GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI
Tom 24 2008 Zeszyt 4/4
MAREK NIEÆ*, EL¯BIETA PIETRZYK-SOKULSKA**, RYSZARD G¥DEK***, JADWIGA LISNER-SKÓRSKA****
Górnictwo wspomagaj¹ce ochronê œrodowiska i jego kszta³towanie – doœwiadczenia Kieleckich Kopalñ Surowców Mineralnych
Wprowadzenie
Górnictwo tradycyjnie postrzegane jest jako dzia³alnoœæ wybitnie szkodliwa dla œro- dowiska. Taki jego obraz kszta³towany jest przez opinie organizacji ekologicznych, a w du-
¿ej mierze tak¿e w podrêcznikach szkolnych. Nie znajduje on natomiast przeciwwagi w zrozumieniu roli górnictwa jako Ÿród³a ró¿norakich surowców mineralnych niezbêdnych dla wytwarzania prawie 90% przedmiotów materialnych potrzebnych w ¿yciu codziennym.
Znajduje to wyraz czêsto w braku zgody spo³ecznoœci lokalnych i w³adz samorz¹dowych na podejmowanie eksploatacji z³ó¿ kopalin i w akcjach protestacyjnych przeciw jej pro- jektowaniu. Odzwierciedleniem tego jest planowanie zagospodarowania przestrzennego, w którym s¹ niedoceniane lub ignorowane, ustawowo formu³owane wymagania ochrony z³ó¿ dla ich przysz³ej eksploatacji, jako Ÿród³a surowców niezbêdnych dla gospodarki.
Dotyczy to tak¿e surowców na potrzeby miejscowe, na przyk³ad dla budownictwa i drogow- nictwa.
Nieznajomoœæ sensu dzia³alnoœci górniczej uniemo¿liwia racjonaln¹ dyskusjê na temat jej znaczenia i wp³ywu na œrodowisko. Negatywny stosunek do górnictwa jako niszczyciela œrodowiska kszta³towany by³ przez jego obraz do lat siedemdziesi¹tych XX w., gdy nie zwracano dostatecznej uwagi na wp³yw eksploatacji z³ó¿ i przetwórstwa kopalin na œro- dowisko i nie doceniano potrzeby jego ochrony. Niema³¹ rolê odgrywa³o w tym rozwijane wielkoskalowe górnictwo odkrywkowe, drastycznie zmieniaj¹ce krajobraz w obszarze jego
* Prof. dr hab. in¿., ** Dr hab. in¿., Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków.
*** Dr, **** Mgr in¿., Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A., Kielce.
dzia³alnoœci, postrzegane jako pozostawiaj¹ce po sobie „ksiê¿ycowy krajobraz”. Rodzi to nadal obawy takich zmian, szczególnie w przypadku kopalin skalnych wystêpuj¹cych w atrakcyjnych krajobrazowo i przyrodniczo obszarach Polski. Przyjmowane z góry za-
³o¿enie, ¿e górnictwo niszczy œrodowisko, rodzi wymagania likwidacji jego skutków przez rekultywacjê i zagospodarowanie terenu pogórniczego, rozumianych jako dzia³alnoœæ ra- tunkowa i naprawcza zdewastowanego œrodowiska. Dzia³ania takie, odpowiednio pro- wadzone, których skutki ujawniaj¹ siê dopiero po d³u¿szym okresie czasu, umo¿liwiaj¹ minimalizacjê skutków œrodowiskowych dzia³alnoœci górniczej (Pietrzyk-Sokulska 2004).
Na tym tle zauwa¿ane s¹ te¿ od dawna przyrodnicze wartoœci terenów pogórniczych (Chwastek, Miko³ajczak 1998) i niedoceniane, pozytywne dla œrodowiska efekty dzia-
³alnoœci górniczej, takie jak:
— mo¿liwoœæ wymiany gleb o niskiej produktywnoœci przez lepsze jakoœciowo gleby uprawne, formowane w ramach rekultywacji (Bender 1997),
— powstawanie nowych siedlisk roœlin i zwierz¹t na terenach poeksploatacyjnych, uzyskuj¹cych nawet rangê obiektów chronionych (Jankowski, Rzêta³a 2007),
— powstawanie nowych, atrakcyjnych wizualnie form krajobrazowych (zbiorników wodnych, wzniesieñ w monotonnym p³askim terenie, ods³oniêtych œcian skalnych).
