Wybrane problemy sporne w stosunkach japońsko-chińskich po 1978 roku

Pełen tekst

(1)521. 1999. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Robert Jakimowicz Katedra. Nauk. Politycznych. Wybrane problemy sporne w stosunkach japoñsko-chiñskich po 1978 roku Historia wzajemnych kontaktów pomiêdzy Japoni¹ i Chinami siêga dwóch tysiêcy lat. Normalizacja stosunków dyplomatycznych pomiêdzy obu krajami – Japoni¹ i ChRL – nast¹pi³a w 1972 r.1 Od tego czasu w ich wzajemnych stosunkach zosta³ osi¹gniêty szybki i wszechstronny rozwój. Kolejne rz¹dy japoñskie i chiñskie zawar³y wiele porozumieñ, w tym o handlu, lotnictwie, nawigacji, rybo³ówstwie, meteorologii, wspó³pracy naukowej i technicznej oraz o ochronie inwestycji2. Szczególne znaczenie dla obu krajów mia³ fakt zawarcia Traktatu o Pokoju i PrzyjaŸni pomiêdzy Chinami i Japoni¹ w dniu 12 sierpnia 1978 r.3, który zakoñczy³ proces normalizacji pomiêdzy obu krajami i otworzy³ nowy etap we wzajemnych stosunkach. Niemniej jednak w nowej erze ci¹g³ych zmian z mniejsz¹ lub wiêksz¹ intensywnoœci¹ daj¹ o sobie znaæ problemy, których nie uda³o siê rozwi¹zaæ wczeœniej w stosunkach japoñsko-chiñskich, które siêgaj¹ w g³¹b historii i czasów nam wspó³czesnych. Do nich niew¹tpliwie mo¿na zaliczyæ takie kwestie, jak: kwestiê podrêcznikow¹ i oficjalne wizyty rz¹dowe w œwi¹tyni Yasukuni maj¹ce zwi¹zek z agresj¹ japoñsk¹ na Chiny, sprawê stosunków japoñsko-tajwañskich i zwi¹zan¹ z ni¹ rówJoint Statement of the Governments of China and Japan, 29 September 1972, „Peking Review” 6 October 1972, s. 12–13. 1. 2 Jiang Yuechun, Present Situation and Future Prospects of Sino-Japanese Relations [w:] New China in the New International Setting, Studia Diplomatica 1996 (The China Institute of International Studies, Beijing; The Shanghai Institute of Peace and Development; The Royal Institute for International Relations, Brussels), vol. 49, nr 4–5, s. 88. 3 A Treaty of Peace and Friendship Between the People’s Republic of China and Japan, Peking 12 August 1978, „UN Treaties Series”, vol. 1225, s. 257; Traktat o Pokoju i PrzyjaŸni miêdzy Chiñsk¹ Republik¹ Ludow¹ a Japoni¹ (Pekin, dnia 12 sierpnia 1978 r.), Zbiór Dokumentów Polskiego Instytutu Spraw Miêdzynarodowych (dalej Zbiór Dokumentów PISM), Warszawa 1978, nr 7–8, s. 1125–1127..

(2) Robert Jakimowicz. 46. nie¿ sprawê Kokaryo, czy wreszcie sprawê Wysp Senkaku – Wysp Tiaoyi Lietao (Diaoyu). Nale¿y zaznaczyæ, i¿ problemy te s¹ drugorzêdne w kontekœcie dynamicznie rozwijaj¹cych siê stosunków japoñsko-chiñskich, zw³aszcza na p³aszczyŸnie handlowej i gospodarczej. Obroty handlowe japoñsko-chiñskie wzros³y z 823 mln USD w 1970 r. do 9 mld 401 mln USD w 1980 r., ponad 18 mld USD w 1990 r. i 57 mld USD w 1995 r. 4 W 1997 r. osi¹gnê³y one ju¿ 63 mld 820 mln USD i utrzymuj¹ pozycjê drugiego najwiêkszego, po Stanach Zjednoczonych, partnera handlowego Japonii, któr¹ zdoby³y w 1993 r., gdy w tym czasie Japonia wyprzedzi³a Hongkong jako najwiêkszego partnera handlowego Chin i zajê³a pierwsze miejsce w transferze zagranicznej technologii do tego kraju (30% importu technologicznego ChRL)5. Podobnie siê kszta³tuje dynamika inwestycji. W latach 1979–1989 japoñskie inwestycje bezpoœrednie w ChRL zamknê³y siê sum¹ 2 mld 473 mln USD6. W 1991 r. japoñskie inwestycje osi¹gnê³y ju¿ sumê 4 mld USD, a liczba japoñsko-chiñskich joint ventures wynosi³a ok. 19007. Wa¿kim elementem we wzajemnych stosunkach obu krajów sta³a siê niew¹tpliwie japoñska pomoc dla Chin, o tendencjach zwy¿kowych. I tak w 1970 r. wynios³a ona ponad 9,5 mln USD, w 1983 r. 350 mln USD, 1987 r. ponad 553 mln USD, a w 1993 r. ju¿ 1 mld 350 mln USD8. Ruch turystyczny miêdzy obu krajami odgrywa tak¿e istotn¹ rolê. O ile w 1992 r. odwiedzi³o Chiny 398 tys. turystów japoñskich, to w 1996 r. by³o ich ju¿ 608 tys.9 Na tle przytoczonych liczb poruszone japoñsko-chiñskie problemy sporne stanowi¹ margines wzajemnych stosunków pomiêdzy obu krajami, które maj¹ g³ównie emocjonalny i werbalny charakter. A ze wzglêdu na tak dobrze rozwijaj¹ce siê stosunki handlowe i gospodarcze obie strony, pomimo zachowania swych pryncypialnych stanowisk staraj¹ siê nie nara¿aæ ich na szwank. Niemniej jednak problemy sporne s¹ wci¹¿ obecne. Jeœli chodzi o kwestiê podrêcznikow¹ wyst¹pi³a ona pod nazw¹ „incydentu dotycz¹cego podrêcznika w 1982 r.”10, aby pojawiæ siê ponownie w kolejnych la4 Zob. Statistical Handbook of Japan 1983, Statistics Bureau Prime Minister’s Office, s. 86; Japan Almanac 1993, Asahi Shimbun, s. 91; Japan 1997 An International Comparison (by Keizai Koho Center), s. 56; Japan Almanac 1997, „Asahi Shimbun”, s. 107. 5 Japan Sees Growth Rate of Trade with China Slow [w:] The Nikkei Weekly February 2, 1998, s. 23. Nale¿y ponadto podkreœliæ, i¿ deficyt handlowy Japonii z ChRL za 1997 r. wyniós³ a¿ 20 mld 250 mln USD; „Beijing Review”, March 14–20, 1994, s. 5. 6 Jian-An Chen, Japanese Firms with Direct Investments in China and Their Local Management [w:] Japan’s Foreign Investment and Asian Economic Interdependence. Production, Trade and Financial System, Edited by Shojiro Tokunaga, University of Tokyo Press 1992, s. 258. 7. „Beijing Review”, April 6–12, 1992, s. 5.. Ministry of Foreign Affairs, JAPAN, Japan’s ODA Official Development Assistance Annual Report, za lata 1988 i 1994, s. 122 i s. 110–111. 8. 9 Nie mo¿na jednak tego powiedzieæ o chiñskich turystach z ChRL. W 1992 r. odwiedzili oni Japoniê w niewielkiej liczbie 12 tys. Podobnie by³o w kolejnych latach: 1993 – 11 tys., 1994 – 11 tys., 1995 – 12 tys., 1996 – 11 tys. Zob. Facts and Figures of Japan, 1997, Foreign Press Center, Japan, Tokyo, s. 106–107. 10. Jiang Yuechun, op. cit., s. 96..

