PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z GEOGRAFII

(1)

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z GEOGRAFII

1. Priorytety oceniania z geografii.

a.. Edukacja geograficzna w gimnazjum stwarza uczniowi moŜliwości do:

■ zrozumienia otaczającego nas świata i poruszania się w przestrzeni geograficznej,

■ przygotowania do przemian społecznych, gospodarczych i politycznych, zachodzących w regionie, kraju i na świecie,

■ kształtowania postaw ludzi otwartych, aktywnych, tolerancyjnych i twórczych,

■ świadomego podejmowania decyzji.

b. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć, którym w szczególności podlegają:

■ przyrost wiadomości w zakresie wskazywania i opisywania faktów, nazw geograficznych, terminów, zrozumienia związków i zaleŜności zachodzących w przestrzeni geograficznej,

■ przyrost umiejętności w zakresie samodzielnego porządkowania i wartościowania informacji, posługiwania się zdobytymi informacjami z róŜnych źródeł (np.

interpretowanie danych statystycznych, czytanie mapy), praktycznego stosowania informacji (np. orientacja na mapie), twórczego rozwiązywania problemów, prezentowania treści geograficznych (np. formułowanie notatki w zeszycie przedmiotowym, wykonanie rysunku, szkicu, diagramu),

■ postawy - systematyczność pracy ucznia przez cały rok (przygotowanie się do zajęć lekcyjnych, udział w wykonywaniu zadań na lekcji), aktywność i inicjatywa, rozwój własnych zdolności i zainteresowań.

2. Ocenianie osiągnięć ucznia ma na celu:

a. poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie,

b. pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju, c. motywowanie ucznia do dalszej pracy,

d. zapobieganie niepowodzeniom w nauce, e. zmniejszanie dystansu uczeń - nauczyciel,

f . dostarczenie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach i specjalnych uzdolnieniach ucznia, g. umoŜliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno -wychowawczej.

3. Formy i metody sprawdzania i oceniania osiągnięć ucznia.

Uczniowie mogą być oceniani: w sali lekcyjnej, podczas zajęć w terenie, działań na rzecz szkoły i środowiska, uczestnicząc w konkursach przedmiotowych. Mogą otrzymać ocenę za:

a.. odpowiedź ustną - samodzielną, płynną wyczerpującą temat, zaprezentowaną poprawnym językiem z uŜyciem znanych terminów i nazw geograficznych,

b. orientację na mapie - w róŜnych formach: przy mapie ściennej, w atlasie uczniowskim, na mapie konturowej na sprawdzianach,

c. przynajmniej 2 razy w semestrze (zapowiedziane tydzień wcześniej) sprawdziany pisemne (testy) 40 minutowe,

d. niezapowiedziane sprawdziany pisemne (15 minutowe) z ostatnich trzech lub jednej lekcji,

e. aktywną pracę na lekcji - samodzielną, odkrywczą kreatywną

f. pracę domową- samodzielną, estetyczną, zgodną z tematem (nie kaŜda praca domowa otrzyma ocenę),

g. wykonanie dodatkowych prac pisemnych - rysunków, itp.

h. wykonanie zadań w zeszycie ćwiczeń (wskazanych przez nauczyciela), i pracę poza salą

(2)

Obowiązuje ocena waŜona .

Waga 5 : sprawdziany , testy , prace klasowe i inne prace zapowiedziane przynajmniej z tygodniowym wyprzedzeniem , konkursy

Waga 3 : kartkówki , odpowiedzi ustne , dłuŜsze wypowiedzi pisemne realizowane na lekcji lub w domu

Waga 1 : prace domowe , projekty , prezentacje , aktywność , nieprzygotowania , prace dodatkowe

Uczeń otrzyma przynajmniej jedną ocenę kaŜdej wagi wciągu semestru.

Nauczyciel moŜe zmienić wagę obszaru aktywności , wcześniej informując o tym uczniów .

Zarówno odpowiedzi ustne jak i pisemne powinny być oparte o umiejętności korzystania z róŜnych źródeł informacji: podręcznika, zeszytu ćwiczeń, map o róŜnej treści, rocznika statystycznego, słownika geograficznego, czasopisma, literatury popularno - naukowej.

Prowadzi to do praktycznego wykorzystania wiedzy geograficznej.

