Szyszko, Władysław
"Design for scientific conservation of
antiquities", R. M. Organ, London
1968 : [recenzja]
Ochrona Zabytków 22/4 (87), 323-324
1969
j e s t w z m i a n k o w a n y u Dehia! (s. 320, 343), a w p r z y
p a d k u o b u K a ta lo g ó w Z a b y tk ó w (p o w . n a m y s ło w s k i i b r z e s k i) d o s tr z e g ł je d y n ie p o lic h ro m ię w S tr z e ln i- k a c h i t r y p t y k w K o w a lo w ic a c h , ja k o n ie z n a n e p r z e d te m n a u c e n ie m ie c k ie j. C h ę tn ie d e d y k o w a łb y m m u w ię c p o z o s ta ły c h 12 to m ik ó w o w ego K a ta lo g u o b e j m u ją c e g o w o je w ó d z tw o o p o ls k ie , a b y m ó g ł s p r a w d z ić ile o b ie k tó w w n ic h u ję ty c h n ie b y ło n ig d y p u b lik o w a n y c h w ż a d n y c h o p ra c o w a n ia c h .
M o żn a b y d łu ż e j c ią g n ą ć t ę p o le m ik ę , a le s p r a w a nie w y d a je się t a k is to t n a , b y z a g łę b ia ć się n a d m ie r n ie w szczeg ó ły . I s to t n a j e d n a k n a ty le , b y m ó c w y s n u ć d la n a s s a m y c h p e w n e dość w a ż n e w n io sk i. P o w in n i śm y d b a ć o d o k ła d n ie js z ą i w s z e c h s tro n n ie js z ą d o k u m e n t a c ję w s z y s tk ic h n a s z y c h p o c z y n a ń k o n s e r w a t o r s k ic h . N ie p o w in n iś m y p a n ic z n ie lę k a ć się p r z y z n a w a n ia do te k ic h czy in n y c h p o m y łe k , p o n ie w a ż n ig d y nie d a się ich u k r y ć i le p ie j s a m e m u s tw ie rd z a ć p o w s ta n ie n e g a ty w n y c h z ja w is k , n iż o c z e k iw a ć , że k to ś z ro b i to za n a s i z r o b i s t r o n n ic z o . W k o ń c u m im o w s z y s t k ic h n ie d o s ta tk ó w , p o m y łe k , b e z m y ś ln y c h czy w rę c z s z k o d liw y c h p o c ią g n ię ć b ila n s o g ó ln y m u s i w y p a ś ć d la n a s ^ k o r z y s tn ie (z w a ż y w s z y i sto p ie ń zn iszczeń i tr u d n o ś c i g o s p o d a r c z e d ź w ig a ją c e g o się z r u i n k r a ju , i w re s z c ie tr u d n o ś c i w z a g o s p o d a ro w a n iu te r e n ó w
s k ą d w y s ie d lo n a z o s ta ła lu d n o ś ć n ie m ie c k a ). S tą d z je d n e j s t r o n y a p e l o szczeg ó ło w szą i o b fits z ą d o k u m e n t a c ję d z ia ła ln o ś c i k o n s e r w a to r s k ie j (a to z w ła sz c z a p o d a d r e s e m r e d a k c j i „ O c h ro n y Z a b y tk ó w ” ), j a k i o s z y b k ie i d o k ła d n e in f o r m o w a n ie o p in ii p u b lic z n e j o ty c h z z e w n ą tr z n a d c h o d z ą c y c h o p in ia c h i g ło s a c h , k tó r e w w ie lu w y p a d k a c h m o g ą n am s a m y m p o m ó c w o cen ie z ja w is k . S p r a w o z d a n ie G ro s s m a n n a , ch o ć ty lk o w p e w n e j m ie r z e o b ie k ty w n e , p is a n e je d n a k n ie z p o z y c ji z a c ie trz e w io n e g o re w iz jo n iz m u , je s t w a ż n ą le k t u r ą w ła ś n ie p rz e d e w s z y s tk im d la n a sz e g o c z y te ln ik a . C h o d z i o t o j a k nas w i d z ą , sz c z e g ó ln ie ta m , g d zie n a z b y t n ią p rz y c h y ln o ś ć ra c z e j n ie n a le ż y liczy ć. O b ie k ty w iz m i tr z e ź w a o cen a są w a ż n e te ż i d la ty c h z a g r a n ic z n y c h o d b io r c ó w , k tó r z y p o n a sz e m a t e r i a ły n ie s ię g n ą z p r z y c z y n ję z y k o w y c h lu b b a rd z ie j je s z c z e p rz y z ie m n y c h : n ie u f a ją c im i u w a ż a ją c za p r o p a g a n d o w e. W k o ń c u n a p e w n o m o ż n a się zgodzić ze z d a n ie m G r o s s m a n n a , że w a rto ś c i k u ltu r o w e i o p ie k a n a d n im i s ą w a ż n e n ie ty l k o d la N iem có w czy P o la k ó w a le d la c a łe j lu d z k o ś c i.