(3) Wybrane problemy sporne.... 47. tach, tj. 1984 i 1986 r. W czerwcu 1982 r. w podrêczniku historii, który zosta³ na krótko wprowadzony w japoñskich szkó³ œrednich, s³owo „inwazja” zosta³o zamienione s³owami „posuwanie siê naprzód”11. Wywo³a³o to krytykê w mediach chiñskich, a nastêpnie w Korei Po³udniowej, na Filipinach i w innych krajach wschodniej Azji. Japonia zosta³a tym samym zmuszona do zajêcia stanowiska w tej sprawie. Ówczesny japoñski minister edukacji Ogawa Heiji oficjalnie zaprzeczy³, i¿ zosta³y wprowadzone jakiekolwiek zmiany do podrêczników w 1982 r. Przyzna³ jednak¿e, ¿e przez ostatnie trzydzieœci lat zmiany takie mia³y miejsce12. Okaza³o siê tak¿e, i¿ oficjalne zaprzeczenie Ogawy Heiji nie znajduje odzwierciedlenia w stanie faktycznym. W sierpniu tego¿ roku zosta³ ujawniony dokument japoñskiego ministerstwa edukacji, które zaleci³o pewn¹ liczbê kontrowersyjnych poleceñ dotycz¹cych zmian w podrêczniku historii13. Dotyczy³y one m.in. wspomnianego wprowadzenia s³ów „posuwanie siê naprzód” w miejsce s³owa „inwazja”. Co siê tyczy natomiast masakry nankiñskiej z grudnia 1937 r., w której zginê³o, wed³ug wiêkszoœci Ÿróde³ chiñskich, w przybli¿eniu trzysta tysiêcy ludzi14, to zaleca siê wprowadzenie stwierdzenia o pewnej liczbie zgonów. Wywo³a³o to szerok¹ krytykê w Chinach. Przejœciowo kwestia podrêcznikowa zosta³a rozwi¹zana dyplomatycznie przez obie strony we wrzeœniu 1982 r. Przes³ank¹ jej rozwi¹zania by³o unikniêcie wystawienia na szwank zbli¿aj¹cej siê piêciodniowej wizyty premiera Z. Suzuki w Pekinie. W zwi¹zku z tym Pekin zaakceptowa³ plan rz¹du Z. Suzuki, zgodnie z którym Tokio obieca³o przeprowadziæ w ci¹gu roku czêœciow¹ rewizjê ju¿ zaaprobowanych podrêczników. Ponadto sporne podrêczniki mia³y byæ u¿ywane zgodnie z poufnie wydanymi przez japoñskie ministerstwo edukacji wskazówkami dla nauczycieli szkolnych15. To po³owiczne rozwi¹zanie w jakimœ stopniu zadowala³o obie strony przez dwa lata, nie wp³ywaj¹c wyraŸnie na atmosferê wzajemnych stosunków. Latem 1984 r. pojawi³a siê ponownie nowa seria podrêczników historycznych do u¿ytku w szko³ach, która wzbudzi³a kolejn¹ szerok¹ dyskusjê w prasie obu krajów, jednak¿e nie zagrozi³a przerwaniu stosunków chiñsko-japoñskich16. Natomiast latem 1986 r. spór o podrêczniki uleg³ znacznemu zaostrzeniu. Zwi¹zany by³ z nowym japoñskim podrêcznikiem dla szko³y wy¿szej wydanym przez grupê prawicowego skrzyd³a17. Zosta³ on publicznie skrytykowany przez ChRL. W krytyce chiñ11 L. Newby, Sino-Japanese Relations. China’s Perspective, The Royal Institute of International Affairs, Routledge, London, New York 1988, s. 50–51. 12. Ibidem, s. 51.. 13. Ibidem.. Co siê tyczy danych w literaturze polskiej zob. m.in. W. Rodziñski, Historia Chin, Ossolineum, Wroc³aw 1992, s. 649. 14. 15 Hong Nack Kim, Sino-Japanese Relations in the 1980s: Political and Economic Dimensions, Korea and World Affairs, Spring 1988, vol. 12, nr 1, s. 87–88. 16. L. Newby, op. cit., s. 51.. Kluczow¹ osob¹, która wziê³a udzia³ w opracowaniu i edycji japoñskiego kontrowersyjnego podrêcznika historii (Shinpon Nihonshi) by³ Jiro Murao. Bli¿ej na jego temat i niektórych kontrowersyjnych fragmentów tego podrêcznika zob. w: A Matter of History. An Examination of the Japanese Textbook Controversy, „The Japan Times Weekly” October 18, 1986, s. 10. 17.

