Rijshoutconstructies in de waterbouw

(1)

Rijshout-constructies

in de

(2)

Rijshoutconstructies

in de waterbouw

stichting Productiviteit

Rijswerl<ers- en Steenzettersbednjf (PRS)

Instructieboek voor de opleiding in het rijswerk

en ter informatie voor uitvoerders en beheerders

Ingenieursbureau Van 't Hoff bv

S t i c h t i n g P r o d u c t i v i t e i t R i j s w e r k e r s - e n S t e e n z e t t e r s b e d r i j f P o s t b u s 4 0 3 2 2 6 0 A K L e i d s c h e n d a m I n g e n i e u r s b u r e a u V a n 't H o f f b v Z e i s t , j u n i 1 9 9 5

(3)

H o e w e l a a n d e z e u i t g a v e d e u i t e r s t e z o r g is b e s t e e d , k a n v o o r d e a a n w e z i g -h e i d v a n e v e n t u e l e ( z e t - ) f o u t e n e n o n v o l l e d i g -h e d e n n i e t w o r d e n i n g e s t a a n e n a a n v a a r d t PRS d e s w e g e g e e n a a n s p r a k e l i j k h e i d . A l l e r e c h t e n v o o r b e h o u d e n . N i e t s u i t d e z e u i t g a v e nnag w o r d e n v e r m e n i g -v u l d i g d e n / o f o p e n b a a r g e m a a k t d o o r m i d d e l -v a n d r u k , f o t o k o p i e , m i c r o f i l m of o p w e l k e a n d e r e w i j z e d a n o o k , z o n d e r v o o r a f g a a n d e t o e s t e m m i n g v a n PRS.

(4)

Inhoudsopgave

1 I n l e i d i n g 4

2 T o e p a s s i n g v a n r i j s h o u t c o n s t r u c t i e s 6

2.7 B e g r i p z i n k - e n k r a a g s t u k 6 2.2 V o o r b e e l d e n v a n t o e p a s s i n g e n v a n r i j s h o u t c o n s t r u c t i e s 6

3 B e g r i p p e n l i j s t 8

4 B e s c h r i j v i n g v a n e e n k l a s s i e k z i n k - o f k r a a g s t u k 11

4.7 K e u z e v a n d e r i c h t i n g v a n d e o n d e r d e l e n 11 4.2 R o o s t e r w e r k - e n r i j s h o u t l a g e n bij e e n k r a a g s t u k 1 2 4.3 B e t u i n i n g 1 4

5 B e s c h r i j v i n g v a n e e n z o o i s t u k 1 6

6 E i s e n a a n m a t e r i a a l e n t o e p a s s i n g e n v a n r i j s h o u t 17

6.7 M a t e r i a l e n 1 7 6.2 T o e p a s s i n g e n 1 9 6.3 I l l u s t r a t i e s v a n r i j s h o u t m a t e r i a a l 2 0

7 Het w i n n e n v a n r i j s h o u t tn d e g r i e n d 2 3

8 Het m a k e n v a n e e n z i n k - of k r a a g s t u k 2 9

8.7 D e z a t e 2 9 8.2 H e t v e r v a a r d i g e n v a n w i e p e n 2 9 8.3 W i j z e v a n m a k e n v a n e e n z i n k - o f k r a a g s t u k 31

9 V o o r b e e l d e n v a n h u l p c o n s t r u c t i e s 41

10 Het a f z i n k e n v a n e e n k r a a g s t u k e n v a n e e n z i n k s t u k 4 3

Bijlage R i j s m a t e r i a l e n e n riet v o o r

w a t e r b o u w k u n d i g e w e r k e n . NEN 7 4 7 . 4 7

P R S / R I j s h o u t c o n s t r u c t i e s i n d e w a t e r b o u w 3

(5)

3 ! =

n

G

Q

S

Inleiding

De toepassing van rijslioutconstructies in de waterbouwl(unde is door de opmars van l<unststofdoek sterk teruggedrongen. Omdat kunststofdoek wel waterdoorlatend is maar geen gronddeeltjes doorlaat en bovendien beduidend minder arbeidsintensief is bij het maken van de constructie en daarmee goed-koper dan het toepassen van rijshoutconstructies, wordt deze laatste techniek steeds minder toegepast. Deze ontwikkeling betekent dat ook de exploitatie van grienden waaruit het materiaal geleverd wordt voor de rijshoutconstructies eveneens op zijn retour is.

De visie op het gebruik van natuurlijk materiaal voor toepassing in oever-verdedigingen is de laatste tijd onderhevig aan herwaardering. Zowel door natuurbeheerders als door de rijkswaterstaat wordt beseft dat gebruik van rijs-hout wel degelijk levensvatbaar is. Voor wat betreft natuurbeheer gaat het om het in stand houden van de grienden langs de rivieren. Hierbij hoort adequaat onderhoud met als gevolg dat een regelmatige stroom van rijshout vrijkomt. In rijshoutconstructies vindt dat dan een nuttige toepassing.

Voor wat betreft rijkswaterstaat en ook andere beheerders, wordt meer en meer beseft dat met het onderhoud van oevers waarbij kunststofdoek is toe-gepast aanzienlijke kosten zijn gemoeid die worden veroorzaakt door de kosten van het verwijderen van dit doek indien de constructie moet worden vervangen.

Bovenstaande zienswijze heeft ertoe geleid dat met name in het Beneden-rivierengebied het toepassen van klassiek rijswerk in opmars is. De kennis van rijswerkconstructies en de ervaring die nodig is voor het maken van deze

con-structies is echter nog maar bij een beperkte groep van waterbouwers aanwezig. Gold vroeger dat de ervaring overging van vader op zoon en de vaklieden door-gaans uit een beperkte kring afkomstig waren uit de omgeving van de Biesbosch zoals bijvoorbeeld het "Werkendamse" en het "Sliedrechtse", in de hedendaagse tijd is er van deze vorm van overdracht echter steeds minder sprake.

Dit instructieboek is bedoeld om de kennis met betrekking tot het toepassen van rijshoutconstructies vast te leggen ten behoeve van al degenen die ermee te maken kunnen hebben. Dus zowel voor de mannen die de constructies maken als de uitvoerders van de aannemers en de betrokken beheerders.

I-iet initiatief voor het tot stand komen van dit boek is genomen door de Stichting Productiviteit Rijswerkers- en Steenzettersbedrijf (PRS).

Het doel van deze stichting is om "opleiding en/of scholing te bevorderen ter verkrijging van vakbekwaamheid voor het Rijswerkers- en Steenzettersbedrijf". In deze stichting participeren de Vereniging van Waterbouwers in Bagger- Kust-en OeverwerkKust-en (VBKO), de Rijkswaterstaat Kust-en het Regionaal bestuur Arbeids-voorziening Rijnmond.

(6)

Het voornemen is om dit boel< te gebruiken als lesmateriaal bij het opleiden van rijswerkers.

Dit instructieboek geeft een kort overzicht van oever- en

bodemver-dedigingen waarbij rijshoutconstructies worden toegepast. In een begrippenlijst zijn begrippen en termen beschreven die in het vak gebruikt worden aismede niet meer zo gangbare begrippen en termen.

Aan de hand van een aantal schetsen is de opbouw van een klassiek zink- en kraagstuk uitgelegd. De meest gebruikelijke eisen die aan het materiaal worden gesteld zijn in tabellen samengevat. Voor een goed begrip van het natuurlijke karakter van het materiaal is een hoofdstuk gewijd aan het winnen van rijshout in de griend, ivlet behulp van een serie foto's is het maken van een klassiek kraagstuk toegelicht.

Tevens worden enkele rijshouthulpconstructies beschreven. Tot slot zijn enkele gebruikelijke afzinkmethoden behandeld. De foto's van het maken en het afzinken van een kraagstuk zijn genomen tijdens de uitvoering van het aanleggen van milieuvriendelijke oeverconstructies langs de Amer en de Bergsche Maas, dat uitgevoerd is in opdracht van de dienstkring Merwede van het ministerie van Verkeer en Waterstaat.

De werkzaamheden voor het maken van dit boek zijn uitgevoerd door Ingenieursbureau Van 't Hoffbv in nauw overleg met deskundigen bestaande uit vertegenwoordigers uit het vakgebied. De samenstelling van deze commissie van deskundigen was als volgt:

ing. W. Drooger (voorzitter) ing. M.J. Ciljam

dhr. W. Hartog

inj. van 't Hoff (auteur) dhr H. Ippel

drs. P.H. Labohm (secretaris) juni 1995

P R S / R i j s h o u t c o n s t r u c t i e s i n d e w a t e r b o u w

(7)

Toepassing van

rijshoutconstructies

2.1 Begrip

zink-en kraagstuk

1} Zink- en aanverwante werl<en, benevens hoe en de wijze waarop. Ing. B. Hai<iceling. Nederlandse Vereniging Kust- en Oevenverken, Rotterdam, 1970. T e g e n w o o r d i g is d e t o e p a s s i n g v a n r i j s h o u t c o n s t r u c t i e s m e e s t al b e p e r k t t o t o e v e r e n b o d e m -b e s c h e r m i n g e n in r i v i e r e n e n k a n a l e n ^ ' . In b e i d e g e v a l l e n g a a t h e t in p r i n c i p e o m d e z e l f d e t y p e n r i j s h o u t c o n s t r u c t i e s . M e n s p r e e k t v a n z i n k s t u k k e n i n d i e n r i j s h o u t c o n -s t r u c t i e -s g e b r u i k t w o r d e n v o o r d e b e s c h e r m i n g v a n d e ( o p g a a n d e ) b o d e m . M e n s p r e e k t v a n k r a a g -s t u k k e n i n d i e n zij o p d e o e v e r , in h e t g e b i e d t u s s e n w i n d e n w a t e r , w o r d e n t o e g e p a s t e n v a n h a n g -s t u k k e n i n d i e n zij o n d e r l a a g w a t e r w o r d e n t o e g e p a s t . In f i g u u r 1 z i j n t e r i l l u s t r a t i e d e p o s i t i e s v a n k r a a g -e n z i n k s t u k k -e n w -e -e r g -e g -e v -e n . B e h a l v e als z i n k e n k r a a g s t u k -k e n w a r e n er in h e t v e r l e d e n t a l v a n a n d e r e t o e p a s s i n g e n v a n h e t g e b r u i k v a n r i j s h o u t i n d e w a t e r -b o u w . S o m m i g e d a a r v a n w o r d e n i n c i d e n t e e l n o g w e l t o e g e p a s t .