Efekty te ujawniaj¹ siê czêsto tak¿e w sposób niezamierzony i zwykle po pewnym okresie od czasu zakoñczenia eksploatacji w wyrobiskach nie poddawanych sztucznym zabiegom rekultywacyjnym. Opuszczone, a nierzadko tak¿e czynne wyrobiska i tereny poeksploa- tacyjne o unikatowym krajobrazie, wpisuj¹ siê w obraz regionów ich wystêpowania i s¹ œwiadectwem jego dziedzictwa kulturowego.
Opuszczone wyrobiska po eksploatacji odkrywkowej kopalin skalnych w ci¹gu kilku do kilkunastu lat ulegaj¹ samoistnej rekultywacji (Rutkowski 1997). W przypadku gdy s¹ trudno dostêpne, staj¹ siê siedliskiem wielu gatunków roœlin i zwierz¹t (w tym tak¿e rzadkich i zagro¿onych). Atrakcyjnoœæ przyrodnicza opuszczonych kamienio³omów sta³a siê pod- staw¹ koncepcji tworzenia w nich „ogrodów ekologicznych” (Zdanowicz 1998). Zbiorniki wodne, zw³aszcza w wyrobiskach po eksploatacji kruszywa piaskowo-¿wirowego, których brzegi i p³ycizny zarastaj¹ roœlinnoœci¹ szuwarow¹ i wodn¹, stwarzaj¹ dogodne warunki dla bytowania ptactwa wodnego. Strome œciany w ma³ozwiêz³ych nadk³adowych utworach gliniasto-piaszczystych s¹ dogodnym miejscem dla gniazdowania niektórych gatunków ptaków (fot. 1). Heterogenicznoœæ siedlisk w wyrobiskach po eksploatacji kopalin zwiêz-
³ych, obecnoœæ stromych œcian skalnych, stwarza dogodne warunki bytowe dla urozmai- conych zespo³ów roœlin i zwierz¹t. Sprzyja kszta³towaniu siê bioró¿norodnoœci na terenach pogórniczych i w ich bezpoœrednim otoczeniu (Aleksandrowicz, Poprawa 2000; Wróblewski 2000, 2003). W Górach Œwiêtokrzyskich W. Solarz (1997), w wyrobiskach po eksploatacji wapieni, dolomitów, piaskowców, kwarcytów oraz w ich otoczeniu stwierdzi³ 89 gatunków ptaków, w tym do 10 w poszczególnych wyrobiskach. Postuluje on tak¿e pozostawianie w opuszczonych kamienio³omach œcian skalnych umo¿liwiaj¹cych zasiedlanie ich przez rzadkie ptaki zwi¹zane z takimi siedliskami. W tym zakresie dzia³alnoœæ górnicza mo¿e wspomagaæ realizacjê programu Natura 2000. Opuszczone, nierekultywowane, trudno do-
stêpne wyrobiska staj¹ siê te¿ siedliskiem innych grup zwierz¹t. Znany jest tak¿e przypadek,
¿e zasiedlenie wyrobisk po eksploatacji ¿wiru przez bobry zniweczy³o zaawansowane plany ich zagospodarowania rekreacyjnego (Nieæ i in. 2006).