T a d e u s z C h r z a n o w s k i
O r g a n R. M . D e sig n fo r scie n tific c o n s e r v a tio n o f a n t i q u i t i e s L o n d o n , B u tte r w o r th Co. (P u b lis h e rs )
L td . 1968, s. 497, ry s . 015, ta b l. 30 i ,12 fo t. W o s te tn ic h la ta c h k o n ie c z n o ść b a rd z ie j n a u k o w e g o p o d e jś c ia d o w ie lu p ro b le m ó w , k t ó r e n a s u w a ją n i s z c z e ją c e z a b y tk i, d o p ro w a d z iła do lic z n y c h z m ia n w d z ie d z in ie ic h k o n s e r w a c ji. P rz y m u z e a c h z o s ta ły u tw o rz o n e la b o r a to r ia n a u k o w e w c e lu s tw ie r d z e n ia a u te n ty c z n o ś c i z a b y tk ó w ich z a b e z p ie c z a n ia i k o n s e r w a c ji. R o z w in ę ła się o g ro m n ie sieć s p e c ja ln y c h k u r só w s z k o le n io w y c h d la p e rs o n e lu m u z e a ln e g o , o b s e r w u je s ię s ta ły w z r o s t ilo śc i m ię d z y n a ro d o w y c h o r g a n iz a c ji k o n s e r w a to r s k ic h itd . J e d n a k o w o ż n ie n a le ż y z a p o m in a ć o p o tr z e b ie is tn i e n ia n ie w ie lk ic h p la c ó w e k n a u k o w o -b a d a w c z y c h , w s p ó łp r a c u ją c y c h b e z p o ś re d n io z a ro w n o z a rc h e o lo g a m i d o s ta rc z a ją c y m i im — c h y b a w n a jw ię k s z y c h ilo ś c ia c h m a t e r i a łu do b a d a ń ja k i z p e rs o n e le m m u z e u m , k tó re g o o p ie c e b ę d ą p o d le g a ć w p rz y s z ło ś c i o b ie k ty z a b y tk o w e . O m a w ia n a k s ią ż k a p o ś w ię c o n a j e s t w ła ś n ie o rg a n iz a c ji, w y p o s a ż e n iu i d z ia ła ln o ś c i te g o ty p u p la c ó w e k . W ię k sz y n a c is k zo s t a ł c o p r a w d a p o ło ż o n y n a z a g a d n ie n ia w ią ż ą c e się g ło w n ie z o b ie k ta m i a rc h e o lo g ic z n y m i, je d n a k s z e r e g z a w a r ty c h w k s ią ż c e p o ż y te c z n y c h in f o rm a c ji i w s k a z ó w e k m o ż n a z p o w o d z e n ie m z u ż y tk o w a ć w in n y c h d z ia ła c h k o n s e r w a c ji. J u ż n a p o c z ą tk u w y ra ź n e z a s tr z e ż e n ie , że c e le m k s ią ż k i n ie je s t u d z ie la n ie o d p o w ie d z i n a p y ta n ie c o r o b i ć lecz j a k t o T o b i ć (s. X I) p o z w a la w p e ł n i z ro z u m ie ć z a m ia r a u to r a i c h a r a k t e r je g o p ra c y . A lb o w ie m d e c y z ję , d o ty c z ą c ą p o d ję c ia o k re ś lo n e g o z a b ie g u p rz y o b ie k c ie , p o w in ie n p o d e j m o w a ć sa m k o n s e r w a t o r , o p ie ra ją c się n a sw o im d o ty c h c z a s o w y m d o ś w ia d c z e n iu oraz — w lic z n y c h p r z y p a d k a c h — n a c y to w a n y c h p rz e z a u to r a (s. 465— 469) w u k ła d z ie a lf a b e ty c z n y m w a ż n ie js z y c h k s ią ż k a c h i a r ty k u ła c h . S a m a k s ią ż k a n a p is a n a je s t b a rd z o p r z y s tę p n ie , a do le p s z e g o z ro z u m ie n ia te k s tu p o m a g a ją lic z n e i s t a r a n n i e d o b ra n e ilu s tr a c je . J e s t to w ła ś c i w ie o g ro m n y z b ió r p ro p o z y c ji, d z ię k i k tó r y m n ie je d n o r a a łe la b o r a to r iu m o n ie w ie lk ic h m o ż liw o śc ia c h f i n a n so w y c h i n ie z b y t b o g a ty m w y p o s a ż e n iu w a p a r a tu r ę n a u k o w ą b ę d z ie z d o ln e d o ró w n a ć w ię k s z y m i z a so b n ie js z y m p la c ó w k o m . C ała w ie d z a z a w a r ta w k s ią ż ce z o sta ła z a c z e r p n ię ta z w ła s n y c h d o św ia d c z e ń a u to ra . P ie r w s z a c z ę ść to d ro b ia z g o w a a n a liz a p r o b le m u p o l e g a ją c e g o n a w ła ś c iw y m , e k o n o m ic z n y m r o z p la n o w a n iu w s z y