Pobierz całą publikację

(1)

(2)

Redaktor Naczelny (Editor-in-Chief)

Dr hab. Radosław Pastusiak, prof. nadzw. UŁ – Uniwersytet Łódzki

Redaktorzy Prowadzący (Executive Editors)

Dr Monika Bolek – Uniwersytet Łódzki

Dr Magdalena Jasiniak – Uniwersytet Łódzki

Recenzenci (Reviewers)

Prof. dr hab. Krystyna Brzozowska – Uniwersytet Szczeciński

Dr hab. Iwona Dorota Czechowska, prof. nadzw. UŁ – Uniwersytet Łódzki

Dr hab. Elżbieta Rychłowska Musiał, prof. nadzw. UŁ – Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

Dr hab. Sebastian Majewski, prof. nadzw. US – Uniwersytet Szczeciński

Dr hab. Tomasz Słoński – Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Prof. dr hab. Wacława Starzyńska – Uniwersytet Łódzki

Dr hab. Danuta Zawadzka, prof. nadzw. PK – Politechnika Koszalińska

Redaktorzy Tematyczni (Thematic Editors)

Finanse Publiczne: Dr hab. Beata Guziejewska, prof. nadzw. UŁ – Uniwersytet Łódzki Finanse Przedsiębiorstwa: Dr hab. Danuta Zawadzka, prof. nadzw. PK – Politechnika Koszalińska Ekonometria: Dr Maciej Malaczewski – Uniwersytet Łódzki

Statystyka: Dr hab. Anna Szymańska – Uniwersytet Łódzki Rynek Kapitałowy: Dr Monika Bolek – Uniwersytet Łódzki

Finanse Behawioralne: Dr Elżbieta Kubińska – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Redaktorzy Językowi (Linguistic Editors) Mgr Mark Hrabi (język angielski) – Uniwersytet Łódzki

Mgr Bartłomiej Krzeczewski – Uniwersytet Łódzki

Sekretarz Redakcji Dr Małgorzata Jabłońska

(Assistant Editor) Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny

Redakcja techniczna, Mgr Monika Wolska-Bryl

skład i łamanie Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny (Technical Editor)

ISSN: 2392-0726

Adres Redakcji: Zakład Finansów Korporacji, Uniwersytet Łódzki, ul. Rewolucji 1905 r. nr 39, 90–214 Łódź Telefon: +48 42 635 51 89

e-mail: jcmbf(at)uni.lodz.pl

www.jcmbf.uni.lodz.pl

(3)

SPIS TREŚCI

Od Redakcji 5

Łukasz Janiszewski – Metodyka zarządzania projektami w bieżącej działalności

organizacji Trzeciego Sektora 7

Łukasz Kozar – Ocena zrównoważonego rozwoju województw w zakresie zdrowia publicznego a wydatki na ochronę zdrowia jednostek samorządu

terytorialnego 21

Marta Marianowska, Ewa Szerszyńska, Marek Szymański – Anomalie sezonowe na rynkach kapitałowych: efekt stycznia i barometr stycznia na Giełdzie

Papierów Wartościowych w Warszawie 35

Paulina Osowska – Zachowania ekonomiczne człowieka kontekście

uwarunko-wań kulturowych 49

Michał Zaremba – Perspektywy rozwoju juana chińskiego jako waluty

(4)

(5)

JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 5

Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2016, Vol. 1(3), p. 5 Radosław Pastusiak, Od Redakcji

OD REDAKCJI

Szanowni Państwo,

oddajemy do Państwa rąk trzeci numer naszego czasopisma. W numerze po-ruszane są kwestie związane z finansami i ekonomią. W szczególności polecam artykuł o Trzecim Sektorze. Trzeci Sektor stanowią organizacje nie nastawione na zysk, a jednocześnie stawiające sobie za cel zaspokajanie potrzeb społecz-nych. Doskonale z tym koresponduje nasz drugi artykuł związany z wpływem kultury na zachowania ekonomiczne człowieka. Zachowanie człowieka jest bar-dzo złożone a artykuł ten pokazuje, że jednym z aspektów, który bez wątpienia ma wpływ na całe nasze życie, również na tle ekonomicznym, jest kultura. Ko-lejny artykuł jest poświęcony wydatkom na ochronę zdrowia w JST, w kontek-ście pro zdrowotnej polityki wojewódzkiej.

W numerze ponadto są dwa artykuły poświęcone rynkowi kapitałowemu. Jeden z nich jest poświęcony roli waluty Chin – juana, jako możliwego następcy dolara amerykańskiego. Chiny, jako państwo, jest przedmiotem intensywnej analizy i debaty ekonomicznych środowisk naukowych oraz towarzyszących im decyzji i posunięć politycznych. Rola Chin na arenie międzynarodowej wymu-sza badania zmierzające do określenia wpływu gospodarki chińskiej na globalne relacje ekonomiczne. Waluta chińska jest jednym z narzędzi makroekonomicz-nego oddziaływania Chin. Artykuł znajdujący się w numerze trzecim przedsta-wia perspektywy internacjonalizacji juana chińskiego. Bardzo sprawnie pokaza-no w nim teoretyczne aspekty umiędzynarodowienia waluty narodowej, następ-nie omówiono pozycję Chin we współczesnej gospodarce światowej oraz doko-nano analizy uwarunkowań internacjonalizacji juana chińskiego. Zapraszamy do lektury i przemyśleń związanych z poruszanymi tematami.

(6)

(7)

Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2016, Vol. 1(3), p. 7–20 Łukasz Janiszewski, Metodyka zarządzania projektami…

METODYKA ZARZĄDZANIA PROJEKTAMI

W BIEŻĄCEJ DZIAŁALNOŚCI ORGANIZACJI

TRZECIEGO SEKTORA

Łukasz Janiszewski*

Abstrakt Organizacje Trzeciego Sektora często są traktowane jako podmioty nierealizu-jące ekonomicznych celów. Jednakże ich działalność strategiczna i operacyjna wymaga z reguły odpowiedniego gospodarowania posiadanymi zasobami. Do-stępne środki muszą pokryć zapotrzebowanie kilku, często równolegle reali-zowanych przedsięwzięć. Bez odpowiedniego podejścia zarządczego alokacja zasobów mogłaby być nieefektywna, a przez to narazić organizację na niewy-konanie założonych celów.

Artykuł ma na celu pokazanie, że dobrze wprowadzona i stosowana metodyka zarządzania projektami pozwala osiągnąć realizację założonych celów i misji organizacji, przy uwzględnieniu specyfiki jej niekomercyjnego charakteru. Słowa kluczowe organizacje pozarządowe, zarządzanie projektami.

WSTĘP

Bieżąca działalność organizacji wchodzących w skład Trzeciego Sektora różni się w sposób znaczny od sposobu funkcjonowania komercyjnych przedsię-biorstw prywatnych, które z reguły nastawione są na osiągnięcie efektywnego ekonomicznie zysku.

Trzeci Sektor stanowią organizacje nie nastawione na zysk, a jednocześnie stawiające sobie za cel zaspokajanie potrzeb społecznych. Działają one na rzecz zarówno społeczeństwa, jak i swoich członków [Lasocik 1994, s. 3]. Zadania Trzeciego Sektora skierowane są na ograniczenie wad sektorów publicznego i prywatnego, a także na ich uzupełnianie. Trzeci sektor nie mógły istnieć samo-dzielnie w obecnie funkcjonującej gospodarce.

* Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki.

ACCEPTED: 10th

June 2016 PUBLISHED: 30th

(8)

Dla uproszczenia w tej pracy, w celu określenia organizacji Trzeciego Sek-tora, będzie zamiennie stosowany skrót NGO – non-govermental organization (organizacje pozarządowe), należy pamiętać jednak, że określenie to dotyczy tylko części organizacji wchodzących w skład Trzeciego Sektora.

Działania podejmowane przez podmioty funkcjonujące na rynku można sklasyfikować w dwóch grupach: bieżącą działalność prowadzoną w sposób ciągły, przy zachowaniu chociażby etatyzmu pracowników oraz w sposób zada-niowy opierający się na okresowości pracy dla każdego przedsięwzięcia osobno. Ze względu na charakter organizacji Trzeciego Sektora, formy pracy i źródeł finansowania, korzystniejszym wariantem realizacji zadań jest podejście zadaniowe. Oczywiście, organizacje budujące i utrzymujące wypracowaną mar-kę swoją i oferowanych usług, nie mogą zapominać o zachowaniu ciągłości działania. Bieżąca specyfika rynku prowadzi do tego, że nie można doprowadzić do sytuacji, by konsument miał czas zapomnieć o podmiocie, z którym współ-pracował wcześniej. Jest to spowodowane tym, że ceny usług u większości kon-kurentów są do siebie bardzo zbliżone i to właśnie budowanie długofalowej relacyjności z klientami jest przejawem silnej i stabilnej pozycji rynkowej.

