Potencjalna roślinność naturalna obszarów nieleśnych Roztoczańskiego Parku Narodowego - Biblioteka UMCS

A N N A L E Ś

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K L O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. XLVIII, 6 SECTIO C 1993

Instytut Biologii UMCS Zakład Ekologii

K r y s t y n IZ D E B S K I, T a d e u s z G R Ą D Z IE L , B o g d a n L O R E N S , Z y g m u n t P O P I O Ł E K

Potencjalna roślinność naturalna obszarów nieleśnych R oztoczańskiego Parku Narodowego

Potential Natural Yegetation of the Roztocze National Park Non-Forest Areas

Opracowanie stanowi kontynuację badań nad szatą roślinną Roztoczań­

skiego Parku Narodowego (RPN) rozpoczętych w r. 1981 przez Zakład Eko­

logii Instytutu Biologii UMCS w Lublinie. Do chwili obecnej, jako wynik przeprowadzonych w latach 1981-1989 prac terenowych i kameralnych, uka­

zała się praca wydana nakładem RPN „Zbiorowiska roślinne Roztoczań­

skiego Parku Narodowego na tle warunków siedliskowych” (7) oraz 2 mapy roślinności rzeczywistej badanego obiektu: „Mapa leśnych zbiorowisk Roz­

toczańskiego Parku Narodowego” w skali 1:10 000 oraz „Mapa nieleśnych zbiorowisk Roztoczańskiego Parku Narodowego” w skali 1:2500 (arkusz 1) i 1:5000 (arkusz 2). Ponadto wykonano „Mapę rozmieszczenia rzadkich ga­

tunków roślin naczyniowych w Roztoczańskim Parku Narodowym” w skali 1:10 000. Wszystkie mapy zostały wydane nakładem RPN (8).

Głównym celem tego opracowania było przedstawienie zróżnicowania po­

tencjalnej roślinności naturalnej obszarów nieleśnych RPN oraz wykonanie mapy w skali 1:5000. Za podstawową jednostkę przyjęto zespół roślinny.

OBSZAR OBJĘTY KARTOWANIEM, METODYKA PRACY

Obszary nieleśne zajmują w RPN matą powierzchnię. Odgrywają one jednak ważną rolę w kształtowaniu krajobrazu oraz posiadają pewną wartość przyrodniczą i gos­

podarczą.

38 K. Izdebski, T. Grądziel, B. Lorens, Z. Popiołek

Badaniami został objęty przede wszystkim największy kompleks zbiorowisk niele­

śnych w dolinie rzeki Wieprz, na odcinku ok. 3,5 km od Guciowa do Obroczy. Drugim pod względem zajmowanej powierzchni obiektem badań były położone u podnóża Bukowej Góry stawy Echo oraz ulegający szybkiemu zarastaniu śródleśny staw Florianiecki (pow.

1,56 ha), zlokalizowany w dolinie strumienia Świerszcz. Prócz wymienionych obiektów badaniami objęto wszystkie większe łąki śródleśne o łącznej powierzchni ok. 35 ha. Zloka­

lizowane są one głównie w pobliżu Guciowa, Kosobud, Majdanu Kasztelańskiego i gajówki Bezednie (ryc. 1). Szczegółowe dane dotyczące szaty roślinnej oraz fizjografii obszarów ob­

jętych kartowaniem, a także stosunków wodnych i glebowych, zostały już opublikowane (7). W naszym opracowaniu nie uwzględniano pól zajmujących matą powierzchnię i zlo­

kalizowanych głównie przy gajówkach.

Metodyka prac nad mapami potencjalnej roślinności naturalnej jest znana od dawna.

Już w latach pięćdziesiątych T iix e n (14) przedstawił teorię i metodykę ich wykonania.

Zagadnienia te zostały pogłębione przez fitosocjologów polskich: F a l i ń s k ie g o (2-5), M a t u s z k i e w ic z a (11-13), W oj t e r s k i e g o i innych (15), M a tu s z k ie w ic z a (9), M a t u s z k i e w ic z a i K o z ło w s k ą (10), D e n is i u k a i M e d w e c k ą - K o r n a ś (1), G ła z k a (6) i innych. W chwili obecnej prace nad potencjalną roślinnością naturalną są kontynuowane szczególnie na obszarach zdewastowanych i w parkach narodowych.

Materiał był gromadzony podczas prac terenowych nad szatą roślinną RPN w latach 1981-1989. Natomiast legendę do kartowania jednostek potencjalnej roślinności naturalnej opracowano opierając się na przeprowadzonej analizie fitosocjologicznej szaty roślinnej RPN, mapie roślinności rzeczywistej, mapie glebowo-siedliskowej oraz własnych badaniach gleboznawczych przeprowadzonych w obrębie badanych obiektów.

Jako podkład do kartowania wykorzystano plany urządzenia leśnego w skali 1:5000.

Ponadto przy kartowaniu pomocne były zdjęcia lotnicze oraz mapy: roślinności rzeczywi­

stej, hipsometryczne i glebowo-siedliskowe. Obszary objęte kartowaniem badano dwa razy:

pierwszy raz w latach 1981-1989 wykonując mapę roślinności rzeczywistej i pierwszą wer­

sję mapy roślinności potencjalnej oraz drugi raz w latach 1991 i 1992 sprawdzając w terenie zasięgi wydzielonych na mapie jednostek potencjalnej roślinności. W celu lepszego zilu­

strowania zależności między występowaniem poszczególnych jednostek potencjalnej roślin­

ności a całokształtem warunków siedliskowych sporządzono zestawienie przedstawiające potencjalną roślinność naturalną obszarów nieleśnych RPN z opisem siedlisk (tab. 1).

Przy charakterystyce uwzględnionych na mapie jednostek potencjalnej roślinności na­

turalnej nie podano analizy florystyczno-ekologicznej, ponieważ została ona już przed­

stawiona (7). Pominięto również szczegółową analizę florystyczno-ekologiczną zbiorowisk zastępczych, gdyż przeprowadzona została wcześniej (7). Używane przez nas pojęcie „zbio­

rowiska grądowe” należy rozumieć w szerszym nieco ujęciu — jako zbiorowiska z klasy Querco-Fagetea.

CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTEK POTENCJALNEJ ROŚLINNOŚCI NATURALNEJ

(ryc. 2)

Na obszarach nieleśnych RPN wyróżniono 9 jednostek potencjalnej ro­

ślinności naturalnej w randze zespołów: Vaccinio uliginosi-Pinetum, Leu-

cobryo-Pinetum, Abietetum, polonicum, Querco roboris-Pinetum, Dentario

glandulosae-Fagetum, Tilio-Carpinetum, Circaeo-Alnetum, Ribo nigri-Alne-

Potencjalna roślinność naturalna obszarów nieleśnych... 39 tum, Sphagno squarrosi-Alnetum. W naszym opracowaniu zostały one za­

szeregowane do 5 typów zbiorowisk roślinnych: I — bory sosnowe, II — bory mieszane, III — grądy, IV — łęgi, V — olsy.

Systematyka fitosocjologiczna wydzielonych na mapie jednostek poten­

cjalnej roślinności naturalnej przedstawia się następująco:

Klasa: Vaccinio-Picetea B r.-B I. 1939 Rząd: Vaccinio-Piceetalia B r.-B I. 1939

Związek: Vaccinio-Piceion B r. - B 1. 1938 Podzwiązek: Vaccimo-Abietion O b e rd . 1962

Zespół: Abietetum polonicum (D z iu b . 1928) B r.-B I. et V lie g 1939 Związek: Dicrano-Pinion L i b b. 1933

Zespól: Vaccinio uliginosi-Pinetum K l e i s t 1929 Zespół: Leucobryo-Pinctum W. M at. (1962) 1973 Zespól: Querco roboris-Pinetum J. M at. 1981 mscr.

Klasa: Querco-Fagetea B r.-B I. et V lie g 1937 Rząd: Fagetalia sybuaticae P a w i. 1928

Związek: Fagion sybuaticae R. Tx. et D iem . 1936 Podzwiązek: Eu-Fagion O b e rd . 1957 em R. Tx. 1960

Zespół: Dentario glandulosae-Fagetum K lik a 1927

Związek: Alno-Padion K n a p p . 1942 em. M e d w .-K o rn . ap. M at. et Bor. 1957 Zespół: Circaeo-Alnetum O b e rd . 1953

Związek:Carpinion betuli O b e rd . 1953 Zespół: Tilio-Carpinetum T ra c z . 1962

a) seria żyzna b) seria uboga

Klasa: Alnetea glutinosae B r.-B I. et R. T x. 1943 Rząd: Alnetalia glutinosae R. T x. 1937

Związek: Alnion glutinosae (M a lc . 1929) M e ije r D re e s 1936 Zespół: Ribo nigri-Alnetum S o l.-G ó r n . 1975 mscr.

Zespół: Sphagno sguarrosi-Alnetum S o l.-G ó rn . 1975 mscr.

I. BORY SOSNOWE

Obejmują one 2 zespoły: Vaccinio uliginosi-Pinetum i Leucobryo-Pine- tum. W ich składzie florystycznym niepodzielnie panują rośliny borowe. War­

stwę drzew tworzy głównie sosna.

1. Vaccinio uliginosi-Pinetum — b ó r b a g i e n n y

Zespół rzadko rozprzestrzeniony i zajmujący małą powierzchnię; prze­

widywany w postaci 1 płatu w dolinie Wieprza oraz na łąkach śródleśnych nr 31 i 34.

Bór bagienny występuje zwykle w lokalnych bezodpływowych, nieckowa-

tych zagłębieniach terenowych. Siedliska te są bardzo wilgotne i charaktery-

40 K. Izdebski, T. Grądziel, B. Lorens, Z. Popiołek

Ryc. 1. Mapa terenu badań; a — dolina Wieprza, b — enklawy śródleśne, c — stawy Echo, d — numery oddziałów, e — oddziały leśne

Map of area of investigations; a — the river Wieprz valley, b — mid-forest enclaves, c —

Echo ponds, d — numbers of divisions, e — forest divisions

Tab. 1. Potencjalna roślinność naturalna obszarów nieleśnych Roztoczańskiego Parku Narodowego Potential natural vegetation of non-forest areas of the Roztocze National Park

Zbiorowis­

ka rod1i n ­ ne Plant com-

munities

Jednostki po t e n ­ cjalnej roślin­

ności naturalnej

Units of p o t e n ­ tial natural ve-

getation

Przewidywane rozmieszczenie

Anticipated distribution

Zbiorowiska zastępcze

Substitute comnunities

Charakterystyka warunków siedliskowych

C h a r a c t e n s t i c s of habitat conditions Dotychczaso­

wy sposób użytkowania

Way of uti- lization so

far Elementy rzeźby terenu

Elements of sculpture of the eartn'8 surface

Gleby Soils

Stosunki wodne Water relations

Trofizm siedliska Habitat trophism

I . Bory sosnowe Pine forests

1. Y a c c in i o u U - g i n o s i - P i n e ­ t u *

W dolinie W i e ­ prza oraz na łąkach śród­

leśnych nr 31 i 34Z In the river Wieprz valley and on mid- -forest mead- ows no. 31 and 34

C a r i c e t u * i a s i o c a r p a e , C a - r i c i - A g r o s t i e t u * c a n in a e , E p i l o b i o - J u n c e t u * e f f u s i i . M o l i n i e t u * * e d i o e u r o p a e u * . zbiorowisko z (community with) D e s c h a m p s ia c a e s p i -

to s a , zbiorowisko z (com­

munity with) N a rd u s s t r i c - t a

Lokalne, nieckowate.

bezodpływowe zagłębie­

nia terenowe w dolinie Wieprza oraz w obrąbie łąk śródleśnych Local, basin-shaped ca- vings in the surface

(without outflow) in the river Wieprz valley and within mid-forest meadows

Bielicowa torfiasta, rzadziej torfowo-ba­

gienna lub bielica właściwa. Ich podłoże stanowią utwory piaszczyste

Peaty podzolic soil, morę seldom peat-bog- gy or podzol proper.

