Udział mszaków w głównych zespołach roślin naczyniowych rezerwatu Brzeziczno na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim - Biblioteka UMCS

UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA

VOL. XXXVI, 13 SECTIO C 1981

Instytut Biologu UMCS Zakład Systematyki i Geografii Roślin

Mirosława BLOCH

Udział mszaków w głównych zespołach roślin naczyniowych rezerwatu Brzeziczno na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim

y>iacTne MOxoo6pa3Hbix b rjiaBHbix coo6mecTBax cocy^ncTbix pacTemdł

b 3anoBeflHHKe BjKe3KHHO Ha JlenHmibCKO-BnonaBCKOM noo3epbe

The Participation of Mosses in the Main Associations of Vascular Plants in the Brzeziczno Reservation in the Łęczyńsko-Włodawskie Lakę District

WSTĘP

Brzeziczno jest rezerwatem częściowym, wodno-torfowiskowym. Położony jest w nadleśnictwie Kołacze na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Został utworzony w r. 1959 i zajmuje powierzchnię 87,46 ha. Obejmuje on śródleśne jezioro z pierście­

niem torfowiska przejściowego, wysokiego oraz otuliny zaroślowej i leśnej. Zespoły roślin naczyniowych występujące w rezerwacie zostały opisane przez Fijałkow­

skiego (1, 2, 3) Zaznacza się koncentryczny układ roślinności wokół płytkiego dystroficznego jeziora. W wodzie występuje słabo zaznaczony pas oczeretu jezior­

nego, przechodzący w zbiorowiska torfowiska przejściowego i wysokiego. Do szcze­

gółowych badań udziału mszaków w zespołach roślin naczyniowych wybrano zespoły o powierzchni powyżej 1 ara: Utriculario-Sphagnetum, Scirpo-Phragmitetum, Cari­

cetum elatae, Caricetum rostratae, Caricetum limosae, Rhynćhosporetum albae, Ca- ricetum lasiocarpae, Caricetum, diandrae, Carici-Agrostidetum, Sphagnetum medii, Juncetum effusi, Salici-Franguletum, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Vaccinio myrtilli- -Pinetum, Pino-Quercetum.

W dotychczasowych badaniach rezerwatu Brzeziczno uwzględniono nieliczne ga­

tunki mszaków, głównie budujące zespoły, oraz rzadkie. Niniejsze opracowanie obej­

muje 77 taksonów mszaków (68 mchów i 9 wątrobowców).

UDZIAŁ MSZAKÓW W ZESPOŁACH ROŚLINNYCH

1. Utriculario-Sphagnetum Fijałkowski 1959

Zespół wykształca się w bezodpływowych dolinkach pomiędzy kępami torfowców. Buduje go Sphagnum cuspidatum var. plumosa oraz Drepa­

nocladus jluitans for. submersa. Z roślin naczyniowych występują ga­

tunki rodzaju Utricularia, Drosera intermedia oraz lokalnie w dużej ilości bardzo rzadka Aldrouanda uesiculosa.

2. Scirpo-Phragmitetum W. Koch 1926

Tworzy niewielkie płaty na N i S brzegu jeziora. Zwarte płaty Schoe- noplectus lacustris, Phragmites eommunis i Typha latijolia zawierają najczęściej domieszkę krzewów: Betula uerrocosa, B. pubescens, Fran­

gula alnus, Salix aurita, S. cinerea oraz roślin torfowiskowych ze związ­

ku Magnocaricion elatae. Warstwa mszysta tego zespołu zbudowana jest głównie z mchów wodnych o niewielkiej stałości. Są to: Drepanocladus jluitans, Amblystegium kochii, A. riparium, Drepanocladus aduncus var.

kneijjii. - '

3. Caricetum elatae W. Koch 1926

Zajmuje bardziej eutroficzne siedliska. Budują go następujące mchy brunatne: Bryum uentricosum, Calliergon stramineum, Drepanocladus aduncus, D. jluitans, Sphagnum palustre, S. sąuarrosum.