(4) Robert Jakimowicz. 48. skiej podkreœlono, i¿ „rani on uczucia narodu chiñskiego” przez „upiêkszanie agresywnych wojen” wywo³anych przez Japoniê przed 1945 r.18 Rz¹dowi japoñskiemu zosta³a dostarczona nota dyplomatyczna, w której ChRL domaga³a siê od Japonii, aby zosta³y poprawione „b³êdne okreœlenia w podrêczniku”. Ostatecznie zosta³o dokonanych ok. 800 korekt19. We wrzeœniu 1986 r. rz¹d japoñski ponownie stan¹³ w obliczu ostrej krytyki chiñskiej. Wi¹za³a siê ona z wypowiedziami ministra edukacji mianowanego w lipcu tego roku, Fujio Masayuki, który by³ zagorza³ym tajwañskim stronnikiem znanym ze swoich prawicowych pogl¹dów20. Jako minister edukacji w wyst¹pieniu w Japoñskim Klubie Prasy powiedzia³, i¿ „historia œwiata jest histori¹ agresji i wojny. B³êdny pogl¹d, ¿e jedynie Japoñczycy dopuœcili siê agresji, musi byæ skorygowany” 21. Ulegaj¹c chiñskiej krytyce, premier Yasuhiro Nakasone poprosi³ Fujio o z³o¿enie dymisji. Wobec odmowy Fujio premier Nakasone zosta³ zmuszony do zdymisjonowania go22. Pomimo dokonanych korekt i zdymisjonowania Fujio Masayuki pozosta³ uraz we wzajemnych stosunkach. Nale¿y w tym miejscu podkreœliæ, i¿ opinie na temat kwestii podrêcznikowej w spo³eczeñstwie japoñskim by³y podzielone. Z jednej strony wskutek przed³u¿ania siê sprawy podrêcznikowej ChRL otrzyma³a poparcie du¿ej czêœci japoñskiej opinii publicznej. Z drugiej strony czêœæ spo³eczeñstwa japoñskiego zarzuca³a uleg³oœæ swojego rz¹du wobec nacisków chiñskich. Jednoczeœnie z t¹ opini¹ pojawia³o siê tak¿e merytorycznie skrajne stwierdzenie, ¿e historia jakiej siê uczy w japoñskich szko³ach w³aœciwie dotyczy Japoñczyków. Dalej pojawia siê konkluzja, i¿ wyg³aszanie opinii przez Chiny o sprawach wewnêtrznych Japonii, w tym wypadku kwestii podrêcznikowej, os³abia przyjaŸñ tych krajów23. Podobnego rodzaju opinie, jak i ich czêœciowe odzwierciedlenie w rz¹dz¹cej Partii Liberalno-Demokratycznej (Jiyu Minshuto) nie pozwala na takie rozwi¹zanie tej kwestii, które zadowala³oby w pe³ni obie strony: chiñsk¹ i japoñsk¹. St¹d pojawia³y siê kolejne obietnice ze strony japoñskiej. Miêdzy innymi premier Toshiki Kaifu podczas przemówienia w Singapurze w maju 1991 r. zobowi¹za³ siê, ¿e przesz³oœæ zostanie nale¿ycie odzwierciedlona w edukacji24. Przesz³o rok póŸniej „Asahi Shimbun” w dniu 3 sierp-. 18 Hong Nack Kim, op. cit., s. 91. Zob. tak¿e, China Protests High School Textbook, „The Japan Times Weekly”, June 28, 1986. 19 Hong Nack Kim, op. cit., s. 92. Zob. tak¿e, Nakasone Wants History Textbook Re-Examined, „The Japan Times Weekly”, July 5, 1986, s. 2. 20. L. Newby, op. cit., s. 53.. Oprócz powy¿szego kontrowersyjnego pogl¹du, Fujio Masayuki wypowiada³ podobne, wczeœniej i póŸniej. Zob. Ma Baolin, Education Minister Fired, „Beijing Review”, September 22, 1986, vol. 29, nr 38, s. 12– 13. 21. 22 Ibidem. Zob. tak¿e: Prime Minister Dismisses Fujio From Education Minister Post, „The Japan Times Weekly”, September 20, 1986, s. 1. 23 Nakae Yosuke, China and Japan: Differences Between Friends, „Japan Quarterly” July–September 1988, vol. 35, nr 3, s. 319. 24. Yuji Miyamoto, Towards a New Northeast Asia, The Pacific Review, 1993, vol. 6, nr 1, s. 5..

(5) Wybrane problemy sporne.... 49. nia 1992 r. donios³o, ¿e w podrêcznikach s¹ wnoszone poprawki zgodne z obietnicami premiera 25. Niemniej wa¿nym problemem, który przyczyni³ siê do taræ we wzajemnych stosunkach by³a kwestia oficjalnych wizyt przedstawicieli rz¹du japoñskiego w Œwi¹tyni Yasukuni26. Problem ten siê pojawi³ podczas oficjalnej wizyty japoñskiego premiera Yasuhiro Nakasone i ministrów. Wizyta ta odby³a siê w dniu 15 sierpnia 1985 r. w czterdziest¹ rocznicê przyjêcia przez Japoniê warunków Deklaracji Poczdamskiej27. Spotka³a siê ona z krytyk¹ zarówno w samej Japonii, jak i poza ni¹ na Pó³wyspie Koreañskim oraz w krajach Azji Po³udniowo-Wschodniej oraz szczególnie w Chinach. Wœród chiñskich liderów oburzenie swoje wyrazi³ m.in. Deng Xiaoping i Pen Zhen 28. Deng Xiaoping zwracaj¹c siê do przedstawicieli Japoñskiej Partii Socjalistycznej (Nihon Shakaito), znajduj¹cych siê wówczas z wizyt¹ w Chinach, powiedzia³: „Historia pozostaje histori¹, nawet jeœli jedna osoba mo¿e zapomnieæ o niej. Jest wa¿ne, aby zastosowaæ lekcje przesz³oœci do budowania przysz³oœci. Japoñscy politycy powinni byæ ostro¿ni w swych indywidualnych dzia³aniach”. Natomiast Pen Zhen przemawiaj¹c do grupy parlamentarzystów japoñskich, reprezentuj¹cych frakcjê Tanaki, goszcz¹cych tak¿e w Chinach, wyrazi³ siê jeszcze ostrzej: „Oficjalna wizyta premiera Nakasone w Œwi¹tyni Yasukuni zrani³a uczucia chiñskiego narodu. Lepiej odst¹piæ od dzia³añ, które mog¹ jedynie zaszkodziæ obu naszym narodom”29. Ostroœæ krytyki, wznieconej wizyt¹ premiera Nakasone, wi¹za³a siê ze szczególnym t³em religijnym Œwi¹tyni Yasukuni. Z koñcem okresu Edo, w XIX w., tradycyjne animistyczne wierzenia shintoizmu zosta³y po³¹czone z przekonaniami o boskim pocz¹tku cesarskiej linii i skrystalizowa³y siê w nowy shintoizm, który uwa¿a³ przodków cesarza za bogów30. W konstytucji Meiji z 1889 r., obowi¹zuj¹cej do koñca drugiej wojny œwiatowej, w jej art. 3 znalaz³o siê stwierdzenie, ¿e „Osoba Cesarza jest œwiêta i nietykalna”31. Wzmacniaj¹c w³adcê czci¹ bosk¹, shintoizm zosta³ podniesiony do statusu religii pañstwowej i jako jedyny posiada³ taki status wœród innych religii. Tym samym shintoistyczne œwi¹tynie sta³y siê instytucjami pañstwowymi. Wœród nich szczególne miejsce znalaz³y œwi¹tynie Ise i Yasukuni, które sta³y siê miejscem oddawania czci boskiej linii cesarskiej, a póŸniej sta³y siê tak¿e 25. Ibidem.. 26. Jiang Yuechun, op. cit., s. 96.. 27. Nakae Yosuke, op. cit., s. 320.. 28 Deng Xiaoping sprawowa³ wówczas funkcje cz³onka Biura Politycznego KC KPCh, przewodnicz¹cego Komisji Wojskowej KC KPCh i przewodnicz¹cego Centralnej Rady Wojskowej ChRL. Natomiast Pen Zhen sprawowa³ funkcjê przewodnicz¹cego Sta³ego Komitetu Ogólnochiñskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych. 29. Fukatsu Masumi, A State Visit to Yasukuni Shrine, „Japan Quarterly”, January–March 1986, vol. 33, nr 1,. s. 20. 30. Ibidem, s. 21.. Szerzej na temat pozycji cesarza w kontekœcie konstytucji Meiji, zob. J. Tubielewicz, Historia Japonii, Ossolineum, Wroc³aw 1984, s. 368–371. 31.