Górnictwo odkrywkowe powoduje wyraŸne zmiany krajobrazowe. S¹ one zró¿nico- wane. W czasie trwania eksploatacji oceniane s¹ z regu³y za niekorzystne, wymagaj¹ce z³agodzenia, naprawy po jej zakoñczeniu przez odpowiednie kszta³towanie i zagospo- darowanie wyrobisk i zwa³owisk (Pietrzyk-Sokulska 2006) w ramach dzia³añ rekultywacyj- nych. Zwróciæ wypada jednak uwagê, ¿e ocena zachodz¹cych zmian krajobrazu, jego walorów wizualnych, ma charakter subiektywny. Zale¿y nie tylko od jego cech obser- wowanych, ale tak¿e od stosunku emocjonalnego obserwatora do górnictwa. W du¿ej mierze maj¹ na to tak¿e wp³yw: nastawienie oceniaj¹cego, jego upodobania, nastrój, a tak¿e ekspozycja, pora roku, oœwietlenie (Dentoni i in. 2006, 2008).
Inaczej efekty krajobrazowe eksploatacji oceniane s¹ po jej zakoñczeniu. Stare, opuszczone wyrobiska kopalñ odkrywkowych, gdzie nastêpuje samoistna ich rekulty- wacja przez naturaln¹ sukcesjê roœlinn¹, wkomponowuj¹ siê w krajobraz naturalny i nie s¹ postrzegane jako miejsca wczeœniejszej eksploatacji. Czêsto tworz¹ one nowe atrak- cyjne elementy krajobrazowe, na przyk³ad malownicze œcianki skalne (Pietrzyk-Sokul- ska 2008).
Ods³oniête œciany skalne, œlady dzia³alnoœci górniczej staj¹ siê tak¿e dokumentem bu- dowy geologicznej (Nita, Myga-Pi¹tek 2005; Pietrzyk-Sokulska 2006) tworz¹cym swoisty
„krajobraz geologiczny” (Nieæ i in. 2003). Zwiêkszaj¹ one georó¿norodnoœæ terenu po- górniczego (Alexandrowicz 1994; Koz³owski 1997). Walory naukowe, poznawcze, a tak¿e krajobrazowe opuszczonych kamienio³omów dawno dostrze¿one zosta³y w Górach Œwiêto- krzyskich. Sta³y siê podstaw¹ objêcia niektórych z nich ochron¹ jako rezerwatów przyrody nieo¿ywionej (przyk³adowo Kadzielnia, Œluchowice, Wietrznia na terenie Kielc) oraz utwo- rzenia kielecko-chêciñskiego parku krajobrazowego-geologicznego (Wróblewski 2000, 2003; Urban, G¹gol 2008). Innym przyk³adem atrakcyjnych krajobrazowo i poznawczo terenów pogórniczych mo¿e byæ obszar dawnej eksploatacji wêgla brunatnego w ³uku Mu¿akowa, na pograniczu polsko-niemieckim, który jest podstaw¹ tworzonego geoparku (KoŸma 2005). Tereny po historycznej eksploatacji podziemnej staj¹ siê tak¿e elementem sk³adowym krajobrazu kulturowego.
Liczne przyk³ady atrakcyjnoœci krajobrazowej, przyrodniczej i kulturowej te- renów pogórniczych sk³aniaj¹ do innego ni¿ tradycyjne spojrzenia na górnictwo i jego stosunek do œrodowiska przyrodniczego, spojrzenia na jego dzia³alnoœæ nie jako nisz- cz¹c¹ je, ale jako tworz¹c¹ nowe jego wartoœci i stwarzaj¹c¹ nowe warunki dla jego ochrony. W tym ujêciu górnictwo mo¿e byæ rozpatrywane jako jedna z form in¿ynierii œrodowiska w ramach zrównowa¿onego rozwoju i architektury krajobrazu rozumianej jako kszta³towanie otoczenia spe³niaj¹cego wymagania estetyczne i funkcjonalne.
Taki sposób rozumienia dzia³alnoœci górniczej mo¿na zilustrowaæ przyk³adem Kielec- kich Kopalñ Surowców Mineralnych. Wpisuj¹ one tak¹ formê dzia³alnoœci do programu realizacji swoich zadañ. Myœl¹ przewodni¹ jest takie prowadzenie dzia³alnoœci górniczej, 253
aby wspomaga³a ona ochronê œrodowiska oraz jego kszta³towanie w taki sposób, by powiêkszaæ jego walory.
Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych prowadz¹ eksploatacjê z³ó¿ wapieni i dolo- mitów do produkcji kruszywa ³amanego oraz piasków przede wszystkim do celów bu- dowlanych i drogowych. W niektórych zosta³a ona ju¿ zakoñczona z powodu wyczerpania dostêpnych zasobów przemys³owych lub przerwana w wyniku ograniczeñ œrodowiskowych.
Dostarczaj¹ one przyk³adów pozytywnych efektów dzia³alnoœci górniczej.
W 1977 roku przerwana zosta³a eksploatacja z³o¿a dolomitów, wapieni i kalcytu ¿y-
³owego „Korzecko”, ze wzglêdu na wymagania ochrony œrodowiska w otoczeniu zamku chêciñskiego. Samo wyrobisko i œciany skalne ods³oniête w wyniku eksploatacji, ze wzglêdu na swe walory geologiczne objête zosta³y ochron¹ rezerwatow¹. Stanowi¹ obecnie uro- zmaicenie krajobrazu, a jednoczeœnie uwidaczniaj¹ elementy budowy geologicznej w po- staci zró¿nicowania litologicznego wystêpuj¹cych tu utworów dewonu œrodkowego oraz przecinaj¹cych je ¿y³ kalcytowych „ró¿anki”. Teren poeksploatacyjny z³o¿a „Korzecko” jest typowym przyk³adem „krajobrazu geologicznego” (fot. 2). Na terenie wyrobiska stwier- dzono obecnoœæ dwóch gatunków ptaków chronionych, umieszczonych na liœcie Dyrektywy UE dotycz¹cej tworzenia ostoi w ramach sieci Natura 2000*1. Ponadto w otoczeniu wyro- biska stwierdzonych zosta³o 18 gatunków ptaków (Solarz 1997).
Po eksploatacji piasku ze z³o¿a „Mójcza” powsta³ zbiornik wodny harmonijnie wkom- ponowany w otaczaj¹cy krajobraz naturalny (fot. 3). Wzbogaca on i urozmaica go w terenie pozbawionym takich zbiorników. Kwalifikuje siê on dla rekreacji, uprawiania sportów wodnych i stanowi dogodne dla nich miejsce w s¹siedztwie aglomeracji miejskiej Kielc, pozbawionej naturalnych akwenów.
Aktualnie prowadzona eksploatacja z³o¿a piasków „Suków” (fot. 4), umo¿liwia tworze- nie atrakcyjnego pod wzglêdem krajobrazowym zbiornika wodnego (fot. 5). Stanowi to podstawê dla pozytywnych opinii na temat mo¿liwoœci powiêkszania obszaru wyrobiska, nawet kosztem s¹siedniego terenu leœnego. Zbiornik wodny w czêœci wyrobiska, w której zakoñczono eksploatacjê, ju¿ nieformalnie wykorzystywany jest masowo do celów re- kreacyjnych (fot. 5).
Przyk³adem doskona³ego wspó³dzia³ania górnictwa ze œrodowiskiem i wspomagania gospodarowania jego zasobami jest eksploatacja z³o¿a piasku „Nieœwin”. Z³o¿e po³o¿one jest w lasach koneckich. Tworz¹ je piaski wodnolodowcowe (fot. 6), przypuszczalnie limnoglacjalne, nadbudowane przez piaski wydmowe, tworz¹ce wyraŸne wzniesienie. W ich sp¹gu wystêpuj¹ piaski zaglinione i gliny. Swobodne zwierciad³o wód podziemnych, znaj- dowa³o siê na g³êbokoœci od kilku do kilkunastu metrów (rys. 1). Teren z³o¿a poroœniêty jest rzadkim lasem, w przewadze sosnowym. Eksploatacja z³o¿a prowadzona jest w poro- zumieniu i przy wspó³pracy ze s³u¿b¹ leœn¹. Usuniêcie istniej¹cego drzewostanu i wybranie piasku stwarza, po zakoñczeniu eksploatacji, korzystne warunki dla ponownego zalesienia w bardziej dogodnych warunkach glebowo-wodnych, na pod³o¿u o mniejszym zapiasz-
1 Bia³orzytkaOenanthe oenanthe i œwiergotek polny Anthus campestris.
czeniu i bli¿ej zwierciad³a wód podziemnych (rys. 1, fot. 7). Dzia³alnoœæ górnicza umo¿liwia nie tylko odnowienie drzewostanu, ale tak¿e poprawê jego jakoœci (fot. 8).
