Mieczysław Józefczyk
Religijność i moralność na początku
samodzielnego życia
Studia Theologica Varsaviensia 19/2, 91-101
Studia Theol. Vars. 19 (1981) nr 2
MIECZYSŁAW JÓZEFCZYK
RELIGIJNOŚĆ I MORALNOŚĆ
NA POCZĄTKU SAMODZIELNEGO ŻYCIA i
T r e ś ć : Wstęp. I. Metoda badań. II. Spójność wyznaczników religij
ności i moralności. III. Sieć powiązań wyznaczników religijności i mo ralności. IV. Wnioski duszpasterskie.
WSTĘP
R elacje m iędzy religijnością i m oralnością b y ły od daw na przedm iotem zaintereso w ań socjologów religii. W o statn i cza sach często zw raca się uw agę na fenom en polskiej re lig ijn o ści. Można spotkać się z opiniam i, że religijność ta jest op ar ta głów nie na p ra k ty k a c h i słabo pow iązana z m o ra ln o śc ią .2
D ośw iadczenia d uszpasterskie są różnorodne i niejed n o k ro tn ie przeczą obiegow ym opiniom. O biektyw ne określenie w zajem nego sto su n k u m iędzy w iarą, ry tu a łam i, w ykształce niem relig ijn y m i przynależnością do p arafii z jed nej stro n y a akcep tacją głoszonych przez Kościół norm m o raln y ch — z dru giej, w ym aga m etodycznie prow adzonych badań. D la dusz p asterza n ajw ażn iejsza jest znajom ość tego okresu rozw oju człow ieka, w k tó ry m zary so w u je się już harm o n izacja w spo m n ian y ch elem entów relig ijn y ch i m oralnych.
Celem badań, k tó ry c h najw ażniejsze w y n ik i ukazano w ty m a rty k u le jest w łaśnie p rzed staw ien ie zw iązku m iędzy da jącym i się em pirycznie u jąć w yznacznikam i religijności i m o ralności w w ieku, gdy naogół zaczyna się organizow ać sam o dzielne życie zaw odow e i rodzinne.
B adania przeprow adzono w stu ty sięczn y m m ieście p rzem y słow ym E lblągu w 1977 r. P rzed m io t ich m ożna najogólniej określić jako analizę spójności religijności z m oralnością lub zw iązku w ia ry z życiem. B ad an ia te ograniczono do n a js ta r szej m łodzieży w w iek u 25— 30 lat. Na początk u ty c h w łaśnie la t zapad ają n ajw ażn iejsze decyzje życiowe, pow odujące usa
1 Na podstaw ie pracy doktorskiej pod tym samym tytułem , napisa nej pod kierunkiem prof, d r hab. A ndrzeja Święcickiego na A kade mii Teologii K atolickiej w W arszawie i obronionej w 1978 r.
m odzielnienie się psychiczne i m ate ria ln e m łodych ludzi oraz rozpoczęcie już przez siebie ułożonego, sam odzielnego życia rodzinnego. In te resu jąc e nas m łode pokolenie przyszło na św iat w tru d n y c h w a ru n k a ch pow ojennych, w lata ch 1946— 1951. J e st to więc p ierw sze pokolenie w ychow ane w E lblą gu, jako w now ej społeczności, w k tó re j b rak było w łasn ej jed n o litej tra d y c ji obyczajow ej.