NGO, bazując na podejściu zadaniowym, muszą tak sterować swoją pracą, aby etapów stagnacji i przestojów między realizacją projektów było jak naj-mniej.

Chaotyczność w procesach realizacji projektów również nie przyniesie or-ganizacjom pożytku. Każdy projekt zarządzany w inny sposób, spowoduje nie-ład na poziomach wewnętrznych, sprawiając brak transparentności w działaniu organizacji jako całości.

Niniejsza praca ma na celu pokazać, dlaczego tak istotne jest, aby wewnątrz organizacji procedura zarządzania projektami była spójna i w jaki sposób wyty-czyć, w sposób pośredni, kierunek zmierzający do efektywności ekonomicznej organizacji Trzeciego Sektora. Taki cel może zostać zrealizowany dzięki meto-dykom zarządzania projektami – narzędziom, które upraszczają logistykę pro-jektów, a przy tym pozwalają zwiększyć efektywność i znacznie ograniczyć koszty.

Projekt, jako narzędzie, jest niepowtarzalnym procesem, mającym na celu osiągnięcie założonych celów. Działania projektowe są precyzyjnie określone w czasie, przy wykorzystaniu ograniczonych zasobów pozostających w dyspo-zycji realizującego, zarówno materialnych (kapitał finansowy), jak i osobowych (kapitał intelektualny, włączając kapitał ludzki i kapitał społeczny) [Janiszewski 2013, s. 61–64].

Przyjęty cel projektu powinien odpowiadać wprost na postawione w anali-zach zagadnienia problemowe. Aby cele były zawsze jednolicie usystematyzo-wane przyjmuje się je w oparciu o kryteria SMART.

(9)

1. METODYKI ZARZĄDZANIA PROJEKTAMI

Zadania realizowane przez organizacje Trzeciego Sektora są z reguły finan-sowane ze źródeł zewnętrznych, w tym ze środków publicznych. Przekłada się to na chęć i potrzebę kontroli wydatkowania środków zgodnie z określonymi założeniami. Jest to jeden z głównych aspektów zarządzania, jako wzajemnie ze sobą skoordynowanych procesów. Wyznaczają one cele projektu, określają for-mę planowania, organizowania, kierowania i wspomnianej już kontroli.

Aby skutecznie zarządzać realizacją projektów, należy usystematyzować ich cechy i założenia. Pomocą w tych aspektach okazują się być metodyki zarządza-nia, do których zalicza się :

– PCM, – PMBoK®, – PRINCE2™.

1.1. PCM – Zarządzanie Cyklem Projektu

Już w 1992 r. Komisja Europejska wprowadziła rekomendacje dla modelu Zarządzania Cyklem Projektu – Project Cycle Management (PCM) [Bonikow-ska i in. 2006, s. 9]. Stosowanie metodyki pozwala w sposób konkretny określić cele, przedsięwzięcia do wykonania i planowane do osiągnięcia efekty. Jedno-cześnie ogranicza do minimum ryzyko niepowodzenia. Metodyka zakłada, że projekty mają cykliczny charakter, przy czym powtarzalność faz i etapów jest na tyle widoczna, że można je wyodrębnić i dla każdych z nich określić ogólne wytyczne [Bonikowska i in. 2006, s. 9].

Pomimo, że publikacja Ministerstwa Rozwoju Regionalnego dotyczy bar-dziej zarządzania całymi programami, niż pojedynczym projektem, to jednak stosowane w niej narzędzia w znaczny sposób ułatwiają organizacjom Trzeciego Sektora wdrożenie prac na etapie inicjowania.

Według Komisji Europejskiej wyróżnić można sześć typowych faz projek-tu, które są ciągiem przyczynowo-skutkowym. Jeżeli rozmawiać o projektach organizacji Trzeciego Sektora, to nie będą się one znacząco różnić od projektów prywatnych przedsiębiorstw komercyjnych. Na podstawie relacji Unia Europej-ska – poszczególne kraje, wEuropej-skazać należy iterację, w skład której wchodzą po-kazane na rysunku 1 fazy [Manual Project Cycle Management, 2001, s. 3]:

– programowanie, – identyfikacja, – ocena, – finansowanie, – wdrażanie, – ewaluacja.

(10)

Rysunek 1. Fazy PCM Źródło: Manual Project Cycle Management [2001, s. 3].

Każdy projekt musi zostać odpowiednio zaprogramowany. Należy opraco-wać ogólne wytyczne i zasady współpracy pomiędzy partnerami. Dla organizacji Trzeciego Sektora partnerami są zazwyczaj beneficjenci usług, ale założenia mają zastosowanie również dla interesariuszy będących ich donorami. Trzeba poddać analizie priorytety, możliwe do zaistnienia problemy, a zarazem możli-wości każdego z partnerów. Tak opracowane zagadnienia tworzą razem swoistą strategię współpracy.

Identyfikacji podlegają problemy, potrzeby (istniejące i wymagające wzbu-dzenia) oraz interesy partnerów. W tej fazie każdy pomysł, możliwy do prze-kształcenia w projekt, poddawany jest analizie pod kątem dalszych rozważań, w celu określenia czy posiada on ogólne Uzasadnienie Biznesowe.

Ocena dotyczy wszystkich zagadnień przedstawionych pomysłów związa-nych z przyjętą wcześniej strategią. Należy zwrócić uwagę, że obie strony partner-stwa powinny wnieść swoje uwagi i obawy dotyczące założeń projektów. Pozwoli to na wykrycie punktów zapalnych we wczesnym stadium trwania projektu, a przez to uzyskanie czasu na jego modyfikację do zaistniałych warunków.

Finansowanie jest z reguły fazą jednostronną – po analizie czynników wpły-wających na Uzasadnienie Biznesowe podejmowana jest decyzja czy dany projekt otrzyma wsparcie finansowe i będzie mógł zostać wdrożony. NGO są w fazie finansowania, jeśli przedstawić szersze spojrzenie, organizacjami pośredniczący-mi. Z jednej strony otrzymują finansowanie zewnętrzne, z drugiej wydatkują je na rzecz swoich beneficjentów. Jednak pomimo realizacji kilku projektów jednocze-śnie, problemem może być często brak możliwości niewykorzystania środków, na rzecz innych nie wykazanych wcześniej kosztów, a przez to powielanie wad sek-tora publicznego – sztucznego generowania wydatków.

Faza wdrażania jest procesem ciągłym, dąży się w niej do osiągnięcia za-kładanych celów. Postęp prowadzonych prac jest na bieżąco monitorowany, aby

(11)

dopasować realizację projektu do zmiennych warunków środowiskowych. Faza ta kończy się decyzją, czy zamknąć projekt (jeśli przestał spełniać Uzasadnienie Biznesowe) czy może rozszerzyć jego działanie na dalsze aspekty.

Ewaluacja jest fazą przejściową, ponieważ może zacząć być realizowana równolegle z fazą wdrażania. Ma ona na celu jak najsystematyczniejszą, obiek-tywną ocenę osiągniętych rezultatów, dzięki czemu będzie możliwe wyciągnię-cie wniosków i eliminacja popełnionych błędów. Dla organizacji Trzewyciągnię-ciego Sek-tora jest to o tyle istotne, że błędy wiążą się z wykorzystaniem kapitału finanso-wego, którego te zazwyczaj mają ograniczoną ilość. Wypracowane doświadcze-nia mogą pozwolić na przesunięcie środków finansowych na inne projekty, lub w przypadku braku takiej możliwości, na ich lepsze zagospodarowanie. Ewalu-acja odbywa się także bezpośrednio po zakończeniu projektu lub nawet po upływie określonego czasu od jego zakończenia, aby zdążyły zaistnieć skutki uruchomienia projektu.

1.2. PMBoK

Inną, bardzo rozpowszechnioną metodyką, jest PMBoK – Project

Manage-ment Body of Knowledge. Metodyka ta opracowana została przez Project

Mana-gement Institute (PMI) i stanowi narodowy standard zarządzania projektami w USA [A Guide to the Project Management Body…, 2008, s. 3].

Metodyka PMBoK jest uaktualniana średnio co cztery lata, obecna piąta edycja została wydana w roku 2012 i bazuje na dziesięciu obszarach wiedzy, co rozszerza edycję poprzednią o ostatni punktor:

– zarządzanie integralnością projektu, – zarządzanie zakresem,

– zarządzanie czasem, – zarządzanie kosztami, – zarządzanie jakością,

– zarządzanie zasobami ludzkimi, – zarządzanie komunikacją, – zarządzanie ryzykiem,

– zarządzanie zaopatrzeniem [A Guide to the Project Management Body…, 2008, s. 67],

– zarządzanie interesariuszami.

