń 2017 r.
Przyjęto do druku: czerwiec 2017 r.
MMR, vol. XXII, 24 (2/2017), pp. 17-31 April-June
Marta BOROWSKA-STEFAŃSKA1 Szymon WIŚNIEWSKI2
Mădălina-Teodora ANDREI3
THE FUNCTIONING OF HOSPITAL
EMERGENCY ROOMS IN THE ŁÓDŹ REGION IN THE LIGHT OF SPATIAL ANALYSIS
The article is devoted to analysis of the matching arrangement and the size of the individual hospital emergency rooms located in the Łódź region to diversify the region's population dis- tribution in terms of municipal level. The data source for the above analysis was the National Action Plan for Emergency Medical System for the Łódź region of 23 June 2015 and Local Data Bank of Central Statistical Office. Analyze takes some variants. Firstly assumes the pos- sibility of getting to the hospital emergency ward by victim's own transport or via emergency medical team. Furthermore taken different time ranges. For your own transport the injured assumed range of 15 and 30 minutes, while for emergency medical team average and maxi- mum intervention time in line with the regional plan. To achieve the objective study used a two-step floating catchment area method in the classic (2SFCA) and enhanced (E2SFCA) form. As a result of the research, it was found that in strategic documents devoted to the organization of medical rescue system on the area of the Łódź province, special attention should be paid to the communes of Bielawy, Zduny, Kiernozia, Chąśno and Kocierzew Połud- niowy in the Łowicz district as well as to the communes of Biała Rawska, Regnów, Sadkowice and Cielądz in the Rawa district and the communes of Przedbórz and Wieruszów. In each adopted research variant, the inhabitants of the aforementioned communes have the lowest accessibility levels to ER.
Keywords: emergency department, two-step floating catchment area method, Łódź region, spatial analysis, GIS.
1 Dr Marta Borowska-Stefańska, Instytut Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź; e-mail:
borosia@op.pl
2 Dr Szymon Wiśniewski, Instytut Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź; e-mail: szy- mon_wisniewski@onet.eu
3 SeniorLecturer PhD Mădălina-Teodora Andrei, Faculty of Engineering, Informatics and Geogra- phy, “Spiru Haret” University, Bucharest, Romania, 13 Ion Ghica str., district 3; e-mail: m.an- drei.geo@spiruharet.ro, madalinaa71@yahoo.com
1. INTRODUCTION
The distribution of hospital emergency rooms (ER) is a very important issue due to health safety of inhabitants both on the local and regional level4. Spatial differentiation of their accessibility is one of indicators of effectiveness of the health care system at the inter- face with the transport system of the given area5. Research into accessibility of medical services, in this case specialist ones provided by ER, may be conducted on the basis of methods of spatial accessibility analysis6. Their results may be used as a diversified diag- nostic material for planning investments which focus on health safety of inhabitants or boosting the already existing emergency rooms7. Conclusions made on the basis of the anal- ysis may be used to make necessary corrections in relevant strategic documents so that the introduced changes may affect health safety of inhabitants in the most efficient manner possible.
The most important issue in the case of ER is the transport of the injured parties in a sudden health or life-threatening situation to an adequately equipped medical centre in the shortest time possible. The Act on State Medical Rescue as of 8 September 2006 indicates that emergency rooms together with medical rescue teams form two inherent ingredients of this system8.
The article is devoted to analysis of adjustment of the distribution and size of individual hospital emergency rooms located in the Łódź province to the differentiation of distribution of the region’s population from the perspective of the commune. The source of data for this analysis was the Operating Plan of the State Medical Rescue for the Łódź province as of 23 June 2015 as well as the Local Data Bank of the Main Statistical Office. The research includes 17 emergency rooms characterized by means aggregated number of resuscitation units, intensive care and observation units as well as the number of doctors working in them.
The spatial scope of the research is represented by all communes of the Łódź province and those from the neighbourning provinces which are to be found in the isolines of maximum travel time adopted in the research.