Nieobecność na lekcji nie zwalnia ucznia z przygotowania się do lekcji i moŜliwości odpowiedzi. KaŜdą ocenę niedostateczną moŜna poprawić w ciągu dwóch tygodni. MoŜna wyróŜnić trzy zasadnicze rodzaje sprawdzania osiągnięć uczniów:

sprawdzanie wstępne,

sprawdzanie bieŜące - kształtujące, sprawdzanie końcowe - sumujące.

4. Kryteria oceniania osiągnięć ucznia.

Oceny są: jawne, obiektywne, umotywowane, systematyczne. Uczeń moŜe je otrzymać w róŜnych formach, np. „+" lub „ -„ pochwały, stopnia.

Oceny pracy ucznia dokonuje się według skali od 1 do 6. zakres ocenianych wiadomości i umiejętności ujęto w opracowaniu „Rozkład materiału nauczania geografii do ki. I, II, DI gimnazjum i liceum". Wiedzę i umiejętności ucznia sklasyfikowano na poziomach:

a. podstawowym co łączy się z oceną dopuszczającą (2) lub dostateczną (3), b. ponadpodstawowym odpowiadający ocenom 4,5,6.

Wymagania podstawowe obejmują treści:

a. najbardziej przystępne,

b. najprostsze i najbardziej uniwersalne,

c. najpewniejsze naukowo i najbardziej niezawodne, d.. niezbędne na danym etapie wykształcenia,

e. niezbędne na wyŜszych etapach wykształcenia,

f. bezpośrednio uŜyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia.

=> Wymagania ponadpodstawowe obejmują treści:

a.. umiarkowanie przystępne, b. bardziej złoŜone i mniej typowe, c. w pewnym stopniu hipotetyczne,

d. przydatne, ale nie niezbędne na danym etapie kształcenia, e. przydatne, ale nie niezbędne na wyŜszym etapie kształcenia, f. pośrednio uŜyteczne w pozaszkolnej działalności uczniów, g. trudne do opanowania,

h. najbardziej złoŜone i unikatowe, i twórcze naukowo i oryginalne.

Zatem:

=> ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

(3)

- potrafi stosować wiadomości w sytuacjach nietypowych, problemowych, - osiąga sukcesy w konkursach pozaszkolnych,

- sprostał wymaganiom (P) i (PP),

=> ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:

- w pełnym zakresie opanował wiadomości i umiejętności programowe, - jest samodzielny, korzysta z róŜnych źródeł wiedzy,

- sprawnie stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania problemów (według wymagań standardów),

- sprostał wymaganiom (P) i (PP),

=> ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:

- opanował w duŜym zakresie wiadomości i umiejętności określone programem nauczania,

- poprawnie stosuje zdobyte wiadomości do rozwiązywania problemów, -=> ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

- ma braki w wiadomościach i umiejętnościach określanych programem nauczania, ale

braki te nie przekreślają moŜliwości dalszego kształcenia, - potrafi z pomocą nauczyciela rozwiązać proste problemy, - sprostał w duŜym stopniu wymaganiom (P),

=> ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:

- nie opanował tych wiadomości i umiejętności, które są konieczne do dalszego kształcenia się,

- nie potrafi rozwiązać problemów o elementarnym stopniu trudności nawet z pomocą nauczyciela,

- nie zna podstawowych informacji i pojęć geograficznych.

Systematyczność pracy ucznia oznacza się w dzienniku lekcyjnym znakiem plus „+" lub minus

„-„.

- trzy plusy otrzymane przez ucznia to ocena bardzo dobra (np. aktywność w czasie uczenia się, przy rozwiązywaniu zadań),

- trzy minusy to ocena niedostateczna (np. trzykrotny brak zadania domowego pisemnego w zeszycie przedmiotowym lub zeszycie ćwiczeń).

Uczeń oceniany jest co najmniej raz w semestrze z kaŜdej formy aktywności (odpowiedź ustna, pisemna lub inne formy odpowiedzi).

Przy wystawieniu oceny semestralnej i końcoworocznej jest brane pod uwagę:

- odpowiedź ustna i pisemną

- prawidłowo wykonana praca dodatkowa, - systematyczna praca ucznia i jego samoocena.