Uaktualnienie wprowadzone do piątej edycji PMBoK® Guide, jest z punktu widzenia organizacji Trzeciego Sektora bardzo istotne. Nastawione na relacyj-ność podmioty, w tym NGO, przykładają mniejszą wagę do zarządzania czynni-kami ekonomicznymi (koszty, ryzyko, zaopatrzenie), natomiast nacisk jest

(12)

poło-JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 12

żony na aspekty społeczne (czas, zasoby ludzkie, komunikacja i mające znaczny wpływ na pracę zarządzanie interesariuszami).

Metodyka PMBoK jest dlatego o tyle interesująca podczas realizacji projek-tów NGO, ponieważ opisuje zachodzące procesy w dwu rodzajach: jako procesy zarządzania i wykonawcze. Jeżeli procesom zarządzania można w działalności organizacji Trzeciego Sektora przypisać niewielką wagę, to już procesy wyko-nawcze pełnią w niej istotną rolę. Za procesy wykowyko-nawcze można traktować wszystkie realizowane przez podmiot usługi, co sprawia, że NGO, zajmujące się w znacznym stopniu kompetencjami miękkimi, mogą swobodnie poruszać się po tych wytycznych.

Wszystkie zachodzące procesy można podzielić na pięć grup dedykowa-nych etapom życia projektu – rozpoczęcia, planowania, realizacji, monitorowa-nia i kontroli oraz zakończemonitorowa-nia [A Guide to the Project Management Body…, 2008, s. 37–39].

Metodyka PMBoK traktuje każdy projekt jako zdarzenie niezależne, co po-zwala menedżerom lub zespołom zarządzającym na indywidualne podejście w zakresie do konkretnego projektu. Takie wytyczne wiążą się ze znacznym ułatwieniem, szczególnie dla NGO, ponieważ realizując kilka projektów jedno-cześnie organizacja może podjąć decyzje, że tylko w niektórych będzie egze-kwować wskazówki zawarte w metodyce.

1.3. PRINCE2

Metodyka PRINCE2 – PRoject IN Controlled Environments zyskuje coraz bardziej na znaczeniu. Początkowo stanowiąca zbiór ogólnych wytycznych i zasad dla projektów, niezależnie od dziedziny biznesowej, szybko stała się standardem w Wielkiej Brytanii.

Metodyka PRINCE2 jest metodyką o bardzo ogólnym charakterze, dzięki czemu można ją stosować z praktycznie każdym rodzajem projektu. Bez zna-czenia będzie jego skala i obszar realizacji. Dzieje się tak, ponieważ wyodręb-niono aspekty zarządcze od prac specjalistycznych, które mogą stać się uzupeł-nieniem metodyki, natomiast nie stanowią jej trzonu [PRINCE2™ – Skuteczne

zarządzanie projektami, 2010, s. X]. Forma ta, dla organizacji Trzeciego Sektora

jest optymalnym rozwiązaniem – nie trzeba martwić się o zagadnienia niezwią-zane z podstawowym celem projektu, można dokonać ich outsourcingu.

Metodyka PRINCE2 jest typem metodyki zorientowanej na cele. Dosyć waż-nymi aspektami są osiągnięte rezultaty, komunikowanie się w trakcie realizacji oraz dokumentacja powykonawcza. PRINCE2 pozwala na osiągnięcie kluczo-wych korzyści w pracy organizacji Trzeciego Sektora. Przede wszystkim skłania do stosowania sprawdzonych najlepszych praktyk. W projektach

(13)

wykorzystują-JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 13

cych PRINCE2 poprawia się komunikacja wewnętrzna oraz zewnętrzna, ponieważ metodyka ta jest szeroko rozpoznawalna, dostarczając tym samym „wspólnego języka” dla wszystkich uczestników projektu. Jasno sprecyzowane obowiązki powodują powszechne zrozumienie ról i potrzeb. Komunikacja, delegowanie uprawnień oraz określona struktura odpowiedzialności sprawia, że projekt dostar-cza wszystkim zainteresowanym informacji o planowanych efektach, w jakim terminie powstaną, a także kto je dostarcza i dla kogo są przeznaczone.

Najważniejszą korzyścią, zdaniem autora, jest fakt, że pracownicy stosujący jej wytyczne nastawieni są na ciągłe utrzymywanie zasadności biznesowej pro-jektu, przez cały czas jego trwania, a nie na ukończeniu projektu jako realizacji celu. Dlatego stosowanie tej metodyki jest zasadne w przypadku przedsięwzięć realizowanych przez NGO i stanowisko to zostanie opisane szerzej w dalszej części artykułu.

2. METODYKA PRINCE2 W PROJEKTACH NGO

Projekty realizowane przez organizacje Trzeciego Sektora nie różnią się wiele od projektów innych podmiotów. Tak samo można w nich wyróżnić sześć aspek-tów efektywności: koszty, terminy, jakość, zakres, ryzyko i korzyści. Metodyka PRINCE2 obejmuje planowanie, delegowanie, monitorowanie, a także kontrolę wszystkich wymienionych zagadnień. Charakteryzuje ona zarządzanie projektami jako cztery zintegrowane elementy: pryncypia, tematy, procesy oraz środowisko projektowe [PRINCE2™ – Skuteczne zarządzanie projektami, 2010, s. 5]. Dalsza część pracy będzie opierała się głównie na informacjach zawartych w oficjalnym podręczniku zalecanym dla osób przystępujących do certyfikacji PRINCE2.

2.1. Pryncypia (zasady)

Projekty realizowane metodyką PRINCE2 określane są poprzez pryncypia, czyli zasady, które dzięki swej uniwersalności mogą być stosowane w dowol-nym projekcie, niezależnie od jego charakteru. Wyróżniamy siedem pryncy-piów, które muszą być jednocześnie spełnione, aby projekt był zgodny z meto-dyką [PRINCE2™ – Skuteczne zarządzanie projektami, 2010, s. 11]:

– ciągła zasadność biznesowa, – korzystanie z doświadczeń, – zdefiniowane role i obowiązki, – zarządzanie etapowe,

– zarządzanie z wykorzystaniem tolerancji, – koncentracja na produktach,

(14)

Ciągła zasadność biznesowa wiąże się z uzasadnionym powodem jego roz-poczęcia, które musi być adekwatne w trakcie całego trwania projektu oraz udo-kumentowane i zatwierdzone. Jeśli chodzi o projekty NGO, to największą trud-ność w dostosowaniu ich do metodyki jest aspekt dokumentacji. Projekty reali-zowane są często ad hoc, przez co zdarza się, że obszar dokumentacji jest uzu-pełniany ex post.

Korzystanie z doświadczeń w projektach organizacji Trzeciego Sektora jest bardzo rozwinięte. Doświadczenia poprzednich zespołów pracujących nad za-gadnieniami są gromadzone i wykorzystywane w trakcie całego projektu. Do-świadczenie zdobyte podczas realizacji projektu powinno być przekazane w całości dalej.

Odpowiednie zdefiniowanie ról pełnionych przez członków projektu, po-zwala na skuteczne dopasowanie obowiązków do ich kompetencji. Umożliwia to precyzję w określeniu oczekiwań wobec nich.

Etapy w projekcie są istotne, ponieważ ze względu na wielozagadnienio-wość projektu każde zagadnienie powinno być planowane, monitorowane i kon-trolowane osobno.

Dzięki ustaleniu odpowiednich tolerancji w projektach NGO, można jedno-znacznie ustanowić odpowiedzialność zarządczą, delegując uprawnienia w sze-ściu wskaźnikach: czasu, kosztu, jakości, zakresu, ryzyka i korzyści. Tolerancje to dopuszczalne odchylenia w projekcie, które nie wymagają interwencji wyż-szego szczebla. W momencie konieczności przekroczenia dopuszczalnych norm, wymagana jest zgoda umocowanego przełożonego.

Celem projektu jest zaspokojenie potrzeb interesariuszy, co organizacje Trzeciego Sektora realizują w bieżącej działalności. Konieczna jest więc orien-tacja na wynik, a nie na podejmowane działania. Rezultat założony do osiągnię-cia powinien być zaplanowany jeszcze przed rozpoczęciem projektu. Podejście takie ułatwia planowanie i kontrolę nad projektem.

Dostosowanie do warunków projektu charakteryzuje się czynną postawą Kierownika Projektu, który analizując środowisko interesariuszy, podejmuje decyzje odnośnie ostatecznej formy, w której stosowana będzie metodyka, w konkretnym projekcie. Wymaga to określenia skali, złożoności, ważności i ryzyka, które charakteryzują procesy biznesowe.

2.2. Tematy

Tematy PRINCE2 to siedem zagadnień pozwalających na wzajemną inte-grację. Specyficzne traktowanie każdego z nich umożliwia ciągłe zajmowanie się nimi w trakcie projektu i efektywne łączenie ze sobą. W zakres tematów wchodzą [PRINCE2™ – Skuteczne zarządzanie projektami, 2010, s. 17]:

(15)

– uzasadnienie biznesowe, – organizacja, – jakość, – plany, – ryzyko, – zmiana, – postępy.