The study adopts a number of variants. Firstly, it assumes a possibility of reaching the hospital emergency room with the use of the inured party’s own transport (individual car transport) or with assistance of the medical rescue team. Besides different time scopes were adopted. The scope of 15 and 30 minutes was adopted for the inured party’s own transport, whereas medical rescue teams were attributed medium and maximum intervention time convergent with the provincial plan in the division between towns of over 10 thousand in- habitants and the remaining areas. In order to achieve the adopted aim of the research the
4 N. Wan, B. Zou, T. Sternberg, A three-step floating catchment area method for analyzing spatial access to health services, “International Journal of Geographical Information Science” 2012, Vol.
26, No. 6.
5 W. Luo, Y. Qi, An enhanced two-step floating catchment area (E2SFCA) method for measuring spatial accessibility to primary care physicians, Health and Place, 2009,15, 4.
6 W. Luo, F. Wang, Measures of spatial accessibility to health care in a GIS environment: synthesis and a case study in the Chicago region, Environment and Planning B: Planning and Design 2003, 30.
7 M. Stępniak, Wykorzystanie metody 2SFCA w badaniach dostępności przestrzennej usług medycz- nych, „Przegląd Geograficzny” 2013, 35, 2.
8 Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (tekst jedn. Dz.U.
z 2016 r., poz. 1868).
two-step floating catchment area method (2SFCA) for transport ensured by the medical rescue team and the enhanced two-step floating catchment area method (E2SFCA) with calculations concerning the injured party’s own means of transport.
The aim of the article is to assess the adjustment of distribution of hospital emergency rooms located in the Łódź province to the distribution of the region’s population. After the introductory part, the study characterizes the system of hospital emergency rooms of the Łódź province. Subsequently, the load of individual emergency rooms and their accessibil- ity levels are analyzed for both the patient’s own transport and transport by medical rescue team vehicle. The conclusion part is presented at the end of the article.
2. HOSPITAL EMERGENCY ROOMS IN THE ŁÓDŹ PROVINCE
As it was mentioned before, there are 17 hospital emergency rooms within the bounda- ries of the Łódź province. Three of them are located in Łódź, in Konopnicka Memorial Teaching Hospital No. 4 in Łódź, Copernicus Memorial Hospital in Łódź and III Munic- ipal K. Jonscher Memorial Hospital in Łódź. The remaining hospital emergency rooms can be found in Bełchatów, Brzeziny, Kutno, Łęczyca, Opoczno, Pabianice, Piotrków Try- bunalski, Poddębice, Radomsko, Sieradz, Skierniewice, Tomaszów Mazowiecki, Wieluń and Zgierz. The differentiation of the aforementioned hospital emergency rooms in refer- ence to the number of units available is rather inappreciable, ranging from 7 in the case of Poddębice, Skierniewice and Zgierz to 12 in the hospital located in Łódź in Milionowa Street (fig. 1).
Fig. 1. The number of units and doctors in hospital emergency rooms in the Łódź province in 2015 Source: own elaboration on the basis of the Operating Plan of the State Medical Rescue for the Łódź province as 23 June 2015.
Far larger differentiation can be observed in the case of the number of all doctors work- ing in emergency rooms in accordance with the provincial plan. The hospital emergency rooms in the hospitals in Bełchatów and Sieradz are markedly the largest. The smallest, in turn, include those in Opoczno, Brzeziny and Skierniewice.
Taking into account that transport of the injured parties to the hospital emergency room takes place by means of car transport, whether it is the patient’s own car or that of medical rescue teams, it seems justified to refer the location of hospital emergency rooms to the road infrastructure network of the Łódź province. Due to the radial-concentric layout of the net- work’s main elements, it comes as no surprise that hospital emergency rooms located in hospitals in the centre of the province, namely those in Łódź, Pabianice and Zgierz9, are characterized by the highest transport accessibility level. It is also worth stressing the theo- retically high transport accessibility of the hospital emergency rooms in, for instance, Kutno, Sieradz and Piotrków Trybunalski. The location in the proximity of a motorway or expressway ensures potentially good transport accessibility. It should be remembered, though, that in order to use the scale of investment to the full the given facility must have access to the node on the given road so that the vehicle transporting the injured may access or exit it. It should be also borne in mind that roads of limited accessibility (motorways and expressways) may, on a local scale, represent a linear barrier10.