s tk ic h e le m e n tó w s k ła d a ją c y c h się n a p r e c y z y jn ie d z ia ła ją c ą c a ło ś ć p la c ó w k i n a u k o w o - b a d a w c z e j p r z y m u z e u m . A b y o s ią g n ą ć ja k n a jle p s z e r e z u l t a t y w p r a c y k o n ie c z n e je s t n ie ty lk o z a p e w n ie n ie m a k s y m a ln e g o b e z p ie c z e ń s tw a p e rs o n e lo w i d a n e j p l a c ó w k i lecz r ó w n ie ż ja k n a jw ię k s z e j w y g o d y , k tó r a z a o szczęd zi p r a c o w n ik o m b e z u ż y te c z n e g o z u ż y w a n ia e n e rg ii. S tą d sz c z e g ó ln e z n a c z e n ie d o k ła d n e g o d o p a s o w a n ia s p r z ę tó w , w ła śc iw e g o o ś w ie tle n ia , ś r o d k ó w k o m u n ik a c ji w iz u a ln e j i słu c h o w e j, z a b e z p ie c z e n ia p rz e d s z k o d liw y m i d la z d ro w ia p r a c o w n ik ó w w y z ie w a m i, d y m a m i, p r o m ie n io w a n ie m re n tg e n o w s k im lu b o g n ie m — w r a z ie w y p a d k u . S c h e m a ty c z n e i p r z e j r z y s t e r y s u n k i, o b ja ś n ia j ą c e p ro p o z y c je a u to r a , z n a k o m ic ie u z u p e łn ia ją b a r d z i e j szczeg ó ło w e ro z w a ż a n ia w te k ś c ie . N a to m ia s t p e w n e z a s trz e ż e n ia m o że b u d z ić ja k o ś ć n ie lic z n y c h z re s z tą , zd jęć .
W y d a je się , że s k r u p u la tn e s to s o w a n ie się d o w s k a z ó w e k i p r z e s tr ó g p o d a w a n y c h p rz e z a u to r a p o z w o li n a u n ik n ię c ie w ie lu n ie p o ż ą d a n y c h k o m p lik a c ji, z a ró w n o p r z e d p r z y s tą p ie n ie m do p r a c y p r z y d o s t a r c z o n y m o b ie k c ie , j a k i w cz a sie sam eg o z a b ie g u lu b p r z y p rz e n o s z e n iu z a b y tk u z m ie js c a n a m ie js c e . P r z e d p r z y s tą p ie n ie m do p r a c z a le c a n e je s t ja k n a j d o k ł a d n ie js z e z b a d a n ie o b ie k tu w o ś w ie tle n iu , k tó r e g o s c h e m a t p r o p o n u je a u to r n a s. 58 (ry c . 5, 7) p rz y z a s to s o w a n iu o d p o w ie d n ic h ź ró d e ł ś w ia tła . S p o ro u w a g i p o ś w ię c o n o r o z p la n o w a n iu p r a c o w n i f o to g ra fic z n e j z c ie m n ią i w y p o s a ż e n iu je j w ja k n a jle p s z y i n a j n o w o c z e ś n ie js z y s p r z ę t fo to g ra fic z n y . P ie r w s z ą część p o ś w ię c o n ą a n a liz ie p r o b l e m u w ła śc iw e g o w y p o s a ż e n ia p r a c o w n i k o n s e r w a t o r s k i e j k o ń c z y o m ó w ie n ie r ó ż n e go ty p u z a b ie g ó w i p r z y r z ą d ó w n ie z b ę d n y c h p r z y ich w y k o n y w a n iu a w ię c : w y p o s a ż e n ie p o z jy a la ją c e n a p o d d a w a n ie o b ie k tó w d z ia ła n iu g a z ó w lu b p ły n ó w p r z y n o rm a ln y m , w z m o ż o n y m lu b z r e d u k o w a n y m c iś n ie n iu , d z ia ła n iu u m ia r k o w a n y c h (do ok. 300°C) lu b w y ż s z y c h t e m p e r a t u r a ta k ż e p ro m ie n io w a n iu o r ó ż n e j d łu g o ś c i fa l. S zcz e g ó ło w o o m ó w io n o n a r z ę d z ia s łu ż ą c e d o z a b ie g ó w m e c h a n ic z n y c h ró ż n e g o ty p u j a k : d łu ta , p iln ik i, g w o ź d z ie , w ie r ta r k i itd . o ra z p r z y r z ą d y do s p a j a n ia m e ta lo w y c h c zęści o b ie k tó w . A n a liz a , k t ó r ą a u to r p rz e p r o w a d z a w p ie r w s z e j c zęści p o z w a
n a u s ta le n ie p o d s ta w o w y c h z a s a d o rg a n iz a c ji p r a w n i k o n s e r w a to r s k ie j p rz y m u z e u m i — w p rz y - iż e n iu — je j w y p o sa ż e n ia . Z a s to s o w a n iu ty c h za- żeń w p r a k ty c e p o św ię c o n a je s t d r u g a część k s ią ż k i yn teza).