4. Caricetum rostratae Rubel 1912

Nie wykształca się w sposób typowy, natomiast z dużą zmiennością płatów. Występują w nim w zmiennej ilości mchy: Bryum uentricosum, Calliergon giganteum, C. cuspidatum, Pohlia nutans, Sphagnum cuspi­

datum i Climacium dendroides.

5. Caricetum limosae B r. - B 1. 1921

Wykształca się przy zachodnim brzegu jeziora, w dolinkach zbioro­

wisk torfowiska wysokiego i przejściowego tworząc przeplatane płaty

z Caricetum rostratae. Dominują w nim następujące gatunki: Carex li-

mosa, Rhynchospora alba, Eriophorum angustijolium, Drosera rotundi-

jolia, Andromeda polijolia i Oxycoccus ąuadripetalus. Z mszaków udział

mają: Calliergon stramineum, Sphagnum apiculatum, S. cuspidatum,

S. palustre, S. teres, Campylium stellatum, Drepanocladus jluitans.

6. Rhynchosporetum albae W. Koch 1926

Występują tu pospolite gatunki torfowiskowe: Sphagnum rubellum, S. magellanicum, S. palustre, Polytrichum strictum, Drepanocladus Jlui- tans, z rzadkich wątrobo.wców na odkrytym torfie rośnie Fossombronia wondraczekii.

7. Caricetum lasiocarpae W. Koch 1926

Warstwa mszysta tego zespołu składa się z następujących gatunków:

Campylium stellatum, Calliergon giganteum, Bryum uentricosum, Dre­

panocladus aduncus i innych.

8. Caricetum diandrae (Jan. 1932) O b e r d. 1957

Zespół ten nawiązuje do mokrych łąk i szuwarów, wskazują na to następujące gatunki: Climacium dendroides, Drepanocladus uernicosus, Aulacomnium palustre, Calliergon cordifolium oraz pospolite gatunki ro­

dzaju Sphagnum, występujące w małej ilości.

9. Carici-Agrostidetum caninae Tx. 1937

Występuje w okrajkowym pasie torfowiska wysokiego. Warstwa mszysta tego zespołu jest bardzo obficie rozwinięta. Tworzą ją nastę­

pujące gatunki: Drepanocladus aduncus, D. fluitans, Aulacomnium pa­

lustre, Leptobryum pyriforme, Mnium seligeri, Bryum uentricosum, Fis- sidens adiantoides. Niektóre z nich tworzą miejscami zwarte kobierce.

10. Sphagnum medio-rubelli S c h w i c h. 1933

Torfowisko wysokie w rezerwacie ma charakter zaroślowy ze zwar­

ciem karłowatych drzew do 80%. Z roślin zielnych duże pokrycie osiąga tu Eriophorum uaginatum (do 80%). Zwarty kożuch mszaków tworzą na­

stępujące gatunki: Sphagnum magellanicum, S. warnstorfii, S. apicula- tum, S. rubellum oraz Polytrichum strictum, Aulacomnium palustre.

W darni mchów występują rzadkie wątrobowce: Calypogeia sphagnicola, Cephalozia bicuspidata. Zaznacza się także udział gatunków borowych:

Pleurozium schreberi i Hylocomium splendens. Na starych okazach brzóz występuje Dicranum montanum i Ptilidium pulcherrimum.

11. Juncetum effusi Oberd. 1957

Wykształca się na słabo rozłożonej, stale podtopionej glebie torfowej.

Mimo dominacji Juncus effusus (zwarcie do 80%) panują tu rośliny z kla­

sy Scheuchzerio-Caricetea fuscae i Oxycocco-Sphagnetea. Z mchów wy­

stępują gatunki o szerokiej amplitudzie ekologicznej: Atrichum undula- tum, Calliergon cuspidatum, Leptobryum pyrijorme, Climacium dendroi­

des, Fissidens adiantoides oraz Polytrichum gracile.

w

12. Salici-Franguletum (M a 1 c. 1926) T x. 1937

Zespół utworzony głównie przez zarośla Salix aurita, S. cinerea, Fran­

gula alnus oraz Betula pubescens, B. uerrucosa, które zajmują duże powierzchnie przy rowie odwadniającym. Warstwę mszystą stanowią hy- grofilne mchy, takie jak: Sphagnum sąuarrosum, Calliergon cordifolium, Climacium dendroides. W miejscach podtopionych rozwijają się nato­

miast gatunki należące do klasy Phragmitetea.