Voorbeelden van deze rijshout-constructies zijn:

- baardwerk, bleeslagen, kieltuinen, pakwerk, rijsbeslag. K o r t e b e s c h r i j v i n g e n v a n d e h i e r g e n o e m d e r i j s h o u t c o n s t r u c t i e s z i j n o p g e n o m e n in d e b e g r i p p e n -lijst, zie h o o f d s t u k 3. KRAACSTUK

fig. 1: Posities van zink- en kraagstukken.

2.2 V o o r b e e l d e n van

t o e p a s s i n g e n

v a n

rijshout-constructies

Enkele g e b r u i k e l i j k e t o e p a s -s i n g e n v a n r i j -s h o u t c o n -s t r u c t i e -s in o e v e r b e k l e d i n g e n z i j n :

Vo

O roe

ve

r v e

r d e d i g i n g

Een v o o r o e v e r v e r d e d i g i n g b e s t a a t u i t e e n s t o r t s t e e n k a d e d i e o p e e n z i n k s t u k g e p l a a t s t is. M e e s t a l is d e w a t e r s t a n d s v a r i a t i e b e p e r k t . D e k r u i n v a n d e k a d e l i g t e v e n b o v e n h e t g e m i d d e l d e w a t e r -n i v e a u . Ee-n v o o r b e e l d v a -n e e -n d e r g e l i j k e c o n s t r u c t i e is a a n g e g e -v e n in f i g u u r 2 . fig. 2: Vooroeververdediging

(8)

K a d e c o n s t r u c t i e

D e z e c o n s t r u c t i e b e s t a a t u i t e e n s t o r t s t e e n k a d e w a a r v a n d e k r u i n a a n s l u i t o p h e t a c h t e r l i g g e n -d e m a a i v e l -d . D e k a -d e is o p e e n z i n k s t u k g e p l a a t s t d a t a f g e s t o r t is m e t s t o r t s t e e n , zie f i g u u r 3. fig, 3: Kadeconstructie

K r i b

Een k r i b k a n b e s t a a n u i t e e n z a n d d a m w a a r v a n d e k r u i n v e r d e -d i g -d is m e t s t e e n (veelal z e t w e r k ) . H e t a a n d e s t r o m i n g v a n d e r i v i e r b l o o t g e s t e l d e d e e l v a n d e k r i b is v e e l a l o p g e b o u w d u i t k r a a g s t u k k e n d i e a f g e d e k t z i j n m e t s t o r t s t e e n e n a a n s l u i t e n t e g e n e e n rij p e r k o e n -p a l e n , zie f i g u u r 4 .

fiq. 4: Doorsnede Krib

A a n l i g g e n d e o e v e r v e r d e d i g i n g

D e z e b e s t a a t o n d e r w a t e r u i t e e n k r a a g s t u k a f g e d e k t m e t s t o r t s t e e n d i e a a n s l u i t t e g e n e e n rij p e r -k o e n p a l e n . H e t b o v e n w a t e r d e e l v a n h e t t a l u d k a n w o r d e n b e k l e e d m e t z e t s t e e n o p e e n o n d e r l a a g v a n b i j v o o r b e e l d g r a u w a c k e . O n d e r d e g r a u w a c k e w o r d t k u n s t s t o f d o e k t o e g e p a s t o m d e c o n s t r u c t i e t e g e n u i t s p o e l e n t e b e s c h e r m e n , zie f i g u u r 5. Er z i j n tal v a n v a r i a t i e s m o g e l i j k m e t b e t r e k k i n g t o t d e b e k l e d i n g v a n h e t b o v e n w a t e r t a l u d .

fig. 5: Doorsnede aanliggende oeververdediging

(9)

Begrippenlijst

O n d e r s t a a n d e b e g r i p p e n l i j s t b e v a t t e r m e n d i e g e b r u i k e l i j k z i j n b i j r i j s h o u t c o n s t r u c t i e s . V o o r d i r e c t b e t r o k k e n e n z i j n d e z e b e g r i p p e n m e e s t a l w e l b e k e n d . E c h t e r t e n b e h o e v e v a n k e n n i s o v e r d r a c h t e n t o e g a n k e l i j k h e i d v o o r e e n b r e d e g r o e p v a n b e l a n g h e b b e n d e n zal d e z e lijst z e k e r z i j n n u t h e b b e n . S o m m i g e t o e p a s s i n g e n w a a r d e z e t e r m e n n a a r v e r w i j z e n z i j n n i e t m e e r g a n g b a a r . V o l l e d i g h e i d s h a l v e z i j n zij t o c h o p g e n o m e n m e t e e n k a n t t e k e n i n g .

Rijsmateriaal

B E G R I P B E S C H R I J V I N G RIJZEN OF RIJSHOUT

Tenen, twijgen of tal<l<en van wilgetiout,

maar ool< van eike-, ameril<aans eike-, berke-, esse-, esdoorn-, hazelaarhout.

RIJSBOS In bossen aangeleverd gebleesd rijsmateriaal die alleen aan het ondereinde mogen zijn bijgesnoeid.

H O L L A N D S RIJSHOUT

Rijshout: meestal gesnoeid wilgehout uit buiten- en binnengrienden, het is fijner dan Gelders rijshout; wordt nog maar nauwelijks toegepast.

GELDERS RIJSHOUT

Dit Is thans de gebruikelijke benaming voor rijshout afkomstig uit buiten- en binnengrienden.

BLEES Zijtakken van rijshout.

BLEESEINDEN Topeinden van rijshout.

BLEESLATTEN Geselecteerde rijshouttenen zonder zijtakken behoudens de top.

L A T T E N Over volle lengte gesnoeid en getopt rijshout.

B O U T E I N D E N Gehakte ondereinden van Gelders rijshout.

T U I N L A T T E N Zie bleeslatten.

S T A A K , STEEKPAAL OF PAAL

Gepunt paaltje van rijshout (1,00 a 1,20 m lang, omtrek 9 a 10 cm), wordt gebruikt ten behoeve van betuining.

(10)

C o n s t r u c t i e

-o n d e r d e l e n

B E G R I P B E S C H R I J V I N G V L E C H T T U I N , T U I N OF B E T U I N I N G

Een rij (steel<)palen met vlechtwerl< van tuinlatten ten behoeve van het op zijn plaats houden van stortsteen (zink-, kraagstukken) en bevestigen van rijs- of rietlagen op de oever

W I E P Rollen van gebundeld gebleesd rijshout, omtrek minimaal 0,30 m en lengten tot circa 30 m.

A F T R E K L A A G De bleeseinden van de ene rij bedekken de bouteinden van de volgende rij rijshout, dit levert een gladde boven-zijde: bij taludafdekkingen werkend van boven naar beneden, de bouteinden zijn naar beneden gericht.

OPTRE K L A A G De bleeseinden van de ene rij bedekken de bouteinden van de volgende rij rijshout, dit levert een gladde boven-zijde: bij taludafdekkingen werkend van beneden naar boven, de bouteinden zijn naar boven gericht.

Opmerking: het verschil tussen aftreklaag en optreklaag komt alleen tot uiting bij taludafdekkingen.

De bleeseinden van de ene rij bedekken de bouteinden van de volgende rij rijshout, dit levert een gladde boven-zijde: bij taludafdekkingen werkend van beneden naar boven, de bouteinden zijn naar boven gericht.

Opmerking: het verschil tussen aftreklaag en optreklaag komt alleen tot uiting bij taludafdekkingen.

U I T S C H O T L A A G Bouteinden van de ene rij bedekken de bleeseinden van de volgende rij rijshout, dit levert een gladde onderzijde: wordt niet meer toegepast.

ROOSTERWERK In vierkant patroon gebonden wiepen hart op hart afstand 1,0 m (vroeger 0,9 m).

Zeven palen, over 2/3 gedeelte van hun lengte in de vul-ling van een zinkstuk gebracht, één paal daarvan in het midden en de andere, elkaar in schuine richting kruisend, daaromheen (RAW) ten behoeve van aanbrengen anker-trossen voor afzinken; thans niet meer in gebruik.

PROP Zeven palen, over 2/3 gedeelte van hun lengte in de

vul-ling van een zinkstuk gebracht, één paal daarvan in het midden en de andere, elkaar in schuine richting kruisend, daaromheen (RAW) ten behoeve van aanbrengen anker-trossen voor afzinken; thans niet meer in gebruik.

O v e r i g e

b e g r i p p e n bij

c o n s t r u c t i e

-o n d e r d e l e n

B E G R I P B E S C H R I J V I N G W I E P E N

K N I J P B A N D Banden van taaie wilgetenen met een gemaakte lus voor het samenbinden van rijshout tot wiepen, afstand 0,5 m. Wordt thans niet meer toegepast.

W I E P B A N D Banden van extra taaie wilgetenen die tussen de knijp-banden worden aangebracht, 2 a 3 stuks. Wordt thans niet meer toegepast.