Sandy formations constitute their substrate

Wysoki w ciągu całego roku p o ­ ziom stagnującej wody gruntowej podtapiającej t e ­ ren na wiosną i jesienią

During whole year high Ievel of stagnating ground water denudating area in spring and autumn

Oligotro- ficzne Oligotro- phic

Nieużytki lub g o spo­

darka łąko­

wo-pastwis­

kowa Wasteland or grassland farming

2 .L e u c o b r y o - - P i n e t u *

Na łąkach śródleśnych nr 31, 32, 34 On mid-forest meadows no.

31, 32, 34

L o l i o - C y n o s u r e t u * , zbioro­

wisko z (community with) F e s t u c a r u b r a i (and) P oa p r a t e n s i s , zbiorowisko z (community with) N a r d u s s t r i c t e ^ zbiorowisko z (community with) C o r y n e - p h o r u s c a n e s c e n s

Podnóża wydm oraz n i e ­ wielkie lokalne w y n i e ­ sienia terenowe w obrą­

bie łąk śródleśnych Base of dunes and smali local elevations within mid-forest meadows

Bielicowa w początko­

wym stadium tworzenia się oraz gruntowo glejowa wytworzona z piasku gliniastego mocnego na przejściu do gleb bielicowyoh właściwych

Podzolic soil in ini- tial stage of forma- tion and ground-gley formed from strong loamy sand at the transition to podzo­

lic proper

Bardzo głęboki poziom wody grun­

towej . Miej scami wykazuje on okre­

sowe wahania p i o ­ nowe w ciągu roku Very deep level of grouna water.

Locally it shows periodic vertical fluctuations over the year

Oligotro- ficzne Oligotro- phic

Nieużytki, rzadziej gospodarka łąkowo-past­

wiskowa Wasteland, morę seldom grassland farming

II. Bory mieszane Mixed co- niferous forests

3 .A b i e t e t u * p o i o n i c u *

W obrąbie łąki śródleśnej nr 30

Within mid- -forest meadow no. 30

Zbiorowisko z (community

with) C a r e x b r i z o i d e s Środkowe i dolne partie lokalnego wyniesienia w obrąbie łąki śródleśnej Middle and lower parts of local elevation within mid-forest m e a d ­ ow

Deluwialna właściwa Deluvial proper

Poziom wody g run­

towej na głębo­

kości około 100 cm

Ground water le- vel at the depth ca 100 cm

Słabo me- zotro- ficzne Poorly meso- trophic

Gospodarka łąkowa Meadow farming

4 . Q u e rc o r o b o - r i s - P i n e t u *

W obrąbie łąki śródleśnej nr 12

Within mid- -forest meadow n o . 12

Zbiorowisko z (community with) F e s t u c a r u b r a i

(and) P oa p r a t e n s i s

Dolna część zbocza o u- padzie 1 stopień w o b ­ rąbie łąki śródleśnej Lower part of slope of 1 degree dip within mid-forest meadow

Brunatna wyługowana Brown leached

Poziom wody grun­

towej poniżej 150 cm

Ground water le- vel below 150 cm

Słabo me- zotro- ficzne Poorly meso- trophic

Gospodarka łąkowo-past­

wiskowa Grassland farming

III. Grądy Oak-horn- bea m for­

ests and beech woods

5. D e n t a r i o g la n d u l o s a e -

- F a s o t u *

W obrąbie łąki śródleśnej nr 30

Within mid- -forest meadow n o . 30

Zbiorowisko z (community with) F e s t u c a r u b r a i

(and) P oa p r a t e n s i s , zbio­

rowisko z (community with) C a r e x b r i z o i d e s

Górne i środkowe partie zbocza lokalnego wy n i e ­ sienia w obrąbie łąki śródleśnej

Upper and middle parts of local elevation s l o ­ pe within mid-forest meadow

Brunatna właściwa Brown proper

Poziom wody gru n ­ towej poniżej 150 cm

Ground water le- vel below 150 cm

Mezotro- ficzne Meso- trophic

Gospodarka łąkowa Meadow farming

6.

T i l i o - - C a r p i - n e t u *

a .

Seria żyzna

Pertile series

W dolinie w i e ­ prza oraz w o- brębie łąk śródleśnych nr 3-5, 10, 17, 29

In the river Wieprz valley and within mid-forest meadows no.

3-5, 10, 17, 29

C i r s i o - P o l y g o n e t u * , zbio­

rowisko z (community with) F e s t u c a r u b r a i (and) Poa p r a t e n s i s , zbiorowisko z

(community with) D e s c h a a - p s i a c a e s p it o s a { zbioro­

wisko z (community with) C a r e x b r i z o i d e s

Płaskie obszary w d o l i ­ nie Wieprza wyniesione o około 50 cm w stosun­

ku do poziomu wody w rzece; ponadto w o brę­

bie łąk śródleśnych na terenach nieznacznie wyniesionych

Piat areas in the river Wieprz valley elevated by ca 50 cm in relation to water level of riv- er; also, within mid- -forest meadows on slighty elevated areas

Próchniczna mada rzeczna, glejowa właściwa, torfiasto- -glejowa, mułowo-gle- jowa

Humic river alluvial, gley proper, peaty gley, mud-gley

Płytki poziom w o ­ dy gruntowej

(ao 50 cm) Shallow level of ground water lup to 50 cm)

Eutro­

ficzne Butrophic

Gospodarka łąkowa Meadow farming

b.