5. Sposoby informowania uczniów i rodziców o ocenach.

a.. KaŜdy uczeń jest informowany na bieŜąco o otrzymanych ocenach.

b. Nauczyciel przedmiotu utrzymuje kontakt z wychowawcą klasy, informuje go o. braku postępów w nauce oraz o wybitnych osiągnięciach uczniów.

c. Na miesiąc przed zakończeniem semestru uczniowie są informowani o planowanych ocenach semestralnych. O groŜących ocenach niedostatecznych jest informowany wychowawca klasy.

d. Rodzice ucznia informacje o postępach w nauce otrzymują:

- na spotkaniach klasowych,

- w czasie spotkań indywidualnych,

- w postaci informacji pisemnej sygnowanej przez wychowawcę lub szkołę.

sprostał w duŜym zakresie wymaganiom (P) i (PP),

(4)

=> ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

- ma braki w wiadomościach i umiejętnościach określanych programem nauczania, ale

braki te nie przekreślają moŜliwości dalszego kształcenia, - potrafi z pomocą nauczyciela rozwiązać proste problemy, - sprostał w duŜym stopniu wymaganiom (P),

=> ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:

- nie opanował tych wiadomości i umiejętności, które są konieczne do dalszego kształcenia się,

- nie potrafi rozwiązać problemów o elementarnym stopniu trudności nawet z pomocą nauczyciela,

- nie zna podstawowych informacji i pojęć geograficznych.

Systematyczność pracy ucznia oznacza się w dzienniku lekcyjnym znakiem plus „+" lub minus „-„.

- trzy plusy otrzymane przez ucznia to ocena bardzo dobra (np. aktywność w czasie uczenia się, przy rozwiązywaniu zadań),

- trzy minusy to ocena niedostateczna (np. trzykrotny brak zadania domowego pisemnego w zeszycie przedmiotowym lub zeszycie ćwiczeń).

Uczeń oceniany jest co najmniej raz w semestrze z kaŜdej formy aktywności (odpowiedź ustna, pisemna lub inne formy odpowiedzi).

Przy wystawieniu oceny semestralnej i końcoworocznej jest brane pod uwagę:

- odpowiedź ustna i pisemną

- prawidłowo wykonana praca dodatkowa, - systematyczna praca ucznia i jego samoocena.

5. Sposoby informowania uczniów i rodziców o ocenach.

a.. KaŜdy uczeń jest informowany na bieŜąco o otrzymanych ocenach.

b. Nauczyciel przedmiotu utrzymuje kontakt z wychowawcą klasy, informuje go o. braku postępów w nauce oraz o wybitnych osiągnięciach uczniów.

c. Na miesiąc przed zakończeniem semestru uczniowie są informowani o planowanych ocenach semestralnych. O groŜących ocenach niedostatecznych jest informowany wychowawca klasy.

d. Rodzice ucznia informacje o postępach w nauce otrzymują:

- na spotkaniach klasowych,

- w czasie spotkań indywidualnych,

- w postaci informacji pisemnej sygnowanej przez wychowawcę lub szkołę.

(5)

Wymagania z geografii na poszczególne stopnie szkolne

oceny Rozdział Lp. Temat

dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący

1. Czym zajmuje się geografia?

Uczeń:

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„geografia”

• wymienia podstawowe dyscypliny nauk geograficznych

• wymienia sfery Ziemi

• wymienia przykłady źródeł informacji geograficznej

Uczeń:

• wyjaśnia, czym zajmuje się

geografia fizyczna i społeczno- -ekonomiczna

• podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi

Uczeń:

• wyjaśnia róŜnice między elipsoidą a geoidą

• omawia

współzaleŜności zachodzące między sferami Ziemi

Uczeń:

• zna imiona lub nazwiska

uczonych i ich dokonania w poznaniu kształtu Ziemi

• omawia wpływ poszczególnych sfer Ziemi na Ŝycie i działalność gospodarczą człowieka

Uczeń:

• przedstawia ewolucję poglądów na temat kształtu i wymiarów Ziemi

• omawia wpływ działalności człowieka na

funkcjonowanie sfer Ziemi

I. Podstawy geografii

2. Współrzędne geograficzne

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„siatka geograficzna”

• wskazuje na mapie i globusie południki: 0° i 180° oraz półkule wschodnią i

• wymienia cechy południków i równoleŜników

• wskazuje na globusie oraz mapie świata zwrotniki i koła podbiegunowe

• wyjaśnia

• odczytuje współrzędne geograficzne na globusie

• określa połoŜenie matematyczno- -geograficzne punktów i

obszarów na mapie

• ocenia znaczenie umiejętności określania współrzędnych geograficznych w Ŝyciu człowieka