(6) Robert Jakimowicz. 50. obroñcami ojczyzny, opiekunami ducha pañstwa, ducha narodu – gokoku, œwi¹tyniami wystawiaj¹cymi na o³tarze tych, którzy poœwiêcili siê dla cesarza i kraju. Œwi¹tynia Yasukuni zosta³a za³o¿ona w Tokio w 1869 r. i by³a pierwotnie poœwiêcona lojalistom, którzy zginêli walcz¹c za nowy rz¹d Meiji. Nastêpnie zosta³a poœwiêcona wy³¹cznie ¿o³nierzom, którzy oddali swe ¿ycie za cesarza i pañstwo. By³a ona zarz¹dzana przez ministerstwa: armii i marynarki32. Wed³ug danych z 1 sierpnia 1985 r. w Œwi¹tyni Yasukuni zosta³o wystawionych na o³tarze 2,5 miliona dusz. Obejmowa³y one ofiary ró¿nych wojen, które toczy³y siê w latach od 1868 do 1945 r. Objê³y tak¿e w 1979 r. 14 zbrodniarzy wojennych klasy A uznanych za winnych przez Miêdzynarodowy Trybuna³ Wojskowy dla Dalekiego Wschodu (The International Military Tribunal for the Far East) i straconych z jego wyroku33. Zwyciêskie mocarstwa sojusznicze z drugiej wojny œwiatowej zdawa³y sobie sprawê ze znaczenia religii shintoistycznej dla Japoñczyków, a zw³aszcza roli jak¹ odegra³a w ekspansjonistycznej polityce. Dlatego amerykañskie w³adze okupacyjne pozbawi³y shintoizm statusu religii pañstwowej 34. Nastêpnie dopilnowa³y, aby stan ten znalaz³ odzwierciedlenie w nowej japoñskiej konstytucji z 1946 r. (konstytucja ta wesz³a w ¿ycie w 1947 r.), która obowi¹zuje po dzieñ dzisiejszy35. Jak podaje Biuro Œwi¹tyni Yasukuni 36 , na o³tarzu w Œwi¹tyni Yasukuni uhonorowano ofiary takich wojen, jak: restauracja Meiji (1868) – 7 751 osób, rebelia Satsuma (1877) – 6 971 osób, wojna chiñsko-japoñska (1894–1895) – 13 619 osób, Ekspedycja Tajwañska (1896) – 1 130 osób, Bunt Bokserów (1900) – 1 256 osób, wojna rosyjsko-japoñska (1904–1905) – 88 429 osób, pierwsza wojna œwiatowa (1914–1918) – 4 850 osób, incydent Shangdong (1927–1928) – 185 osób, incydent mand¿urski (1931–1932) – 17 162 osób, 32. Fukatsu Masumi, op. cit., s. 21–22.. W rzeczywistoœci, z dwudziestu oœmiu g³ównych przestêpców wojennych, którzy zasiedli na ³awie oskar¿onych, Trybuna³ skaza³ dwudziestu piêciu (12 XI 1948 r.). Spoœród nich siedmiu zosta³o skazanych na karê œmierci. M.J. Raginskij, S.J. Rozenblit, Me¿dunarodnyj process glavnych japonskich voennych prestupnikov, Moskva 1950, s. 70–136; Historia drugiej wojny œwiatowej 1939–1945, pod red. D.F. Ustinowa i in., t³um. z jêz. ros., Warszawa 1984, t. 11, s. 489, 498. 33. 34 Keesing’s Contemporary Archives z 13–20 X 1945 r., vol. 5, s. 7490; Shigeru Yoshida, The Yoshida Memoirs, London 1961, s. 39. 35 Art. 20: „Wszystkim gwarantuje siê wolnoœæ wyznania. Pañstwo nie udziela ¿adnych przywilejów organizacjom religijnym; nie mog¹ równie¿ one wykonywaæ jakiejkolwiek w³adzy politycznej. Nikt nie mo¿e byæ zmuszony do brania udzia³u w aktach, ceremoniach, obrzêdach i praktykach religijnych. Pañstwo i jego organy powstrzymuj¹ siê od nauczania religii oraz od wszelkiej innej dzia³alnoœci religijnej”. Art. 89: „Fundusze publiczne nie mog¹ byæ wydatkowane, a inny maj¹tek przeznaczony na u¿ytek, korzyœæ lub na utrzymanie jakiejkolwiek instytucji lub stowarzyszenia religijnego, b¹dŸ na przedsiêwziêcia filantropijne, dobroczynne lub oœwiatowe bez poddania tego kontroli w³adz publicznych”, Konstytucja Japonii, Ossolineum 1990, s. 37, 50–51. 36. Fukatsu Masumi, op. cit., s. 21..