R O O S T E R W E R K

S J O R R I N G T O U W Touw waarmee wiepen aan elkaar worden gebonden tot een roosterwerk en waarmee vervolgens het onder-en bovonder-enroosterwerk aan elkaar wordonder-en vastgeknoopt.

T U I N E N BREIEN OF V L E C H T E N

Het aanbrengen van latten bij het maken van een tuin.

STEEK Het gelijktijdig vlechten van meerdere latten achter een staak.

P R S / R I j s h o u t c o n s t r u c t i e s i n d e w a t e r b o u w

(11)

BESLAGROEDE Latten aan het einde van een tuin die om een staal< worden gelegd ter ondersteuning van de eerste staak en voor het op hoogte brengen van het begin en einde van de tuin (minimaal 2).

S L U I T L A T T E N Latten aan het begin en einde van een tuin die aan de voor- en achterkant aansluiten tegen de laatste staak.

Constructies

2) Algemene Bepalingen (A.B.) voor de aanbesteding, de uitvoering en /iet onderhoud der werken van de zeewering en oeververdediging der calamiteuze polders of waterschap-pen in Zeeland. Middelburg 1942.

3) Algemene voorschriften voor de uitvoering en het onderhoud van werken onder beheer van het Departement van Waterstaat (A.V. 1938/1939). B E G R I P B E S C H R I J V I N G DRIJVENDE RIJS-H O U T C O N S T R U C ¬ TIE ( Z I N K S T U K , K R A A G S T U K )

Constructie bestaande uit onder- en bovenroosterwerken van wiepen waartussen rijshoutlagen (soms met rietlagen) zijn aangebracht.

B A A R D W E R K 2> Vlijlagen van rijsbossen schuin over elkaar gelegd langs de laagwaterlijn met de blezen naar beneden, behoudens de onderste slag, en bezet met vlechttuinen.

Afgedekt met stortsteen. Alternatief voor een kraagstuk. Wordt niet meer toegepast.

BLEESLAAG 3) Vlijlagen van los rijshout op een onderrooster van wiepen die als uitschottaag en optreklaag loodrecht over elkaar worden gelegd tegen de buitenkant van een perkoenpalen-rij en bezet met vlechttuinen. Afgedekt met stortsteen (meestal 10-60 kg). Toepassing: beperkt aangevallen oever in de getijzone. Wordt niet meer toegepast. Vlijlagen van los rijshout op een onderrooster van wiepen die als uitschottaag en optreklaag loodrecht over elkaar worden gelegd tegen de buitenkant van een perkoenpalen-rij en bezet met vlechttuinen. Afgedekt met stortsteen (meestal 10-60 kg). Toepassing: beperkt aangevallen oever in de getijzone. Wordt niet meer toegepast. Vlijlagen van los rijshout op een onderrooster van wiepen die als uitschottaag en optreklaag loodrecht over elkaar worden gelegd tegen de buitenkant van een perkoenpalen-rij en bezet met vlechttuinen. Afgedekt met stortsteen (meestal 10-60 kg). Toepassing: beperkt aangevallen oever in de getijzone. Wordt niet meer toegepast.

PAKWERK Ongebonden afval van rijshout dat tussen staken wordt gestapeld ten behoeve van verdediging van de vooroever

Wordt niet meer toegepast.

K I E L T U I N Betuining onderaan het talud van een sloot, bedoeld om het talud vast te houden.

RIJSBESLAG Een laag van los rijshout (0,1 a 0,15 m) haaks op het talud gelegd waarbij, met uitzondering van de onderste slag, de bleeseinden naar beneden liggen;

het rijshout wordt op zijn plaats gehouden door gegalva-niseerd ijzerdraad dat op een onderlinge afstand van 0,8 m in langsrichting van het talud is gespannen en aan paaltjes is gespijkerd, paalafstand 0,4 a 0,5 m.

Bij bestorUng (bv. 5-40 kg steen) wordt deze functie door een betuining overgenomen. De onderste rijshoutslag sluit aan op een rij perkoenpalen.

Toepassing: respectievelijk tijdelijk en licht aangevallen talud (1:4) In de getij- en golfaanvalzone.

RIETBESLAG Constructie komt overeen met rijsbeslag waarbij in plaats van rijshout los gespreid (blad)riet of rietmatten worden toegepast.

Toepassing: veelal zonder bestorting als tijdelijke con-structie ter bescherming van de ingezaaide ondergrond.

Z O O L S T U K Zink- of kraagstuk bestaande uit een roosterwerk van wiepen op kunststofdoek.

(12)

Beschrijving van

een l<lassiel<

zinl<- of l<raagstul<

4.1 Keuze v a n de

r i c h t i n g v a n de

o n d e r d e l e n

Een klassiek z i n k - o f k r a a g s t u k b e s t a a t u i t e e n o n d e r e n b o v e n -r o o s t e -r w e -r k v a n w i e p e n m e t d a a -r t u s s e n l a g e n v a n r i j s t i o u t . D e a f s t a n d t u s s e n d e w i e p e n w a s v r o e g e r 0 , 9 m e n t h a n s 1,0 m z o -d a t r o o s t e r s v a n 1 x 1 m o n t s t a a n . D e a f s t a n d v a n 0 , 9 m w e r d b e p a a l d d o o r d e l e n g t e v a n h e t r i j s h o u t in d e g r o n d l a a g ( e e r s t e r i j s h o u t l a a g t u s s e n d e w i e p e n ) . H i e r v o o r w e r d v r o e g e r H o l -l a n d s r i j s h o u t g e b r u i k t w a a r v a n d e l e n g t e 2 t o t 2 , 5 m b e d r a a g t z o d a t d e rijzen d o o r t w e e w i e p e n w e r d e n o n d e r s t e u n d . T h a n s w o r d t a l l e e n n o g G e l d e r s r i j s h o u t t o e g e -p a s t d a t l a n g e r is, z o d a t d e a f s t a n d v a n d e w i e p e n g r o t e r k a n z i j n . A f h a n k e l i j k v a n d e g o l f - e n s t r o o m o m s t a n d i g h e d e n v a n d e l o c a t i e w a a r d e z i n k o f k r a a g s t u k -k e n w o r d e n t o e g e p a s t ( e r o s i e ) , w o r d e n t w e e o f d r i e l a g e n r i j s h o u t t o e g e p a s t d i e l o o d r e c h t o p e l k a a r w o r d e n g e l e g d . D e r i c h t i n g w a a r i n h e t r o o s t e r w e r k e n d e r i j s l a g e n in h e t z i n k - o f k r a a g s t u k w o r d e n g e p l a a t s t w o r d t b e p a a l d d o o r p r a k -t i s c h e u i -t v o e r i n g s o v e r w e g i n g e n e n , o m v e r s c h i l l e n d e r e d e n e n , d o o r d e g e w e n s t e r i c h t i n g v a n d e d e k l a a g ( b o v e n s t e r i j s h o u t l a a g ) . O m d a t er e e n v e r b a n d is t u s -sen d e p o s i t i e v a n d e w i e p e n in h e t o n d e r - e n b o v e n r o o s t e r w e r k e n d e r i j s h o u t l a g e n , is bij d e k e u z e v a n d e r i c h t i n g v a n é é n v a n d e o n d e r d e l e n in d e r i j s h o u t c o n s t r u c t i e d e r i c h t i n g v a n d e o v e r i g e d e l e n v a s t g e l e g d .

Z i n k s t u k k e n

Bij z i n k s t u k k e n zal m e n in v e r b a n d m e t m i n i m a l e s t r o o m -w e e r s t a n d t i j d e n s h e t s l e p e n e n h e t a f z i n k e n v a n h e t s t u k d e r i j s h o u t -l a g e n z o v e e -l m o g e -l i j k p a r a -l -l e -l a a n d e s t r o o m l e g g e n . D i t is v o o r n a m e -lijk v a n b e l a n g b i j e e n z i n k s t u k m e t d r i e l a g e n r i j s h o u t . W a n n e e r d e b o v e n s t e r i j s h o u t l a a g ( d e k l a a g ) p a r a l l e l a a n d e s t r o o m l i g t is d i t o o k h e t g e v a l m e t d e o n d e r s t e rijsh o u t l a a g ( g r o n d l a a g ) . Bij e e n z i n k -s t u k m e t t w e e l a g e n r i j -s h o u t i-s d e r i c h t i n g v a n d e r i j s l a g e n n i e t v a n i n v l o e d o m d a t h i e r a l t i j d é é n l a a g p a r a l l e l a a n d e s t r o o m l i g t e n é é n laag l o o d r e c h t o p d e s t r o o m . Bij h e t a f z i n k e n m e t b e h u l p v a n e e n z i n k b u i s ( - b a l k ) w o r d t h e t z i n k s t u k o p d e b o d e m g e d r u k t e n v a n a f d a t p u n t a a n g e s t o r t m e t s t o r t s t e e n . Bij r e l a t i e f o n d i e p w a t e r k o m e n d e s t e n e n d a n t e l k e n s o p e e n m i n o f m e e r h o r i z o n t a a l g e d e e l t e v a n h e t z i n k s t u k t e r e c h t . D e z e s i t u a t i e k o m t in h e t a l g e m e e n o p d e r i v i e r e n v o o r . H i e r w o r d t o p s t r o o m g e z o n k e n e n h e t s t u k w o r d t d o o r d e z e s t r o o m n a a r d e b o d e m g e d r u k t . V o o r d e z e o m s t a n d i g h e d e n is er g e e n d u i d e -lijke v o o r k e u r v o o r d e r i c h t i n g v a n d e r i j s h o u t l a g e n a a n t e g e v e n . Bij h e t a f z i n k e n o p d i e p w a t e r is d e kans reëel d a t er g r o t e h e l l i n g e n z u l l e n o p t r e d e n o v e r h e t z i n k s t u k t i j d e n s h e t a f s t o r t e n . D e z e h e l -l i n g e n t r e d e n o p in d e s t o r t r i c h t i n g e n v e r o o r z a k e n h e t w e g r o l l e n v a n n P R S / R i j s h o u t c o n s t r u c t i e s i n d e w a t e r b o u w

(13)

n

s d e s t o r t s t e e n . O m d i t t e v o o r l < o m e n w o r d t bij s o m m i g e zinl<techniel<en h e t zinkstul< m e t een h u l p p o n t o n v o o r z i e n v a n e e n z i n k b u i s (-balk), zoveel m o g e l i j k g e s t r e k t g e h o u d e n , zie h o o f d s t u k 1 0 . Daarnaast zal er m i n d e r sprake zijn van g r o t e h e l l i n g e n i n -d i e n h e t zinkstuk in -d e s t o r t r i c h t i n g zo stijf m o g e l i j k is g e c o n s t r u e e r d .