• podaje zasady działania oraz przykłady zastosowania systemu nawigacji satelitarnej GPS

(6)

zachodnią

• wskazuje na mapie i globusie równik oraz półkule północną i południową

znaczenie terminów:

„długość geograficzna”,

„szerokość geograficzna”

• określa połoŜenie geograficzne punktów i

obszarów na mapie

• lokalizuje na globusie

i na mapie obiekty na podstawie współrzędnych geograficznych

3. Mapa i jej skala

• wyjaśnia znaczenie

terminów: „mapa”,

„skala mapy”,

„siatka

kartograficzna”,

„legenda”

• wymienia elementy mapy

• wyjaśnia róŜnice między siatką geograficzną a siatką

kartograficzną

• rozróŜnia rodzaje skali mapy

• wskazuje skalę mniejszą i większą

• posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie

• wykazuje znaczenie skali mapy w

przedstawianiu róŜnych informacji geograficznych na mapie

• przekształca rodzaje skali mapy

• oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą i odległość na mapie

• oblicza powierzchnię rzeczywistą, znając skalę mapy i powierzchnię na mapie

4. Rodzaje map.

Generalizacja

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„plan”

• dokonuje podziału map

• wskazuje róŜnice między mapą a planem

• wymienia i wskazuje

• posługuje się w terenie planem

• wyjaśnia, na czym polega generalizacja treści mapy i uzasadnia

• wskazuje moŜliwości praktycznego wykorzystania planów i róŜnych

(7)

ze względu na skalę i treść

przykłady map tematycznych

• dobiera

odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych

konieczność jej stosowania

rodzajów map

5. Przedstawianie zjawisk na mapach

• wymienia

metody prezentacji zjawisk na mapach

• wymienia

metody prezentacji rzeźby terenu na mapach

• wyjaśnia znaczenie terminów:

„wysokość względna”,

„wysokość bezwzględna”,

„poziomica”

• odczytuje z map informacje

przedstawione za pomocą róŜnych metod

kartograficznych, w tym równieŜ odczytuje wysokość bezwzględną

• oblicza wysokość względną oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy

hipsometrycznej

• charakteryzuje wybrane metody prezentacji

zjawisk na mapach

• dobiera właściwą metodę do

przedstawienia wybranego

zjawiska na mapie

• charakteryzuje wybrane metody prezentacji rzeźby terenu na mapach

• rysuje profil terenu, korzystając z rysunku

poziomicowego

6. Czytamy mapę • analizuje i interpretuje treści map

ogólnogeogra- ficznych i tematycznych

• identyfikuje połoŜenie

odpowiadających sobie obiektów geograficznych na fotografiach, zdjęciach

• posługuje się w terenie mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (m.in. orientuje mapę oraz

• projektuje i opisuje trasy wycieczek na podstawie map turystycznych, samochodowych i topograficznych

• wykazuje związek między cechami środowiska przyrodniczego a zagospodarowaniem obszaru na

podstawie mapy

(8)

lotniczych oraz mapach

topograficznych

identyfikuje obiekty

geograficzne na mapie i w terenie)

• lokalizuje na mapach (równieŜ konturowych) najwaŜniejsze obiekty

geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyŜyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.)

topograficznej

II. Ruchy Ziemi

7. Ruch obiegowy Ziemi

• wymienia planety Układu

Słonecznego

„orbita”, „ruch obiegowy Ziemi”,

„równonoc wiosenna”,

„równonoc jesienna”,

„przesilenie zimowe”,

„przesilenie letnie”

• wymienia planety Układu

Słonecznego, zachowując właściwą kolejność

• porównuje planety Układu Słonecznego, korzystając z danych liczbowych

• podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi

• podaje

„górowanie”,

„widnokrąg”

• przedstawia (wykorzystując równieŜ własne obserwacje) zmiany w

oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w róŜnych

szerokościach

• wyjaśnia przyczyny występowania zjawiska dnia i nocy polarnej

• dowodzi związku między ruchem

obiegowym Ziemi a zmianą długości trwania dnia i nocy w ciągu roku

• dowodzi wpływu nachylenia osi ziemskiej do

„galaktyka”, „Droga Mleczna”, „planety karłowate”