Seria uboga Poor series

W obrębie łąk śródleśnych nr 12, 24, 26, 32 Within mid- -forest m e a d ­ ows no. 12, 24, 26, 32

Zbiorowisko z (community with) F e s t u c a r u b r a i

(and) P oa p r a t e n s i s , zbio­

rowisko z (comnunity with) D e s c h a m p s i a c a e s p i t o s a

Lokalne, płaskie w y nie­

sienia terenowe w o b r ą ­ bie łąk śródleśnych Local, fiat elevations of the area within mid- -forest meadows

Bielicoziemne Podzol-earth soils

Poziom wody g run­

towej poniżej 150 cm

Ground water le- vel below 150 cm

Mezotro- ficzne Meso- trophic

Gospodarka łąkowa Meadow farming

IV. Legi

Riverside alder carrs

7. C i r c a e o - - A i n e t u *

W dolinie W i e ­ prza oraz w o- brąbie łąk śródleśnych nr 2-4, 6, 8, 10, 13-15, 29, 30, 33, 40 In the river Wieprz valley and within mid-forest meadows n o . 2 - -4, 6, 8, 10, 13-15, 29, 30, 33, 40

G i y c e r i e t u * * a x i * a e , P h a - 1 a r i d e t u * a r u n d i n a c e a e . I - r i d e t u * p s e u d o a c o r i, S c i r - p e t u * s y l v a t i c i , E p i l o b i o - - J u n c e t u * e f f u s i . C i r s i o - -P o iy g o n e t u * . F i 1 ip e n d u l o - - G e r a n i e t u * , zbiorowisko z (community with) F e s t u c a r u b r a i (and) Poa p r a t e n -

s i s K zbiorowisko z (com­

munity with) D e s c h a m p s ia c a e s p i to s a , zbiorowisko z (community with) C a ia m a g - r o s t i s c a n e s c e n s , zbioro­

wisko z (community with) C a r e x b r i z o i d e s

Najniższa partia terasy zalewowej wieprza oraz na obniżeniach wzdłuż lokalnych cieków w o d ­ nych w obrąbie łąk śródleśnych

The lowest part of i- nundation terrace of the river Wieprz valley and on depressions along water flows w i t h ­ in mid-forest meadows

Próchniczna mada rzeczna, mułowo-gle- jowa, mułowo-bagien- na, torfiasto-glejowa Humic river alluvial, mud-gley, mud-boggy, peaty gley

Woda gruntowa przeważnie tuż pod powierzchnią g r u n t u . Okresowo zalewy powodziowe wiosną lub jeBie- nią

Ground water usu- ally just under grouna surface.

Periodically i- nundations in spring or autumn

Eutro­

ficzne, miejscami mezotro- ficzne Eutro- phic, l o ­ cally meso- trophic

Gospodarka łąkowa, r z a ­ dziej n ieu­

żytki Meadow far­

ming, morę selaom wasteland

V. Olsy Bog alder forestB

8. P i b o n i g r i - - A i n e t u *

W dolinie W i e ­ prza, w obrą­

bie łąk śród­

leśnych nr 5, 7, 9, 10-12.

15-21, 23, 25, 27, 32, 35, 36-39, 41 oraz na terenie stawów Echo In the river Wieprz valley, within mid- -forest m e a d ­ ows no. 5, 7, 9. 10-12, 15- - 2 1 , 23, 25, 27, 32, 35, 36-39, 41 and in the area of Echo ponds

S c i r p e t u * l a c u s t r ł s , P h r a g a i t e t u * c o * * u n i s . T y - p h e t u * a n g u s t i f o 1 i a e , T.

l a t i f o l i a e . G i y c e r i e t u *

* a x i * a e , E q u i s e t e t u * 1 i * o - s i . A c o r e t u * c a i a * i , O e - n a n t h o - R o r ip p e t u a , E l e o - c h a r i t e t u * p a l u s t r i s , G i y ­ c e r i e t u * p i ł c a t a e . S p a r g a - n i o - G l y c e r i e t u * f t u i t a n -

t i s , P h a l a r i d e t u * a r u n d i - n a c e a e , C a r i c e t u * g r a c i -

i i s , C. e l a t a e , C. r o s t r a - t a e , C. v e s i c a r i a e , t r i d e - t u * p s e u d o a c o r i, C a r i c e t u * v u lp in a e , C. p a r a d o x a e . C.

i a s i o c a r p a e . C. d i a n d r a e . C a r i c i - A g r o s t i e t u * c a n i ­ n a e . S c i r p e t u * s y l v a t i c i , E p i l o b i o - J u n c e t u * e f f u s i . M o l i n i e t u * o e d i o e u r o p a e u * . zbiorowisko z (community with) D e s c b a m p s i a c a e s p i -

to s a , zbiorowisko z (com­

munity with) C a ia m a g r o s t i s c a n e s c e n s

Lokalne, bezodpływowe rynnowate lub nieckowa­

te zagłębienia terenu w dolinie Wieprza i w o- brąbie łąk śródleśnych Local, trough-like or basin-shaped cavings of the area (without o u t ­ flow) in the river Wieprz valley and w i t h ­ in mid-forest meadows

Torfowo-bagienna, torfowo-mulowa, tor- fowo-murszowa, torfo- wo-glejowa, mułowo- -bagienna, mułowo- -glejowa, torfiasto- -glejowa, glejowa właściwa, próchniczna mada rzeczna

Peat-boggy, peat-mud, peat-muck, peat-gley, mud-boggy, mud-gley, peaty gley, gley proper, humic n v e r alluvial

Bardzo wysoki p o ­ ziom wody grunto­

wej powodujący częste zalewanie terenu

Very high ground water level cau- sing frequent i- nunaations of the area

Słabo me- zotro- ficzne Poorly meso- trophic

Nieużytki Wasteland

9 .S p h a g n o s q u a r r o s i -

-A i n e t u *

W dolinie W i e ­ prza oraz w o- brąbie łąk śródleśnych nr 19 i 22 In the river Wieprz valley and within mid-forest meadows no. 19 and 22

S p h a g n o -C a r i c e t u * r o s t r a - t a e , C a r i c e t u * i a s i o c a r ­ p a e , C. d i a n d r a e , C a r i c i -

- A g r o s t i e t u * c a n in a e . E p i - i o b i o - J u n c e t u * e f f u s i ^ zbiorowisko z (community with) C a r e x b r i z o i d e s

Lokalne, bezodpływowe zagłębienia terenu w dolinie Wieprza i w o- brąbie łąk śródleśnych Local cavings of area (without outflow) in the river Wieprz valley and within mid-forest meadows

Torfowo-bagienna, mułowo-bagienna, tor- fowo-glejowa

Peat-boggy, mud-bog­

gy, peat-gley

Bardzo wysoki p o ­ ziom wody grunto­

wej . Miejscami długotrwałe zala­

nie stagnującymi wodami

Very high ground water l e vel. Lo ­ cally ,long-las- ting inunaation witn stagnating waters

Słabo me- zotro- ficzne Poorly meso- trophic

Nieużytki Wasteland

Krystyn Izdebski, Bogdan Lorens, Zygmunt Popiołek Annales UMCS, sectio C, vol. XLVIII, 6

Ryc. 2

Map of potential communities of non-forest vegetation of the Roztocze National Park

Krystyn Izdebski, Bogdan Lorens, Zygmunt Popiołek Annales UMCS, sectio C, vol. XLVIII, 6

Potencjalna roślinność naturalna obszarów nieleśnych... 41 zuje je w ciągu całego roku bardzo wysoki i zmienny poziom wody gruntowej.