3. ACCESSIBILITY AND AVAILABILITY
Following Taylor11, accessibility should be understood as a potential opportunity of us- ing a certain type of transport services by inhabitants of the analyzed area. Accessibility in relation to services provided by hospital emergency rooms is one of fundamental criteria conditioning the feeling of safety among the population12 both in urban13 and rural areas14. While analyzing accessibility to health care services it is also necessary to take into consid- eration the notion of availability15 which, apart from other factors such as the quality of services or cultural and social barriers16, is of decisive importance for the effectiveness of
9 S. Wiśniewski, Zróżnicowanie dostępności transportowej miast w województwie łódzkim, Łódź 2015.
10 S. Wiśniewski, Zmiany dostępności miast województwa łódzkiego w transporcie indywidualnym w latach 2013–2015, „Przegląd Geograficzny” 2015, 87, 2.
11 Z. Taylor, Dostępność miejsc pracy, nauki i usług w obszarach wiejskich jako przedmiot badań geografii społeczno-ekonomicznej – próba analizy krytycznej, „Przegląd Geograficzny” 1997, 69, 3-4.
12 D. Martin, H. Wrigley, S. Barnett, P. Roderick, Increasing the sophistication of access measure- ment in a rural healthcare study, Health and Place 2002, 8.
13 D. Ley, A Social Geography of City, Harper and Row, London 1983.
14 D. Martin, H.C.W.L. Williams, 1992, Market-area analysis and accessibility to primary health- care centres, Environment and Planning A, 1994, 24, 7.
15 L. Mazurkiewicz, A. Wróbel, Problematyka badawcza geografii medycznej – stan współczesny i perspektywy [w:] Przestrzenne problemy zdrowotności, red. L. Mazurkiewicz, A. Wróbel, War- szawa 1990.
16 B.S. Waldorf, S. E. Chen, Spatial models of health outcomes and health behaviours: The role of health care accessibility and availability [w:] Progress in Spatial Analysis. Methods and Applica- tions, red. A. Paez, J. Gallo, R.N. Buliung, S. Dall’erba, Springer-Verlag, Berlin-Heideberg 2010.
the medical care system. The abovementioned conditionings of medical services accessibil- ity levels were not, however, taken into account in the article. Instead the focus was on accessibility and availability, considering travel time to hospital emergency rooms and the number of units and doctors working in them respectively. Research into spatial accessibil- ity focuses on the relation between places of residence of the population and location of hospital emergency rooms. In contrast, research into availability concentrates on determin- ing whether and to what extent the characteristics of the given hospital emergency room correspond to the needs of potential patients17.
Providing the patient with specialized medical aid as quickly as possible is of utmost importance in health and life-threatening situations. It is conditioned, most of all, by travel time to an appropriately equipped ER. In each case it is the ER staff that each time decide about the order of providing aid. If the patient is transported by medical rescue teams, the dispatcher may decide to transport the patient (the injured) to a facility different than the closest one if it cannot admit the patient at the given moment (e.g. due to heavy load)18.
In order to avoid the border effect which is artificial in the case of hospital emergency rooms19 and at the same time determine to what extent the distribution of hospital emer- gency rooms corresponds to the real distribution of the population in individual communes it is necessary to determine how the distance between the place of residence and medical facility should be quantified, whether to take into account only those facilities which are the closest to the place of residence or all hospital emergency rooms located within the bound- aries of the researched area as well as whether individual facilities should be diversified or not20. In this research the aforementioned ambiguities were clarified in the following man- ner. Each commune included in the analysis is represented by a central point generated for this commune. The research includes all communes located within the boundaries of the Łódź province as well as those from the adjacent provinces whose centroids are covered by 30-minute isochrone of travel time of patients using their own transport to the ER and iso- chrones of maximum travel time of medical rescue teams for individual 20 operating areas indicated in the provincial plan (it assumes the values ranging from 15 minutes to cities with more than 10 thousand inhabitants in the area no. 10/07 to 169 minutes for the area no.