(7) Wybrane problemy sporne.... 51. wojna chiñsko-japoñska (1931–1941) – 190 370 osób, wojna na Pacyfiku (1941–1945) – 2 132 428 osób, razem – 2 464 151 osób. Narodowoœci azjatyckie, zw³aszcza koreañska i chiñska, szczególnie boleœnie odczu³y skutki ekspansjonistycznej polityki japoñskiej. Wyrazem upokorzenia dla nich by³a m.in. budowa w ich krajach œwi¹tyñ shintoistycznych oraz zmuszanie lokalnych spo³ecznoœci do uczenia siê shintoizmu37. Nie dziwi zatem w tym kontekœcie oburzenie jakie w narodach Chin, Korei i innych krajów Azji Po³udniowo-Wschodniej wywo³a³a oficjalna wizyta premiera Yasuhiro Nakasone w Œwi¹tyni Yasukuni. G³osy krytyki zosta³y jednak¿e wziête pod uwagê przez premiera Nakasone, co wyrazi³o siê w rezygnacji przez niego z kolejnej planowanej wizyty w tej œwi¹tyni w 1986 r.38 Jak mo¿na przypuszczaæ rozwój stosunków japoñsko-chiñskich by³ wa¿niejszy. Odzwierciedleniem takiego stanowiska by³a niew¹tpliwie dwudniowa wizyta Nakasone w Pekinie (8–9 listopada 1986 r.). Wizyta jego by³a zwi¹zana z po³o¿eniem kamienia wêgielnego pod Chiñsko-Japoñski Oœrodek Wymiany M³odzie¿owej 39. W rozmowach z chiñskimi liderami premier Nakasone potwierdzi³ przestrzeganie przez jego rz¹d w stosunkach japoñsko-chiñskich wspólnego komunikatu z 1972 r., traktatu pokojowego z 1978 r. i czterech podstawowych zasad z 1983 r., które maj¹ gwarantowaæ rozwój trwa³ych stosunków bilateralnych na podstawie d³ugoterminowej40. Niemniej jednak oficjalne i nieoficjalne wizyty japoñskich urzêdników pañstwowych, w tym premierów, bêd¹ zawsze stanowiæ problem, i w mniejszym lub wiêkszym stopniu bêd¹ punktem zapalnym w stosunkach japoñsko-chiñskich. Dzia³anie eskalacyjne podejmuj¹ dwie organizacje: Stowarzyszenie Osieroconych Rodzin – Nihon Izokukai, dzia³aj¹ce od 1952 r. i licz¹ce sobie w latach osiemdziesi¹tych 8 mln cz³onków oraz organizacja przywódców duchowych wszystkich gokoku shintoistycznych œwi¹tyñ w kraju – Urayasuki, dzia³aj¹ca od 1955 r., która nawi¹za³a stosunki ze Œwi¹tyni¹ Yasukuni. Podstawowym celem tych dwóch organizacji sta³o siê uchwalenie dekretu prawnego w parlamencie, zgodnie z którym rz¹d zosta³by zobowi¹zany do finansowego wspierania Œwi¹tyni Yasukuni41. Wobec silnego sprzeciwu w parlamencie organizacje te, szczególnie Stowarzyszenie Osieroconych Rodzin, zaczê³y wywieraæ naciski na cz³onków rz¹du, aby ci sk³adali oficjalne wizyty w Œwi¹tyni Yasukuni. Pierwsz¹ tak¹ oficjaln¹ wizytê z³o¿y³ wspomniany pre37 Fukatsu Masumi wspomina w swym artykule o shintoistycznej œwi¹tyni w Tajpej, Œwi¹tyni Chosen w Seulu oraz Œwi¹tyni Shonan w Singapurze. 38. Prime Minister Passes Up Visit to Yasukuni Shrine, „The Japan Times Weekly”, January 25, 1986, s. 3.. Ministry of Foreign Affairs, Japan, Diplomatic Bluebook 1987, s. 34; Nakasone Set to Visit China In Nov. to Improve Relations, „The Japan Times Weekly”, October 25, 1986, s. 2. 39. 40 Z czterech tych zasad trzy zosta³y ju¿ ustalone w 1982 r. w Tokio wspólnie przez premierów Zhao Ziyanga i Zenko Suzuki. Natomiast dopiero od 1983 r. obowi¹zuj¹ w stosunkach japoñsko-chiñskich cztery zasady: pokoju i przyjaŸni, równoœci i wzajemnej korzyœci, d³ugoterminowej stabilizacji i wzajemnego zaufania. Hong Nack Kim, op. cit., s. 87, 90. 41. Fukatsu Masumi, op. cit., s. 22..

(8) Robert Jakimowicz. 52. mier Yasuhiro Nakasone. Natomiast pierwsz¹ nieoficjaln¹ wizytê w Œwi¹tyni Yasukuni z³o¿y³ 15 sierpnia 1975 r. premier Takeo Miki, odt¹d wszyscy kolejni japoñscy premierzy sk³adali wizyty o takim charakterze42. Niedawno, 29 lipca 1996 r., obecny premier Ryutaro Hashimoto jako drugi premier po Nakasone równie¿ z³o¿y³ oficjaln¹ wizytê w Œwi¹tyni Yasukuni43. Innym zapalnym problemem w stosunkach japoñsko-chiñskich sta³y siê dobrze rozwijaj¹ce stosunki japoñsko-tajwañskie. Pomimo i¿ we wspólnym oœwiadczeniu z wrzeœnia 1972 r. Japonia uzna³a Tajwan za nieod³¹czn¹ czêœæ Chin, a rz¹d ChRL za jedyny legalny rz¹d Chin44, nie narusza³o to jednak jej dotychczasowych ekonomicznych i innych zwi¹zków z t¹ wysp¹. Strona chiñska natomiast „ze zrozumieniem” odnios³a siê do kontynuacji „tradycyjnych wiêzi” ³¹cz¹cych Japoniê z Tajwanem pod warunkiem, ¿e „nie bêd¹ mia³y one charakteru oficjalnego okreœlaj¹cego stosunki miêdzynarodowe45. W ten sposób powsta³a tzw. formu³a japoñska. ChRL wyrazi³a po raz pierwszy zgodê na to, ¿eby kraj posiadaj¹cy z ni¹ oficjalne stosunki, rozwija³ nieoficjalne stosunki z Tajwanem46. Chiny nie wyzby³y siê jednak podejrzliwoœci wobec rozwijania stosunków Japonii z Tajwanem zapewne w wyniku doœwiadczeñ wyniesionych z wczeœniejszych piêædziesiêcioletnich japoñskich rz¹dów kolonialnych na Tajwanie od 1895 do 1945 r. Zaniepokojenie ChRL wywo³ywa³y te¿ wzrastaj¹ce japoñsko-tajwañskie obroty handlowe (np. 1978 r. 6,7 mld