13. Vaccinio uliginosi-Pinetum K 1 e i s t. 1929

Zespół ten wchodzi w skład otuliny rezerwatu. Jest on wykształcony w postaci typowej głównie w zachodniej części rezerwatu. Warstwę krze­

wów buduje sosna, brzoza i kruszyna. Zwarty kobierzec mchów, two­

rzących często kopce, budują: Sphagnum magellanicum, S. palustre, S. warnstorfii, Polytrichum commune, Pleurozium schreberi, Hyloco­

mium splendens, Dicranum polysetum. Na gnijących pniach rozwijają się masowo acydofilne gatunki gnijącego drewna i naziemne: Georgia pellucida, Pohlia, nutans, Dolichotheca seligeri i Plagiothecium laetum.

14. Vaccinio myrtilli-Pinetum (Kop. 1930) B r. - B 1. et V 1 i e g. 1939 Drzewostan boru świeżego stanowi sosna z domieszką brzozy i dębu.

W runie dominuje Vaccinium myrtillus, Melampyrum pratense, Trien- talis europaea i Vaccinium vitis-idaea. Warstwę mszystą tworzą w dużej masie rosnące borowe gatunki: Pleurozium schreberi, Polytrichum for- mosum, Dicranum polysetum, Hylocomium splendens. Niewielki jest na­

tomiast w strukturze płatów udział: Pohlia nutans, Polytrichum junipe­

rinum i Plagiothecium laetum.

15. Pino-Quercetum K o z ł. 1925

Jest to wiekowy bór mieszany wilgotny o strukturze drzewostanu — Pinus siluestris, Quercus robur, Betula verrucosa oraz małej domieszki Quercus sessilis i Picea abies. W runie z większą stałością występują:

Majanthemum bifolium, Luzula pilosa, Lycopus europaeus, Molinia coe-

rulea, Vaccinium myrtillus. Mchy natomiast tworzą niewielkie skupienia

mozaikowe. Lokalnie dominację osiągają takie gatunki, jak: Hylocomium

Tab. 1. Udział mszaków w zespołach roślin naczyniowych rezerwatu Brzeziczno The participation of mosses in the vascular plant associations in the Brzeziczno

reservation

Ajiblystegium serpens /Hedw./ B.S.G.

Atrichua undulatum /Hedw./ P. Beauw.

Aulacomnium androgynua /Hedw./ Schwaegr.

Aulacomnium palustre /Hedw./ Schwaegr.

Brachythecium rutabulua /Hedw./ B.S.G.

Brachythecium salebrosua /Web. et Mohr/ B.S.G.

Brachythecium velutinua /Kelw./ B.S.G.

Bryum pseudotriauetrua /Hedw./ Gaertn.

Calliergon cordlfoli.ua /Hedw./ Kindb.

Calliergon cuspldatum /Hedw./ Kindb.

Calliergon giganteua /Schlmp./ Kindb.

Calliergon straaineua /Brid./ Kindb.

Calypogeia sphagnicola /Am. et Pers./ K. MB 11.

Canpyliua Stellatum /Hedw./ C. Jena.

Cephalozia blcuspidata /L. / EAia.

Cephalozia lunulifolla /(Kia./ IXia.

Chiloscyphus polyanthus /L./ Corda Chiloscyphus pallescens /Hoffm./ Dum.

Climaćiua dendroides /Hedw./ Docy et Molk Dicranua polysetua Sw.

Dlcranua scopariua Hedw.

Dolichotheca seligeri /Brid./

Drepanocladus aduncus /Hedw./ Wamst.

Drepanocladus fluitans /Hedw./ Wamst.

Drepanocladus fluitans for. subaersa Drepanocladus wemlcosus /Mltt./ Wamst.