• omawia wpływ ruchu obiegowego Ziemi na zmiany w przyrodzie i Ŝycie człowieka

• oblicza wysokość Słońca nad

widnokręgiem

(9)

• wymienia daty równonocy wiosennej i jesiennej oraz przesilenia letniego i zimowego

najwaŜniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego Ziemi

• określa wartość kąta nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity

• podaje przyczynę zmiany kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi w ciągu roku

• wymienia strefy oświetlenia Ziemi

geograficznych i porach roku

• wymienia przyczyny występowania astronomicznych pór roku

• wskazuje na mapie

ogólnogeogra- ficznej świata obszary, na

których występują dni i noce polarne

• podaje przyczyny występowania zaćmienia Słońca i KsięŜyca

płaszczyzny orbity na występowanie astronomicznych pór roku

• przedstawia na ilustracji układ Ziemi, Słońca i KsięŜyca podczas zaćmienia Słońca i KsięŜyca

8. Ruch obrotowy Ziemi

• wyjaśnia znaczenie terminów: „ruch obrotowy Ziemi”,

„doba”, „czas słoneczny”, „czas strefowy”, „czas urzędowy”

• podaje cechy ruchu obrotowego Ziemi

• podaje najwaŜniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego Ziemi

• wyjaśnia przyczynę

występowania dnia i nocy

• charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi

• wyjaśnia róŜnice między czasem słonecznym a czasem strefowym i urzędowym

• posługuje się mapą stref czasowych do określania róŜnicy

• posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: „ruch obrotowy Ziemi”,

„czas słoneczny”,

„czas strefowy”

• omawia zastosowanie gnomonu

• wskazuje zaleŜność między

• wyjaśnia, dlaczego międzynarodowa linia zmiany daty nie pokrywa się dokładnie z południkiem 180°

• omawia wpływ ruchu obrotowego Ziemi na zjawiska przyrodnicze i Ŝycie człowieka

(10)

• wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty

czasu strefowego i słonecznego na Ziemi

• wymienia nazwy stref czasowych, w których obrębie połoŜona jest Polska

ruchem

obrotowym Ziemi a rachubą czasu

• oblicza czas miejscowy, znając róŜnicę długości geograficznej

• uzasadnia konieczność stosowania czasu strefowego i urzędowego

• wymienia skutki działania siły Coriolisa

III.

Atmosfera i hydrosfera

9. Atmosfera.

Temperatura powietrza

„atmosfera”,

„troposfera”,

„pogoda”

• podaje nazwy gazów

wchodzących w skład powietrza atmosferycznego

• wymienia czynniki klimatotwórcze wpływające na wartość

• wymienia nazwy warstw atmosfery, zaczynając od warstwy znajdującej się najbliŜej

powierzchni Ziemi

• omawia zmiany temperatury powietrza w atmosferze, posługując się ilustracją

ogólnogeografi-

• charakteryzuje poszczególne warstwy atmosfery

• sporządza klimatogram, korzystając z danych klimatycznych

• wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza

• oblicza średnią roczną temperaturę

• oblicza zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza

• wyjaśnia na przykładach wpływ czynników klimatotwórczych na wartość

temperatury powietrza

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„inwersja termiczna”

• omawia wpływ działalności człowieka na zmiany zachodzące w składzie

powietrza

atmosferycznego

(11)

temperatury powietrza

cznej świata obszary o najwyŜszej i najniŜszej temperaturze powietrza

powietrza, średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz roczną sumę opadów

atmosferycznych

10. Ciśnienie atmosferyczne i wiatr

„ciśnienie atmosferyczne”,

„niŜ baryczny”,

„wyŜ baryczny”,

„izobara”

• wymienia

jednostki ciśnienia atmosferycznego

• wymienia

przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych,

występujących na kuli ziemskiej

• wyjaśnia przyczynę powstawania wiatru

ogólnogeografi- cznej świata obszary występowania pasatów i monsunów

• wyjaśnia

zaleŜność między wartością ciśnienia atmosferycznego a wysokością nad poziomem morza