USD; 1986 – 12 mld USD) i japoñskich inwestycji na Tajwanie 47. Ponadto ChRL ¿ywi³a obawy, ¿e Japonia albo pomo¿e Tajwanowi staæ siê niezawis³ym pañstwem, albo bêdzie dzia³aæ wspólnie ze Stanami Zjednoczonymi, aby udaremniæ powrót Tajwanu do Chin48. Du¿e niezadowolenie ChRL wywo³a³y obchody stulecia urodzin Chiang Kai-szeka w Japonii. Pekin daremnie próbowa³ przekonaæ Tokio do ich odwo³ania, po czym w prasie chiñskiej zosta³o wysuniête oskar¿enie, ¿e dzieñ pamiêci Chiang Kai-szeka w Japonii jest „równoznaczny z poparciem dla tworzenia dwóch Chin”49. Rz¹d chiñski nie przyj¹³ do wiadomoœci wyjaœnieñ rz¹du japoñskiego, ¿e obchody te s¹ prywatn¹ spraw¹ i w zwi¹zku z tym nie ma na nie wp³ywu. W tym czasie, we wrzeœniu 1986 r., 130 cz³onków japoñskiego parlamentu uczestniczy³o w spotkaniu zorganizowanym z okazji setnej rocznicy urodzin Chiang Kai-szeka. W wielu miastach Japonii by³a ona obchodzona z rozmachem. Na wielu sympozjach i przyjêciach byli obecni seniorzy polityki, m.in. by³y premier Nobusuke Kishi oraz by³y 42. Bardziej wyczerpuj¹co na temat wizyt zob.: Fukatsu Masumi, op. cit., s. 22–24.. 43. „Beijing Review January” 13–19, 1997, vol. 40, nr 2, s. 11.. 44. Joint Statement of the Governments..., s. 12–13.. 45. „The Mainichi Daily News” 2 October 1972.. 46. Na temat „formu³y japoñskiej” pisa³ A. Halimarski, Spór o Tajwan, Warszawa 1986, s. 125–129.. 47. L. Newby, op. cit., s. 57–58.. 48. Nakae Yosuke, op. cit., s. 319.. Hong Nack Kim, op. cit., s. 94–95. Hong Nack Kim odwo³uje siê w tej kwestii do Tsuyoshi Yamamoto, Nakasone Seiken ka no Nitchu Kankei, „Sekai”, August 1987, s. 48–49. 49.

(9) Wybrane problemy sporne.... 53. przewodnicz¹cy Izby Reprezentantów Hirokichi Nadao 50. Dzia³ania rocznicowe zorganizowane z rozmachem, zosta³y wsparte du¿ymi sumami pieniêdzy przez tajwañskie ko³a biznesu, pragn¹ce w ten sposób promowaæ narodowy wizerunek Tajwanu, co oczywiœcie irytowa³o w³adze ChRL. Skala obchodów rocznicowych oraz przyjazny stosunek wielu Japoñczyków do Chiang Kai-szeka wi¹za³y siê z jego decyzj¹ z 1945 r., która umo¿liwi³a setkom japoñskich jeñców wojennych powrót do domu w czasie, kiedy Japonia prze¿ywa³a swoj¹ klêskê51. Powa¿niejsze napiêcie w stosunkach japoñsko-chiñskich mia³o miejsce w 1987 r. Zosta³o wywo³ane tak zwan¹ spraw¹ Kokaryo, która sta³a siê synonimem tajwañskiego problemu w stosunkach miêdzy Japoni¹ a ChRL. W tym czasie S¹d Drugiej Instancji w Osace orzek³ na korzyœæ Republiki Chin prawo w³asnoœci do Kokaryo, chiñskiego domu studenckiego po³o¿onego w Kyoto, którego domaga³ siê zarówno Pekin, jak i Tajwan. W orzeczeniu japoñski s¹d stwierdzi³, ¿e Kokaryo nie jest ani dyplomatyczn¹, ani konsularn¹ w³asnoœci¹ i jego prawo w³asnoœci nie przeniós³ na Chiñsk¹ Republikê Ludow¹, kiedy Japonia zmieni³a swoje dyplomatyczne stosunki z Tajpej na Pekin w 1972 r.52 ChRL nie zgodzi³a siê z takim stanowiskiem. Jeszcze przed tym orzeczeniem s¹du japoñskiego wielokrotnie twierdzi³a, ¿e normalizacja stosunków chiñsko-japoñskich automatycznie przenios³a prawo w³asnoœci w jej rêce zgodnie z prawem miêdzynarodowym. Rz¹d chiñski zwróci³ siê do rz¹du japoñskiego o ustosunkowanie siê do tej kwestii, który nie chc¹c zaj¹æ jednoznacznego stanowiska, stwierdzi³, ¿e zgodnie z japoñsk¹ konstytucj¹, w której dokonano podzia³u w³adzy na w³adzê wykonawcz¹ i s¹downicz¹, rz¹d nie mo¿e ostatecznie dokonaæ wyboru, ale czekaæ na werdykt s¹du53. Stanowisko rz¹du japoñskiego by³o nie do przyjêcia dla Chin. Po wspomnianym orzeczeniu s¹du japoñskiego chiñski wiceminister spraw zagranicznych Liu Shuqing wrêczy³ notê protestacyjn¹ japoñskiemu ambasadorowi w Pekinie, Yosuke Nakae, w dniu 26 lutego 1987 r. Orzeczenie s¹du japoñskiego zosta³o uznane w nocie za „politycznie z³e i prawnie nie do utrzymania” oraz naruszaj¹ce Chiñsko-Japoñskie Wspólne Oœwiadczenie i Chiñsko-Japoñski Traktat o Pokoju i PrzyjaŸni, i lekcewa¿¹ce normy prawa miêdzynarodowego 54 . Ponadto w nocie podkreœlono, ¿e przypadek Kokaryo nie mo¿e byæ rozstrzygany œrodkami „zwyk³ego procesu cywilnego”, ale i¿ jest to zasadnicza kwestia dotycz¹ca tego czy Japonia bêdzie, czy nie bêdzie trwaæ przy zasadzie „jednych Chin”, do której zobowi¹za³a siê w 1972 r. Poza t¹ not¹ niezadowolenie ChRL zosta³o wyra¿one m.in. przez Deng Xiaopinga na spotkaniu z Junya Yano, przewodnicz¹cym Komeito, który z³o¿y³ wizytê w Chinach z pocz¹tkiem czerwca 1987 r. Deng powiedzia³ wówczas, ¿e rz¹d japoñski powinien przedsiêwzi¹æ odpowiednie kroki, aby skorygowaæ „b³êdne orzeczenie s¹du” w przypadku 50. L. Newby, op. cit., s. 58.. 51. Ibidem.. 52. Hong Nack Kim, op. cit., s. 95.. 53. Nakae Yosuke, op. cit., s. 320.. 54. Japan’s Court Ruling Greates “Two Chinas”, „Beijing Review”, March 9, 1987, vol. 30, nr 10,. s. 8–9..