Występujące tu gleby należą do gleb bielicowo-torfiastych, rzadziej torfowo- -bagiennych lub bielicowych właściwych. Zwykle są one silnie zakwaszone i słabo zasobne w składniki pokarmowe.

W skład zbiorowisk zastępczych wchodzą 2 zespoły z klasy Scheuchze- rio-Caricetea fuscae (Caricetum lasiocarpae, Carici-Agrostietum caninae), 3 zespoły z klasy Molinio-Arrhenatheretea (Epilobio-Juncetum effusi, Moli- nietum medioeuropaeum, zbiorowisko z Deschampsia caespitosa) oraz zbio­

rowisko z Nardus stricta z klasy Nardo-Callunetea.

Najczęstszą formą użytkowania są nieużytki lub gospodarka łąkowo- -pastwiskowa.

2. Leucobryo-Pinetum — s u b o c e a n i c z n y b ó r s o s n o w y Zespół rzadko rozprzestrzeniony i zajmujący małą powierzchnię; przewi­

dywany jedynie na łąkach śródleśnych nr 31, 32, 34.

Płaty zespołu Leucobryo-Pinetum mogą występować u podnóża poło- gich wydm śródlądowych oraz na niewielkich lokalnych wyniesieniach tere­

nowych. Wilgotność tych siedlisk jest bardzo zróżnicowana. Zwykle poziom wody gruntowej znajduje się tu bardzo głęboko. Wykształciły się na tym te­

renie inicjalne gleby bielicowe lub gleby gruntowo-glejowe wytworzone z pia­

sku gliniastego mocnego na przejściu do gleb bielicowych właściwych. Są one silnie zakwaszone, głównie w poziomie Ai, i słabo zasobne w składniki po­

karmowe.

W skład zespołów zastępczych wchodzi kilka zbiorowisk roślinnych z klasy Molinio-Arrhenatheretea (Lolio-Cynosuretum i zbiorowiska z Fe- stuca rubra i Poa pratensis) oraz z klasy Nardo-Callunetea — zbiorowisko z Nardus stricta i z klasy Sedo-Scleranthetea — zbiorowisko z Corynephorus canescens. Najczęstszą formą użytkowania są nieużytki, rzadziej gospodarka łąkowo-pastwiskowa.

II. BORY MIESZANE

Bory mieszane obejmują 2 zespoły: Abietetum polonicum i Querco ro- boris-Pinetum. Podstawą ich składu florystycznego są rośliny borowe i grą­

dowe. Główne składniki lasotwórcze to sosna, jodła oraz 2 gatunki dębów

(przeważnie Quercus robur). \\r domieszce występuje świerk, buk, grab,

brzoza brodawkowata i osika.

42 K. Izdebski, T. Grądziel, B. Lorens, Z. Popiołek

1. Abietetum polonicum w y ż y n n y j o d ło w y b ó r m ie s z a n y Rozwój fitocenozy tego zespołu przewidywany jest w postaci większego płatu jedynie w obrębie łąki śródleśnej nr 30.

Zespół zlokalizowany jest w środkowej i dolnej partii lokalnego wynie­

sienia terenowego, gdzie poziom wody gruntowej zalega na głębokości 1 m.

Występuje tu kwaśna i średnio zasobna w składniki pokarmowe gleba delu- wialna właściwa.

Fitocenozy zastępcze reprezentuje jedynie zbiorowisko z Carex brizoides.

Najczęstszą formą użytkowania jest gospodarka łąkowa.

2. Querco roboris-Pinetum— k o n t y n e n t a l n y b ó r m ie s z a n y s o s n o w o - d ę b o w y

Rozwój fitocenozy tego zespołu przewidywany jest w postaci pasa w ob­

rębie łąki śródleśnej nr 12.

Zespół zajmuje przypuszczalnie dolną część zbocza (upad 1°) lokal­

nego wyniesienia terenowego, gdzie poziom wody gruntowej zalega poniżej 150 cm. Wykształciła się tu kwaśna i średnio zasobna w składniki pokar­

mowe gleba brunatna wyługowana.

Fitocenozy zastępcze reprezentuje tylko zbiorowisko z Festuca rubra i Poa pratensis z klasy Molinio-Arrhenatheretea.

Najczęstszą formą użytkowania jest gospodarka łąkowo-pastwiskowa.

III. GRĄDY

Grądy obejmują 2 zespoły: Dentario glandulosae-Fagetum i Tilio-Carpi- netum. Zespół Tilio-Carpinetum został zróżnicowany na serię żyzną i ubogą.

W składzie florystycznym analizowanych asocjacji niepodzielnie dominują rośliny grądowe. Podstawowymi gatunkami lasotwórczymi są tu buk i jodła.

W domieszce występują grab, lipa drobnolistna, klon, jawor, wiąz górski, osika i dąb bezszypułkowy.

1. Dentario glandulosae-Fagetum — b u c z y n a k a r p a c k a

Rozwój zespołu Dentario glandulosa-Fagetum przewidywany jest w po­

staci większego płatu w obrębie łąki śródleśnej nr 30.

Stanowisko tego zespołu występuje w górnej i środkowej partii lokalnego

wyniesienia terenowego. Jest to siedlisko świeże, w którym poziom wody

Potencjalna roślinność naturalna obszarów nieleśnych... 43 gruntowej zalega bardzo głęboko. Wykształciła się tu kwaśna, zasobna w składniki pokarmowe, gleba brunatna właściwa.

Fitocenozy zastępcze reprezentuje jedynie zbiorowisko z Festuca rubra, i Poa pratensis z klasy Molinio-Arrhenatheretea.