• sporządza schemat wyŜu i niŜu barycznego

• charakteryzuje rodzaje wiatrów na podstawie ilustracji

• wyjaśnia, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne i tornada,

charakteryzuje je oraz podaje obszary ich występowania

11. Wilgotność powietrza i opady

atmosferyczne

„wilgotność powietrza”,

„wilgotność

• wyjaśnia proces powstawania chmur i opadów atmosferycznych

• rozpoznaje rodzaje opadów i osadów

atmosferycznych na podstawie fotografii

• rozpoznaje rodzaje chmur na podstawie

fotografii

• omawia warunki powstawania

• omawia sposób powstawania opadów frontalnych, konwekcyjnych i orograficznych

(12)

względna”,

„kondensacja”,

„resublimacja”

• wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych

ogólnogeografi- cznej świata obszary o najwyŜszych i najniŜszych rocznych sumach opadów atmosferycznych

• podaje przykłady negatywnego wpływu nadmiaru oraz niedoboru opadów

atmosferycznych na Ŝycie i

działalność człowieka

poszczególnych rodzajów osadów atmosferycznych

• omawia przyczyny

nierównomiernego rozmieszczenia opadów

atmosferycznych na Ziemi

12. Klimaty kuli ziemskiej

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„klimat”

• wymienia elementy klimatu

• podaje róŜnicę między klimatem a pogodą

• wymienia główne czynniki

klimatotwórcze

• charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat

• wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie stref

klimatycznych

• wykazuje zróŜnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów

atmosferycznych

• charakteryzuje na podstawie

wykresów lub danych liczbowych przebieg

temperatury powietrza i opadów

atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach

meteorologicznych połoŜonych w róŜnych strefach klimatycznych

• omawia na przykładach wpływ wybranych czynników

klimatotwórczych

• podaje na podstawie map tematycznych zaleŜności między strefami

oświetlenia Ziemi a strefami

klimatycznymi

• charakteryzuje klimat górski

• omawia wpływ klimatu górskiego na występowanie pięter roślinnych

• ocenia wpływ klimatu

na

zagospodarowanie wybranych

regionów kuli ziemskiej

(13)

oraz map stref klimatycznych na Ziemi

na klimat danego obszaru

• podaje przykłady wpływu klimatu na Ŝycie i działalność gospodarczą człowieka

13. Zasoby wodne Ziemi

• podaje przykłady wód

powierzchniowych i podziemnych

„morze”, „zatoka”,

„szelf

kontynentalny”,

„gejzer”, „wody termalne”, „wody mineralne”

ogólnogeografi- cznej świata

oceany i podaje ich nazwy

• wymienia rodzaje ruchów wody

• omawia zasoby wodne Ziemi, korzystając z diagramu

• podaje jednostkę zasolenia wód oceanicznych

• omawia zasolenie wód oceanicznych

• wymienia typy mórz i wskazuje ich przykłady na mapie ogólnogeografi- cznej świata

terminów: „ciepły prąd morski”,

„zimny prąd morski”

• omawia przyczyny zróŜnicowania zasolenia wód oceanicznych

• podaje przykłady mórz o

największym i najmniejszym zasoleniu wód

• wymienia i wskazuje na mapie ogólnogeografi- cznej świata przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich

• rozumie

znaczenie mórz i oceanów w Ŝyciu i gospodarce

• omawia przyczyny występowania falowania i pływów

• podaje przykłady gospodarczego wykorzystania wód podziemnych

• wyjaśnia mechanizm funkcjonowania gejzerów

• wymienia przykłady obszarów występowania gejzerów

• charakteryzuje zjawisko El Niño

(14)

morskiej • podaje przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich

człowieka

14. Budowa wnętrza Ziemi

• wymienia metody badania wnętrza Ziemi

„minerał”, „skała”,

„prądy cieplne”,

„magma”

• wymienia kolejne warstwy wnętrza Ziemi, zaczynając od warstwy znajdującej się najgłębiej

• wyjaśnia znaczenie badań geofizycznych w poznawaniu budowy wnętrza Ziemi

• wskazuje róŜnicę między minerałem a skałą

• klasyfikuje skały ze względu na ich genezę

• wyjaśnia róŜnicę między litosferą a skorupą ziemską

• podaje przykłady kamieni

szlachetnych

• wymienia przykłady gospodarczego wykorzystania skał i minerałów

• omawia budowę wnętrza Ziemi, posługując się ilustracją

• podaje zaleŜność między

głębokością a temperaturą we wnętrzu Ziemi

• porównuje warstwy wnętrza Ziemi

• rozpoznaje na podstawie okazów skał wybrane skały i określa ich rodzaj ze względu na genezę

• omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów skał na podstawie ilustracji

• określa twardość minerałów na podstawie skali Mohsa

IV. Wnętrze Ziemi

15. Płytowa budowa litosfery.

Trzęsienia ziemi

• wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi

• wyjaśnia znaczenie terminów: „ryft oceaniczny”,

„grzbiet

• podaje główne cechy płytowej budowy litosfery

• podaje przyczynę ruchu płyt litosfery

• podaje przyczynę trzęsień ziemi

• omawia skutki trzęsień ziemi

ogólnogeografi- cznej świata obszary wzmoŜonej aktywności sejsmicznej

• podaje skalę, w której określana

• wykazuje

związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem trzęsień ziemi

• omawia sposób powstawania ryftów

oceanicznych,

• podaje przykłady działań

podejmowanych przez człowieka w celu

zminimalizowania skutków trzęsień ziemi

(15)

śródoceaniczny”,

„hipocentrum”,

„epicentrum”

jest siła trzęsień ziemi

grzbietów

śródoceanicznych i rowów

oceanicznych

16. Wulkanizm • wyjaśnia znaczenie

terminów: „lawa”,

„erupcja”,

„wulkan”,

• wymienia produkty erupcji wulkanicznej

• omawia budowę wulkanu,

posługując się ilustracją

• omawia pozytywne i negatywne skutki erupcji

wulkanicznych

• wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie

ogólnogeografi- cznej świata

ogólnogeografi- cznej świata obszary wzmoŜonej aktywności wulkanicznej

• wykazuje

związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk

wulkanicznych • wskazuje na mapie

ogólnogeografi- cznej świata przebieg Ognistego Pierścienia Pacyfiku

• wskazuje na mapie ogólnogeografi- cznej świata

najwyŜsze wulkany poszczególnych kontynentów i podaje ich nazwy

17. Powstawanie gór

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„ruchy

górotwórcze”

• wymienia nazwy er, zaczynając od najstarszej ery

• wymienia rodzaje gór

• wymienia wielkie

• podaje we właściwej

kolejności nazwy okresów w dziejach Ziemi

• wymienia najwaŜniejsze orogenezy w dziejach Ziemi

• wymienia wielkie

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„subdukcja”

• wymienia zjawiska towarzyszące procesowi subdukcji

• podaje przykłady gór wypiętrzonych

• charakteryzuje na podstawie ilustracji mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych

• wyjaśnia proces powstawania gór wulkanicznych

• wymienia

najwyŜsze szczyty na kontynentach i podaje ich

wysokości

(16)

formy

ukształtowania powierzchni lądów

formy

ukształtowania dna oceanów

• podaje przykłady gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych

• wskazuje na ogólnogeografi- cznej mapie świata przykłady wielkich form

ukształtowania powierzchni lądów

podczas

poszczególnych orogenez

• charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów oraz dna oceanów

18. Wietrzenie • wymienia procesy zewnętrzne

kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„wietrzenie”

• wymienia rodzaje wietrzenia

• podaje nazwę produktu wietrzenia

• wyjaśnia proces wietrzenia

fizycznego, chemicznego i biologicznego

• wyjaśnia zjawisko wietrzenia mrozowego i łuszczenia się skał

• omawia

zaleŜność między warunkami klimatycznymi a rodzajem i przebiegiem wietrzenia

• posługuje się ze zrozumieniem pojęciem

„wietrzenie”

• charakteryzuje proces odpadania i formy rzeźby terenu powstałe w jego wyniku

• wymienia i charakteryzuje rodzaje ruchów masowych

• podaje przykłady niebezpieczeństw groŜących

człowiekowi wskutek

wystąpienia ruchów masowych

V. Procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi

19. Procesy • wyjaśnia • wymienia formy • omawia procesy • omawia formy • podaje nazwy i

(17)

krasowe znaczenie terminu

„krasowienie”