10/01). This allows to make research results real as it is assumed that the injured from be- yond the Łódź province may also be accessed/admitted by Łódź province hospital emer- gency rooms. The distance, expressed in units of travel time, between each analyzed ER and individual communes was specified under the assumption that travel speed of the pa- tient using his or her own transport is solely affected by traffic regulations. All other factors, such as weather conditions or congestion, were excluded from the research. In this way gross travel time was established21. It was arbitrarily assumed that the speed of medical
17 L. Wyszewianski, Access to care: Remembering old lessons, “Health Services Research” 2002, 37, 6.
18 M. Stępniak, Wykorzystanie metody 2SFCA w badaniach dostępności przestrzennej usług medycz- nych, „Przegląd Geograficzny” 2013, 35, 2.
19 M.F. Guagliardo, Spatial accessibility of primary care: concepts, methods and challenges, “Inter- national Journal of Health Geographics” 2004, 3, 3.
20 M. Stępniak, Wykorzystanie metody 2SFCA w badaniach dostępności przestrzennej usług medycz- nych, „Przegląd Geograficzny” 2013, 35, 2.
21 S. Wiśniewski, Regionalna dostępność transportowa w odniesieniu do samochodowego transportu indywidualnego. Studium przypadku dla Łodzi i Wieruszowa, „Przegląd Komunikacyjny” 2015, nr 5.
rescue team vehicles is 20 km/h higher than it is allowed by travel regulations on the given road section.
4. SPATIAL DIFFERENTIATION OF ACCESSIBILITY TO HOSPITAL EMERGENCY ROOMS: THE PATIENT’S OWN TRANSPORT
The research into spatial accessibility of hospital emergency rooms in the Łódź province focuses on the connections between the distribution of the population and location of the services in question. Research into availability focuses, in turn, on determining the level on which the supply of services provided by hospital emergency rooms corresponds to theo- retical needs of Łódź province inhabitants. Taking both dimensions into account allows to analyze accessibility in the most comprehensive way. This solution also allows to avoid interpretation errors which accompany analyses based on determining figures attributable to one inhabitant of the given area since this kind of research lacks its spatial dimension as a result, for instance, of not including the aforementioned border effect or inability to de- termine the relation between the distribution of hospital emergency rooms and the distribu- tion of the population in individual primary fields of the analysis22. The use of the two-step floating catchment area method allows to avoid limitations of this sort.
Two stages connected with the adopted research method were singled out in the analysis of spatial differentiation of accessibility to hospital emergency rooms in the Łódź province with the assumption of using the injured party’s own transport. The standard version of the two-step floating catchment area method (2SFCA) formed basis for the introduction of its enhanced version (E2SFCA)23. This version introduces to the original method weights which allow to differentiate individual scopes of travel time to hospital emergency rooms.
Hence the model is based on a more rational assumption of demand for medical services.
This weight is subsequently used to calculate the needs of individual commune populations for medical services, eliminating frequently occurring overestimations.
The first part of the method consists in determining the impact area of every hospital emergency room, adopting the border travel time: this research adopts two variants, namely 15 and 30-minute travel time when the injured organizes his or her own transport. The iso- chrone of theoretical travel time was drawn for each hospital emergency room. Each time the travel time between the ER and central point of each analyzed commune was deter- mined, assuming that the journey takes place on the route ensuring the shortest travel time possible. Then all hospital emergency rooms were found for both delineated zones D (D1 – 15 minute zone and D2 – 30 minute zone) and each of them was given weights in accordance with the exponential function.
22 A. Geronimus, J. Bound, L. Neidert, On the validity of using census geocode characteristics to proxy individual socioeconomic characteristics, “Journal of the American Statistical Association”
1996, 91, 434.
23 P.W. Gething, F.A. Johnson, F. Frempong-Ainguah, P. Nyarko, A. Baschieri, P. Aboagye, J. Falk- ingham, Z. Matthews, P. M. Atkinson, Geographical access to care at birth in Ghana: a barrier to safe motherhood, BMC Public Health 2012.
The main issue determining the results of accessibility models is the function of space resistance used24. Originally, the E2SFCA method proposed by Luo and Qi25 used the nor- mal (Gaussian) distribution yet in this research it was decided to use instead the exponential function, which is most frequently used in empirical research, of the base equal e, i.e. that of the natural algorithm. The formula for the exponential function of space resistance in research into accessibility assumes the following form:
fdd = exp (–βtij) (1)
where:
fdd – space resistance function,
tij - travel time between commune i and hospital j, β – beta parameter.
