© Copyright
by Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Miko
łaja Kopernika
152 Recenzje, omówienia i przeglądy piśmiennictwa
nia związane z cyberbiblioterapią, czy- li zastosowaniem komputera w tera- pii poprzez książkę. Zwraca uwagę, że technologia informacyjna, obejmują- ca swoim zakresem komputery, opro- gramowanie oraz komunikowanie się w sieciach lokalnych i rozległych, wy- wiera dzisiaj wpływ na niemal wszyst- kie aspekty życia ludzkiego. Zauważa, że komputer, jako narzędzie poznaw- cze, może wspierać działania podejmo- wane również w ramach biblioterapii, a zajęcia z wykorzystaniem technolo- gii informacyjnej mogą stać się podsta- wą społecznie pożytecznych działań.
Wśród aspektów edukacyjnych tech- nologii informacyjnej wymienia wzbo- gacenie sposobów i możliwości zdoby- wania wiedzy i umiejętności, ułatwie- nie porządkowania i wykorzystywania informacji pochodzących z różnych źródeł oraz wspomaganie pracy twór- czej. Ważna jest również wychowaw- cza i terapeutyczna funkcja, którą spełnia ta dziedzina. Technologia in- formacyjna kształci umiejętność poro-
zumiewania się i współpracy w grupie, może być wykorzystana do budowania więzi międzyludzkich. Zdaniem autor- ki biblioteka wyposażona w kompute- ry może stać się miejscem, w którym proces terapeutyczny będzie kontynu- owany w ramach współpracy z insty- tucjami powołanymi do leczniczego oddziaływania na psychikę.
Publikacja Od książki dawnej do biblioteki wirtualnej stanowi prezen- tację interesujących artykułów, które przedstawiają dorobek naukowy po- szczególnych ośrodków bibliologicz- nych w całej Polsce. Dzięki niej możli- we jest poznanie tradycji badań biblio- logicznych i zapoznanie się z nowymi obszarami zainteresowań poszczegól- nych badaczy. Działania te są koniecz- ne do dalszego rozwoju tej dziedziny.
Beata Rygiel
Instytut Bibliotekoznawstwa i Dzienni- karstwa Uniwersytetu Humanistyczno- -Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach
G
rażyna Gzella należy do znanych i cenionych badaczy polskich pe- riodyków wydawanych na obszarze zaboru pruskiego, w tym głównie pra- sy grudziądzkiej. Specyfika i odręb- ność jej warsztatu polega na wnikliwej analizie funkcjonowania konkretnych tytułów lub ich zespołów w systemie pruskiej cenzury. Systemie bardzo uciążliwym dla, będącej w sferze jego działania, prasy, co wielokrotnie już w licznych publikacjach naukowych badaczka udowodniła. Należy podzi-wiać za każdym razem jej rzetelność i skrupulatność w dążeniu do jak naj- pełniejszej rekonstrukcji zmagań pol-
Grażyna Gzella, Procesy prasowe redaktorów „Gazety Grudziądzkiej”
w latach 1894–1914, Toruń:
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika 2010, 248 s.,
ISBN 987–83–231–2475–7
© Copyright
by Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Miko
łaja Kopernika
153
Recenzje, omówienia i przeglądy piśmiennictwa
skich wydawców i redaktorów z pru- skimi sędziami, prokuratorami oraz policją.
W ostatniej książce Procesy praso- we redaktorów „Gazety Grudziądzkiej”
w latach 1894−1914 (Toruń 2010) Grażyna Gzella zawęziła obszar badań do tytułowego periodyku. Wydawać się może, że o „Gazecie Grudziądzkiej”
i jej twórcy Wiktorze Kulerskim wie- my bardzo dużo, potwierdza to przy- wołana w przypisach oraz zamiesz- czona w formie bibliografii załączni- kowej literatura przedmiotu. Okazu- je się jednak, iż autorce udało się do obiegu naukowego wprowadzić wie- le nieznanych dotąd ustaleń, zapre- zentować nowe źródła. Weryfikuje ona bowiem niektóre opinie, udowad- niając tym samym, że problem cenzu- ry można rozpatrywać na wiele spo- sobów. Sama zaś bardzo wyraźnie za- znacza, że „celem rozprawy jest w mia- rę wszechstronne omówienie działań sądownictwa pruskiego dążącego do ograniczenia wolności słowa na przy- kładzie periodyku Kulerskiego, ujaw- nienie mechanizmów wykorzystywa- nych w tłumieniu rozwoju prasy, a tak- że ukazanie odważnej postawy dzien- nikarzy polskich piętnujących zapędy germanizatorskie, broniących obecno- ści języka polskiego w życiu codzien- nym, kształtujących świadomość naro- dową i społeczną” (s. 11). Zamiar bar- dzo ambitny, lecz − co należy podkre- ślić − zrealizowany z powodzeniem, jak przystało na doświadczoną specja- listkę w tym zakresie.