• wymienia nazwy skał ulegających krasowieniu

krasu

powierzchniowego i podziemnego

krasowe i warunki, w których

zachodzą

ogólnogeograficz- nej świata obszary występowania rzeźby krasowej

krasowe

występujące na powierzchni i pod powierzchnią ziemi

• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku krasowienia

wymiary

najdłuŜszych oraz najgłębszych jaskiń na świecie i w Polsce

20. Rzeźbotwórcza działalność rzek

terminów: „erozja wgłębna”, „erozja wsteczna”, „erozja boczna”,

„akumulacja”

ogólnogeografi- cznej świata przykłady

najdłuŜszych rzek świata

• wskazuje na ilustracji

przedstawiającej dorzecze: źródło, rzekę główną, dopływy, ujście, obszar dorzecza, dział wodny

• wymienia przykłady form powstałych w wyniku niszczącej i budującej

działalności rzeki

• wymienia typy ujść rzecznych

• wyjaśnia proces powstawania meandrów i starorzeczy

• omawia warunki sprzyjające

powstawaniu delt i ujść lejkowatych

ogólnogeografi- cznej świata przykłady ujść deltowych i lejkowatych

• posługuje się ze zrozumieniem pojęciem „erozja”

• przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących

• wykazuje związek między spadkiem rzeki a charakterem procesów

rzeźbotwórczych wody płynącej

• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku

działalności rzeki

• oblicza średni spadek rzeki

(18)

21. Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich i lądolodów

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„granica

wiecznego śniegu”

ogólnogeografi- cznej świata obszary współcześnie zlodowacone

• wskazuje róŜnice między lodowcem górskim a

lądolodem

• wymienia czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich i lądolodów

• wymienia formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów

• rozpoznaje na ilustracjach i fotografiach formy polodowcowe oraz podaje ich nazwy

• przedstawia rzeźbotwórczą rolę lądolodów i lodowców górskich

• omawia, korzystając z ilustracji, podobieństwa i róŜnice w krajobrazie polodowcowym powstałym w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów

• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów

• ocenia wpływ zmian

klimatycznych na grubość pokrywy lodowej lodowców górskich i

lądolodów

22. Rzeźbotwórcza działalność morza

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„abrazja”

• podaje przykłady form powstałych w wyniku

• omawia, korzystając z ilustracji, proces

• przedstawia rzeźbotwórczą rolę fal morskich

• podaje przykłady działań mających na celu ochronę

(19)

rzeźbotwórczej działalności morza

• wymienia typy wybrzeŜy morskich

cofania się klifu oraz proces powstawania mierzei

• wskazuje na ogólnogeografi- cznej mapie świata typy wybrzeŜy morskich

• wyjaśnia genezę typów wybrzeŜy morskich

działalności morza

wybrzeŜy klifowych przed abrazją

23. Rzeźbotwórcza działalność wiatru

„deflacja”,

„korazja”

• podaje przykłady niszczącej i

budującej

działalności wiatru na pustyniach

• wymienia rodzaje pustyń ze względu na rodzaj podłoŜa

• wskazuje na mapie ogólno- geograficznej świata największe pustynie

• wyjaśnia róŜnice między barchanem a wydmą

paraboliczną

• przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru

działalności wiatru

• omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą działalność wiatru

VI.

Pedosfera i biosfera

24. Gleby i roślinność na Ziemi

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„gleba”

• wyjaśnia, na czym polega proces

glebotwórczy

• wymienia

• wyjaśnia

znaczenie terminu

„Ŝyzność gleby”

• wskazuje i nazywa poziomy glebowe na ilustracji

przedstawiającej

• charakteryzuje poziomy glebowe

• charakteryzuje wybrane typy gleb strefowych i astrefowych

• omawia zróŜnicowanie

• porównuje profile glebowe róŜnych typów gleb

• wykazuje zaleŜności zachodzące między

• uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami

• wykazuje związek pomiędzy

zróŜnicowaniem

(20)

czynniki glebotwórcze

• wymienia strefy roślinne

na Ziemi

profil glebowy

• podaje przykłady gleb strefowych i astrefowych

• omawia

znaczenie gleb w przyrodzie i gospodarce człowieka

• wskazuje strefy roślinne na mapie ogólnogeografi- cznej świata

stref roślinnych na Ziemi

czynnikami glebotwórczymi a typem

genetycznym gleby

• wykazuje wpływ klimatu

na zróŜnicowanie roślinności i gleb na Ziemi

stref roślinnych na Ziemi a

działalnością gospodarczą człowieka