Uzasadnienie Biznesowe ma na celu stworzenie mechanizmów oceny, czy projekt ciągle pozostaje korzystny (na podstawie kosztów, korzyści i ryzyka), wykonalny (możliwość dostarczenia produktów) i potrzebny (produkty dostar-czą korzyści). Uzasadnienie Biznesowe w NGO jest aspektem trudnym do wy-konania, ponieważ organizacje często nie są świadome, że korzyści w zarządza-niu projektami mogą być pozaekonomiczne, a świadczone usługi są traktowane jak produkty.

Organizacja jednoznacznie określa strukturę odpowiedzialności i obowiąz-ków w projekcie. Dobrze dobrany zespół powinien mieć reprezentantów wszystkich trzech głównych grup interesariuszy projektu (biznesu – inwestorów, użytkownika – beneficjentów oraz dostawcy – realizatorów projektu).

Definicja jakości charakteryzuje wszystkie właściwości i cechy, które nale-ży utożsamiać z produktem. Są to parametry wskazujące, że produkt spełnia swoje przeznaczenie. NGO wytwarzając produkt skierowany dla grup społecz-nych często zagrożospołecz-nych wykluczeniem, powinny kierować się oczekiwaniami klientów, czyli docelowych beneficjentów produktu. Te z reguły nie są dość wygórowane, natomiast muszą zostać zarejestrowane w Opisie Produktu Koń-cowego Projektu i są podstawą do opracowania kryteriów akceptacji, które mu-szą być potem stosowane w realizacji projektu.

Planowanie jest tematem, który w projektach organizacji Trzeciego Sektora wymaga ciągłego doskonalenia. Bez odpowiedniego planu kontrola nad projek-tem nie jest możliwa. Plan przedstawia informacje dla wszystkich zaangażowa-nych w realizację, o tym co będzie wymagane do wykonania, jak zostanie to osiągnięte i przez kogo, kiedy będą miały miejsce konkretne zdarzenia, a także czy jest możliwe osiągnięcie założonych celów przy konkretnych założonych wartościach. Dobrze wykonany plan jest podstawą do optymalizacji działań osób zaangażowanych w projekt.

Ryzyko to zdarzenia niepewne, które – jeśli zaistnieją – mogą mieć niespo-dziewane skutki dla celu projektu. Mogą to być zarówno skutki negatywne (za-grożenia), jak i pozytywne (szanse). Zarządzanie ryzykiem w projektach NGO jest istotne, ponieważ sytuacji takich jest bardzo wiele. Niepewność otoczenia, w jakim działają NGO, nie pozwala na pominięcie tego aspektu w bieżącej reali-zacji procesów projektowych. Aby przeprowadzić skuteczne zarządzanie

(16)

ryzy-JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 16

kiem, należy scharakteryzować je pod względem trzech parametrów – zidentyfi-kować, ocenić i odpowiednio nim sterować.

Zmiany w projektach organizacji Trzeciego Sektora występują dość często, ze względu na duże zaangażowanie osób pracujących przy projekcie „u pod-staw”, którzy to bezpośrednio dostrzegają potencjalne ryzyka i mogą im stosun-kowo szybko przeciwdziałać. Wszystkie zagadnienia, które zaistnieją, powinny być odnotowane w Dzienniku Projektu. Istotne jest, aby w procesie zarządzania zmianą, przydzielić odpowiednie role dla członków projektu. Wykonawcy mają za zadanie realizować projekt i zaobserwowane zagadnienia zgłaszać do Kie-rownika Projektu, który jako osoba decyzyjna podejmie odpowiednie środki w celu dalszego zarządzania zmianą. Problemem NGO, który wykracza poza ten temat metodyki, jest częste podejmowanie decyzji przez osoby na niższym szczeblu realizacji projektu, które nie posiadają odpowiednich kompetencji.

Analiza postępów w projektach ma na celu wprowadzenie mechanizmów bieżącego monitorowania i porównywania osiągniętych rezultatów z założonymi celami. Kontrola postępów wiąże się z ciągłym podejmowaniem decyzji i jest kluczowa w procesie zarządzania projektem, ze względu na wynikającą z niej gwarancję, że projekt pozostanie spójny z Uzasadnieniem Biznesowym. Istotna dla tego zagadnienia jest etapowość projektu. Liczba etapów jest elastyczna, przy czym zakłada się konieczność istnienia przynajmniej dwóch etapów za-rządczych. W poszczególnych etapach według metodyki PRINCE2 zachodzą przypisane im procesy, które nie są tożsame z czasem trwania etapów.

2.3. Procesy

W metodyce PRINCE2 wyróżnionych zostało siedem procesów zachodzą-cych na przestrzeni działania całego projektu, a także już podczas jego przygo-towania [PRINCE2™ – Skuteczne zarządzanie projektami, 2010, s. 121]:

– Przygotowanie Projektu (PP),

– Zarządzanie Strategiczne Projektem (ZSP), – Inicjowanie Projektu (IP),

– Sterowanie Etapem (SE),

– Zarządzanie Dostarczaniem Produktów (ZDP), – Zarządzanie Końcem Etapu (KE),

– Zamykanie Projektu (ZP).

Celem Przygotowania Projektu jest ustalenie Uzasadnienia Biznesowego, czy projekt który ma zaistnieć jest warty realizacji. Nie należy realizować dal-szych etapów projektu, dopóki nie zostaną określone konieczne wytyczne, takie jak obsadzenie kluczowych ról oraz podział obowiązków. Wtedy zaistnieje pod-stawa do bardziej szczegółowego planowania.

(17)

Zarządzanie Strategiczne Projektem leży w kompetencjach Komitetu Steru-jącego, czyli organu, który posiada uprawnienia i ponosi całkowitą odpowie-dzialność za projekt. Celem procesu ZSP jest zapewnienie, że istnieją organy uprawnione do zainicjowania projektu, do dostarczenia produktów oraz do za-mknięcia projektu, a więc zostały delegowane obowiązki na niższe szczeble. ZSP jest procesem, który trwa nieprzerwanie od momentu zamknięcia procesu Przygotowania Projektu aż po Zamknięcie Projektu.

Inicjowanie Projektu ma na celu dokonanie charakterystyki przyjętych po-wodów realizacji, oczekiwanych korzyści oraz związanego ryzyka. Konieczne jest opracowanie zakresu wykonanych prac i dostarczonych produktów wraz z ich kosztem dostarczenia, określenie decyzyjności oraz punktów odniesienia i sposobów kontroli i monitorowania. Tak przyjęte wytyczne pozwalają na wczesnym etapie projektu, jeszcze przed poniesieniem znacznych wydatków, zrozumieć cały przyszły przebieg realizacji projektu. W projektach NGO proces ten wydaje się być mniej istotny, ponieważ często przesłanką do realizacji pro-jektu są ambicje pomysłodawcy i wstępna kalkulacja kosztów, korzyści i ryzyka może sprawić, że projekt nie spełni założeń metodyki, przez co autor projektu nie będzie miał możliwości poprawy swoich kompetencji organizacyjnych, a także może nie zgłosić już kolejnych pomysłów na projekty możliwe do reali-zacji w przyszłości.

Sterowanie Etapem jest procesem powtarzalnym, w zależności od ilości etapów zarządczych w projekcie. Jest to najważniejszy proces dla projektów realizowanych przez organizacje Trzeciego Sektora, ponieważ ciągle poddaje przeglądom, czy projekt jest zbieżny z Uzasadnieniem Biznesowym oraz kontro-luje ryzyka i zagadnienia. Produkty są dostarczane do etapu zgodnie z wcześniej przyjętymi założeniami tolerancji dotyczącymi wskaźników czasu, kosztu, jako-ści, zakresu, ryzyka i korzyści. Wszelkie odchylenia mogą być na bieżąco moni-torowane, co zapobieże dekoncentracji oraz niekontrolowanym zmianom.

ZDP to proces przebiegający pomiędzy Kierownikiem Projektu a poszcze-gólnymi grupami realizującymi określone czynności, z Kierownikami Zespołów na czele. Określa formalne wymagania dotyczące przyjmowania do wykonania, wykonania i dostarczania prac zrealizowanych w projekcie. Celem procesu jest zapewnienie, że prace projektowe zostały przydzielone odpowiednim zespołom, zatwierdzone i uzgodnione. Ustalone powinny zostać jasne oczekiwania odno-śnie efektów oraz koniecznych nakładów pracy i kosztów, a także przyjętych terminów. Wśród NGO proces ten przyjmuje najczęściej ustną formę delegacji obowiązków, co może przysporzyć problemów w późniejszym egzekwowaniu założeń wynikających z obowiązków i ustalenia odpowiedzialności.