(10) Robert Jakimowicz. 54. Kokaryo55. Z koñcem tego miesi¹ca, w dniach 26–28 czerwca, na pi¹tej ChiñskoJapoñskiej Konferencji Ministerialnej, która mia³a miejsce w Pekinie, Deng Xiaoping ponownie nawi¹za³ do sprawy Kokaryo w tonie krytycznym, domagaj¹c siê satysfakcjonuj¹cego rozwi¹zania. W odpowiedzi na chiñsk¹ krytykê ówczesny japoñski minister spraw zagranicznych Tadashi Kuranari wielokrotnie stwierdzi³, ¿e rz¹d japoñski „nie mo¿e ingerowaæ w proces s¹dowy z powodu konstytucyjnych postanowieñ o rozdziale w³adz”56. Sprawa Kokaryo nie znalaz³a rozwi¹zania i stanê³a w martwym punkcie. Sta³a siê ona zapalnym problemem jeszcze przed normalizacj¹ w stosunkach japoñsko-chiñskich, w okresie Rewolucji Kulturalnej w Chinach. W 1967 r. w³adze tajwañskie oskar¿y³y oœmiu by³ych propekiñskich studentów o nieuzasadnione zamieszkiwanie w akademiku i za¿¹da³y od nich opuszczenia akademika, albo zawarcia umów dzier¿awnych 57. Ostatecznie w³adze tajwañskie rozpoczê³y proces przeciwko nim w s¹dzie w Kyoto58. W tym czasie przebywali na terenie akademika studenci pochodz¹cy z kontynentalnych Chin i Tajwanu oraz osoby, które ju¿ ukoñczy³y studia, co doprowadza³o do zamieszania i sporów ideologicznych w tym œrodowisku, czego wczeœniej nie by³o od czasu wykupu akademika przez w³adze tajwañskie w 1952 r. (Tajwan zosta³ zarejestrowany jako jego w³aœciciel w 1961 r.). Sprawa ta ci¹gnê³a siê w s¹dzie japoñskim przez dziesiêæ lat. We wrzeœniu 1977 r. S¹d Okrêgowy w Kyoto wyda³ orzeczenie, wed³ug którego, wobec faktu nawi¹zania stosunków dyplomatycznych miêdzy Japoni¹ i ChRL, prawo w³asnoœci do akademika przeniesione zosta³o automatycznie na ChRL. Orzeczenie to zosta³o obalone przez S¹d Drugiej Instancji (High Court) w Osace po przyjêciu apelacji przez tajwañskie w³adze w imieniu Republiki Chiñskiej. W 1982 r. sprawa Kokaryo ponownie trafi³a do s¹du w Kyoto celem jej dalszego zbadania. W 1986 r. s¹d wyda³ orzeczenie, które by³o niekorzystne dla ChRL. Zosta³o ono nastêpnie utrzymane przez S¹d Drugiej Instancji w Osace 59. Sprawa ta nastêpnie trafi³a do S¹du Najwy¿szego Japonii. Jeœli chodzi o spo³eczeñstwo japoñskie, sprawa Kokaryo sta³a siê dla niego kolejnym przyk³adem nie uzasadnionego mieszania siê obcego pañstwa w wewnêtrz55 Hong Nack Kim, op. cit., s. 96; Na temat przypadku Kokaryo zob. tak¿e: Chinese Leaders on Sino-Japanese Ties, „Beijing Review”, July 6, 1987, vol. 30, nr 27, s. 5; Creating “Two Chinas” in Kokario Case, „Beijing Review”, June 1, 1987, vol. 30, nr 22, s. 10. 56. Hong Nack Kim, op. cit., s. 96.. Court Says Taiwan Owns Dormitory [w:] The Japan Times Weekly February 22, 1986, vol. 26, nr 8, s. 10. 57. 58 Celem w³adz tajwañskich by³o oczywiœcie doprowadzenie do eksmisji tych oœmiu niepo¿¹danych osób. Niemniej jednak sprawa jest doœæ niejasna, poniewa¿ spór pomiêdzy oœmioma chiñskimi mieszkañcami akademika a w³adzami tajwañskimi przedstawia siê jako spór o prawo w³asnoœci do tego akademika. S¹d Okrêgowy Kyoto stwierdzaj¹c, i¿ prawo w³asnoœci do akademika posiadaj¹ w³adze tajwañskie, nakazuje im eksmisjê. Zob. Says Taiwan..., s. 10. To samo Ÿród³o podaje, ¿e Tajwan, który kupi³ akademik w 1952 r. zosta³ zarejestrowany jako jego w³aœciciel w 1961 r. Po normalizacji stosunków japoñsko-chiñskich spór komplikuje siê. Zaczyna on dotyczyæ problemu o wiele powa¿niejszego: czy prawo w³asnoœci do niego ma ChRL, czy Tajwan. 59. Wyczerpuj¹co o genezie sprawy Kokaryo pisze L. Newby, op. cit., s. 59..