Najczęstszą formą użytkowania jest gospodarka łąkowa.

2. Tiłio-Carpinetum— g r ą d s u b k o n t y n e n t a l n y a. S e r i a ż y z n a

Jako potencjalna roślinność naturalna asocjacja ta jest szeroko rozprze­

strzeniona i zajmuje duże powierzchnie, głównie w dolinie Wieprza oraz w obrębie łąk śródleśnych nr 3-5, 10, 17, 29.

Płaty roślinności potencjalnej tego zespołu w dolinie Wieprza zlokali­

zowane są na obszarach płaskich, wyniesionych ok. 50 cm w stosunku do poziomu wody w rzece, natomiast w obrębie łąk śródleśnych — na terenach nieznacznie wyniesionych. Przeważnie są to siedliska świeże łub lekko wil­

gotne, w których poziom wody gruntowej zalega dość płytko. Wykształciła się tu głównie gleba typu próchnicznej mady rzecznej. Miejscami występuje gleba glejowa właściwa, torfiasto-glejowa i mułowo-glejowa. Gleby te są lekko zakwaszone i bardzo zasobne lub zasobne w składniki pokarmowe.

Fitocenozy zastępcze reprezentowane są głównie przez zbiorowiska z Fe­

stuca rubra i Poa pratensis oraz zbiorowisko z Deschampsia caespitosa, a także Cirsio-Polygonetum z klasy Molinio-Arrhenatheretea. Ponadto stwierdzono występowanie zbiorowiska z Carex brizoides.

Najczęstszą formą użytkowania jest gospodarka łąkowa.

b. S e r i a u b o g a

Rozwój fitocenoz tego zespołu przewidywany jest w postaci większych płatów w obrębie łąk śródleśnych nr 12, 24, 26, 32.

Zespół ten zlokalizować można na płaskich wyniesieniach terenowych, gdzie poziom wody gruntowej zalega poniżej 150 cm. Wykształciły się tu lekko zakwaszone gleby bielicoziemne, średnio zasobne w składniki pokar­

mowe.

Fitocenozy zastępcze reperezentuje zbiorowisko z Festuca rubra i Poa pratensis oraz zbiorowiska z Deschampsia caespitosa, obydwa z klasy Moli­

nio-Arrhenatheretea.

Najczęstszą formą użytkowania jest gospodarka łąkowa.

44 K. Izdebski, T. Grądziel, B. Lorens, Z. Popiołek IV. ŁĘGI

Łęgi obejmują zespół Circaeo-Alnetum, w których przeważają rośliny ze związku Alno-Padion. Znaczną domieszkę stanowią także gatunki olsowe, szuwarowe i bagienne. W drzewostanie występuje głównie odroślowa olsza czarna, a w domieszce świerk.

1. Circaeo-Alnetum - łę g j e s io n o w o - o ls z o wy

Jako składnik potencjalnej roślinności naturalnej zbiorowisko to jest bardzo rozprzestrzenione i zajmuje duże powierzchnie głównie w dolinie Wieprza oraz w obrębie łąk śródleśnych nr 2-4, 6, 8, 10, 13 15, 29, 30, 33 i 40.

Zespół Circaeo-Alnetum występuje zwykle w najniższych partiach terasy zalewowej doliny Wieprza oraz wzdłuż wolno płynących lokalnych cieków wodnych w obrębie łąk śródleśnych. Siedliska tutaj są wilgotne z małą ten­

dencją do zabagnienia. Woda gruntowa znajduje się przeważnie tuż pod po­

wierzchnią gleby. Zazwyczaj podtopienie siedliska jest krótkotrwałe. W lęgu jesionowo-olszowym wykształcają się następujące gleby: próchniczna mada rzeczna, mułowo-glejowa, mułowo-bagienna i torfiasto-glejowa. Ich odczyn jest lekko kwaśny lub obojętny. Gleby te są bardzo zasobne w składniki pokarmowe.

Fitocenozy zastępcze reprezentują 3 zespoły z klasy Phragmitetea: Glyce- rietum maximae, Phalaridetum arundinaceae i Iridetum pseudoacori. Klasę Molinio-Arrhenatheretea reprezentuje Scirpetum syluatici, Epilobio-Junce- tum effusi, Cirsio-Polygonetum, Filipendulo-Geranietum, zbiorowisko z Fe- stuca rubra i Poa pratensis, zbiorowisko z Deschampsia caespitosa i zbio­

rowisko z Calamagrostis canescens. Ponadto występuje zbiorowisko z Carex brizoides.

Najczęstszą formą użytkowania jest gospodarka łąkowa, rzadziej nie­

użytki.

V. OLSY

Olsy obejmują 2 zespoły: Ribo nigri-Alnetum i Sphagno squarrosi-Alne- tum. Mają one strukturę kępowo-dolinkową i mozaikowy układ roślinności.

Najbardziej obniżone partie dolinek, zalane przez dłuższy okres wodą, zajęte

są przez rośliny szuwarowe. W pobliżu kęp skupiają się gatunki z klasy Alne-

tea glutinosae wymieszane z roślinami łąk okresowo wilgotnych z rzędu Mo-

linietalia. Miejsca suchsze, położone nieco wyżej, opanowują rośliny z klasy

Potencjalna roślinność naturalna obszarów nieleśnych... 45 Querco-Fagetea. Na szczytach kęp skupiają się rośliny borowe. Dość zwartą warstwę drzew tworzą zwykle odroślowa olsza czarna i występujący w do­

mieszce świerk.

1. Ribio nigri-Alnetum

Zespół przewidziany jest na znacznych powierzchniach w dolinie Wie­

prza, w obrębie łąk śródleśnych (nr 5, 7, 9-12, 15, 16-21, 23, 25, 27, 32, 35, 36-39, 41) oraz na terenie stawów Echo.

Zespół spotykany jest zwykle na skrzydłach dolin rzecznych i strumyków oraz w lokalnych obniżeniach terenu o utrudnionym odpływie wód. Siedliska te są bardzo wilgotne (bagienne), a wody przejawiają małą ruchliwość i często tendencję do stagnacji. Charakteryzuje je szeroka skala zmienności gleb — od mineralnych poprzez mineralno-organiczne do organicznych.