Zarządzanie Końcem Etapu jest procesem przejściowym pomiędzy kolej-nymi etapami zarządczymi. Dzięki niemu Kierownik Projektu zdobywa infor-macje umożliwiające dokonania przeglądu realizacji celów bieżącego etapu,

(18)

zatwierdzić Plan Etapu następnego, a także potwierdzić dalszą zasadność bizne-sową projektu. W procesie tym Komitet Sterujący może systematycznie monito-rować granice tolerancji oraz poziom akceptowalnego ryzyka. Proces ten po-krywa się z reguły z końcem każdego etapu zarządczego.

Zamykanie Projektów jest dla NGO procesem trudnym w realizacji. Projekt wiąże się z zamknięciem nie tylko po zrealizowaniu określonych na początku celów, ale również w przypadku niespójności z Uzasadnieniem Biznesowym. W każdym projekcie w procesie Zamknięcia Projektu dokonuje się analizy czy użytkownik zaakceptował produkty, czy organizacja realizująca projekt będzie w stanie wspierać powstałe produkty po jego zakończeniu, czy projekt jest efek-tywny w stosunku do założonych punktów odniesienia. Ocenia się również osią-gnięte korzyści oraz prognozuje korzyści, które zaistnieją w przyszłości. Za-mknięcie Projektu jest procesem charakteryzującym projekt według metodyki PRINCE2, co wiąże się z założeniem, że projekt ma skończony czas trwania. Jest to dosyć znaczna przewaga konkurencyjna nad bieżącym, operacyjnym zarządzaniem organizacją. Możliwość przedwczesnego Zamknięcia Projektu pozwala na jego dostosowanie do otaczającego środowiska biznesowego.

2.4. Dostosowanie metodyki PRINCE2 do warunków projektu

PRINCE2 jest metodyką elastyczną, co umożliwia dostosowanie jej do ist-niejących, zmieniających się warunków środowiska biznesowego. Nie oznacza to jednak możliwości wybiórczego stosowania jej pryncypiów, tematów czy procesów. Możliwość dostosowywania polega na tym, że organizacja, która działa według PRINCE2, ma możliwość adaptacji poszczególnych elementów do kontekstu konkretnego projektu – zarówno czynników zewnętrznych, takich jak polityka organizacji, jak również wewnętrznych, chociażby skali, ważności czy obszarów realizacji. Niedostosowanie metodyki PRINCE2 do bieżących warunków środowiskowych skutkować może mechanizacją zarządzania, polega-jącą na automatycznym wykonywaniu wszystkich działań procesu. NGO, jako podmioty dość specyficzne w zakresie dostarczanych produktów, stosując się w bieżącej działalności do pryncypiów PRINCE2, mogą określić, w jaki sposób pozostałe aspekty, tzn. tematy, terminologia, produkty zarządcze, role i procesy mogą zostać zaadaptowane do konkretnego projektu, celem jego lepszego funk-cjonowania i zrozumienia.

ZAKOŃCZENIE

Działalność organizacji Trzeciego Sektora opiera się na podejściu zadanio-wym. W związku z tym przyjęcie narzędzia wspierającego, jakim jest metodyka

(19)

zarządzania projektami, powinno być ukierunkowane na metodykę również ba-zującą na podejściu zadaniowym. Metodyka PRINCE2 jest korzystnym wybo-rem, ze względu na swoją elastyczność. Cechy projektu nie zależą od sektora, w jakim działa podmiot realizujący projekt, czy jest to sektor prywatny, publicz-ny czy Trzeci Sektor. Główna różnica będzie objawiać się odmiennością w treści i charakterze Uzasadnienia Biznesowego. Korzyścią z wdrożenia i ciągłego do-stosowywania metodyki, jest brak określenia dotyczącego mechanizmów oceny założeń co czyni projekt korzystnym, wykonalnym i potrzebnym. Można będzie zaobserwować różnice, jednakże konieczność posiadania Uzasadnienia Bizne-sowego i sposób w jaki będzie przebiegała praca z nim, pozostają niezmienne.

Drugim aspektem możliwości i korzyści wynikających ze stosowania meto-dyki zarządzania PRINCE2 w projektach NGO jest jej niezmienność przy reali-zacji projektów o różnej skali. Zarówno przy złożonych programach, projektach o różnych stopniach ryzyka i etapów realizacyjnych, jak również i pojedynczych zadaniach, PRINCE2 ma na celu osiągnięcie podobnych założeń i pomoc w dążeniu do ich osiągnięcia.

W trakcie działalności bieżącej organizacji Trzeciego Sektora z reguły ma się do czynienia z projektami o charakterze poszczególnych zadań. Komitet Sterujący jest jednoosobowy i bezpośrednio jest przełożonym Kierownika Pro-jektu. Kierownik Projektu, często wykonujący czynności specjalistyczne przyj-muje równocześnie rolę Kierownika Zespołu. Uzasadnienie Biznesowe w takich przypadkach jest bardzo proste, może nim być np. konieczność wykonania pole-cenia służbowego, jednakże zawsze jest możliwe do określenia.

BIBLIOGRAFIA

A Guide to the Project Management Body of Knowledge. Fourth Edition, 2008, Project

Manage-ment Institute, Newton Square, PA, USA.

Bonikowska M. i in., 2006, Podręcznik zarządzania projektami miękkimi w kontekście

Europej-skiego Funduszu Społecznego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa.

Janiszewski Ł., 2013, Zarządzanie kapitałem intelektualnym w trzecim sektorze, [w:] A. Krzyszto-fek (red.), Zarządzanie i rozwój regionalny – wyzwania współczesności, AT Wydawnictwo, Kraków.

Lasocik Z., 1994, Kilka uwag o roli organizacji pozarządowych w państwie demokratycznym, Fundusz Współpracy, Warszawa.

Manual Project Cycle Management, 2001, European Commission – EuropeAid Co-operation

Office, Brussels.

(20)

PROJECT MANAGEMENT METHODOLOGY IN THE CURRENT ACTIVITIES OF THE THIRD SECTOR ORGANIZATIONS

Abstract Third Sector organizations are often taken as entities not pursuing economic objectives. However, their business strategic and operational normally requires a proper management of available resources. Available funds must cover the needs of a few, often parallel running projects. Without proper approach to management, allocation of resources could be ineffective, and thus expose the organization to lack of goals realization.

This article aims to show that well implemented and applied project management methodology allows to achieve the implementation of the goals and mission of the organization, taking into account the specifics of its non-commercial nature.

(21)

Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2016, Vol. 1(3), p. 21–34 Łukasz Kozar, Ocena zrównoważonego rozwoju województw…

OCENA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

WOJEWÓDZTW W ZAKRESIE ZDROWIA

PUBLICZNEGO A WYDATKI NA OCHRONĘ

ZDROWIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU

TERYTORIALNEGO

Łukasz Kozar*

Abstrakt Artykuł przedstawia wyniki oceny sytuacji województw w zakresie zdrowia publicznego w kontekście realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Wnio-ski zostały sformułowane w oparciu o analizę wyników porządkowania liniowe-go za pomocą metody wzorcowej Z. Hellwiga oraz metody sum. W artykule wskazano również na zależności, jakie występują między otrzymaną w bada-niu sytuacją województw w zakresie zdrowia publicznego a wydatkami po-szczególnych grup jednostek samorządu terytorialnego na ochronę zdrowia. Z analiz wynika, iż najlepszą sytuacją w 2014 r. cechowało się województwo mazowieckie. Z kolei syntetyczna miara rozwoju, otrzymana za pomocą meto-dy Z. Hellwiga, wskazuje, iż wszystkie województwa w Polsce charakteryzo-wały się złą i bardzo złą sytuacją pod względem zdrowia publicznego w 2014 r.

Słowa kluczowe zrównoważony rozwój, zdrowie publiczne.

WSTĘP

Koncepcja zrównoważonego rozwoju coraz częściej brana jest pod rozważa-nia w różnego rodzaju badarozważa-niach mających na celu pełniejsze niż do tej pory zo-brazowanie na danym obszarze rzeczywistości społeczno-gospodarczej. Przyczyn takiego faktu należy doszukiwać się w wielowymiarowości wspominanej idei. Chodzi tutaj przede wszystkim o to, iż kładzie ona zasadniczy nacisk na wzajemne przenikanie się aspektów społecznych, ekonomicznych oraz środowiskowych

* Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki.

ACCEPTED: 05th

June 2016 PUBLISHED: 30th

(22)

(tzw. łady zrównoważonego rozwoju) [Borys 2011, s. 75–81]. W niektórych ana-lizach badacze przedmiotu dodatkowo wymieniają również aspekty instytucjonal-no-polityczne [Burchard-Dziubińska 2014, s. 23]. Stąd też wnioskowania doko-nywane przy wykorzystaniu wskaźników zrównoważonego rozwoju są bardziej kompleksowe, gdyż odzwierciedlają w pełniejszy sposób zachodzące przeobraże-nia w życiu społeczno-gospodarczym, niż te rozważaprzeobraże-nia, u podstaw których leżą tylko zmienne wywodzące się z jednej wąskiej grupy tematycznej.