Bij h e t toepassen v a n d r i e lagen r i j s h o u t w o r d t e e n g r o t e r e stijfheid v e r k r e g e n i n d i e n d e rijzen v a n d e o n d e r - e n b o v e n l a a g in d e r i c h t i n g v a n d e s t r o o m w o r d e n g e l e g d . I n d i e n t w e e l a g e n r i j s h o u t w o r d e n t o e g e p a s t is d e r i c h t i n g v a n d e rijzen n i e t v a n i n v l o e d o p d e s t i j f h e i d v a n h e t z i n k s t u k .

K r a a g s t u k k e n

Bij k r a a g s t u k k e n zal m e n d e b o v e n s t e laag r i j s h o u t ( d e k l a a g ) bij v o o r k e u r haaks o p d e o e v e r l e g g e n o m te v o o r k o m e n d a t d e s t o r t s t e e n d e rijzen o p z i j d r u k t , w a t h e t g e v a l z o u zijn i n d i e n d e v u l l a a g parallel a a n d e oever w o r d t g e l e g d . Bij e e n k r a a g -s t u k m e t t w e e l a g e n r i j -s h o u t l i g t d e o n d e r s t e w i e p v a n h e t o n d e r r o o s t e r -w e r k eveneens haaks o p h e t t a l u d . H e t e v e n t u e e l a f g l i j d e n v a n e e n kraagstuk als g e v o l g v a n e e n te g e r i n g e h a a k w e e r s t a n d m e t d e o n d e r g r o n d w o r d t bij o n d i e p e oevers v o o r k o m e n d o o r h e t k r a a g -stuk aan d e t e e n o p t e s t u i k e n d o o r h e t stuk m e t b e s t o r t i n g enkele m e t e r s o v e r d e h o r i z o n t a l e b o d e m d o o r te z e t t e n . Bestaat deze m o g e l i j k h e i d n i e t d a n spreekt m e n v a n een h a n g s t u k e n zal bij e e n k l e i b o d e m d e o n d e r s t e w i e p v a n h e t o n d e r r o o s t e r parallel aan h e t t a l u d w o r d e n g e l e g d o m e e n z o g r o o t m o g e l i j k e h a a k w e e r s t a n d te v e r k r i j g e n .

4.2 Roosterwerken r i j s h o u t

-lagen bij

een kraagstuk

In d e z e p a r a g r a a f w o r d t , bij w i j z e v a n v o o r b e e l d , d e o p b o u w v a n e e n k r a a g s t u k v o o r z i e n v a n t w e e l a g e n r i j s h o u t n a d e r b e s c h r e -v e n , u i t g a a n d e -v a n d e g e w e n s t e r i c h t i n g v a n d e b o v e n s t e l a a g rijs-h o u t rijs-haaks o p rijs-h e t t a l u d . O m d a t d e r i c h t i n g v a n d e v e r s c h i l l e n d e o n d e r d e l e n v a n d e c o n s t r u c t i e m e t elkaar in v e r b a n d s t a a n , k a n u i t d e z e b e s c h r i j v i n g o p e e n v o u d i g e w i j z e o o k d e o p b o u w v a n e e n z i n k s t u k m e t t w e e o f d r i e r i j s h o u t l a g e n w o r d e n a f g e l e i d .

O n d e r r o o s t e r

D e o n d e r s t e w i e p e n i n h e t o n d e r r o o s t e r w e r k k o m e n h a a k s o p h e t t a l u d t e l i g g e n e n d a a r m e e l o o d r e c h t o p d e s t r o o m r i c h t i n g . D e b o v e n s t e w i e p e n i n h e t o n d e r r o o s t e r w e r k w o r d e n l o o d -r e c h t o p d e o n d e -r s t e w i e p e n g e l e g d e n k o m e n d a a r m e e p a r a l l e l a a n d e r i c h t i n g v a n d e s t r o o m t e l i g g e n , zie f i g u u r 6. ONDERROOSTER STROOMRICHTING

(14)

R i j s h o u t g r o n d l a a g

D e r u i m t e t u s s e n d e w i e p e n v a n d e o n d e r r o o s t e r l a a g w o r d t o p g e v u l d m e t r i j s h o u t ( g r o n d l a a g ) . D e z e laag k o m t d u s e v e n w i j d i g a a n d e b o v e n s t e w i e p e n d a a r m e e p a r a l l e l a a n d e r i c h t i n g v a n h e t t a l u d t e l i g g e n , zie f i g u u r 7. D e b o u t e i n d e n , d i t z i j n d e g e -h a k t e o n d e r e i n d e n v a n -h e t r i j s -h o u t . w o r d e n t e g e n d e s t r o o m in g e l e g d . O p d e z e w i j z e l i g t h e t sterkste e i n d e v a n h e t r i j s h o u t in d e m e e s t a a n g e v a l l e n r i c h t i n g . V o o r e e n g o e d e a a n -s l u i t i n g v a n d e rij-sbo-s-sen w o r d e n d e b l e e s e i n d e n o p d e b o u t e i n d e n v a n d e a a n g r e n z e n d e bos g e l e g d . BOUTEINDEN GRONDLAAG STROOMRICHTING

fig. 7: Eerste vullaag van rijshout, bouteinden tegen de stroomrichting in leggen.

R i j s h o u t d e k l a a g

D e v o l g e n d e l a a g r i j s h o u t , d e d e k l a a g , w o r d t w e e r l o o d r e c h t o p d e eerste v u l l a a g g e p l a a t s t , zie f i g u u r 8. Bij t o e p a s s e n v a n e e n k r a a g s t u k k o m e n d e b l e e s e i n d e n o p h e t t a l u d naar b e n e d e n t e l i g g e n . Een u i t z o n d e r i n g h i e r o p is d e e e r s t e slag r i j s h o u t in d e d e k l a a g , d e z e k o m t t e n b e h o e v e v a n e e n g o e d e a a n s l u i t i n g m e t d e a a n l i g -g e n d e sla-g r i j s h o u t j u i s t a n d e r s o m t e l i g g e n . D e d i k t e v a n d e g r o n d -laag e n d e k l a a g w o r d t in h e t b e s t e k v o o r g e s c h r e v e n , e e n g e b r u i k e l i j k e m a a t h i e r v o o r is r e s p e c t i e v e l i j k 0 , 1 0 e n 0,1 5 m . Bij e v e n t u e l e t o e -p a s s i n g v a n e e n d e r d e l a a g r i j s h o u t d i e l o o d r e c h t o p d e t w e e d e v u l l a a g w o r d t g e p l a a t s t m o e t t e n g e v o l g e v a n d e v o o r w a a r d e d a t d e b o v e n -ste l a a g haaks o p h e t t a l u d k o m t t e l i g g e n , d e h i e r b o v e n b e s c h r e v e n o p b o u w v a n h e t k r a a g s t u k 9 0 ° w o r -d e n g e -d r a a i -d . D e -d i k t e v a n -d e z e d e k l a a g b e d r a a g t e v e n e e n s 0 , 1 5 m . J f BLEESEINDEN

fig. 8: Aanbrengen van tweede laag rijshout, bij kraagstukken bleeseinden naar onderkant talud.

(15)

B o v e n r o o s t e r

D e r i j s h o u t l a g e n w o r d e n af-g e d e k t m e t e e n b o v e n r o o s t e r w e r k . D e r i c h t i n g v a n d e w i e p e n w o r d t n u b e p a a l d d o o r d e r i c h t i n g v a n d e d e k l a a g w a a r o p d e e e r s t e w i e p l o o d r e c h t w o r d t a a n g e b r a c h t , zie f i g u u r 9. BOVENROOSTER

fig. 9: Aanbrengen van bovenrooster.

B e t u i n i n g

Een b e t u i n i n g b e s t a a t u i t e e n v l e c h t w e r k v a n t u i n l a t t e n d i e m e t p a l e n o p h e t b o v e n r o o s t e r w e r k w o r d e n b e v e s t i g d . V o l g e n s d e RAW 4) m o e t d e a f s t a n d t u s s e n d e p a l e n 0 , 4 0 m h a r t o p h a r t b e d r a g e n e n d e l e n g t e v a n d e p a l e n 0 , 8 0 t o t 1,0 m . D e h o o g t e v a n d i t v l e c h t w e r k m o e t v o l g e n s d e R A W 0 , 1 8 m b e d r a g e n .

4) Standaard RAW Bepalingen. Stichting Centrum voor Regelgeving en Onderzoek In de Grond, Water-en WegWater-enbouw Water-en de Verkeers-techniek (CROW). Ede, 1990.