I. METODA BADAŃ
W k a rto tec e c e n tra ln e j elbląskiej p arafii św. M ikołaja z n a j dow ały się nazw iska i ad resy 3.237 m ężczyzn i kobiet w w ie k u la t 25—30, u trz y m u ją c y ch jak ąko lw iek łączność z p arafią, p rzy n a jm n ie j przez przy jm ow an ie dorocznej w izy ty duszpa stersk iej. Stanow iło to około 85% globalnej liczby m ieszkań ców p a ra fii w te j k ateg o rii w ieku. Z te j populacji prób a zo stała do b rana w arstw ow o w edług płci i sta n u cyw ilnego, m e todą system aty czn ą i liczyła 500 osób. W to k u rea liz a c ji nie p rzy b y ły 143 osoby zaproszone do w ypełn ienia an k ie ty au d y - to ry jn e j. Do dalszego opracow ania m a te ria łu nie zakw alifi kow ano 23 a n k ie ty i odlosow ano 34 an k iety , tak, aby pozo stało do opracow ania 300 an k iet, w ty m zgodnie z p rz y ję ty m założeniem u k ład u w arstw ow ego 150 m ężczyzn i tyleż kobiet oraz 100 osób sta n u w olnego i 200 żyjących w m ałżeń stw ie. P o p u lacja ta jest w y starczająca, by ustalić korelacje m iędzy b ad anym i w yznacznikam i religijności i m oralności. N atom iast jej rep rezen taty w n o ść w sto su nk u do populacji ge n e ra ln ej m ieszkańców Elbląga w w ieku 25—30 la t m ożna określić ty lk o pośrednio. Cechy respondentów , k tó ry c h nie uw zględniono w doborze w arstw ow ym , w śród 300 zbadanych osób ro zk ła d ają się następująco:
— ze w zględu n a w iek lepiej rep re z en to w a n y jest n ajm ło d szy rocznik: 23% respondentów , to osobnicy w w iek u 25 lat, a gorzej n a jsta rsz y — 10% to osobnicy w w ieku 30 lat.
W ykształcenie o b ejm u je w szystkie k ateg orie w przybliże niu pro porcjonaln ie do s tr u k tu ry ogółu m łodej ludności m ia sta. Około połow y b ad an y ch m a w y kształcenie średnie, p rze w ażnie techniczne, 20% w y kształcenie wyższe oraz 32% za sadnicze zaw odow e lu b w yjątk ow o tylk o podstaw ow e. E lbląg jest m iastem przem ysłow ym . W szyscy respondenci są w w ie ku pro d u k cy jn y m : 89% p rac u je zawodowo, w ty m 42% to ro botnicy, 16% tech n icy i 32% pracow nicy um ysłow i. B adana po p u lacja może więc być tra k to w a n a jako typ ow a dla m ło dych pracow ników średn ich ośrodków przem ysłow ych.
W spółczesne b ad ania socjologiczne po słu g ują się głów nie m etodam i k w an ty ta w n y m i. W zakresie relig ii i m oralności socjolog może badać to, co daje się u jąć zjaw iskow o i stw ie r dzić na zasadzie obserw acji zew n ętrzn ej lub sam oobserw acji, często polegającej na in tro sp ekcji. W doborze w skaźników reli gijności staran o się zachow ać rów now agę pom iędzy pom ia rem poziom u w ia ry oraz poziom u p ra k ty k religijnych . P ie rw sze są podk reślan e przez socjologów p rac u jąc y c h w k ra ja c h o przew adze ludności pro testan ck iej. Z aczerpnięto je z p rac R. S ta rk a i Ch. G lo c k a .3 O b ejm u ją one n astęp u jące zagadnie nia: Bóstwo Jezu sa C hry stu sa, istn ien ie życia pozagrobow ego, istnien ie szatana, fa k t g rzech u pierw orodnego, uznanie cu dów, jako w y ra z u panow ania Boga n ad m aterią.
W skaźniki składające się na w yznacznik poziom u p ra k ty k zostały na dużą skalę zastosow ane w k ra ja c h o w y raźn ej przew adze ludności k ato lick iej i w iążą się z nazw iskiem G a briela le B ras oraz jego w spółpracow ników i k o n ty n u ato ró w .4 O ceniając w yznacznik poziom u p ra k ty k relig ijn y ch osób b a danych zastosow ano tak ie w skaźniki, jak uczestnictw o w n ie dzielnej m szy, spowiedź, K om unię św. oraz p ry w a tn ą m odli tw ę. U system atyzow ane w te n sposób dw a powyższe w yzn a czniki w ia ry i p ra k ty k odniesiono do rela cji: „człow iek— Bóg” .
Dalsze dw a w yznaczniki religijności: w ykształcenie re lig ij ne, m ierzone liczbą la t uczęszczania na k atech izację oraz przynależność do g ru p re lig ijn y ch p o trak to w an o w sposób u- proszczony, odnosząc je do relacji: „człow iek w ierzący — in sty tu c ja , w spólnota re lig ijn a ” .