Przedstawione dzia³ania mieszcz¹ siê w zakresie szeroko rozumianych prac rekultywa- cyjnych. Na podstawie przedstawionych przyk³adów zwracamy uwagê, ¿e zagospodaro- wanie terenu pogórniczego i jego rekultywacja powinny byæ rozpatrywane nie jako dzia-
³alnoœæ ratunkowa, naprawcza, ale jako dzia³alnoœæ zmierzaj¹ca do tworzenia nowych wartoœci œrodowiska. W takim ujêciu eksploatacja z³ó¿ kopalin mo¿e byæ postrzegana jako zmierzaj¹ca nie tylko do pozyskania wy³¹cznie dóbr materialnych kosztem œrodowiska, ale tak¿e umo¿liwiaj¹ca tworzenie nowych jego wartoœci, które maj¹ wp³yw na rozwój re- gionów i podnoszenie komfortu ¿ycia ich mieszkañców. Tym samym spe³nia wymagania zrównowa¿onego rozwoju.
Eksploatacja z³ó¿ kopalin przynosi korzyœæ spo³eczeñstwu nie tylko jako Ÿród³o nie- zbêdnych surowców mineralnych do produkcji przedmiotów codziennego u¿ytku. Przynosi tak¿e wymierne korzyœci ekonomiczne dla gmin. Wzbogaca ich bud¿et przez uiszczane op³aty eksploatacyjne i podatki. Ponadto jest czynnikiem aktywizuj¹cym lokaln¹ gospo- darkê. Stwarza miejsca pracy i generuje zatrudnienie w innych bran¿ach, w szczególnoœci us³ugach na potrzeby zatrudnionych w górnictwie (w komunikacji, handlu, us³ugach, bu- downictwie). Ocenia siê, ¿e jeden zatrudniony w górnictwie generuje do kilku miejsc pracy w innych bran¿ach. Na przyk³adzie Kieleckich Kopalñ Surowców Mineralnych mo¿na wykazaæ tak¿e, ¿e eksploatacja z³ó¿ kopalin mo¿e:
— wspomagaæ gospodarkê leœn¹,
— wspomagaæ ochronê przyrody (jej sk³adników bio- i abiotycznych) przez stwarzanie warunków dla tworzenia rezerwatów, u¿ytków ekologicznych i ostoi sieci Natury 2000,
255
Rys. 1. Przekrój przez z³o¿e „Nieœwin”
1 – gliny i mu³ki, 2 – piaski zailone, 3 – piaski, 4 – z³o¿e wyeksploatowane, 5 - zwierciad³o wody, 6 – otwory wiertnicze
Fig. 1. Cross-section through the „Nieœwin” sand deposit
1 – clays and silts, 2 – clayey sand, 3 – sand, 4 – extracted deposit, 5 – underground water level, 6 – boreholes
— wzbogacaæ krajobraz w nowe formy morfologiczne harmonijnie w niego wpisane,
— stwarzaæ miejsca wypoczynku.
LITERATURA
A l e x a n d r o w i c z Z., 1994 – Zielone œwiat³o dla ochrony dziedzictwa geologicznego Europy. Chroñmy Przy- rodê Ojczyst¹ 53, Wyd. IOP PAN, Kraków, ss. 81–83.
A l e x a n d r o w i c z Z., P o p r a w a D., 2000 – Ochrona georó¿norodnoœci w polskich Karpatach. PIG, Warszawa.