De betuining heeft de volgende functies:

- Het op zijn plaats houden van de stortsteen tijdens het zinken, immers het zinkstuk zal niet netjes horizontaal naar de bodem zinken. - Het op zijn plaats houden van

stortstenen, die op een kraagstuk onder een helling komen te liggen. De positie van de betuining op het rijswerk is als volgt:

- De betuining wordt om de andere wiep aangebracht, de afstand tussen de tuinen is dus circa 2,0 m. - Bij een zinkstuk wordt op de twee

buitenste wiepen een betuining aangebracht, dit is het zogenaam-de gangboord. De afstand tussen de tuinen bedraagt hier dus circa

1,0 m. Vervolgens wordt weerom de andere wiep een betuining aan-gebracht.

(16)

Z i n k s t u k

Bij e e n zinkstul< w o r d t , m e t z o w e l in l a n g s - als in d w a r s r i c h t i n g u i t z o n d e r i n g v a n h e t g a n g b o o r d , g e p l a a t s t , e e n s o o r t r o o s t e r w e r k d e b e t u i n i n g o v e r h e t h e l e r i j s w e r k d u s . Z i e f i g u u r 1 0 .

fig. i 0: Betuining bij een zinl<stul<.

K r a a g s t u k

Bij e e n k r a a g s t u k w o r d t d e l a n g s r i c h t i n g v a n h e t t a l u d z o d a t b e t u i n i n g b e p e r k t t o t d e t a l u d - d e s t o r t s t e e n n i e t n a a r b e n e d e n z o n e , w a a r d e t u i n e n p a r a l l e l a a n k a n r o l l e n . Z i e f i g u u r 1 1 . elkaar w o r d e n a a n g e b r a c h t in d e

fig. 17; Betuining bij een l<raagstul<.

(17)

Beschrijving

van een zooistuk

Bij e e n r i j s h o u t s t u l < m e t f i l t e r -doel<, z o o i s t u k g e n o e m d , is d e f u n c t i e v a n d e r i j s b o s s e n o v e r g e -n o m e -n d o o r h e t d o e k . Een d e r g e l i j k d o e k ( d e z o o l ) is z a n d d i c h t m a a r w a t e r d o o r l a t e n d . D e z e c o n s t r u c t i e is e e n v o u d i g e r d a n e e n klassiek r i j s h o u t s t u k ; e e n w i e p e n r o o s t e r d i r e c t a a n g e b r a c h t o p h e t f i l t e r d o e k . Z i e f i g u u r 1 2 . In h e t f i l t e r d o e k is d a a r t o e p o l y p r o p y l e e n s j o r r i n g t o u w a a n -g e b r a c h t in e e n raster v a n 1 x 1 m . D e w i e p e n w o r d e n h i e r s t e v i g a a n v a s t g e k n o o p t . D e l e n g t e v a n d e w i e p e n m o e t v o l g e n s d e R A W t e n m i n s t e g e l i j k z i j n a a n d e l e n g t e d a n w e l d e b r e e d t e v a n h e t d o e k . O m h e t d o e k t e b e s c h e r m e n t e g e n b e s c h a d i g i n g als g e v o l g v a n h e t s t o r t e n v a n s t e e n , w o r d t o p h e t k u n s t s t o f d o e k o o k w e l e e n r i e t m a t a a n g e b r a c h t . D e n a d e l e n v a n e e n d e r g e l i j k e c o n s t r u c t i e v e r g e l e k e n m e t e e n klassiek r i j s h o u t s t u k , z i j n d e relatief h o g e k o s t e n b i j e v e n t u e e l o p r u i m e n v a n d e c o n s t r u c t i e e n e e n m i n d e r g o e d e b i n d i n g m e t d e o n d e r g r o n d d a n klassieke z i n k - e n k r a a g s t u k k e n .

(18)

o

Eisen aan materiaal

en toepassingen

van rij;

6.1 M a t e r i a l e n

D e eisen d i e a a n r i j s h o u t w o r d e n g e s t e l d d a t g e b r u i k t w o r d t v o o r r i j s h o u t c o n s t r u c t i e s z i j n b e s c h r e v e n in N E N 7 4 7 ^ ) , z i e b i j -l a g e . D e b e -l a n g r i j k s t e e i s e n z i j n s a m e n g e v a t in t a b e l 1 .

5) Rijsmateriolen en riet voor waterbouwtiundige werken. NEN 747. Delft, 1960. M A T E R I A L E N E I S E N RIJSBOSSEN A L G E M E E N GELDERSE RIJSBOSSEN

RIJSMATERIALEN De lijzen moeten taai, gaaf en niet misgroeitJ zijn.

Rijzen mogen niet verstil<t, vermolmrJ, verbroeiri, verschimmeld of verrot zijn.

De bast moet vast om de tenen, twijgen, takken afstam-men Uggen en mag niet gebarsten of gebladderd zijn. Rijsmaterialen moeten in bossen worden aangeleverd. De rijsbossen moeten goed gevuld zijn en uitsluitend rijzen bevatten die alleen aan de ondereinde mogen zijn bijgesnoeid.

De rijsbossen mogen geen ander gewas bevatten. De bossen moeten gebonden zijn met twee sterke banden. De omtrek van de bossen gemeten juist onder de boven-ste band mag maximaal 0,10 m minder bedragen dan de omtrek gemeten juist boven de onderste band.

Gelderse rijsbossen moeten tenminste voor 9/10 gedeelte bestaan uit goed gebleesde wilge-, eike-, Amerikaans eike-, berke-, esse-, esdoorn-, en (of) hazelaarrijzen. Zij mogen voor niet meer dan 1/10 deel bestaan uit elzerijzen. De onderste band moet zijn aangebracht op 0,30 m en de bovenste band op 1,50 m a 2 m uit de ondereinden. De bossen moeten nagenoeg cirkelvormig zijn gemaakt. De lengte van de bossen moet tenminste 3,50 m bedragen. De omtrek van de bossen moet onmiddellijk boven de onderste band bij het maken in groene toestand ten min-ste 0,70 m bedragen en na indrogen tenminmin-ste 0,65 m. Samengeknepen op 2,80 m uit de ondereinden bedraagt de omtrek van de bossen van wilgerijzen 0,25 m en bossen van andersoortige rijzen 0,20 m.

P R S / R i j s h o u t c o n s t r u c t i e s i n t i e w a t e r b o u w

(19)

GELDERSE RIJS-BOSSEN GESCHIKT V O O R W I E P E N GELDERSE RIJS-BOSSEN GESCHIKT V O O R V U L L I N G LATTEN, BLEES-LATTEN, PALEN, STAKEN EN SLIETEN L A T T E N BLEESLATTEN PALEN EN STAKEN SLIETEN

Maximaal 3 rijzen per bos mogen een omtrek hebben tussen de 0,10 m en de 0,12 m.

Dikkere rijzen zijn niet toelaatbaar

Maximaal 3 rijzen per bos mogen een omtrek hebben tussen de 0,1 S m en de 0,18 m.

Dikkere rijzen zijn niet toelaatbaar

Deze moeten gelijkmatig zijn gegroeid, opgesnoeid, veerkrachtig en zoveel mogelijk van gelijke dikte zijn. Latten moeten zijn van wilge-, esse-, eike-,

of Amerikaans eikehout.

Over de volle lengte glad opgesnoeid afgetopt. De lengte bedraagt tenminste 3,50 m, de omtrek gemeten op de halve lengte bedraagt minimaal 0,05 m en maximaal 0,08 m.

Latten worden geleverd in bossen van 25 stuks. Over de volle lengte glad opgesnoeid behoudens de top. Bleeslatten worden geleverd in bossen van 25 stuks. Palen en staken moeten zijn van wilge-, esse-, eike-, of Amerikaans eikehout.

Mastenstaken moeten een ronde omtrek hebben en rech-te naaldhoutstammen zijn.

De afmetingen zijn als volgt:

minimum omtrek:

lengte min. max. palen 1,20 m 0,10 0,12 staken 1,35 m 0,13 0,16 mastenstaken

- dikke 1,00 m 0,15 0,18 - dunne 1,00 m 0,10 0,15 Slieten moeten zijn van wilge-, esse-, eike-, of Amerikaans eikehout waarvan de boveneinden zijn afgehakt. De lengte moet tenminste 2,20 m bedragen, de omtrek tenminste 0,13 m en ten hoogste 0,18 m.

(20)

6.2 Toepassingen

D e b e l a n g r i j k s t e eisen d i e a a n d e t o e p a s s i n g e n v a n r i j s h o u t w o r d e n g e s t e l d z i j n s a m e n g e v a t in t a b e l 2 . D e z e eisen z i j n o n t l e e n d a a n h e t s t a n d a a r d R A W b e s t e k s ' . D a a r n a a s t is h e t g e b r u i k e l i j k d a t in b e s t e k k e n a d d i t i o n e l e e i s e n w o r -d e n o p g e n o m e n , -d a n w e l v a n -d e RAW s t a n d a a r d w o r d t a f g e w e k e n . In d e z e t a b e l z i j n d e R A W s t a n d a a r d -eisen a p a r t a a n g e d u i d . T O E P A S S I N G E N E I S E N

W I E P E N Het rijshout verwerl<en met de blezen in de omtrek en de

aardeinden naar binnen (RAW).

Wiepen aan één stuk vervaardigen; voor wiepen langer dan 30 m mogen kortere stukken worden genomen die in het werk elkaar over een lengte van 1,50 m over-lappen (RAW).

Bij zooistukken moet de totale lengte van de wiep gelijk zijn aan de lengte dan wel de breedte van het kunststoffilter (RAW).

De omtrek van de wiepen bedraagt 0,30 m.