Wspomniana koncepcja, poprzez swoje wskaźniki, odwołuje się do licz-nych obszarów tematyczlicz-nych. Wśród nich można wymienić m.in. wykluczenie społeczne, zmiany klimatyczne, rynek pracy czy też obszar zdrowia publiczne-go [Wskaźniki zrównoważonepubliczne-go rozwoju Polski, 2011, s. 17–176]. Ten ostatni, autor w niniejszym artykule, rozważać będzie jako pewien zespół czynników związanych ze zdrowiem wpływających zarówno pozytywnie, jak i negatywnie na daną osobę oraz jej otoczenie.

W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż zdrowie warunkuje jakość życia danej jednostki, a więc wpływa na jej dobrobyt [Wnuk i in. 2013, s. 10–16]. Z praktycznego punktu widzenia dobra kondycja zdrowotna niesie za sobą wiele istotnych następstw, zarówno dla danej osoby, jak i funkcjonowania państwa. Stan taki przede wszystkim pozwala jednostce na samodzielną egzystencję w społeczeństwie, a więc m.in. na swobodne uczestnictwo w rynku pracy. Z kolei z punktu widzenia funkcjonowania państwa dobry stan zdrowia społe-czeństwa odciąża budżet w zakresie konieczności chociażby wypłacania świad-czeń zdrowotnych/rehabilitacyjnych.

Dynamiczny rozwój medycyny w ostatnich latach oraz rosnący dostęp do usług medycznych przekłada się na wzrost długości życia ludności czy też jego jakość. Niemniej jednak wraz z rozwojem cywilizacyjnym pojawiają się nowe problemy w zakresie zdrowia publicznego. Są ona związane obecnie przede wszystkim ze sposobem odżywiania, zanieczyszczeniem środowiska czy też stylem życia [Carrera-Bastos i in. 2011, s. 15–35]. Ponadto sam wzrost długości życia ludności oraz fakt starzenia się społeczeństw implikuje konieczność zmie-rzenia się systemów ochrony zdrowia z problemami zdrowotnymi wieku pode-szłego [Łobodzińska 2016, s. 128–142]. Jak pokazuje praktyka życia codzienne-go bywa z tym różnie, co też przyczynia się do zróżnicowania obszarowecodzienne-go sytuacji dotyczącej poziomu ochrony zdrowia.

Stąd też celem poniższego artykułu jest ocena pozycji województw w za-kresie zdrowia publicznego w 2014 r. W tym celu została przeprowadzona wie-lowymiarowa analiza porównawcza oparta na metodzie wzorcowej Z. Hellwiga oraz metodzie sum. Dodatkowo autor wykazał, jakie zależności zachodzą mię-dzy sytuacją opisującą zdrowie publiczne a wysokością finansowania ochrony zdrowia przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) w poszczególnych wo-jewództwach.

(23)

1. WYBÓR WSKAŹNIKÓW OPISUJĄCYCH SYTUACJĘ W OBSZARZE ZDROWIA PUBLICZNEGO W UJĘCIU REGIONALNYM

Pomiary związane z określeniem sytuacji województw w obszarze zdrowia publicznego wymagają uwzględnienia wielu różnorodnych zmiennych. Muszą swoim zakresem obejmować zmiany demograficzne, ocenę zdrowia publiczne-go, propagowane wzorce konsumpcyjne czy też środowisko pracy zawodowej. Już w tym miejscu należy również zaznaczyć, iż niektóre z czynników mogą-cych determinować sytuację w regionach pod względem zdrowia publicznego są uwarunkowane kulturowo (np. nawyki żywieniowe wynikające z praktyk reli-gijnych). Tego rodzaju zmiennych nie sposób przedstawić w sposób syntetycz-ny, a więc zostaną pominięte w niniejszych analizach.

Etap wyboru zmiennych do analiz jest niezmiernie ważny, gdyż od niego w głównej mierze zależą otrzymane wyniki. Stąd też autor przy konstruowaniu odpowiedniego zbioru wyjściowego (potencjalnego) zestawu zmiennych oparł się na dotychczas już prowadzonych i obszernie omawianych w literaturze przedmiotu badaniach, dotyczących uwarunkowań zdrowia publicznego w

Pol-sce czy też w innych państwach członkowskich UE [Roszkowska i

Filipowicz--Chomko 2016, s. 76–97]. Kluczowe przy wytypowaniu wskaźników do niniej-szego badania okazało się opracowanie GUS, wskazujące na podstawowe zmienne, które należy brać pod rozważania opisując zrównoważony rozwój [Wskaźniki zrównoważonego rozwoju Polski, 2011, s. 17–176].

Biorąc pod uwagę powyżej przedstawiony wywód, dotyczący wskaźników opisujących sytuację województw w obszarze zdrowia publicznego w kontek-ście dążeń do zrównoważonego rozwoju, wytypowano następujący zestaw cech diagnostycznych:

– X1 – przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn w wieku 65 lat,

– X2 – przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn w momencie urodzenia,

– X3 – przeciętne dalsze trwanie życia kobiet w wieku 65 lat,

– X4 – przeciętne dalsze trwanie życia kobiet w momencie urodzenia,

– X5 – zarejestrowani w poradniach dla osób z zaburzeniami psychicznymi

uzależnieni od alkoholu na 1000 mieszkańców,

– X6 – zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych,

– X7 – samobójstwa na 10 tys. mieszkańców,

– X8 – zgony osób z powodu chorób układu krążenia na 100 tys. ludności,

– X9 – zgony z powodu nowotworów ogółem na 100 tys. ludności,

– X10 – łóżka w szpitalach ogólnych na 10 tys. ludności,

– X11 – łóżka na oddziałach kardiologicznych na 10 tys. ludności,

– X12 – łóżka na oddziałach onkologicznych na 10 tys. ludności,

(24)

– X14 – zatrudnienie w warunkach zagrożenia na 1000 zatrudnionych w

za-kładach objętych badaniem w danej zbiorowości,

– X15 – przeciętne miesięczne spożycie warzyw na 1 osobę w

gospodar-stwach domowych (w kg),

– X16 – lekarze posiadający prawo wykonywania zawodu medycznego na

10 tys. ludności.

Wartości powyżej wskazanych wskaźników zostały przedstawione w odnie-sieniu do 2014 r. (tab. 1). Na wyborze tego roku do badań zaważyła konieczność jednoczesnego spełnienia trzech podstawowych kryteriów. Otóż dane pozyskane do badań powinny być jak najbardziej zbliżone do aktualnego stanu rzeczy, do-stępne oraz kompletne dla wytypowanych w analizie teoretycznej zmiennych. Źródłem danych dla 16 badanych województw był Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego (BDL GUS). Biorąc pod uwagę konieczność przeprowadzenia wielowymiarowej analizy porównawczej, m.in. w oparciu o obraną uprzednio metodę wzorcową, autor wyznaczył na tym etapie wartości wzorcowe dla wszystkich analizowanych zmiennych. Cechowały się one tym, iż w przypadku destymulant (wskaźników wpływających negatywnie na opisywa-ną sytuację) wartość wzorcowa odpowiadała najniższej wartości danego wskaź-nika, z kolei dla stymulant (wskaźników wpływających pozytywnie na opisywa-ną sytuację) była to wartość najwyższa. Obrany wzorzec określał więc najbar-dziej korzystny i realnie osiągnięty poziom sytuacji w obszarze zdrowia pu-blicznego w 2014 r. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż w literaturze przedmio-tu nie ma określonego docelowego poziomu, jakim powinny cechować się bada-ne wskaźniki, aby mówić o zrównoważonym rozwoju w zakresie zdrowia pu-blicznego. Stąd też otrzymane wyniki porządkowania w postaci syntetycznego miernika uzyskanego za pomocą metody Z. Hellwiga będą wskazywały bliższą pozycję względem wzorca przyjętego przez autora, niż mogłoby to wynikać z sytuacji optymalnej (nieokreślonej dotychczas przez badaczy). Niemniej jed-nak wybrany w powyżej przytoczony sposób wzorzec jest najbliższy docelowej sytuacji, do której powinny dążyć wszystkie województwa w zakresie zdrowia publicznego. Uzyskanie lepszego stanu niż zakłada wzorzec w kolejnych latach oznaczać może znaczącą poprawę opisywanej sytuacji.

W zbiorze 16-stu wytypowanych podczas analizy teoretycznej wskaźników

określających sytuację województw w obszarze zdrowia publicznego, cechy X5,

X6, X7, X8, X9, X14 mają charakter destymulant, pozostałe są stymulantami.