B e n d e r J., 1997 – Dolina œmierci czy dolina dostatku? [W:] Górnictwo odkrywkowe a ochrona œrodowiska.
Fakty i mity. Wyd. Scriptum, Kraków, s. 95–106.
C h w a s t e k J., M i k o ³ a j c z a k J., 1998 – Przyrodnicze wartoœci odkrywkowych wyrobisk górniczych. Górn.
Odkrywk. R. 40, nr 2–3, s. 49–60.
D e n t o n i V., M a s s a c c i G., R a d w a n e k -B ¹ k B., 2006 – Visual impact of quarrying in the Polish Carpatians.
Geol. Quat. V. 50, nr 3, pp. 383–390.
D e n t o n i V., M a s s a c c i G., R a d w a n e k -B ¹ k B., 2008 – Visual impact of surface mining and quarrying. 21st World Mining Congress & Expo 2008, pp. 49–60.
J a n k o w s k i A.T., R z ê t a ³ a M., 2007 – Stereotyp w postrzeganiu stanu œrodowiska przyrodniczego Wy¿yny Œl¹skiej. [W:] Znaczenie badañ krajobrazowych dla zrównowa¿onego rozwoju. Uniw. Warszawski, War- szawa.
K o z ³ o w s k i S., 1997 – Program ochrony georó¿norodnoœci w Polsce. Przegl. Geol. nr 5, PIG, Warszawa.
K o Ÿ m a J. (red.), 2005 – Park Mu¿akowski i atrakcje geoturystyczne okolic £êknicy. Wyd. „Chroma”, £êknica.
N i e æ M., S a l a m o n E., K a w u l a k M., 2003 – Poeksploatacyjny krajobraz geologiczny. [W:] Kszta³towanie krajobrazu terenów poeksploatacyjnych w górnictwie. Wyd. AGH-Polit. Krakowska, Kraków, s. 195–207.
N i e æ M., S a l a m o n E., K a w u l a k M., 2006 – Z³o¿a kruszywa naturalnego w dolinach Dunajca, Uszwicy i Raby i ich zagospodarowanie. Gospodarka z³o¿ami. [W:] Programowanie eksploatacji i zagospodarowania terenów pogórniczych z³ó¿ kruszywa naturalnego w dolinach rzek karpackich na przyk³adzie Karpat Za- chodnich. Wyd. AGH, s. 97–123.
N i t a J., M y g a -P i ¹ t e k U., 2005 – Poszukiwanie mo¿liwoœci zagospodarowania obszarów poeksploatacyjnych w celu zachowania ich walorów geologicznych i krajobrazowych. Techn. Poszuk. Geol. Geosynoptyka i Geotermia nr 3, s. 53–70.
P i e t r z y k -S o k u l s k a E. (red.), 2004 – Minimalizacja skutków œrodowiskowych pozyskiwania zwiêz³ych surowców skalnych. Studium na przyk³adzie Wy¿yny Krakowsko-Czêstochowskiej. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
P i e t r z y k -S o k u l s k a E., 2006 – Kryteria i kierunki adaptacji terenów po eksploatacji surowców skalnych.
Studium dla wybranych obszarów Polski. Studia, Rozprawy i Monografie 131, IGSMiE PAN, Kraków.
P i e t r z y k -S o k u l s k a E., 2008 – Tereny pogórnicze szans¹ rozwoju obszarów ich wystêpowania. Studium na przyk³adzie Wy¿yny Krakowsko-Czêstochowskiej. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
R u t k o w s k i J., 1997 – Przekszta³cenia terenu wskutek dzia³alnoœci górnictwa odkrywkowego. [W:] Górnictwo odkrywkowe a ochrona œrodowiska. Fakty i mity. Wyd. Scriptum, Kraków, s. 235–247.
S o l a r z W., 1997 – Environmental factors shaping bird communities in Quarries. Ochrona Przyrody 54, s. 141–153.
U r b a n J., G ¹ g o l J., 2008 – Geological heritage of the Œwiêtokrzyskie (Holy Cross) Mountains, Central Poland.