Fissidens adlantoides Hedw.

Fossoabronla wondraczeekii /Corda/ Dun.

Funarla hygroaetrica Hedw.

Hylocoaiua splendens /Hedw./ B.S.G.

Hypnua cupreasiforne Hedw.

teptobryua pyriformę /Hedw./ Wiła.

Leptodictyua kochii /B.S.G./ Wamst.

Leptodictyua rlparlua /Hedw./ Wamst.

Lophocolea heterophylla /Schrad./ Dua.

Marchantia polynorpha L.

Orthodlcranua flagellare /Hedw./ Loeske Orthodicranum montanum /Hedw./ Loeske Orthotrichua atrictua Hedw.

Pellla epiphylla /L./ Corda Plaglonnlum seligeri /B.S G./ Kop.

Plagiomnium affine /Funck/ Kop.

Plagiomnium cuśpidatum /Hedw./ Kop.

Plaglothecium laetum B.S.G.

Pleurozium 3chreberl /Brid./ Mltt.

Pohlla nutans /Hedw./ Lindb.

Pohlia nutans var. longiseta /Hub./ Delogne P. nutans var. sphagnetorua /Schinp./ Delogne Polytrichun coomune Hedw.

Polytrichum formosua Hedw.

Polytrichun graclle Olcks.

Polytrichun juniperinua Hedw.

Polytrichun strictun Brid.

Ptllidium pulcherrimum /Web./ Dun.

fylalsla polyantha /Hedw./ Schinp.

Radula complanata /L./ Dun.

ophagnun cuspldatum Hoffn.

Sphagnnn cuspldatum var. plunosa Schlap.

pphagnua fallaz /Kllnggr./ Kllnggr.

^Phagnua flnbrlatun Wlls.

ophagnun flexuosun Docy et Molk Sphagnua fuscun /Schinp./ Kllnggr.

^Phagnum magellanicum Brid.

^Phagnua nemoreua Scop.

-phagnum nemoreum var. subtlle /Rusa./ Nyhl.

^Pgagnum palustre L.

“Phagnum pulchrum /Braltnw./ Wamst.

ophagnum rubellum Wlls.

^Phagnua squarrosua /Braltnw./ Wamst.

opnagnua terea /Schlmp./ Angstr.

ophagnua wamstorfii Rusa.

Tetraphia pelluclda Hedw.

lo®enthypnun nltena /Hedw./ Loeske

II

i • 1 I

II •

. • . • I

1 II II ii III I III i III I I

I i I I I

. . . u I I

I

u 11 i III II

1 I i

IV III I ii III V IV

I III 1 II III

I II ii I I

V I

II I 11

iii

ii

i

i i

i I •

i

• II I

i • II II

i V III

V IV i II i I 1 111 lii 1 i 11 11 I

V 111 II 1 I ii 1 I

I I I

• • I I I • II III

I I •

i

I I I . IV III III

. I I

I

. i i I

. i i i I I

. I I 1

IV I I I I .. . I

. I

I I I I

I I . . 1

. . . I...I...I.

... I I II

: : : : . I I

I ii .

ii . i

. I . V . II

i V II

I I IV I . z II

. . . i

• • i I • ii . ^III I

i

I I iii

i

i

I II

. II li II i V II

1

I

i

V I II III IV III i IV .

V II

. . III IV I ii V II

I I

11

I

I III 11 I i IV . i

I I II III . ni I

i

i

1 1 11 I 11 ii i II . i I

. • I

• . . . • II . i

I I i I i

1 II 1 11 m

III . ii

i

i

• • II • II • • • • • • •

•

splendens, Atrichum undulatum, Pleurozium schreberi, Polytrichum for- mosum, Pohlia nutans, Brachythecium velutinum. Z epifitycznych ga­

tunków na pniach dębów występują pojedynczo: Hypnum cupressijorme, Frullania dilatata, Orthotrichum striatum, Radula complanata, Pylaisia polyantha. Tylko na najstarszych drzewach liczba stwierdzonych gatun­

ków w płatach wahała się od 2 do 4.