Dobrany i ukształtowany w wyżej przedstawiony sposób zbiór zmiennych wyjściowych został w następnym kroku poddany analizie statystycznej mającej na celu określenie zdolności dyskryminacyjnej wytypowanych wskaźników,

czyli ich zmienności względem badanych obiektów [Panek2009, s. 19]. Przy

(25)

Tabela 1. Wybrane wartości wskaźników opisujących woj. w obszarze zdrowia publicznego w 2014 r

Wskaźnik S/D* Min/max** _wskaźnikaWartość Województwo Wartość wzorcowa X1 S min 15,3 łódzkie 16,5 max 16,5 małopolskie X2 S min 71,7 łódzkie 75,3 max 75,3 małopolskie X3 S min 19,5 śląskie 20,7 max 20,7 podlaskie X4 S min 80,4 śląskie 82,2 max 82,2 podkarpackie X5 D min 3,2 pomorskie 3,2 max 8,9 lubuskie X6 D min 3,1 świętokrzyskie 3,1 max 5,3 zachodniopomorskie X7 D min 0,8 warmińsko-mazurskie 0,8 max 2,3 lubuskie X8 D min 356,0 wielkopolskie 356,0 max 545,7 świętokrzyskie X9 D min 200,3 podkarpackie 200,3 max 291,5 łódzkie X10 S min 40,5 pomorskie 56,2 max 56,2 śląskie X11 S min 1,6 lubuskie 3,3 max 3,3 łódzkie X12 S min 1,0 opolskie 2,0 max 2,0 opolskie X13 S min 0,5 świętokrzyskie 3,0 max 3,0 zachodniopomorskie X14 D min 36,8 mazowieckie 36,8 max 178,5 śląskie X15 S min 7,7 wielkopolskie 10,8 max 10,8 świętokrzyskie X16 S min 25,4 opolskie 47,8 max 47,8 mazowieckie * S – stymulanta, D – destymulanta,

** min – oznacza najniższą wartość badanego wskaźnika, jaka została osiągnięta wśród ba-danych województw w danym roku,

max – oznacza największą wartość badanego wskaźnika, jaka została osiągnięta w da-nym roku.

(26)

   

,

j j j k

x

S

x

V



j1,2,,m, (1) gdzie: j

x – średnia arytmetyczna wartości j-tej zmiennej, przy czym:

, 1 n x x n i ij j



  (2)

 

xj

S – odchylenie standardowej j-tej zmiennej, przy czym:

 

1





. 2 1 1 2        _ 



n i j ij j x x n x S (3)

W przypadku stwierdzenia zbyt małego zróżnicowania zmiennej w prze-prowadzonej analizie zmienności dochodziło do eliminacji tej zmiennej ze zbio-ru zmiennych diagnostycznych. W badaniu dochodziło do takiej sytuacji, kiedy

wartość progowa zmiennej (



) spełniała następujący wymóg



0,1. W takim

przypadku zachodziła następująca relacja:

 

x_j 



,

V

(4)

Tabela 2. Współczynnik zmienności zmiennych diagnostycznych użytych w badaniu Zmienna _{współczynnika}Wartość Zmienna _{współczynnika}Wartość

X1 0,023 X9 0,090 X2 0,012 X10 0,082 X3 0,019 X11 0,224 X4 0,009 X12 0,198 X5 0,281 X13 0,482 X6 0,158 X14 0,363 X7 0,255 X15 0,095 X8 0,134 X16 0,209

(27)

Analiza statystyczna polegająca na wyznaczeniu współczynnika zmienności,

wykluczyła z dalszych badań następujące zmienne: X1,X2, X3,X4,X9,X10, X15

(tab. 2). Wskaźniki te cechują się małą wartością informacyjną, a więc są nie-przydatne w dalej przeprowadzanych badaniach.

Współczynniki zmienności wytypowanych wskaźników do ostatecznego zbioru zmiennych diagnostycznych oraz zastosowanie metody parametrycznej Z. Hellwiga pozwalają na stwierdzenie, iż wartość informacyjna wybranych wskaźników jest wystarczająca dla przeprowadzenia wielowymiarowej analizy porównawczej (WAP).

2. TRANSFORMACJA ZMIENNYCH DIAGNOSTYCZNYCH

Przed zastosowaniem metod wielowymiarowej analizy porównawczej na zbiorze zmiennych diagnostycznych przeprowadzono ich transformację. Jej celem było ujednolicenie charakteru przyjętych w niniejszej analizie zmiennych, dopro-wadzenie ich do wzajemnej porównywalności, zastąpienie różnych zakresów zmienności poszczególnych zmiennych zakresem stałym oraz wyeliminowanie z obliczeń ujemnych wartości tak opracowanych zmiennych [Grabiński i in. 2013, s. 33–39]. W związku z powyżej przyjętymi założeniami co do charakteru dalsze-go opracowania zbioru zmiennych diagnostycznych, w pierwszej kolejności zosta-ła przeprowadzona stymulacja zmiennych. Polegazosta-ła ona na przekształceniu

różni-cowym destymulant (X5, X6, X7, X8, X14) w stymulanty (5).

,

D ij S ij

a

bx

x





i1,2,,n; j1,2,,m;b0, (5) gdzie: S ij

x

– wartość j-tej zmiennej po przekształceniu w stymulantę w i-tym

obiekcie,

,

D ij

x

– wartość j-tej zmiennej destymulanty w i-tym obiekcie,

a – stała przyjmowana w sposób arbitralny, w tym wypadku a0,

b – stała przyjmowana w sposób arbitralny, w tym wypadku

b



1 .

W efekcie przeprowadzenia stymulacji destymulant zbiór zmiennych dia-gnostycznych został ujednolicony pod względem ich preferencji. Uzyskano więc zbiór zmiennych diagnostycznych charakteryzujący się następującą zależnością – im wskaźnik liczbowy opisujący daną zmienną był wyższy, tym jego wartość

(28)

przyczyniała się do korzystniejszej oceny sytuacji danego województwa w ob-szarze zdrowia publicznego na tle pozostałych województw w kraju.

Następnie, ze względu na to, iż wybrane do badań zmienne charakteryzowa-ły się różnymi jednostkami miar, przeprowadzono normalizację zakresu zmien-ności dla wszystkich 9-ciu zmiennych diagnostycznych. W tym celu zostało zastosowane przekształcenie normalizacyjne w oparciu o klasyczną standaryza-cję (6).

 

,

j j ij ij

x

S

x

z





i1,2,,n; j1,2,,m, (6) gdzie: ij

z – znormalizowana wartość j-tej zmiennej w i-tym obiekcie.

Znormalizowane zmienne w ostatnim kroku transformacji poddano

procedu-rze wyeliminowania ujemnych wartości zmiennych (7–8). Dzięki stałej



, która

powodowała przesunięcie na skali w górę wartości wszystkich zmiennych o jed-nakową wielkość, została zachowana wzajemna relacja między badanymi zmien-nymi. i1,2,,n; j1,2,,m, (7)

przy czym:

 

,

5

1 }

{

min

,j

z

ij

S

z

i









(8)

gdzie:

 

z

S – odchylenie standardowe obliczone ze wszystkich elementów

macierzy znormalizowanych danych wejściowych.

Przeprowadzona w wyżej opisany sposób transformacja zmiennych diagno-stycznych przyczyniła się do odpowiedniego ich wystandaryzowania tak, aby mogły zostać poddane w dalszym etapie porządkowaniu liniowemu obiektów w oparciu o obrane uprzednio metody. W niniejszym badaniu, ze względu na konieczność wskazania różnic między województwami w sytuacji dotyczącej obszaru zdrowia publicznego, wykorzystano metodę wzorcową (metoda wzorca

(29)

rozwoju Z. Hellwiga) oraz metodę sum. Metoda wzorcowa uporządkowała wo-jewództwa względem wcześniej już przyjętego pożądanego wzorca rozwoju. Z kolei metoda sum pozwoliła na uporządkowanie województw ze względu na poziom rozwoju w zakresie zdrowia publicznego (od województwa z najbardziej korzystną sytuacją do najmniej). Do przeprowadzenia tego etapu badań wyko-rzystano program Stata.

3. OCENA POSTĘPÓW WOJEWÓDZTW W KIERUNKU ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W OBSZARZE ZDROWIA PUBLICZNEGO

W celu porównania poziomu sytuacji w obszarze zdrowia publicznego mię-dzy poszczególnymi województwami, przed wykonaniem porządkowania linio-wego tych struktur za pomocą metody wzorcowej przyjęto kryteria oceny sytu-acji. Zostały one przedstawione na pięciostopniowej skali Likerta uwzględniają-cej możliwą do uzyskania wartość syntetycznej miary rozwoju (SMR). I tak, w omawianym przypadku sytuacja może być:

– bardzo dobra – wartości SMR w przedziale [0,8; 1,0], – dobra – wartości SMR w przedziale [0,6; 0,8],

– umiarkowana – wartości SMR w przedziale [0,04; 0,6], – zła – wartości SMR w przedziale [0,2; 0,4],

– bardzo zła – wartości SMR w przedziale [0,0; 0,2].