De hart op hart afstand van de wiepen bedraagt 1 m.

ROOSTERWERKEN De afstand van het einde van de wiep tot aan het hart

van de buitenste verbinding van de wiepen onderling moet tenminste 0,25 m bedragen (RAW).

Verbindingen tussen de onderste wiepen en de wiepen van het bovenroosterwerk zodanig aanbrengen dat de vulling vastbeknepen zit (RAW).

De afstand van de wiepen bedraagt 1,0 m.

6) Standaard RAW bepalingen. Stichting Centrum voor Regelgevinc^ en Onderzoek in de Grond, Water-en WegWater-enbouw Water-en de Verkeers-techniek CROW). Ede 1990.

V U L L A A G De dikte van de rijsvulling wordt gemeten in vast-beknepen toestand (RAW).

De dikte van de grondlaag bedraagt 0,10 m. De dikte van de deklaag bedraagt 0,15 m. Het aantal lagen rijshout In een klassiek zink-of kraagstuk bedraagt 2 zink-of 3.

1 9

(21)

VO

©

V L E C H T T U I N E N Bij zinl<- en l<raagstu!<l<en met vieclittuinen, de

vlecht-tuinen aanbrengen op de buitenste twee wiepen en daar tussen om de andere wiep, zowel in lengte- als In breedte-richting van het stuk. De vlechttuinen op de bovenste wiepen vlechten over die van de onderste wiepen (RAW). De hoogte van de vlechttuinen ten behoeve van zink-en kraagstukkzink-en moet 0,18 m bedragzink-en. De afstand van de palen moet 0,40 m hart op hart bedragen en de lengte van de palen 0,80 tot 1,00 m (RAW).

De palen van de vlechttuinen loodrecht op de zink-en kraagstukkzink-en aanbrzink-engzink-en. Na het neerdrijvzink-en van de vlechttuinen moeten de koppen van de palen 0,05 m boven de vlechting blijven. Het neerdrijven van de vlecht-tuinen mag niet op de zate plaatsvinden (RAW). Voor het maken van de vlechtingen achter elke paal een nieuwe lat aanbrengen (RAW).

S J O R R I N G T O U W De omtrek van verslagen want bedraagt

minimaal 30 mm.

Tabel 2: Enl<ele eisen die gesteld worden aan de toepassingen van rijshout ontleend aan de RAW standaard en gebruikelijke bestekeisen.

6.3 Illustraties

v a n r i j s h o u t

-m a t e r i a a l

D e b a s i s m a t e r i a l e n w o r d e n o p f o t o ' s 1 , 2 , 3 e n 4 g e t o o n d .

(22)

foto 3: De paaltjes voor de betuining

(23)

(24)

Het winnen van

rijsiiout in de griend

R i j s h o u t is a f l < o m s t i g u i t b i n n e n - e n buitendijl<se g r i e n d e n . Z o a l s reeds e e r d e r b e s c h r e v e n is, kan r i j s h o u t b e s t a a n u i t d i v e r s e s o o r t e n h o u t . D e m e e s t g e b r u i k e -lijke h o u t s o o r t is w i l g e h o u t . V o o r e e n g o e d i n z i c h t in h e t m a t e r i a a l d a t g e b r u i k t w o r d t v o o r h e t m a k e n v a n r i j s h o u t c o n s t r u c t i e s z i j n in d i t h o o f d s t u k e n k e l e b e e l d e n g e g e v e n v a n d e d a g e l i j k s e p r a k t i j k in d e g r i e n d t e n b e h o e v e v a n d e p r o d u k t i e v a n r i j s h o u t . R i j s h o u t g r o e i t o p ( w i l g e ) -s t r u i k e n d i e p e r i o d i e k w o r d e n g e h a k t . Er b e s t a a n v e l e s o o r t e n w i l g e h o u t d i e m o e i l i j k v a n e l k a a r z i j n t e o n d e r s c h e i d e n . D e m e e s t v o o r k o m e n d e s o o r t e n z i j n " g r a u w " e n " r o o d " . H e t h a k k e n g e b e u r t elke 3 a 4 j a a r v o o r d e G e l d e r s e rijs. V o o r b l e e s l a t t e n is d i t m e e s t a l e l k e t w e e jaar. H e t h a k k e n g e b e u r t in d e p e r i o d e v a n o k t o b e r t o t m a a r t o m d a t er d a n g e e n o f w e i n i g b l a d a a n w e z i g is. D e s t r u i k w o r d t m e e r d e r e k e r e n g e h a k t a l v o r e n s o v e r -g e -g a a n w o r d t o p e e n n i e u w e s t e k . D i t k a n n i e u w e a a n l e g z i j n o f b i j o u d e g r i e n d e n k u n n e n d e s t e k k e n t u s s e n d e a a n w e z i g e s t r u i k e n w o r d e n g e p o o t . Bij ( i n r e l a t i e t o t d e w a t e r s t a n d ) laag g e l e g e n g r i e n d e n w o r d t d e a f w a t e r i n g b e v o r d e r d d o o r g r e p p e l s t u s s e n d e a f z o n d e r l i j k e g r i e n d a k k e r s . In d e o n d e r s t a a n d e t a b e l z i j n m e t b e h u l p v a n f o t o ' s d e v e r -s c h i l l e n d e -s t a d i a v a n d e p r o d u k t i e v a n r i j s h o u t g e ï l l u s t r e e r d . F O T O B E S C H R I J V I N G

F O T O 5 Nieuwe ste/c/cen met jonge loten rijshout.

F O T O 6 Éénjarig rood wilgehout op oudere struiken.

F O T O 7 Tweejarig grauw wilgehout.

F O T O 8 Het hakken van driejarig hout op een oude struik.

F O T O 9 Het binden van een rijsbos.

F O T O 10 Het transport in de griend van rijsbossen.

F O T O 11 Verzamelde rijshoutbossen. Bij grienden die per vracht-wagen bereikbaar zijn kunnen de bossen direct hierin worden geladen. Dikwijls moet het rijshout uit de griend per aak worden vervoerd alvorens te worden overgeladen in een vrachtwagen voor verder transport.

(25)

F O T O 12 Opslag van bleeshout in de griend. Omdat dit hout groen v/ordt verwerkt in de vlechttuinen worden de onderkanten in het water gezet. Omdat in het binnenste deel van de griend recht rijshout groeit en door gebrek aan zonlicht alleen de toppen van zijtakken (blezen) zijn voorzien, worden bleeslatten bij voorkeur hier gehakt.

F O T O 13 Een vers gehakte griend met jonge stekken.

(26)

foto 6: Éénjarig rood wilgehout op oude struiken.

foto 7: Tweejarig grauw wilgehout.

(27)

(28)

(29)

(30)

Het maken van

een zink- of kraagstuk

Z i n k e n k r a a g s t u k k e n w o r -d e n m e e s t a l in -d e n -d r o g e o p e e n z o g e n a a m d e z a t e v e r v a a r d i g d . D e z e z a t e l i g t d i r e c t a a n o p e n w a t e r , z o d a t h e t z i n k - o f k r a a g s t u k in h e t w a t e r k a n w o r d e n g e t r o k k e n n a d a t h e t s t u k g e r e e d is. Bij g r o t e s t u k k e n m a a k t m e n g e b r u i k v a n h e t g e t i j , i n d i e n a a n -w e z i g . Bij d e h u i d i g e d a g e l i j k s e p r a k t i j k v a n r e l a t i e f k l e i n e s t u k k e n w e r k t m e n o n a f h a n k e l i j k v a n h e t g e t i j d o o r h e t s t u k v a n a f d e z a t e in h e t w a t e r t e t r e k k e n m e t b e h u l p v a n e e n s l e e p b o o t e n e e n s p u d -o f z i n k p -o n t -o n ( k -o p b a k ) . D e z a t e k a n d a n s i m p e l w e g u i t e e n s t r a n d j e l a n g s d e r i v i e r b e s t a a n o f e e n rij n a a s t elkaar l i g g e n -d e g l a -d -d e k u n s t s t o f p i j p e n . Bij h e t in h e t w a t e r t r e k k e n g l i j d t h e t s t u k d a n g e m a k k e l i j k o v e r d e z e p i j p e n . Een d e r g e l i j k e z a t e is e e n t i j d e l i j k e v o o r z i e n i n g d i e in f e i t e o v e r a l l a n g s d e r i v i e r k a n w o r d e n g e m a a k t . W a a r n o d i g , w o r d t o p d e v o o r o e v e r z a n d a a n g e b r a c h t o m h e t s t u k t i j d e n s h e t in h e t w a t e r t r e k k e n t e b e s c h e r m e n t e g e n b e s c h a d i g i n g d o o r s t o r t s t e n e n o p d e o e v e r . V o o r i l l u s t r a t i e s w o r d t v e r w e z e n n a a r p a r a g r a a f 8 . 3 .

8.2 Het vervaardigen

van w i e p e n

W i e p e n w o r d e n t e g e n w o o r -d i g m a c h i n a a l v e r v a a r -d i g -d e n in b u n d e l s a a n g e l e v e r d o p d e plaats v a n v e r w e r k i n g . H e t v e r v a a r d i g e n g e b e u r t m e e s t a l d o o r e e n g e s p e c i a -l i s e e r d b e d r i j f . D e l e n g t e v a n d e w i e p e n is a f h a n k e l i j k v a n d e a f m e t i n g e n v a n h e t z i n k - o f k r a a g s t u k . D e g r o o t s t e l e n g t e b e d r a a g t 3 0 m .