The value of the bata parameter was taken from Rosik’s research (2012)26 devoted to land accessibility of Poland. It was calculated there on the basis of average travel distances depending on travel motivation. It was assumed that the bata parameter was determined in such a way that the attractiveness of the destination was about ½ for individual travel mo- tivations with the average travel distance. Travel to hospital emergency rooms was qualified as short travel and in accordance with the research quoted the beta parameter equaling 0.0154 was used in the space resistance function.
The individual indicator TRj is calculated for every out of 17 hospital emergency rooms and it represents its weight per the aggregated number of the inhabitants (potential patients) living in communes localized by the area delineated by the given isochrone:
TRj =
∑ { } (2)
where:
Sj – weight (number of units/number of doctors) of hospital emergency room j;
Wr – weight in accordance with the exponential function suitable for individual zones (D1
and D2),
Pk – size of population k of commune i being within the scope of the research,
dkj – travel time between a hospital emergency room j and commune i of population k, Dr – subsequent zones of accessibility analysis (15-minute and 30-minute).
In the second part of the analysis the attention shifts to the communes where potential patients live. An area is delineated for every commune as in the first stage of the analysis, using the adopted border value of travel time to hospitals. Then for every commune acces- sibility indicator is calculated which is the sum of products of value TRj obtained for individual hospital emergency rooms and weights Wr on the area of the individual area of commune i:
24 P. Rosik, Dostępność lądowa przestrzeni Polski w wymiarze europejskim, „Prace Geograficzne”
nr 233, 2012.
25 W. Luo, Y. Qi, 2009, An enhanced two-step floating catchment area (E2SFCA) method for meas- uring spatial accessibility to primary care physicians, Health and Place” 2009, 15, 4.
26 P. Rosik, Dostępność lądowa...
= ∑ { } (3) One unquestionable advantage of E2SFCA as compared to its standard variant is that it goes beyond the solely dichtomic character of differentiating individual weights for the analysis zones. Originally, the method gives weight equal to 1 to individual locations within the research scope whereas locations outside the analysis are attributed weight 0, thus ex- cluding them from the research. The enhanced method provides a solution to this problem, differentiating also individual locations within the given research zone, making the model more in line with real conditions. It is a method based on the gravity model and at the same time it refers to the reality where in real conditions the potential injured are not bothered by a few minutes difference in travel time to the hospital emergency room. This makes the results of E2SFCA methods easy to interpret and use as they express the relation of hospital emergency rooms to the population in a comprehensible manner. Due to progress in GIS technology and availability of vector data for the road network, the E2SFCA method may be easily implemented to all kinds of studies bordering on individual elements of develop- ment and transport network27.
Fig. 2. Potential load of hospital emergency rooms in the Łódź province in 2015 with regard to the number of units (A) and the number of doctors (B) under the assumption of 15 and 30-minute maxi- mum travel time patients suing their own transport
Source: own study.
In the first place the consequences of theoretical load of hospital emergency rooms will be subject to analysis (fig. 2). Assuming the maximum travel time of the patient amounting to 15 minutes and taking into account the number of units available for the injured, it may be concluded that two Łódź hospital emergency rooms have the greatest load. Moreover,
27 N. Schuurman, M. Bérubé, V.A. Crooks, Measuring potential spatial access to primary health care physicians using a modified gravity model, Canadian Geographer/Le Géographe Canadien, 2010, 54.
hospital emergency rooms in Zgierz, Piotrków Trybunalski, Wolborz and Skierniewice are characterized by values above par, which manifests a high level of transport accessibility of these towns. The location near the most important roads offers a potential opportunity to reach the emergency room quickly. Emergency rooms in the region’s western part are char- acterized, in turn, by the lowest load. Extending the maximum theoretical travel time of the patient to 30 minutes does not bring about any appreciable changes in the load of ER. They manifest themselves, however, in the analysis of the number of doctors working in ER.
Regardless of the maximum travel time, the highest load of ER can be found in in the central and eastern part of the region. In this way the analyzed ER availability is also characterized by higher spatial differentiation of ER load, which results directly from larger differences in the number of doctors working in individual hospital emergency rooms.