(11) Wybrane problemy sporne.... 55. ne sprawy Japonii. Z punktu widzenia Chin sprawa ta mia³a niew¹tpliwie okreœlony podtekst, prawdopodobnie odradzaj¹cego siê japoñskiego militaryzmu, poniewa¿ mia³o miejsce kilka podobnych przyk³adów w przesz³oœci, kiedy akademiki zosta³y bez problemu przekazane ChRL60. Ponadto do zwiêkszenia napiêcia w stosunkach japoñsko-chiñskich w 1987 r. przyczyni³ siê niew¹tpliwie pierwszy oficjalny kontakt pomiêdzy japoñskimi i tajwañskimi w³adzami od czasu zerwania stosunków dyplomatycznych w 1972 r. Zwi¹zany on by³ z przekazaniem jedenastu pó³nocnokoreañskich zbiegów przez urzêdnika japoñskiego na terytorium Tajwanu, którzy zostali przywiezieni z Japonii. Równolegle podjête zosta³y tak¿e negocjacje japoñsko-tajwañskie na temat zap³aty odszkodowania dla 30 tys. by³ych tajwañskich ¿o³nierzy, którzy si³¹ zostali wcieleni do Japoñskiej Armii Cesarskiej61. W kolejnych latach równie¿ mia³y miejsce wydarzenia w stosunkach japoñsko-tajwañskich, które spotka³y siê z krytyk¹ ze strony ChRL. Na przyk³ad w 1994 r. rz¹d japoñski zezwoli³ Xu Lide, zastêpcy przewodnicz¹cego Tajwañskiej W³adzy Wykonawczej Yuan na obecnoœæ na Azjatyckich Igrzyskach w Osace. W³adze ChRL uzna³y, i¿ wydarzenie to powa¿nie zrani³o uczucia chiñskiego narodu, co w konsekwencji zahamowa³o na pewien czas rozwój poprawnych stosunków chiñsko-japoñskich62. ChRL jest nadal niezwykle uczulona w kwestii stosunków innych pañstw z Tajwanem, w tym równie¿ Japonii. Wyrazem tego jest ci¹g³e podkreœlanie, i¿ sprawa Tajwanu jest wewnêtrzn¹ spraw¹ Chin. W³adze chiñskie jednoczeœnie zwracaj¹ uwagê na to, ¿e polityka niektórych krajów w stosunku do Tajwanu jest prowadzona wbrew Chinom i tym samym lekcewa¿one s¹ istniej¹ce porozumienia z Chinami63. Strategicznym celem politycznym ChRL jest powrót Tajwanu do Chin. St¹d Chiny lansuj¹ koncepcjê „Jeden kraj, dwa systemy”. ChRL ma tak¿e nadziejê, i¿ sama bêdzie w stanie rozwi¹zaæ ten problem, i ¿e nie przeszkodzi temu ¿adna zewnêtrzna ingerencja64. Kolejnym zapalnym problemem w stosunkach japoñsko-chiñskich jest spór terytorialny dotycz¹cy wysp Senkaku (Diaoyu)65. Obie strony, aby udowodniæ przynale¿noœæ tych wysp do ich pañstw niezmiennie powo³ywa³y siê na argumenty o charakterze historycznym, prawnym i geograficzno-geologicznym. Nie zosta³ on rozwi¹zany po dzieñ dzisiejszy66. 60. Japan’s Court Ruling Creates..., s. 8–9.. 61. L. Newby, op. cit., s. 58.. 62. Yiang Yuechun, op. cit., s. 96.. Yang Chengxu, China’s Post-Cold War Foreign Policy in a Changing World [w:] New China in the New International..., s. 16. 63. 64. Ibidem.. Nazwa Senkaku-Shoto – Wyspy Senkaku jest nazw¹ japoñsk¹. Natomiast nazwa Diaoyu lub Tiaoyi Lietao jest nazw¹ chiñsk¹, u¿ywan¹ zarówno przez ChRL, jak i Tajwan. 65. 66 Spór o Wyspy Senkaku zosta³ interesuj¹co przedstawiony w znakomitej pracy J. Rowiñskiego z 1982 r. pt. Problem Wysp Senkaku (Tiaoyi Lietao) w stosunkach chiñsko-japoñskich, wydanej w Warszawie na prawach rêkopisu..

(12) 56. Robert Jakimowicz. Wybrane problemy ze stosunków japoñsko-chiñskich udowadniaj¹, ¿e nawet pomyœlny i dynamiczny rozwój tych stosunków jest w stanie zapobiec pojawianiu siê co pewien czas wzrostu napiêcia pomiêdzy obu krajami. Co siê tyczy kwestii podrêcznikowej, mo¿na wyci¹gn¹æ wniosek, i¿ pomimo dokonywanych korekt przez stronê japoñsk¹ z powodu krytyki ChRL nie bêdzie ona w pe³ni zadowalaj¹co rozstrzygniêta zgodnie z oczekiwaniami chiñskimi. Japonia, która jest obecnie mocarstwem gospodarczym, stanowi jedn¹ z licz¹cych siê si³ militarnych we wspó³czesnym œwiecie i aspiruje tak¿e do stania siê potêg¹ polityczn¹, bêdzie odrzuca³a w nadchodz¹cych latach sugestie chiñskie w tej kwestii, jako mieszanie siê ChRL w jej sprawy wewnêtrzne. Problem wizyt rz¹dowych w Œwi¹tyni Yasukuni jest w zasadzie nie do rozwi¹zania, poniewa¿ wi¹¿e siê on m.in. z jej szczególnym t³em religijnym. Nazwiska japoñskich przestêpców wojennych, którzy dla Japoñczyków s¹ bohaterami wojennymi, z pewnoœci¹ nie zostan¹ usuniête. Niedawna oficjalna wizyta premiera Ryutaro Hashimoto w Œwi¹tyni Yasukuni jest wyraŸnym sygna³em, i¿ rz¹d japoñski zlekcewa¿y³ krytykê ChRL. Problemy zwi¹zane z rozwojem stosunków japoñsko-tajwañskich, m.in. sprawa Kokaryo – jak siê zdaje – znajd¹ pomyœlne rozwi¹zanie. Po przy³¹czeniu w bie¿¹cym roku Hong Kongu, a w 1999 r. Makau (Macao) do Chin, Tajwan z du¿ym prawdopodobieñstwem zostanie tak¿e przy³¹czony w pierwszej po³owie przysz³ego wieku. Tworz¹ca siê zatem solidna infrastruktura wspó³pracy miêdzy Pekinem i Tajpej stanowiæ bêdzie decyduj¹cy element w zjednoczeniu Tajwanu z Chinami. Po zjednoczeniu problem stosunków japoñsko-tajwañskich przestanie istnieæ. Jeœli chodzi o spór terytorialny dotycz¹cy Wysp Senkaku (Diaoyu) nale¿y on do najtrudniejszych problemów do rozwi¹zania. Ambicje obu pañstw w tak wa¿kim sporze nie pozwol¹ na jego rozwi¹zanie w daj¹cej przewidzieæ siê przysz³oœci. Na koniec mo¿na postawiæ hipotezê, i¿ znaczenie tych problemów bêdzie maleæ wraz z zacieœnianiem stosunków japoñsko-chiñskich, w przeciwnym wypadku bêdzie ono wzrastaæ i doprowadzaæ do powa¿niejszych napiêæ w ró¿nych dziedzinach wspó³pracy. Selected Issues of Sino-Japanese Relations after 1978 The paper takes up problems which have a negative impact on Sino-Japanese relations. The first of these regards the question of the way in which certain Sino-Japanese relations are presented in Japanese history books. Another involves the Yasukini Temple where 14 Japanese class A war criminals have been beatified and which is a regular venue of Japanese government officials including the former Prime Minister Yasuhiro Nakasone and the current incumbent Ryutaro Hashimoto. A third problem is connected with the burgeoning relations between Taiwan and Japan which tended to provoke strong Chinese reaction. A fourth problem involves the disputed Senkaku (Diaoyu) Islands with some of the world’s richest oil deposits..

(13)