De volgende eisen worden aan de wiepen gesteld, zie ook paragraaf 6.2: - de omtrek bedraagt 0,30 m; - de aardeinden van de blezen

wor-den in de wiep naar binnen gelegd; - de wiepen worden vervaardigd van

2 of 3 jarig Gelders rijshout; - de aardeinden liggen naar

één kant H e t m a c h i n a a l v e r v a a r d i g e n v a n w i e p e n is g e ï l l u s t r e e r d m e t e e n a a n t a l f o t o ' s . D e r i j s b o s s e n w o r d e n o p e e n t a f e l n a a s t d e m a c h i n e l o s g e h a k t , z i e f o t o 1 4 . V e r v o l g e n s w o r d e n d e i n -d i v i -d u e l e r i j z e n m e t -d e b o u t e i n -d e n ( o n d e r e i n d e n ) in d e m a c h i n e g e b r a c h t , zie f o t o 1 5 . D e o m t r e k v a n d e w i e p e n m o e t v o l d o e n a a n d e eis v a n 0 , 3 0 m , zie f o t o 1 6 . 2 9 P R S / R i j s h o u t c o n s t r u c t i e s i n d e w a t e r b o u w

(31)

foto 14: Het loshakken van de rijsbossen voor invoer in de wiepenbindmachine.

foto IS: Het machinaal binden van een wiep (ten behoeve van de foto is het deksel van de wiepenbindmachine geopend, om veiligheidsredenen is deze

(32)

foto 16: De omtrek van de wiep bedraagt tenminste 0,30 m.

8.3 Wijze van m a k e n

van een

zink-of kraagstuk

H e t m a k e n v a n e e n t w e e -laags z i n k - o f k r a a g s t u k w o r d t g e ï l l u s t r e e r d m e t b e h u l p v a n e e n a a n t a l f o t o ' s d i e g e n o m e n z i j n v a n h e t m a k e n v a n e e n k r a a g s t u k t e n b e h o e v e v a n h e t a a n l e g g e n v a n m i l i e u v r i e n d e l i j k e o e v e r s l a n g s d e A m e r e n d e B e r q s c h e M a a s . D e z e b o u w w i j z e is t e v e n s i l l u -s t r a t i e f v o o r h e t m a k e n v a n e e n z i n k s t u k . D e w e r k z a a m h e d e n z i j n m e t v e r w i j z i n g n a a r d e f o t o ' s in v o l g -o r d e v a n u i t v -o e r i n g b e s c h r e v e n i n d e o n d e r s t a a n d e t a b e l . F O T O W E R K Z A A M H E D E N

F O T O 1 7 De wiepen worden in een vierl<antennet op de zate uitgelegd.

F O T O 18 Wanneer de wiepen in het gewenste roosterpatroon liggen wordt elke wiepkruising voorzien van een sjorringtouw.

F O T O 1 9 De onder- en bovenwiep worden nu met het sjorringtouw stijf aan elkaar vastgebonden waarbij met de voet de zaak stevig wordt aangedrukt.

F O T O 2 0 Alle kruisingen zijn nu aan elkaar vastgeknoopt. Het onderroosterwerk is nu gereed.

3 1

(33)

GO

F O T O 2 1 EN 2 2 Om te voorkomen dat de sjorringtouwen onder de

rijslaag komen te liggen wordt bij elke wiepkrulsing een ijzeren pen In de grond geprikt waarmee het sjorringtouw wordt opgebonden tot boven de bovenste deklaag. Meestal worden hiervoor houten paaltjes gebruikt die op de wiepkruisingen worden aangebracht (bij harde ondergrond en in geval van tijwerk is dit een noodzaak), deze paaltjes kunnen dan tevens voor de betuining worden gebruikt.

F O T O 2 3 EN 2 4 De rijsbossen kunnen nu worden aangebracht, losgehakt

en gespreid: grondlaag en deklaag loodrecht op elkaar Duidelijk zichtbaar zijn de opgebonden sjorringtouwen. Aan de randen van het zinkstuk wordt de eerste slag rijshout met de bouteinden naar buiten gelegd. De volgende slagen worden In de richting van de over-heersende stroom gelegd. Bij aangrenzende slagen komen de bleeseinden op de bouteinden te liggen.

F O T O 2 5 Wanneer de lagen rijshout zijn geplaatst worden de

wiepen van het bovenrooster aangebracht. Het hele pakket van onderrooster, rijslagen en bovenrooster wordt nu stevig aan elkaar vastgebonden.

F O T O 2 6 Nu wordt de betuining aangebracht. Daartoe worden

circa elke 0,4 m paaltjes in een wiep geprikt.

F O T O 2 7 De bleeslatten worden per 2 a 3 stuks tegelijk om de

paaltjes gevlochten en tegen elkaar aangedrukt tot de vereiste hoogte van 0,18 m (afhankelijk van de zwaarte) is bereikt.

F O T O 2 8 Het kraagstuk in aanbouw op de zate.

De sleeptrossen, die verbonden zijn met de kruisen liggen gereed in het talud.

F O T O 2 9 Het kraagstuk is nu gereed om in het water te worden

getrokken.

F O T O 3 0 De sleeptrossen worden verbonden aan de zinkbalk

die aan davits van een (spud)ponton (kopbak) is opgehangen.

F O T O 3 1 Door een sleepboot, die vastmaakt aan de (spud)ponton

(34)

(35)

(36)

foto 21: De pennen voor het opbinden van het sjorringtouw worden op de wiep-kruisingen in de grond geprikt.

foto 22: De sjorringtouwen worden opgebonden.

(37)

foto 23: De eerste vullaag van rijshout worrit aangebracht tussen de wiepen van het onderrooster.

(38)

(39)

foto 27: De bleeslatten voor de betuining v/orden om de paaltjes gevlochten.

(40)

foto 29: Het kraagstuk is gereed om in het water te worden getrokken.

foto 30: Het materieel voor het in het water trekken van het kraagstuk: spudponton en sleepboot.

(41)

(42)

L',

Voorbeelden

van hulpconstructie

M e t h u l p c o n s t r u c t i e s w o r d e n c o n s t r u c t i e o n d e r d e l e n b e d o e l d d i e v a n n u t z i j n bij h e t in h e t w a t e r t r e k k e n , s l e p e n e n a f z i n k e n v a n h e t r i j s w e r k .

k r u i s e n

D i t z i j n t w e e k r u i s e l i n g s o p elkaar g e l e g d e s t e v i g e s l i e t e n d i e in h e t o n d e r r o o s t e r e n in h e t b o v e n -r o o s t e -r w o -r d e n g e p l a a t s t a a n d e k o p s e z i j d e v a n d e r i j s h o u t c o n s t r u c -t i e , w a a r d e c o n s -t r u c -t i e v a n d e z a -t e in h e t w a t e r w o r d t g e t r o k k e n . D e z e k r u i s e n w o r d e n g e l i j k m a t i g o v e r h e t k o p s e e i n d e v e r d e e l d o v e r e e n a f s t a n d v a n circa 3 m . T e n b e h o e v e v a n h e t s l e p e n w o r d e n s l e e p t r o s s e n a c h t e r h e t kruis g e s l a g e n e n m e t e e n b a d d i n g d o o r e e n lus a a n h e t e i n d e v a n d e t r o s w o r d t d e s l e e p k r a c h t o v e r g e -b r a c h t o p h e t k r a a g s t u k .

foto 32: Kruisconstructie in het bovenrooster, de sleeptros is deels zichtbaar.

(43)

l i

©

s

p r o p p e n

T e n b e h o e v e v a n h e t s l e p e n e n z i n k e n v a n r i j s h o u t c o n s t r u c t i e s w e r d e n in h e t v e r l e d e n z o g e n a a m -d e p r o p p e n g e b r u i k t -d i e b e s t a a n u i t z e v e n p a l e n d i e k r u i s e l i n g s z i j n a a n g e b r a c h t . V o l g e n s d e R A W b e h o e f t t e n h o o g s t e 1 p r o p p e r 1 0 0 m^ t e w o r d e n a a n g e b r a c h t . V a n w e g e d e m o d e r n e a f z i n k m e t h o d e n w o r d e n d e r g e l i j k e p r o p -p e n n i e t m e e r t o e g e -p a s t .

(44)

O

©

Het afzinken van

een kraagstuk en

van een zinkstuk

7) Zink- en aanverwante werken,

benevens hoe en de wijze waarop. Ing. B. Hakkeling, Nederlandse Vereniging Kust- en Oeverwerken, Rotterdam, 1970.

8) filters in de waterbouw, Rappon I61.CUR Cauda, 1993.

Er z i j n d i v e r s e m e t h o d e n v o o r h e t a f z i n k e n v a n z i n k - e n k r a a g s t u k k e n in g e b r u i k ^^^^ In d i t h o o f d s t u k w o r d t h e t a f z i n k e n v a n h e t in p a r a g r a a f 8 . 3 b e s c h r e v e n k r a a g s t u k u i t e e n g e z e t . D a a r n a a s t is bij w i j z e v a n v o o r -b e e l d h e t a f z i n k e n v a n e e n klassiek z i n k s t u k o p d e r i v i e r b e s c h r e v e n , w a a r in h e t a l g e m e e n s p r a k e is v a n relatief o n d i e p w a t e r , e n h e t a f z i n k e n v a n e e n m o d e r n z o o i s t u k o p d i e p w a t e r .