Przegl. Geol. v. 56, nr 8/1, s. 618–628.
W r ó b l e w s k i T., 2000 – Ochrona georó¿norodnoœci w regionie œwiêtokrzyskim. PIG, Warszawa.
W r ó b l e w s k i T. (red.), 2003 – Ochrona przyrody nieo¿ywionej w Górach Œwiêtokrzyskich. PIG, Warszawa.
Z d a n o w i c z M., 1998 – Kamienio³omy jako ogrody ekologiczne. Górn. Odkrywk. T. 40, z.2-3, s. 277 – 284.
GÓRNICTWO WSPOMAGAJ¥CE OCHRONÊ ŒRODOWISKA I JEGO KSZTA£TOWANIE – DOŒWIADCZENIA KIELECKICH KOPALÑ SUROWCÓW MINERALNYCH
S ³ o w a k l u c z o w e Górnictwo skalne, ochrona œrodowiska, zrównowa¿ony rozwój
S t r e s z c z e n i e
Górnictwo tradycyjnie postrzegane jest jako dzia³alnoœæ wybitnie szkodliwa dla œrodowiska. Istniej¹ tak¿e liczne przyk³ady pozytywnego wp³ywu na œrodowiska. W przypadku eksploatacji odkrywkowej mo¿liwoœæ wymiany gleb o niskiej produktywnoœci przez lepsze jakoœciowo gleby uprawne, formowane w ramach re- kultywacji, tworzenie nowych, atrakcyjnych wizualnie form krajobrazowych (malownicze œcianki skalne, wznie- sienia w terenie nieurozmaiconym morfologicznie, zbiorniki wodne), a w wyrobiskach, które ulegaj¹ samoistnej rekultywacji, tworzenie siê nowych siedlisk dzikiej fauny. Przyk³ady korzystnej roli terenów pogórniczych w kszta³towaniu œrodowiska naturalnego sk³aniaj¹ do spojrzenia tak¿e na górnictwo jako dzia³alnoœæ stwarzaj¹c¹ nowe warunki dla jego ochrony. Taki sposób rozumienia dzia³alnoœci górniczej prezentuj¹ Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych, których celem jest prowadzenie jej tak, aby wspomaga³a ona ochronê œrodowiska oraz jego kszta³towanie w sposób powiêkszaj¹cy jego walory: w wyniku wspomagania gospodarki leœnej, wspoma- gania ochrony przyrody przez stwarzanie warunków dla tworzenia rezerwatów i ostoi roœlin i zwierz¹t (np.
ptaków – nowych obiektów Natury 2000), wzbogacaania krajobrazu, stwarzania miejsca wypoczynku. KKSM prowadz¹ eksploatacjê z³ó¿ wapieni i dolomitów do produkcji kruszywa ³amanego oraz piasków. Œciany skalne ods³oniête w wyrobisku po eksploatacji z³o¿a wapieni dolomitów i kalcytu ¿y³owego „Korzecko” uznane zosta³y za rezerwat. Stanowi¹ urozmaicenie krajobrazu, uwidaczniaj¹ elementy budowy geologicznej, stwierdzono tu 20 gatunków ptaków, w tym w wyrobisku 2 gatunków chronionych. Po eksploatacji piasku ze z³o¿a Mójcza powsta³ zbiornik wodny wkomponowany w krajobraz naturalny, wzbogacaj¹cy go w s¹siedztwie aglomeracji miejskiej Kielc, pozbawionej naturalnych akwenów. Eksploatacja z³o¿a piasków „Suków” prowadzi do tworzenia atrak- cyjnego pod wzglêdem krajobrazowym zbiornika wodnego, który w czêœci wyrobiska, w której zakoñczono eksploatacjê, ju¿ nieformalnie wykorzystywany jest masowo do celów rekreacyjnych. Przyk³adem doskona³ego wspó³dzia³ania dzia³alnoœci górniczej z gospodarowaniem œrodowiskiem i jego wspomagania jest eksploatacja z³o¿a piasku „Nieœwin”, po³o¿onego w lasach koneckich. Prowadzona jest w porozumieniu ze s³u¿b¹ leœn¹.