Wykształciły się tu następujące podtypy gleb: torfowo-bagienna, torfowo- -murszowa, torfowo-mułowa, torfowo-glejowa, mułowo-bagienna, mułowo- -torfowa, mułowo-glejowa, torfiasto-glejowa, glejowa właściwa, próchniczna mada rzeczna. Gleby te przeważnie są silnie zakwaszone i średnio zasobne w składniki pokarmowe.

Na badanym terenie zbiorowiska zastępcze stanowią bardzo liczną grupę, obejmującą 19 fitocenoz z klasy Phragmitetea: Scirpetum lacustris, Phrag- mitetum communis, Typhetum angustifoliae, T. latifoliae, Glycerietum ma- ximae, Eguisetum limosi, Acoretum calami, Oenantho-Rorippetum, Eleocha- ritetum palustris, Glycerietum plicatae, Sparganio-Glycerietum fluitantis, Phalaridetum arundinaceae, Caricetum gracilis, C. elatae, C. rostratae, C. uesicariae, Iridetum pseudoacori, C. uulpinae, C. paradoxae, 3 asocja­

cje z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae: Caricetum lasiocarpae, C. dian- drae, Carici-Agrostietum caninae i 5 fitocenoz (Scirpetum syluatici, Epilo- bio-Juncetum effusi, Molinietum medioeuropaeum, zbiorowisko z Deschamp- sia caespitosa, zbiorowisko z Calamagrostis canescens) należących do klasy Molinio-Arrhenatheretea.

Najczęstszą formą użytkowania jest gospodarka łąkowo-pastwiskowa oraz nieużytki.

2. Sphagno squarrosi-Alnetum — o ls to r f o w c o w y

Zespół rzadko rozprzestrzeniony i zajmujący małą powierzchnię w dolinie Wieprza oraz w obrębie łąk śródleśnych nr 19 i 22.

Występowanie zespołu przewidziane jest w lokalnych bezodpływowych,

rynnowatych lub nieckowatych zagłębieniach terenowych. Są to siedliska wy­

46 K. Izdebski, T. Grądziel, B. Lorens, Z. Popiołek

bitnie wilgotne, w których dużą rolę odgrywa pionowy ruch stagnujący wody gruntowej. Miejscami występuje długotrwałe podtopienie wodami, których poziomy ruch zaznacza się dość słabo. Na siedliskach olsu wykształciły się gleby torfowo-bagienne, mułowo-bagienne i torfowo-glejowe. Są one przeważ­

nie silnie zakwaszone i średnio zasobne w składniki pokarmowe.

Fitocenozy zastępcze olsu torfowcowego reprezentowane są głównie przez 4 zespoły z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae: Sphagno-Caricetum rostra- tae, Caricetum lasiocarpae, C. diandrae, Carici-Agrostietum caninae. Po­

nadto stwierdzono zespół Epilobio-Juncetum effusi z klasy Molinio-Arrhe- natheretea oraz zbiorowisko z Carex brizoides.

Najczęstszą formą użytkowania są nieużytki.

PODSUMOWANIE

W wyniku przeprowadzonej analizy fłorystyczno-ekologicznej szaty ro­

ślinnej Roztoczańskiego Parku Narodowego wyróżniono dla jego obszarów bezleśnych 9 jednostek potencjalnej roślinności naturalnej w randze zespołu.

Są to: Vaccinio uliginosi-Pinetum, Leucobryo-Pinetum, Abietetum poloni- cum, Querco roboris-Pinetum,, Dentario glandulosae-Fagetum, Tilio-Carpi­

netum, Circaeo-Alnetum, Ribo nigri-Alnetum, Sphagno sguarrosi-Alnetum.

Jedynie zespół Tilio-Carpinetum zróżnicowano na serię żyzną i ubogą. Jed­

nostki te zaszeregowano do 5 kompleksów zbiorowisk roślinnych — borów sosnowych, borów mieszanych, grądów, łęgów i olsów.

Przy charakterystyce przedstawionych na mapie jednostek potencjal­

nej roślinności naturalnej oraz zbiorowisk zastępczych nic przeprowadzono szerszej analizy fłorystyczno-ekologicznej, ponieważ szczegółowo została ona omówiona przez I z d e b s k i e g o i innych (7).

Badania wykazały daleko idącą zależność między występowaniem po­

szczególnych jednostek potencjalnej roślinności naturalnej a całokształtem warunków siedliskowych (tab. 1). Do najistotniejszych czynników decydu­

jących o wyróżnieniu roślinności potencjalnej zaliczono topografię terenu, stosunki glebowe i wodne oraz zasobność siedlisk w składniki pokarmowe.

Mapa potencjalnej roślinności naturalnej (ryc. 2) została opracowana na podstawie rozmieszczenia roślinności aktualnej RPN (8) oraz materiału gromadzonego podczas prac terenowych w latach 1981-1992.

Biorąc pod uwagę zajmowaną powierzchnię w RPN przez wyróżnione jednostki potencjalnej roślinności naturalnej można je uszeregować w na­

stępującej kolejności (od najniższej do najwyższej wartości procentowej):

Querco roboris-Pinetum, Sphagno squarrosi,-Alnetum, Leucobryo-Pinetum,

Tilio-Carpinetum — seria uboga, Yaccinio uliginosi-Pinetum,, Dentario

Potencjalna roślinność naturalna obszarów nieleśnych... 47 glandulosae-Fagetum, Abietetum polonicum, Circaeo-Alnetum, Tilio-Carpi- netum — seria żyzna, Ribo nigri-Alnetum.

Przedstawiona mapa potencjalnej roślinności naturalnej obszarów bez­

leśnych, oprócz pewnych wartości naukowych, ma niewątpliwie znaczenie praktyczne dla przyszłej gospodarski leśnej i wykonywanych okresowo pla­

nów urządzeniowo-leśnych. Daje też podstawę do planowania turystycznego w Roztoczańskim Parku Narodowym. Jest również opracowaniem, które wraz z upływem lat nabierać będzie coraz większej wartości, zwłaszcza wo­

bec zmian, jakie zachodzą na badanym terenie.