WYNIKI

Na terenie rezerwatu Brzeziczno stwierdzono występowanie 77 ta- ksonów mszaków, w tym 9 wątrobowców, 15 torfowców, 53 mchów właś­

ciwych. W porównaniu z opracowaniem torfowców Pojezierza Łęczyńsko- -Włodawskiego (4) oraz przyległego Polesia (5) nie stwierdzono wyraźnych różnic w udziale gatunków Sphagnum w zespołach roślinnych. Z rzad­

szych gatunków mszaków występują tu: Aulacomnium androgynum, Ca- lypogeia sphagnicola, Chiloscyphus pallescens, Fossombronia wondracze- kii, Pohlia nutans var. longiseta, Sphagnum fimbriatum, S. fuscum, S. teres. Udział mszaków w zespołach roślin naczyniowych rezerwatu Brzeziczno w zasadniczy sposób nie różni się od ich udziału w innych regionach Polski (4, 6). Szczegółowy udział brioflory w zespołach roślin naczyniowych rezerwatu zilustrowano przez wykazanie ich stałości w wy­

różnionych jednostkach (tab. 1).

PIŚMIENNICTWO

1. Fijałkowski D.: Szata roślinna jezior Łęczyńsko-Włodawskich i przyle­

gających do nich torfowisk. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio B, 131—206 (1959).

2. Fijałkowski D.: Stosunki geobotaniczne Lubelszczyzny. LTN. Ossolineum (1972).

3. Fijałkowski D.: Zbiorowiska roślinne rezerwatu wodno-torfowiskowego Brzeziczno na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. (1980 mskr.).

4. Karczmarz K.: Mszaki torfowisk obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Ann.

Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 27, 127—139 (1972).

5. Szafran B.: Torfowce Polesia. Prace Biura Melioracji Polesia. 1 (3), 1—14 (1930).

6. Urbanek H.: Udział i rola diagnostyczna mszaków oraz stosunki florystycz- no-fitosocjologiczne w przewodnich zespołach roślinnych regionu łódzkiego i je­

go pobrzeży. Łódź 1969 (maszynopis).

PE3IOME

Ha TeppMTopMH 3anoBeflHKKa BO^HO-TopcpHUMKOBoro EjKe3HHH0 oÓHapyjKeHO 77 TaKcOHOB MOxoo6pa3Hbix, b tom 'incjie 9 neHeHOHHMKOB, 15 ccparnyMOB, 53 3eJieHbix mxob . M3 peflKnx BMflOB 3flecb BCTpenaioTCH: Aulacomium androgynum, Calypogeia sphagnicola, Chiloscyphus pallescens, Fossombronia wondraczekii, Pohlia nutans var. longiseta, Sphagnum fimbriatum, S. fuscum, S. teres. ynacTwe MOxoo6pa3Hbix b coo6mecTBax cocyflncTbix pacTeHMił 3anOBeflHMKa b ochobhom He OTJiMnaeTCH ot hx ynacTMH b npyrnx pernoHax nojibmM. ynacTue 6pno<ł>jiopbi b coo6mecTBax co- cyflncTbix pacTeiiKii npoMjiJHOCTpupoBaHO nyTeM noKa3aiiMH nocTOHHCTBa nx bh ^ ob b 3 tmx pacTMTejibHbix coo6mecTBax u npeflCTaBJieno b Tabji. 1.

SUMM AR Y

In the area of the water—peat Brzeziczno reservation the author found 77

taxons of bryophytes, including 9 hepatics, 15 bog mosses, and 53 mosses proper. From

the rare bryophytes there occurred Aulacomium androgynum, Calypogeia sphagnicola,

Chiloscyphus pallescens, Fossombronia wondraczekii, Pohlia nutans var. longiseta,

Sphagnum fimbriatum, S. fuscum, S. teres. The participation of mosses in vascular

plant asociations in the reservation does not basically differ from that of other

regions in Poland. A detailed participation of the bryoflora in the vascular plant

associations is illustrated by their constancies in the Table 1.