W poszukiw aniu m ierników m oralności, zdecydow ano się na takie, k tó re b y ły szczególnie w ażne dla u stalen ia, n a ile p ro pagow any przez Kościół m odel m oralności spotyka się z akce p tac ją respondentów . W pierw szym rzędzie szukano norm m o ra ln y c h dotyczących zachow ania biologicznej rów now agi ży cia i ochrony m echanizm ów , k tó re to życie tw orzą. Uznano za tak ie n astęp u jące oceny m oralne: — pożycia m ałżeńskie go po ślubie cyw ilnym a przed kościelnym , nierozerw alności m ałżeństw a, stosow ania sztucznych środków a n ty k o n cep cy j nych, w ierności m ałżeńskiej i p rze ry w a n ia ciąży. W skaźniki te łącznie nazw ano w yznacznikiem e ty k i seksu alnej i m ałżeń skiej propagow anej przez Kościół.
J 3 ] R E L I G I J N O Ś Ć I M O R A L N O Ś Ć 9 3
3 R. S t a r k , Ch. G 1 о с k; Am erican Piety: The Nature of R eli
gious C om m itm ent, 1968, U niversity of California Press, s. 57—80.
4 G. l e B r a s , Introduction a l’histoire de la pratique religieuse
N astępna g ru p a w skaźników dotyczyła sto sun ku człow ieka do dóbr m ate ria ln y c h , k tó ry w y raża się w p an ow an iu n a d sw ym i dozw olonym i n aw et potrzebam i. Zdecydow ano się na n astęp u jące w skaźniki, k tó re m ają w yrażać zrozum ienie po trz e b y dobrow olnego po w strzy m an ia się od: spożyw ania m ię sa w p iątki, picia alkoholu w w. poście, palenia papierosów w p ew n y ch okresach, uczestniczenia w zabaw ach w p ew n ych okresach. W skaźniki te łącznie po trak to w an o jako w yznacz n ik ascezy.
O bydw a w ym ienione tu w yznaczniki są zw iązane z życiem człow ieka i odnoszą się do racjonalnego zasp ak ajan ia jego potrzeb. S ta w iają m u one w ym agania stałej ko n tro li swego postępow ania.
Dwa dalsze zastosow ane w b adaniach w yznaczniki m o ra l ności, to w ybór w arto ści altru isty c z n y c h oraz w ybór głosze nia niew ygodnej p raw d y . Są to w artości m oralne w ychodzą ce naprzeciw drugiego człow ieka.
W całej dalszej analizie p ro b lem aty k ę religijności i m o ral ności p o trak to w an o odrębnie. Oznacza to z jed n ej stro n y u znanie autonom iczności obu w spom nianych dziedzin życia ludzkiego, z d ru g iej zaś stro n y dążenie do opisania istn ie ją cych m iędzy nim i zależności. W spom niana odrębność określa specyfikę a poszukiw anie zależności w yznacza głów ny cel pracy.
T rzym ając się zary so w anej specyfiki i rea liz u jąc cel b a d ań postaw iono n astę p u jąc e pro blem y robocze:
— zbadanie spójności m iędzy religijnością i m oralnością, — zbadanie, k tó re z zastosow anych w yznaczników relig ijn o ś ci i m oralności m ożna uznać za cen traln e.
F o rm u łu jąc pierw szy problem um ieszczono religijność przed m oralnością i um ow nie p o trak to w an o ją jako zm ienną nieza leżną. M a to sw oje odniesienie do założeń b ard ziej ogólnych a m ianow icie, że stosun ek człow ieka do Boga opisyw any przez socjologa badającego religijno ść jest logicznie p ierw szy i z p u n k tu praw idłow o rozum ianego św iatopoglądu katolickiego w ażniejszy, niż stosunek do człow ieka.
D rugi problem jest n iejako uzupełnieniem pierw szego. K o relu jąc ze sobą poszczególne w yznaczniki religijności i m o ralności m ożna w y k ry ć s tru k tu rę ich pow iązań i określić, k tó re z nich wchodzą w sk ład n ajw iększej liczby korelacji. Będą to te zm ienne, k tó re jako dom inujące cechy religijności lub m oralności łączą się najczęściej z in ny m i zm iennym i.
Z astosow ane w te j p rac y m etody nie pozw alają na u sta lę
о R E L IG IJ N O Ś Ć I M O R A L N O Ś Ć 95
nie zależności przyczynow ych, m ogą jed ynie doprow adzić do w y kry cia zależności staty sty czn y ch , które, jak w iadom o nie przesądzają, co jest przyczyną a co skutkiem .