PIŚMIENNICTWO

1. D e n is iu k Z., M e d w e c k a - K o r n a ś A.: Rozmieszczenie zespołów i potencjalna roślinność naturalna w północnej części Puszczy Niepołomickiej. Studia Naturae, ser. A 13, 171-195 (1976).

2. F a l i ń s k i J. B .: Dzisiejsza potencjalna roślinność naturalna Wzniesień Górowskich i Niziny Orneckiej. Mat. Zakł. Fitosoc. Stos. UW 11, 1-15 (1966).

3. F a 1 i ń s k i J. B .: Methodical basis for Map of Potential Natural Vegetation of Poland.

Acta Soc. Bot. Pol. 40 (1), 209-222 (1971).

4. F a l i ń s k i .1. B. : Potencjalna roślinność naturalna Wysoczyzny Bielskiej. Mat. Zakl.

Fitosoc. Stos. UW 24, 1-23 (1972).

5. F a l i ń s k i J. B .: Potencjalna roślinność naturalna Pojezierza Mazurskiego (część środkowa). Phytocoenosis 1 (1), 79-94 (1972).

6. G ła z e k T . : Potencjalna roślinność naturalna Świętokrzyskiego Parku Narodowego i otuliny. Roczn. Świętokrzyski 12, 143-149 (1985).

7. I z d e b s k i K., C z a r n e c k a B., G r ą d z i e l T., L o r e n s B., P o p io łe k Z.: Zbio­

rowiska roślinne Roztoczańskiego Parku Narodowego na tle warunków siedliskowych.

Wydawn. R.PN, Lublin 1992.

8. I z d e b s k i K., C z a r n e c k a B., G r ą d z ie l T., L o re n s B., P o p io łe k Z.:

Mapy zbiorowisk roślinnych i rozmieszczenia roślin rzadkich Roztoczańskiego Parku Narodowego. Wydawn. RPN, Lublin 1991.

9. M a tu s z k ie w ic z J. M. : Potencjalne zbiorowiska roślinne i potencjalne fitokom- pleksy krajobrazowe północnego Mazowsza. Monogr. Bot. 62, 1-78 (1981).

10. M a tu s z k ie w ic z J. M., K o z ło w s k a A. B.: Założenia teoretyczne i technika wykonywania przeglądowej mapy potencjalnej roślinności naturalnej (na przykładzie badań fitosocjologiczno-kartograficznych na Wysoczyźnie Siedleckiej) — Grundsatze, Methoden und Kartierungsverfahren der Ubersichtskarte der potentiell naturlichen Vegetation (am Beispiel einer Vegetationskartierung im Naturraum „Wysoczyzna Siedlecka” d.h. „Landrucken von Siedlce” in Ostpolen). Fragm. Flor, et Geobot. 27 (1-2), 171-237 (1981).

11. M a tu s z k ie w ic z W .: Potencjalna roślinność naturalna Kotliny Warszawskiej. Mat.

Zakl. Fitosoc. Stos. UW 15, 1-12 (1966).

12. M a tu s z k ie w ic z W. : Potencjalna roślinność naturalna Niziny Śląskiej (część środ­

kowa). Mat. Zakl. Fitosoc. Stos. UW 17, 1-14 (1967).

48 K. Izdebski, T. Grądziel, B. Lorens, Z. Popiołek

13. M a tu s z k ie w ic z W.: Teoretyczno-metodyczne podstawy badań roślinności jako elementu krajobrazu i obiektu użytkowania rekreacyjnego. Wiad. Ekol. 20 (1), 3— 13 (1974).

14. T u x e n R .: Die heutige potentielle naturliche Vegetation ais Gegenstand der Vege- tationskartierung. Angew. Pflanzensoz. 13, 5- 42 (1956).

15. W o j t e r s k i T., L e s z c z y ń s k a M., P ła s z c z y k M .: Potencjalna roślinność natu­

ralna Pojezierza Lubuskiego. Bad. Fizjograf, nad Polską Zach., ser. B (Biologia) 26, 107-163 (1973).

S U M M A R Y

The authors of the present paper found the differentiation of the potential natural vegetation of the Roztocze National Park (RNP) non-forest areas (Fig. 1) at the level of association, and they madę a map of potential vegetation of non-forest areas of the RNP in the scalę of 1:5,000 (Fig. 2). As a result of floristic-ecological analysis of the RNP flora the authors distinguished 9 associations — units of potential natural vegetation:

Vaccinio uliginosi-Pinetum, Leucobryo-Pinetum, Querco roboris-Pinetum, Abietetum po­

lonicum, Dentario glandulosae-Fagetum, Tilio-Carpinetum, Circaeo-Alnetum, Ribo nigri- -Alnetum, Sphagno squarrosi-Alnetum. Only the Tilio-Carpinetum association has become differentiated into two series: fertile and poor. Taking into consideration the percentage of the RNP areas covered by the distinguished associations, the latter ones have been listed as follows (from the lowest to the highest value): Querco-roboris-Pinetum, Leuco­

bryo-Pinetum, Sphagno sąuarrosi-Alnetum, Tilio-Carpinetum — poor series, Vaccinio uli­

ginosi-Pinetum, Dentario glandulosae-Fagetum, Abietetum polonicum, Ciraceo-Alnetum, Tilio-Carpinetum — fertile series, Ribo nigri-alnetum (Fig. 1). These units were classified in five distinguished types of plant communities — pine forests, mixed forests, dry-ground forests, marshy meadows and alder swamps. The characteristics of the units of the poten­

tial natural vegetation distinguished on the map was carried out with regard to: 1. the anticipated expansion in the investigated area, 2. the description of habitat conditions, 3. the composition of substitute communities, 4. the hitherto existing form of utilizing substitute phytocoenoses.

On characterizing the units of potential vegetation and substitute communities showed on the map there was not carried out any morę profound floristic-ecological analysis because it had been discussed in detail in the paper by I z d e b s k i et al. (7).

The investigations showed far-going convergence between the occurrence of the

particular units of the potential natural vegetation and the whole of habitat conditions

(Table 1). The topography of the area, soil and water relations and habitat nutrient

availability were included among the most essential factors determining the location of

the potential vegetation.