:ożoność p ro b le m ó w , z w ią z a n y c h z z a b ie g a m i p r z e p ro w a d z a n y m i n a o b ie k ta c h , w y m a g a s p e c ja ln y c h p o m ie sz c z e ń w z a le ż n o śc i od m a te r i a łu , z k tó re g o d a n e z a b y tk i z o sta ły w y k o n a n e . K o n s e r w a c ja ta b lic z e k g li n ia n y c h z p is m e m k lin o w y m w y m a g a o c z y w iśc ie z a b ie g ó w , p r z y k tó r y c h k o n ie c z n a je s t b a rd z o w y so k a t e m p e r a t u r a — m u s z ą w ięc o n e o d b y w a ć się w s p e c ja ln ie do teg o c e lu p rz e z n a c z o n e j i p rz y s to s o w a n e j p ra c o w n i. Id e a ln y m r o z w ią z a n ie m w y d a je się, z d a n ie m a u to r a , tw o rz e n ie inow ych p la c ó w e k , w k tó r y c h m o żn a b y p rz e p r o w a d z a ć w sz e lk ie n ie z b ę d n e ro d z a je b a d a ń i z a b ie g ó w — ja k k o lw ie k z a d o w a la ją c e e fe k ty m o że te ż p rz y n ie ś ć m o d e r n iz a c ja d o ty c h c z a s i s t n i e j ą c y c h la b o r a to r ió w o n ieco p r z e s ta r z a łe j s tr u k tu r z e . J a k o p r z y k ła d d o s k o n a le r o z w ią z a n e j p o w ie rz c h n io w o i f u n k c jo n a ln ie p la c ó w k i z n a jd u ją c e j się — co je s t, z d a n ie m a u to r a , b a rd z o w a ż n y m w a r u n k ie m — p r z y m u z e u m , w y m ie n io n e zo stało R e se a rc h L a b o r a to r y p rz y B r itis h M u s e u m (s. 211, ry e . 6, 8). O m a w ia ją c p o sz c z e g ó ln e s k ł a d n ik i w y p o sa ż e n ia np. ś r o d k i do w y g ła d z a n ia i p o le ro w a n ia , czy ró żn eg o r o d z a ju sz c z o tk i lu b u rz ą d z e n ia do b a r d z ie j s k o m p lik o w a n y c h z a b ie gów , a u to r in f o r m u je ró w n o c z e śn ie o sp o so b a c h i m i e j scach ich n a b y w a n ia . P r z y k o ń c u k s ią ż k i z a w a r ta je s t k r ó t k a b ib lio g r a fia , d o k ła d n y a lf a b e ty c z n y sp is w y tw ó rc ó w , m o g ą c y c h n a ż ą d a n ie d o s ta rc z y ć p o tr z e b n e m a te r ia ły lu b u rz ą d z e n ia , w re sz c ie — in d e k s rz e c z o w y . K s ią ż k a D e s ig n fo r s c i e n ti fi c c o n s e r v a tio n o f a n t i q u i tie s s ta n o w ić b ę d z ie n ie z w y k le c e n n ą p o m o c z a ró w n o d la k u s to s z y m u z e a ln y c h , a rc h ite k tó w , k o n s e r w a to ró w ja k i s tu d e n tó w , k tó r z y p o w in n i d o k ła d n ie p o z n a ć fiz y c z n ą n a t u r ę p ro c e s ó w , z k tó r y m i s t y k a ją się z a r ó w n o p o d c z a s s tu d ió w ja k i w p ó ź n ie jsz e j p r a k t y c e k o n s e r w a to r s k ie j. W ł a d y s ł a w S z y s z k o
N akład 1150 + 23 egz. Objętość arkuszy wyd. 11,5, druk. 10. P apier ilustr. III kl. 120 g. 6 1 x 8 6 . Oddano do składu •20 sierpnia 1969 r., druk ukończono w grudniu 1969 r.