Recenzowana praca składa się z sześciu rozdziałów, poprzedzonych
interesującym, rzeczowym i meryto- rycznym wstępem, wprowadzającym czytelnika w przyjętą przez autorkę rozprawy strategię badawczą. W roz- dziale pierwszym zatytułowanym Wa- runki powstania i funkcjonowania „Ga- zety Grudziądzkiej” została przedsta- wiona sylwetka miasta Grudziądza z końca XIX i początku XX w., omó- wiono obowiązujące prawo prasowe oraz strukturę sądownictwa. Badacz- ka przybliżyła również warunki i etapy rozwoju firmy wydawniczo-drukarsko- -prasowej Wiktora Kulerskiego, który doskonale rozumiał ogromne potrze- by w zakresie prasy polskiej na obsza- rze Prus Zachodnich. W rozdziale dru- gim Redaktorzy „Gazety Grudziądzkiej”
w latach 1894−1914 zostały naszkico- wane portrety redaktorów i współpra- cowników, najpierw oczywiście głów- nego bohatera, W. Kulerskiego, następ- nie poznajemy „tajemniczą” Bronisła- wę ze Świniarskich Rabbowową, Jana Michała Rakowskiego, Walerego i Jó- zefa Rutkowskich, Leona Zielińskiego, Michała Majerskiego, Stanisława Ro- żanowicza. W sumie 25 biogramów, w kilku przypadkach rekonstruowa- nych mozolnie z różnorodnych i roz- proszonych źródeł. Warto zaznaczyć, że spośród dwudziestu redaktorów od- powiedzialnych, piętnastu na wniosek prokuratora trafiło „przed oblicze wy- sokiego sądu”. Sama zaś redakcja „Ga- zety Grudziądzkiej” miała łącznie 93 potwierdzone w trakcie badań proce- sy prasowe oraz trzy wynikające z licz- bowania redakcji, o których jednak, jak autorka informuje, nie udało się odna- leźć żadnych informacji.
© Copyright
by Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Miko
łaja Kopernika
154 Recenzje, omówienia i przeglądy piśmiennictwa
Zasadniczym trzonem rozpra- wy są rozdziały od trzeciego do szó- stego, poświęcone kolejnym proce- som prasowym redaktorów „Gazety Grudziądzkiej”. Podstawę klasyfikacji zgromadzonego w nich materiału ba- dawczego stanowią odpowiednie pa- ragrafy pruskiego kodeksu karnego z 15 maja 1871 r. oraz „Ustawy pra- sowej” z 7 maja 1874 r. (weszła w ży- cie 1 lipca). Opierając się na tym zało- żeniu, z identyczną precyzją analizu- je zagadnienia ujęte w formie tytułów kolejnych rozdziałów: Obraza osób i instytucji (§§ 185, 186, 187) (rozdz.
III), Podburzanie do nieposłuszeństwa i gwałtów (§§ 110, 130, 131) (rozdz.
IV), Gumowy § 360 (publiczna swawo- la) (rozdz. V), Karalne wymuszania i lo- terie (§§ 240, 286) oraz występki prze- ciw prawu prasowemu (rozdz. VI).
Takie działania systematyzujące wydają się w pełni zasadne, gdyż po- zwalają z jednej strony poznać sposoby, którymi władza chciała zapewnić so- bie właściwy nadzór nad prasą, głów- nie w zakresie reglamentacji słowa, z drugiej zaś wskazują środki prawne stosowane w tych celach. Mocną stro- ną rozważań jest osadzanie główne- go obiektu badań w realiach funkcjo- nowania pruskiego systemu prasowe- go. Książka skłania więc do szerszego spojrzenia na losy „ludzi prasy”, egzy- stujących w warunkach niewoli naro- dowej. Z aprobatą należy również od-
nieść się do sposobów dokumentowa- nia prezentowanych w poszczególnych częściach pracy opinii i sądów.
Całość zamyka bardzo interesują- ce zakończenie, będące podsumowa- niem omawianych procesów praso- wych redaktorów odpowiedzialnych
„Gazety Grudziądzkiej” i równocześnie ich dopełnieniem w formie statystycz- nych analiz. Autorka skoncentrowa- ła się głównie na ustaleniu liczby wy- toczonych redaktorom procesów oraz wskazaniu paragrafów, na podstawie których najczęściej przeprowadzano konfiskaty. Ponadto wśród aneksów znalazł się także wykaz znanych pro- cesów z lat 1894−1914, obejmujący ich daty, nazwiska oskarżonych, treść prokuratorskich orzeczeń z podaniem inkryminowanych tekstów i zasądzo- ne wyroki.
Do rąk czytelników dotarła książ- ka napisana z dużym znawstwem te- matu, piękną polszczyzną, doskonale opracowana edytorsko, odpowiadają- ca wysokim kryteriom stawianym tego rodzaju rozprawom. Spotka się ona za- pewne z dużym uznaniem historyków, prasoznawców, kulturoznawców i re- gionalistów.
Grażyna Wrona
Instytut Informacji Naukowej i Biblio- tekoznawstwa Uniwersytetu Pedago- gicznego im. Komisji Edukacji Narodo- wej w Krakowie