Umo¿liwia usuniêcie istniej¹cego drzewostanu i stwarza dogodne warunki dla jego odtworzenia oraz poprawy jakoœci w bardziej dogodnych warunkach glebowo-wodnych (na pod³o¿u o mniejszym zapiaszczeniu i bli¿ej zwierciad³a wód podziemnych).
MINING HELPFUL TO ENVIRONMENT PROTECTION AND MANAGEMENT – CASE OF KIELCE MINERAL MINES ENTERPRISE (KKSM)
K e y w o r d s Rocks quarrying, environmental protection, sustainable protection
A b s t r a c t
Mining is considered as activity dramatically damaging environment. However, there are numerous examples of its favorable impact on environment. Opencast mining allows – in some cases – for replacement of unfertile soils by fertile ones formed due to reclamation process, as well as for formation of new attractive landscape forms (rocky fences, hills in flat monotonous terrains, water ponds), formation of new wildlife refuges in the case of abandoned self-reclamated pits.
Such examples allow to recognize mining also as the activity forming new values of environment and conditions for its protection. Such approach to mining is the mission of Kielce Mineral Mines Enterprise (KKSM),
257
managing its mining activity with the aim to support the environment protection and increase its value. It is: support to forestry, support of wildlife protection through formation of wildlife refuges (e.g. for Nature 2000 network), attractive landscape shaping and formation of recreational sites. KKSM exploits deposits of limestone and dolomite for crushed stone production, and also sand. Rock fences exposed in the abandoned “Korzecko” quarry are recognized as protected area due to landscape value and exposed geological features. 20 bird species are located in that area, with two of them protected ones – according to the Nature 2000 network – occurring directly in the former quarry. On the site of exploited “Mójcza” sand deposit the lake was formed, which increased the landscape value. The recovery of sand from the “Suków” deposit allows recently to form the lake beautifully located in forested hilly landscape. Beyond the worked area, it is informally used as valuable recreational, swimming pool site near to town agglomeration of Kielce. Sand quarrying of “Nieœwin” deposit, located in the middle of Koñskie forest complex, is the best example of cooperation of mining and environment management. It is supported by Forest Service, because it allows to remove old forest and replace it by the new one, of higher value due to better soil quality below the removed sand and due to lower distance to underground water level. Such examples demonstrate that mining can fulfill the requirements of sustainable development.
Fot.1.Gniazdaptasiewskarpiewyrobiskawpiaskachze¿wirem(Zbludowopow.Moñki) Phot.1.Bird’snestsinthefaceofsandandgravelquarry(Zbludowo,Moñkidistrict)
Fot.2.Ods³oniêteœcianyskalnewopuszczonymkamienio³omienaz³o¿udolomitówiwapieni„Korzecko”,uznanezarezerwat Phot.2.“Korzecko”abandoneddolomite–limestonequarry,recognizedasprotectedarea
Fot. 3. Zbiornik wodny na terenie by³ej kopalni piasku „Mójcza”
Phot. 3. Artificial lake at the place of former sand quarry „Mójcza”
Fot.4.Eksploatacjaz³o¿apiasku„Suków” Phot.4.Sandextractionfromthe„Suków”
Fot. 5. Krajobraz poeksploatacyjny na z³o¿u piasku „Suków” i rekreacyjne wykorzystanie zbiornika wodnego Phot. 5. Landscape of artificial lake formed at the place of extracted sand from „Suków” deposit and its use
as recreational site
Fot.6.Z³o¿epiasku„ Phot.6.„Nieœwin”sand
Fot.7.Zalesianieterenupoeksploatacyjnegonaz³o¿u„Nieœwin” Phot.7.Afforestationofpitafterexploitationofsandfrom„Nieœwin”deposit
Phot. 8. Old forest on the „Nieœwin” sand deposit and the new forest planted after sand extraction