Het a f z i n k e n v a n e e n

k r a a g s t u k

D e z i n k m e t h o d e v a n e e n k r a a g s t u k is m e e s t a l e e n v o u d i g e r d a n v a n e e n z i n k s t u k . M e t b e h u l p v a n e e n a a n t a l f o t o ' s w o r d t d e z i n k m e t h o d e b e s c h r e v e n d i e t o e -g e p a s t is bij h e t a f z i n k e n v a n e e n k r a a g s t u k a a n d e o e v e r v a n d e B e r g s c h e M a a s bij G e n d e r e n t i j d e n s d e u i t v o e r i n g v a n h e t a a n -l e g g e n v a n m i -l i e u v r i e n d e -l i j k e o e v e r s l a n g s d e z e rivier. O p f o t o 3 4 is h e t k r a a g s t u k l a n g s d e o e v e r t e g e n d e p e r -k o e n e n r i j in p o s i t i e g e b r a c h t . D e g e w e n s t e p o s i t i e is a a n g e g e v e n m e t e e n g e m a r k e e r d e p a a l . M e t e e n a a n t a l p a l e n , d i e m e t e e n k r a a n d o o r h e t s t u k in d e o e v e r w o r d e n g e d r u k t , w o r d t h e t s t u k t e g e n d e p e r k o e n e n r i j v e r a n k e r d . M e t e e n r u g v a n s t o r t s t e e n w o r d t h e t s t u k v a s t g e l e g d , t e b e g i n n e n a a n d e b o v e n s t r o o m s e z i j d e , zie f o t o 3 5 . L a n g s z i j h e t k r a a g s t u k a a n d e r i v i e r z i j d e . h e e f t e e n k r a a n p o n t o n v o o r z i e n v a n s p u d s z i j n p o s i t i e i n g e n o m e n . M e t b e h u l p v a n d e k r a a n v a n d e p o n t o n k a n a a n d e r i v i e r z i j d e d e p o s i t i e v a n h e t s t u k e v e n t u e e l n a d e r w o r d e n g e c o r r i g e e r d . M e t t w e e k r a n e n , é é n o p d e o e v e r e n é é n o p d e p o n t o n , w o r d t h e t k r a a g s t u k in s t r o o m a f w a a r t s e r i c h t i n g m e t s t o r t s t e e n a f g e z o n k e n . D a a r b i j w o r d t o p d e o e v e r s t e e n v e r w e r k t u i t e e n l a n d d e p o t e n o p d e p o n t o n u i t e e n l a n g s z i j d e p o n -t o n a f g e m e e r d e b a k , z i e f o -t o 3 6 .

Het a f z i n k e n v a n e e n k l a s s i e k

z i n k s t u k o p o n d i e p w a t e r

H e d e n d a a g s e t o e p a s s i n g e n v a n klassieke z i n k s t u k k e n o p d e rivier z u l l e n in h e t a l g e m e e n b e p e r k t b l i j v e n t o t e e n t w e e l a a g s z i n k s t u k . Een v o o r b e e l d v a n e e n g e -b r u i k e l i j k e m e t h o d e v o o r h e t af-z i n k e n v a n e e n d e r g e l i j k s t u k is h e t s t u k in p o s i t i e t e m a n o e u v r e r e n m e t b e h u l p v a n e e n k o p p o n t o n u i t g e r u s t m e t s p u d p a l e n . T i j d e n s h e t a f z i n k e n is d e k o p p o n t o n b o v e n s t r o o m s v a n d e a f z i n k p o s i t i e v e r a n k e r d m e t b e h u l p v a n d e s p u d p a l e n e n e v e n t u e e l m e t a n k e r s . A a n h e t z i n k s t u k is e e n H - b a l k v a n v o l d o e n d e g e w i c h t g e m o n -t e e r d . D e z e H - b a l k is o p g e h a n g e n a a n d e k o p p o n t o n m e t kabels w a a r m e e via d a v i t s d o o r m i d d e l v a n l i e r e n d e b a l k k a n w o r d e n a f g e v i e r d . P R S / R i j s h o u t c o n s t r u c t i e s i n d e w a t e r b o u w 4 3

(45)

(46)

foto 36: Met behulp van een kraan op de oever en een kraan op de ponton langszij het kraagstuk wordt het zinkstuk in benedenstrooivse richting afgezonken. Z o n o d i g is d e ball< e v e n e e n s in s t r o o m o p w a a r t s e r i c h t i n g v e r -anl<erd o m v e r p l a a t s i n g v a n d e b a l k in b e n e d e n s t r o o m s e r i c h t i n g t i j d e n s h e t a f v i e r e n t e v o o r k o m e n . D o o r h e t g e w i c h t v a n d e b a l k e n d o o r d e w e r k i n g v a n d e s t r o o m d i e v a t k r i j g t o p h e t z i n k s t u k w o r d t h e t k o p s e e i n d e v a n h e t z i n k s t u k o p d e b o d e m g e d r u k t . Bij r e l a t i e f o n d i e p w a t e r z u l l e n h i e r b i j in h e t s t u k g e e n g r o t e h e l l i n -g e n o n t s t a a n e n is er d e r h a l v e g e e n kans o p h e t w e g r o l l e n v a n s t o r t s t e e n t i j d e n s h e t a f z i n k e n . V e r v o l g e n s w o r d t h e t z i n k s t u k a f g e s t o r t m e t s t o r t s t e e n , t e b e g i n -n e -n a a -n d e b o v e -n s t r o o m s e z i j d e . H i e r v o o r k a n , a f h a n k e l i j k v a n d e m o g e l i j k h e d e n v a n d e a a n n e m e r e n d e p l a a t s e l i j k e o m s t a n d i g h e d e n ( b v . d e o m v a n g v a n h e t w e r k , m a n o e u v r e e r r u i m t e e t c ) , e e n s p e c i a a l d a a r v o o r u i t g e r u s t e s t e e n -s t o r t e r w o r d e n g e b r u i k t o f e e n k r a a n p o n t o n w a a r b i j s t e e n v e r w e r k t w o r d t u i t e e n l a n g s z i j a f g e m e e r d e b a k o f e e n b e u n k r a a n s c h i p .

figuur 13: Het afzinken van een zinkstuk op ondiep water.

(47)

O LL, :

Q

N a d a t h e t z i n k s t u k is a f g e -s t o r t w o r d t d e H - b a l k o n t k o p p e l d e n n a a r d e o p p e r v l a k t e g e h e s e n . H e t a f z i n k e n v a n e e n z i n k s t u k w a a r b i j g e b r u i k g e m a a k t w o r d t v a n e e n b e u n k r a a n s c h i p m e t v e r a n k e r i n g o p s p u d p a l e n is g e ï l l u s t r e e r d in f i g u u r 1 3.

Het a f z i n k e n v a n e e n z o o i s t u k

Eén v a n d e m e t h o d e n v o o r h e t a f z i n k e n o p d i e p w a t e r v a n e e n z o o i s t u k w o r d t h i e r b e s c h r e v e n a a n d e h a n d v a n f i g u u r 1 4 . O p d e plaats v a n a f z i n k e n is h e t z o o i s t u k a a n d e b o v e n s t r o o m s e z i j d e via e e n a a n h e t z i n k s t u k g e m o n t e e r d e z i n k b u i s , v e r b o n d e n m e t e e n s t o r t v a a r t u i g d a t als k o p -p o n t o n w o r d t g e b r u i k t e n a a n d e b e n e d e n s t r o o m s e z i j d e m e t e e n s t a a r t p o n t o n . B e i d e v a a r t u i g e n z i j n v e r -a n k e r d . D e k o p s e z i j d e v -a n h e t z o o i s t u k w o r d t n a a r d e b o d e m g e b r a c h t d o o r d e z i n k b u i s m e t w a t e r t e v u l l e n e n af t e v i e r e n . De s t a a r t z i j d e v a n h e t z o o i s t u k w o r d t g e s t r e k t g e h o u d e n d o o r d e a n k e r d r a d e n o p d e l i e r e n v a n d e s t a a r t p o n t o n . M e t d e z i n k b u i s a a n d e s t a a r t z i j d e v a n h e t z o o i s t u k w o r d t h e t z o o i s t u k e v e n e e n s n a a r b e n e d e n g e d r u k t o m t e v o o r -k o m e n d a t er g r o t e h e l l i n g e n o p t r e d e n in h e t z o o i s t u k t i j d e n s h e t a f z i n k e n e n z o d a n i g d a t h e t s t a a r t s t u k b l i j f t z w e v e n . D i t laatste t e r v o o r k o m i n g v a n d u b b e l i n g e n in h e t z o o i s t u k als g e v o l g v a n v r o e g t i j d i g e a a n r a k i n g v a n h e t s t a a r t e i n d e v a n h e t z o o i -s t u k m e t d e w a t e r b o d e m . D a a r n a a s t w o r d t h e t s t u k o o k d o o r d e s t r o o m n a a r b e n e d e n g e d r u k t . B e g i n n e n d a a n d e k o p s e z i j d e w o r d t n u s t e e n o p h e t z o o i s t u k a a n g e b r a c h t w a a r b i j d e s t e e n -s t o r t e r m e t b e h u l p v a n d r a d e n l a n g z a a m in d e r i c h t i n g v a n d e s t a a r t p o n t o n b e w e e g t . N a d a t h e t z o o i s t u k d o o r d e a a n g e b r a c h t e s t e e n l a a g o p d e b o d e m g e b r a c h t is, w o r d t d e z i n k b u i s ( p n e u m a t i s c h ) o n t k o p p e l d e n n a a r h e t w a t e r -o p p e r v l a k g e h e s e n . V e r v -o l g e n s w o r d t m e t l u c h t h e t w a t e r u i t d e z i n k b u i s g e p e r s t . E v e n t u e e l res-t e r e n d e s res-t e e n l a g e n w o r d e n n u a a n g e b r a c h t . Bij a f z i n k e n o p o n d i e p w a t e r is h e t g e b r u i k v a n e e n s t a a r t p o n t o n m e e s t a l n i e t n o d i g o m d a t e r d a n g e e n g r o t e h e l l i n g e n in h e t s t u k o p t r e d e n .