II. SPÓJNOŚĆ WYZNACZNIKÓW RELIGIJNOŚCI I MORALNOŚCI
D la u stalen ia poziom u spójności zastosow ano tu dw ie m ia-—. Liczbę k o relacji rzeczyw istych m iędzy uw zględnionym i w yznacznikam i w p o rów nan iu z m ożliw ą do osiągnięcia licz bą k o relacji i rozróżnieniem ich n a dodatnie i ujem ne. W szy stkie k o relacje liczono osobno dla 4 n astę p u jąc y c h k ategorii spośród 300 badanych:
m ężczyźni nie żonaci — kaw alerow ie — 50 osób kobiety nie zam ężne — p a n n y ( — 50 „
—· K ie ru n e k i wielkość zależności czyli reg resję, to jest licz bow ą zm ianę jed n ej zm iennej rów noległą do zm iany drugiej zm iennej.
Po skorelow aniu m iędzy sobą p a ra m i w szystkich 8 zasto sow anych w p rac y w yznaczników religijności i m oralności otrzym ano 28 m ożliwości pow iązań dla każdej katego rii b a danych, łącznie 112 korelacji, w śród k tó ry c h 34 w yniki istot ne lub p rz y n a jm n ie j praw dopodobne na poziom ie α<Μ θ. Ta bele k o relacy jn e posłużyły do sporządzenia zestaw ień zbior czych na sp ecjaln y ch grafikach, na k tó ry c h w ydzielono 3 se k to ry .
— S ek to r I dotyczy spójności w yznaczników religijności. — S ek to r II dotyczy spójności w yznaczników m oralności. — S ek to r III zaw iera ko relacje m iędzy w yznacznikam i re li gijności i m oralności.
Na tab e li w odpow iednim k w ad racie w pisano liczby od 4 do 1, to znaczy, że k o relacja conajm n iej praw dopodobna w y stę p u je w podanej liczbie k ateg o rii badanych.
Z analizy sek to ra I w y n ik a w y raźn a spójność w yznaczni ków w ia ry i p ra k ty k relig ijn y ch , o kreślająca stosunek czło w ieka do Boga (4 k o relacje isto tn e lub praw dopodobne n a 4 m ożliwe). K ie ru n e k zależności jest dodatni oraz m a m iejsce duża reg re sja , czyli liczbowa zm iana jed nej zm iennej, ró w noległa do zm iany d ru g iej zm iennej.
W ykształcenie relig ijn e i udział w g ru p ac h p arafialn y ch , ry :
m ężczyźni żonaci k o b iety zam ężne
— 100 „
g g M IE C Z Y S Ł A W J Û Z E F C Z Y K
Tabela 1: Zbiorcze zestaw ienie korelacji na poziomie przynajm niej
aC.10. Nr W yznaczniki Nr 1 2 3 4 5 6 7 8 1 W iara 2 P rak ty k i religijne 4" 3 W ykształcenie religijne 2 1 4 Udział' w grupach 1 1 I 5 Poglądy m oralne 4 1 2 6 Asceza 2 2 —1 3 1 3 7 Wybór wartości altruistycznych III 1 II 8 Wybór głoszenia niewygodnej praw dy 1 2 —1 2
określające stosun ek człow ieka w ierzącego do in sty tu c ji i w spólnoty relig ijn ej, nie m ają ta k w yraźnego zw iązku z dw o m a poprzednim i w yznacznikam i (w ykształcenie religijn e: 3 ko relacje isto tn e lub praw dopodobne na 8 m ożliw ych, udział w g ru p ach p ara fia ln y ch : 2 tak ie ko relacje na 8 m ożliw ych) i nie są spójne ze sobą (brak jak iejk o lw iek k o relacji na 4 m o żliwe).
Można więc sądzić, że rela cja : „człow iek — Bóg” nie z n a j d u je w śród b ad an ej po pu lacji p ełn ej podbudow y w y rażającej się w uczęszczaniu na k atech izację i u czestnictw ie w e w spól notow ych elem en tach Kościoła.