Using the load calculated for every ER, it was possible to point to spatial differentiation of accessibility to them for Łódź province inhabitants. Taking into account the number of units in ER and the assumption of shorter maximum travel time, it is only the inhabitants of the communes on the area of which the given ER is located that have accessibility to spe- cialist medical care on average and above average level. Changing the maximum travel time to 30 minutes results in considerable spatial differentiation of accessibility levels. The high- est accessibility levels may be found, most of all, in the communes of the district and occa- sional units from the neighbouring districts. It is worth noting a group of communes located along the western section of the S8 expressway of accessibility levels above the average.
Particularly unfavourable situation concerns the communes situated along the north-eastern border of the Łódź region (in particular the districts of Rawa, Łowicz and Skierniewice). In the case when the accessibility of ER is determined by number of specialist working in it,
Fig. 3. Spatial differentiation of accessibility to hospital emergency rooms in the Łódź province in 2015 with regard to the number of units (A) and the number of doctors (B) with the assumption of 15 and 30-minute maximum travel time of patients suing their own transport
Source: own study.
there is a clear decrease in the spatial differentiation of accessibility with the maximum 30-minute transport. There is a rise, above all, in areas of the most and the least favourable situation which are rather homogenous as far as accessibility levels are concerned. The area characterized by best accessibility extended in the southern direction, including, most of all, the districts of Sieradz and Zduńska Wola and partly the Łask district. The area of lowest accessibility spread, in turn, in the direction of the region’s centre and included communes in its southern part, mainly communes of the Radomsko district. There was also a clear decrease in the number of communes of medium accessibility levels as well as those of slightly lower level, although at the same time these conditionings also include communes in the centre of the province, including Łódź (fig. 3).
5. SPATIAL DIFFERENTIATION OF ACCESSIBILITY TO ER:
TRANSPORT PROVIDED BY MEDICAL RESCUE TEAMS
Space resistance seems to be of lesser importance if transport is provided by medical rescue teams. The medical rescue team in an emergency vehicle does not take any subjective decision where to transport the injured. The decision is a product of a certain number of factors and is taken with possibly full information on state of the injured as well as accessi- bility and availability of individual hospital emergency rooms. When the injured uses his or her own means of transport to hospital, he or she does not have access to any of the above- mentioned data as the patient is not capable of assessing accurately how serious his or her condition is, what road conditions he or she will face or whether the load of the selected ER is so high that it will be necessary to wait for suitable assistance.
This is why the standard two-step floating catchment area method was employed in or- der to determine spatial differentiation of accessibility to ER with the assumption of transport provided by medical rescue teams28. Spatial accessibility determined by this method takes into account both the factors of supply and demand. This method was first used for analysis of spatial accessibility of the labour market in the US29. In this scope the method was also used in reference to the Mazovia province by Komornicki and others30. The first part of the standard two-step floating catchment area method is based on deter- mining the operation area of every ER, assuming the border value of travel time: in this variant it is the average and maximum travel time of the medical rescue team for individual 20 operating areas delineated in the provincial plan in the division into towns with over 10 thousand inhabitants and the remaining areas. Then an individual indicator KRj is calculated for every ER and it represents the number of units or doctors in the given facility per aggre- gated number of inhabitants (potential patients) who live in the communes located on the area delineated by the given isochrone:
28 D.P. Albert, F.B. Butar, Estimating the de-designation of single-county HPSAs in the United States by counting naturopathic physicians as medical doctors. Applied Geography” 2005, 25.
M. Langford, G. Higgs, Measuring potential access to primary healthcare services: the influence of alternative spatial representations of population, The Professional Geographer” 2006, 58 (3).
F. Cervigni, Y. Suzuki, T. Ishii, A. Hata, Spatial accessibility to pediatric services, “Journal of Community Health” 2008, 33.
29 Z.-R. Peng, The jobs-housing balance and urban commuting, Urban Studies, 1997, 34, 8.
30 T. Komornicki, R. Wiśniewski, M. Stępniak, P. Siłka, P. Rosik, Rynek pracy w województwie ma- zowieckim, Mazowsze. Studia Regionalne, 2013, 12.