Wartości miernika syntetycznego wyznaczone dla województw w obsza-rze zdrowia publicznego w 2014 r. za pomocą metody wzorca rozwoju Z. Hellwiga zostały zaprezentowane w tab. 3. Najlepszą sytuacją na tle wszystkich badanych województw w zakresie zdrowia publicznego cechowało się woj. mazowieckie.

W otrzymanych w prezentowanym badaniu rankingach istnieje dość duża zgodność co do pozycji zajmowanych przez poszczególne województwa (zob. tab. 3). Województwo mazowieckie oraz opolskie w otrzymanych zestawieniach uzyskały taką samą pozycję. W przypadku 13-tu województw nastąpiły nie-znaczne przesunięcia w górę lub w dół miejsca między poszczególnymi rankin-gami (1–3 miejsca). Największe różnice w miejscach zajmowanych przez woje-wództwa w poszczególnych rankingach, ze względu na sytuację opisującą zdro-wie publiczne, obserwuje się w przypadku województwa warmińsko-mazur-skiego oraz podlawarmińsko-mazur-skiego. Zastosowanie metod Z. Hellwiga pozwala na stwier-dzenie, iż w 2014 r. wszystkie badane województwa cechowały się złą (9 woje-wództw) lub też bardzo złą (7 wojewoje-wództw) sytuacją w zakresie zdrowia pu-blicznego.

(30)

Tabela 3. Wyniki porządkowania województw pod względem sytuacji w obszarze zdrowia publicznego Województwo Metoda: Z. Hellwiga Sum Wartość zmiennej syntetycznej Lokata Wartość zmiennej syntetycznej Lokata Dolnośląskie 0,185 10 0,350 11 Kujawsko-pomorskie 0,184 11 0,412 8 Lubelskie 0,220 7 0,409 9 Lubuskie 0,051 15 0,179 14 Łódzkie 0,228 4 0,552 6 Małopolskie 0,359 2 0,770 3 Mazowieckie 0,392 1 1,000 1 Opolskie 0,033 16 0,000 16 Podkarpackie 0,172 12 0,303 13 Podlaskie 0,222 5 0,395 10 Pomorskie 0,339 3 0,887 2 Śląskie 0,218 8 0,501 7 Świętokrzyskie 0,076 14 0,161 15 Warmińsko-mazurskie 0,217 9 0,622 4 Wielkopolskie 0,221 6 0,586 5 Zachodniopomorskie 0,135 13 0,313 12

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS [data dostępu: 21.10.2016]. 4. SYTUACJA W OBSZARZE ZDROWIA PUBLICZNEGO A WYDATKI NA OCHRONĘ

ZDROWIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Sytuacja w zakresie finansowania ochrony zdrowia w Polsce od początku lat 90. XX w. uległa kilku zasadniczym transformacjom [Nawrolska 2011, s. 365–378]. Do najistotniejszej, która zasadniczo odcisnęła swoje piętno na funkcjonowaniu JST, doszło 1 stycznia 1999 r. Wówczas wraz z nową reformą administracyjną kraju wprowadzającą trójstopniowy podział JST struktury te wy-posażono w zadania i kompetencje w zakresie ochrony zdrowia. W wyniku wska-zanej zmiany, na poziom gmin, powiatów oraz województw została przerzucona odpowiedzialność za poprawę funkcjonowania ochrony zdrowia w Polsce.

Kierunek tak dokonanych zmian trudno oceniać, gdyż jak pokazały ostatnie lata jest on zarówno pozytywny, jak i negatywny. Wśród pozytywnych aspektów związanych z przerzuceniem odpowiedzialności za służbę zdrowia na JST nale-ży wskazać przede wszystkim to, iż zadanie publiczne, jakim jest zapewnienie odpowiedniego poziomu służby zdrowia, realizowane jest jak najbliżej

(31)

obywate-JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 31

la [Guziejewska2007, s. 5–18]. JST mogę więc reagować szybciej na

zmieniają-cą się rzeczywistość społeczno-gospodarczą w zakresie zdrowia publicznego na poziomie regionalnym oraz lokalnym, niż miałoby to miejsce w przypadku pań-stwa. Z drugiej zaś strony negatywnym następstwem wynikającym z wprowa-dzonych zmian jest przeniesienie problemów związanych z gospodarką podmio-tów leczniczych na JST, które zostały w wyniku zmian organami założycielski-mi dla większości szpitali czy też przychodni ambulatoryjnych opieki zdrowot-nej [Golinowska i in. 2008, s. 28–29; Bukowska-Pietrzyńska 2011, s. 354–377].

Jak wynika z dostępnych danych za 2014 r., spośród wszystkich JST, naj-więcej środków na ochronę zdrowia przeznaczały powiaty oraz miasta na pra-wach powiatu (tab. 4). Największe wydatki na ochronę zdrowia miały miejsce w województwie mazowieckim, z kolei najmniej środków zostało wydane na ten cel przez JST w województwie opolskim.

Tabela 4. Wydatki na ochronę zdrowia jednostek samorządu terytorialnego w skali woj. w 2014 r.

Polska/Województwo

Wydatki na ochronę zdrowia w tys. zł przez: Gminy Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo Razem Polska 561 312,9 1 273 988,1 1 065 179,5 774 720,4 3 675 201,0 Dolnośląskie 65 391,9 127 030,4 44 897,2 52 245,3 289 564,8 Kujawsko-pomorskie 24 246,3 80 091,7 70 928,7 21 963,9 197 230,7 Lubelskie 21 515,4 78 707,8 33 613,2 78 313,0 212 149,5 Lubuskie 16 885,9 39 286,4 10 526,1 16 683,6 83 382,0 Łódzkie 45 860,3 85 456,9 57 945,2 32 262,0 221 524,4 Małopolskie 48 122,8 81 019,2 77 123,4 58 905,7 265 171,2 Mazowieckie 70 395,2 153 699,5 311 106,6 107 853,0 643 054,4 Opolskie 17 113,5 31 432,1 8 607,6 5 344,0 62 497,3 Podkarpackie 26 920,2 105 063,9 22 764,8 46 107,9 200 856,9 Podlaskie 13 823,5 52 134,3 15 665,4 50 391,2 132 014,5 Pomorskie 34 257,7 63 812,4 43 458,6 51 267,7 192 796,4 Śląskie 48 202,3 61 396,3 247 739,4 91 610,5 448 948,5 Świętokrzyskie 20 095,8 52 503,3 16 411,9 47 806,5 136 817,5 Warmińsko--mazurskie 21 694,1 65 835,8 22 977,4 9 622,6 120 129,9 Wielkopolskie 53 318,4 124 170,2 40 558,5 59 266,1 277 313,2 Zachodniopomorskie 33 469,4 72 347,7 40 855,4 45 077,4 191 749,9

(32)

Miarą statystyczną, która pozwala na ocenę zgodności uzyskanych w obli-czeniach uporządkowań pod względem sytuacji województw w obszarze zdro-wia publicznego z wielkością wydatków na służbę zdrozdro-wia przez JST jest współczynnik korelacji rang Spearmana (9). Współczynnik ten przyjmuje

war-tość z przedziału –1,1, a jego znak informuje o charakterze uporządkowań

(dodatni – uporządkowanie zgodne; ujemny – uporządkowanie niezgodne). Zgodność uporządkowania jest tym większa, im współczynnik korelacji rang Spearmana jest bliższy jedności.





,

)

1

6

1

₂1 2









n

d

r

n i i s (9) gdzie: i

d

– różnice między rangami zmiennych syntetycznych,

n – liczba obiektów.

Tabela 5. Stopień zgodności wyników między otrzymanymi miarami syntetycznymi sytuacji w obszarze zdrowia publicznego a wydatkami przeznaczanymi na ten cel przez JST w 2014 r.

Uporządkowania według

Metody: Wydatki na ochronę zdrowia przez:

Z. He ll wig a S um G m in y P o wia ty M ias ta n a p ra wa ch p o wia tu W ojew ód ztw o R azem M eto d y : Z. Hellwiga 1,0000 Sum 0,8882 1,0000 Wy d at k i na o ch ro nę z d ro wia p rz ez : Gminy 0,5471 0,6147 1,0000 Powiaty 0,4853 0,4853 0,7912 1,0000 Miasta na prawach powiatu 0,6353 0,7118 0,8265 0,6235 1,0000 Wojewódz-two 0,6412 0,4882 0,6206 0,4676 0,5735 1,0000 Razem 0,6059 0,5471 0,8912 0,7824 0,8265 0,8147 1,0000 Źródło: obliczenia własne w programie Stata.