W sektorze II zauw aża się dość dużą spójność m iędzy n o r m am i zw iązanym i z prob lem am i osobistym i i m ałżeńskim i respo n d en tó w (3 k o relacje na 4 m ożliw e m iędzy ety k ą seksu alną i m ałżeńską a ascezą). M ała n ato m iast spójność w y stę p u je m iędzy ty m i n orm am i a w yznacznikam i m oralności
św iadczącym i o w ychodzeniu n aprzeciw d ru g iem u człow ieko w i (5 k o relacji d o datnich i 1 u jem n a na 16 m ożliw ych). P o n adto m iędzy ty m i dw om a w yznacznikam i b ra k jest ja k ie j kolw iek spójności.
W sektorze III, pośw ięconym analizie spójności w yznaczni ków religijności i m oralności, te w yznaczniki religijności, k tó re o k re śla ją sto sun ek człow ieka do Boga, są dość spójne, jed nakże ty lko z ty m i w yznacznikam i m oralności, k tó re są zw ró cone k u problem om osobistym i m ałżeńskim respondentów (9 k o relacji na 16 m ożliw ych). Spośród w yznaczników r e li gijności m ający ch c h a ra k te r instytucjon alno-w spó lno tow y, w ykształcenie relig ijn e w ykazało w spółzależność z ty m i w y znacznikam i m oralności, k tó re są zw rócone ku problem om osobistym i m ałżeńskim resp o n d entów (5 k o relacji dodatnich i 1 ujem n a n a 8 m ożliw ych). U dział w g ru p ach n atom iast n a 8 m ożliw ych w y k azał ty lk o 1 k o rela cję do d atnią z ascezą. P a n n y biorące udział w g ru p ach p a ra fia ln y ch , np. należące do żywego różańca, nieco częściej, niż inne ich koleżanki ak cep tu ją p o w strzy m anie się od spożyw ania m ięsa w piątki.
Ż aden z 4 w yznaczników o k reślający ch poziom relig ijn o ś ci w żadnej z 4 b ad an ych g ru p nie pozostaje w zależności od w artości m oraln y ch , w ychodzących naprzeciw drug iem u czło w iekow i, to znaczy od a ltru iz m u i głoszenia niew ygodnej p raw dy.
D rugi p roblem roboczy polegał na p oszukiw aniu s tr u k tu ry pow iązań poszczególnych w yznaczników religijności i m o ra l ności oraz w yznacznika centralnego, w okół którego koncen tr u ją się pozostałe w yznaczniki. W poszukiw aniu s tr u k tu ry pow iązań i w yzn aczn ik a cen tralneg o dokonano n a stęp u jący ch działań:
— Zw iązki m iędzy analizow anym i w yznacznikam i oznaczono liczbą linii, odpow iednią do liczby w y stęp u jący ch m iędzy n i m i korelacji.
— P rz ec iętn ą w ielkość zależności w yrażono liczbam i um iesz czonym i pośrodku linii; oznaczają one śred n ią różnicę odsetek zm iennej zależnej p rzy zm ianie jakościow ej zm iennej n ieza leżnej.
— K orelacje i reg re sje ujem n e oznaczono liczbą okoloną. — Odległości na ry su n k u w p rzy bliżen iu c h a ra k te ry z u ją r e gresję: im w iększa jest śre d n ia reg re sja , ty m m niejsza jest odległość m iędzy p a ra m i zm iennych i odw rotnie; im m n ie j sza jest śred n ia reg re sja , ty m w iększa jest odległość n a r y su n k u m iędzy p aram i zm iennych.
7 — Studia Theologica Varsaviensia 2/81
9 8 M IE C Z Y S Ł A W J Ö Z E F C Z Y K [8]
III. SIEC POWIĄZAŃ WYZNACZNIKÓW RELIGIJNOŚCI I MORALNOŚCI
Tabela 2: Sieć powiązań wyznaczników religijności i m oralności
Legenda :
m ™ k a w a le r o w ie " ' . ■ ... m ężczy źn i ż o n a c i . . . p a n n y — · · “ · · — k o b ie ty z a m ę ż n e
Trzon pola przedstaw ionego na tab eli 2 stanow i w iara; 13 d odatnich k o relacji wiąże ją z in ny m i w yznacznikam i, przy w ysokich p rzeciętn y ch reg resjach . Na drugim m iejscu w y p a da um ieścić ak cep tację ety k i sek su aln ej i m ałżeńskiej rów nież z 13 k o relacjam i dodatnim i, ale z niższym i reg resjam i. N a
R E L IG IJ N O Ś Ć I M O R A L N O Ś Ć
trzecim m iejscu sklasyfikow ano ascezę z 13 dodatnim i i 2 u jem n y m i k o relacjam i o dość dużych p rzeciętn ych reg resjach ; dalsze m iejsce zajęły p ra k ty k i relig ijn e (9) i udział w k a te chizacji 8 k o relacji dodatnich.
Poza polem dość spójnych kato lick ich w artości re lig ijn y ch i m oraln y ch , w k tó ry m w szystkie w yznaczniki w iążą się m ię dzy sobą p rz y n a jm n ie j w jed n ej z badany ch kateg o rii osób, znalazły się n a stęp u jące w yznaczniki: udział w gru p ach p a rafialn y c h (z 3 korelacjam i), w y b ó r głoszenia niew ygodnej p raw d y (z 4 k o relacjam i dodatnim i i 1 ujem ną) oraz w ybór w artości a ltru isty c z n y c h (z 1 korelacją).
C e n tra ln y m m iern ik iem okazał się więc w yznacznik w iary. D rugim z kolei pod w zględem w ażności w s tru k tu rz e p rz e kon ań b ad an y ch osób jest w yznacznik ak cep tacji ety k i seksu aln ej i m ałżeńskiej p ro pagow anej przez Kościół. W ydaje się stąd w ynikać w niosek, że dla bad an ej p o pu lacji w ażną k on sekw en cją w ia ry jest ak cep tacja norm m oralnych, dotyczą cych ochrony po w staw ania życia i trw ało ści zw iązków ro dzin nych. Dość w ysokie m iejsce ascezy może dowodzić, że asceza, pojm ow ana jako czynnik re g u lu ją c y stosunek człow ieka do k o rzy stan ia z dóbr m ate ria ln y c h , jest n adal w ażnym elem en tem m oralności.
W ew n ątrz pola dość spójn y ch k atolickich w artości re lig ij ny ch i m o raln y ch znalazły się przede w szystkim te w yzn a czniki religijności i m oralności, k tó re c h a ra k te ry z u ją in d y w idualisty czne i rodzinne nastaw ien ie resp ond en tó w do sp raw w ia ry i m oralności. W iara i p ra k ty k i relig ijn e są tu p o tra k to w ane jako w yznaczniki relacji: „człow iek—B óg” . A kceptacja ety k i seksualnej i m ałżeńskiej oraz ascezy w skazuje n a p re fere n c ję norm m o raln y ch zw iązanych z życiem osobistym człow ieka, w p o ró w nan iu z ty m i norm am i, k tó re ok reślają po staw ę b ad an y ch wobec in n y ch ludzi. "Wewnątrz analizow a nego koła znalazło się też w yk ształcen ie relig ijn e organizo w ane przez Kościół i św iadczące o podporządkow aniu się re s p on den tó w jed n em u z n a jb a rd zie j propag ow any ch jego zale ceń, czyli m ającem u w y raźn ie in sty tu c jo n a ln y c h a ra k te r.
C zynnik w spólnotow y religijności i m oralności, jako ele m ent. rela cji: „człow iek w ierzący — w spólnota w ierzących ” nie jest w ró w n ej m ierze, ja k czynniki indyw id ualisty czne religijności i m oralności akcep tow an y przez badanych. D oty czy to zarów no udziału w g ru p ach religijn ych , okazyw ania odw agi cywńlnej przez głoszenie niew ygodnej praw d y , jak i w yb o ru w arto ści altru isty czn y ch .
100 M IE C Z Y S Ł A W J Ö Z E E C Z Y K [10]
IV. WNIOSKI DUSZPASTERSKIE
P a trz ą c n a uzyskane w y n ik i z pozycji duszpasterskich, w y pada dodatnio ocenić fak t, że w łaśnie w iara jest w śród p ra c u jącej i organizującej w łasne życie m łodzieży fu n d am en tem s tr u k tu ry w artości relig ijn y ch i m oralnych. N atom iast u je m nym , w y ty czający m jed n a k k ieru n e k dalszej p rac y p a sto ra l n e j stw ierd zeniem jes,t w y ra ź n y n ied o statek uznan ia dla w a r tości społecznych.
R e l i g i o s i t é e t m o r a l e a u d é b u t d e l a v i e i n d é p e n d a n t e
Som m aire
L ’article a pour but de présenter la cohérence entre les désigna- tifs de religiosité et de m oralité pouvant être conçus em piriquem ent chez les jeunes, âgés de 25 à 30 ans, c’est-à-dire dans une période de vie où les plus im portantes décisions sont prises, celles qui notam m ent ont pour conséquence l’indépendance psychique et pécuniaire des jeunes. Les recherches ont eu lieu en 1977, dans la ville indu strielle · d’Elblag, au moyen d’une enquête auditoire. 300 enquêtes ser virent à l ’élaboration. La population éxam inée peut ê tre considérée comme typique pour les jeunes travailleurs des m ilieux industriels moyens.
Comme désignatifs de religiosité fu ren t considérés les indicateurs du niveau de la foi, pouisés des ouvrages de R. S ta rk et de Ch. Glock, ainsi que les indicateurs des pratiques religieuses typiques pour le catholicism e et enfin les indicateurs de l’éducation religieuse et de l ’appartenance aux groupem ents religieux. Les indicateurs de la foi et des pratiques religieuses fu ren t reportés à la relation: „homme— —Dieu”, par cointre les deux qui suivent à la relation: „homme croy ant — institution de travail, com m unauté religieuse”.
P arm i les désignatifs de m oralité fut pris égard à ceux, qui se
rep o rtan t aux règles m orales concernant la conservation de l ’équilibre biologique de la vie et la protection des mécanismes produits p ar cette vie. Ils fu ren t reconnus comme désignatifs de l’éthique séxuelle
et conjugale propagée p ar l’Eglise. Un au tre groupe d’indicateurs,
exprim ant la com préhension pour la nécessité d’une abstention de
bon gré de l ’apaisem ent de certains besoins, a été traité comme un
indicateur de l ’ascèse. Deux au tres désignatifs de m oralité sont: le
in-[И ] R E L IG IJ N O Ś Ć I M O R A L N O Ś Ć 101
commode, traités tous les deux comme valeurs m orales allant à la rencontre de l ’homme.
L’on procéda aussi à l ’exam en d’une cohérence entre la religiosité ainsi conçue et la m oralité, ainsi q u ’à la recherche d’un désignatif central, autour duquel se concentrent les autres.
La cohérence des désignatifs de la foi et des pratiques religieuses, d éterm inant le rapport entre l ’homme et Dieu, a été démontrée. L ’éducation religieuse et la participation aux groupem ents qui ex prim ent la participation aux élém ents com m unautaires de l’Eglise, n ’ont pas de liaison aussi distincte avec les désignatifs précédents et ne sont pas cohérents entre eux. Une cohérence fut p ar contre établie en tre l ’acceptation de l’éthique sexuelle et conjugale et l ’ascèse, p ar conséquent donc entre les norm es liées à la vie personnelle et con jugale des répondants; une cohérence, quoique faible, a cependant lieu entre ces derniers et les valeurs qui tém oignent de l’appel à al ler à la rencontre d’un au tre homme.
Les désignatifs de religiosité qui déterm inent le rapport entre l’homme et Dieu sont assez cohérents avec les désignatifs de m oralité qui eux, sont tournés vers les problèm es personnels et conjugaux des répondants. P arm i les désignatifs institutionnels et com m unautaires de religiosité, c’est uniquem ent l’éducation religieuse qui dém ontre une certaine cohérence avec ces désignatifs de m oralité, qui s’inclinent vers les problèm es personnels et conjugaux des répondants.
Le désignatif de la foi fu t reconnu comme un désignatif central, tandis que le désignatif de l ’éthique sexuelle et conjugale occupe la seconde place. En dedans du domaine assez cohérent des valeurs ca- -tholiques et m orales, se sont trouvés avant tout ces désignatifs de religiosité et de m oralité qui caractérisent l’orientation individualiste et de fam ille des répondants face aux problèm es de la foi et de la m oralité. L’éducation religieuse, tém oignant de la subordination des répondants aux enseignem ents de l’Eglise, y trouve égalem ent sa place.
L ’élém ent com m unautaire de religiosité et de m oralité n ’a pas été placé p ar les analysés sur le même niveau que les éléments indivi dualistes et de famille.
Ce qui incite à l’optimisme, c’est le fait de la grande im portance de la foi dans la vie des jeunes appartenant aux groupem ents ici analy sés, tandis que le devoir pastoral doit désormais consister en l’appro fondissem ent de la com préhension des valeurs sociales.
