"Monumentum", T. V, 1970 : [recenzja]

Barbara Lenard

"Monumentum", T. V, 1970 :

[recenzja]

Ochrona Zabytków 27/1 (104), 81-84

P I Ś M I E N N I C T W O

PRZEGLĄD ZAGRANICZNYCH CZASOPISM KONSERWATORSKICH *

M ONUM EN TUM . Wyd. ICOMOS. Louvain. Ukazuje się przeciętnie raz w roku.

Tom V (1970), stron 73 I 2 nlb., ilu stracje.

Raymond C h e v a l l i e r , Photographie aérienne, inventaire et sauvegarde du paysage historique

(F otografia lotnicza, in w en ta ry za cja i ochrona k ra jo ­ brazu historyczn ego), s. 3—20, 12 1-7 il. str. w jęz. angielskim i holenderskim. Om ówienie roli fotografii lotniczej w inw entaryzowaniu krajobrazu kulturo­ wego (paysage humain, Kulturlandschaft). Pojęciem tym autor określa rezultat długotrwałego, ew olucyj­ nego procesu unifikacji działalności człow ieka i sił przyrody. Fotografia lotnicza jest instrum entem po­ zw alającym na rozpoznanie, przewidzenie i zw alcza­ nie głów nych niebezpieczeństw zagrażających rów ­ nowadze tego pejzażu. N iekontrolow any rozwój miast i przem ysłu, intensywna eksploatacja złóż, m e­ chanizacja prac polowych przyspieszająca niwelację i erozję gleby, rozwój sieci komunikacyjnej i insta­ lacji oddziałują na mikroklimat i zakłócają piękno naturalnego krajobrazu. Fotografia lotnicza nie tylko inw entaryzuje zjawiska istniejące, lecz także dostar­ cza m ateriału do studiów i w łaściw ych rozwiązań projektowych. Jest] również znakomitym środkiem do odkrycia obiektów archeologicznych znajdujących się pod ziemią czy wodą. Uzupełnieniem artykułu jest komunikat R. G o g u e y z Ośrodka Lotniczych Badań Archeologicznych w Dijon, pt. Prehistoryczne osady, piaskow nie i strefy przem ysłowe w Burgundii. Cevat E r d e r , On the Training of Architect- -Restorers for Turkey and th e Middle East. The Experience at the Middle East Technical University

in Ankara (K ształcenie a rch itek tó w -k o n serw a to ró w dla p otrzeb T urcji i Ś rod k ow ego W schodu. Z d o ­ św ia d czeń Ś rod k ow o-W sch od n iej P o lite c h n ik i w A n ­ karze), s. 25—31, 5 il. W trzydziestu pięciu punktach om ówione zostały: przyczyny w arunkujące przyjęty program kształcenia, jego przygotowanie i założenia, warunki przyjęcia na studia, program studiów , prace terenowe oraz praktyki w organach państwowej służby konserwatorskiej, w muzeum, laboratorium fizykochem icznym , archiwum dokumentacji zabyt­ ków, laboratorium fotogrametrycznym. Określono również personel nauczający i warunki kształcenia w yższego stopnia. W załączniku podano szczegółowy program dwuletnich studiów z lat 1967— 1968. Dinu M o r a r u, L’humidité dans les bâtiments. Causes, effets, remedes (Z a w ilg o cen ie b u dynków . P rzyczyn y, skutki, środki zaradcze), s. 33—46, 17 il., str. w jęz. angielskim i holenderskim . Kom pleksowe om ówienie zagadnień zawilgocenia! budynków, jego skutków oraz metod zwalczania, które autor k lasyfi­ kuje w pięciu grupach: Są to metody bazujące na: 1) zabiegach dokonywanych w fundam entow aniu

bu-* Stały przegląd zagranicznych czasopism konserw a­ torskich obejmuje 11 w ydaw nictw , których zestaw za­ m ieszczono w z. 3 (62) rocznika XVI (1963) „Ochrona Zabytków”, s. 69.

** Zob. też О. С z e r n e r. II Zgromadzenie Generalne

Międzynarodow ej Rady Z a b y tk ó w i Miejsc Z a b y tk o ­ w y ch (ICOMOS). „Ochrona Zabytków”, XXIII, 1970.

nr 2, ss. 143—145.

dynku; 2) stymulacji przewietrzania m urów zagrożo­ nych zawilgoceniem; 3) usunięciu zaw ilgocenia przy wykorzystaniu zjawisk elektrochem icznych (elektro- -drenaż, elektro-osmoza); 4) wprow adzaniu w struk­ turę muru, pod ciśnieniem lub przy użyciu prądu elektrycznego, substancji1 izolujących i im pregnują­ cych; 5) ogrzewaniu lokalnym dla osuszenia muru. Warunkiem powodzenia w szystkich tych metod jest respektowanie w postępowaniu technologicznym za­ sad termodynamiki; korzystniejsze są zaw sze metody wolniejszego przebiegu osuszania budynku. Artykuł uzupełniony jest bibliografią tematu.

Paolo С u n e o, Les ruines de la ville d ’Ani, capitale

arménienne et métropole cosmopolite du Moyen Age en Orient. Un problème urgent de sauvegarde et de mise en valeur (R uiny m iasta A n i, sto lic y A rm enii

i k osm op olityczn ej m etrop olii W sch od u w okresie śred n iow iecza. P roblem zabezpieczenia! i r e w a lo r y ­ zacji), s. 49—71, 35 il., str. w jęz. angielskim i ho­ lenderskim. Położone na terytorium Turcji „umarłe m iasto” Ani jest terenem archeologicznym o w yso­ kich walorach artystycznych i kulturow ych. W X — XI w. przeżywało okres w spaniałego rozwoju jako stolica armeńskiego królestwa Bagratydów i wielki ośrodek! handlu międzynarodowego, opuszczone zo­ stało w XIV w., ipo najeździe M ongołów. Na archi­ tektoniczne dziedzictwo Ani składają się: kościoły chrześcijańskie, zabytki islam u, św ieck ie budowle publiczne i prywatne, pozostałości urządzeń m iejskich i fortyfikacji. Ze względu na w ielką liczbę obiektów i grożący zniszczeniem stan ich zachow ania niezbęd­ ny jest program szybkiej akcji ratunkowej i rew alo­ ryzacja całego założenia.

Noty biograficzne autorów rozpraw, s. nlb., 4 il. teksty w jęz. francuskim i angielskim.

Tom VI (1971), stron 92 f 2 nlb., ilu stra cje. Numer specjalny.

Presentation (W prow adzenie), s. 3—4, tekst w jęz. francuskim, angielskim i holenderskim . Biorąc pod uwagę żyw iołowy rozwój turystyki regionalnej i m ię­ dzynarodowej i w ynikające z niego zarówno szanse, jak i niebezpieczeństwa dla zabytków — ICOMOS pośw ięciła temu tem atowi swoje II Zgromadzenie Generalne, które odbyło się w O xfordzie, w dniach 7—(lii lipca 1969 r.** Tom VI „M onumentum” zawiera m ateriały z tego spotkania usystem atyzow ane w trzech grupach: 1) referaty głów ne, 2) raporty 19 Kom itetów Narodowych uzupełnione aneksem opra­ cowanym przez British Travel Association (Stowa­ rzyszenie Brytyjskich Biur Podróży), 3) rezolucja końcowa uchwalona przez Zgromadzenie Generalne. Rapports Généraux (R eferaty głów n e).

Pietro G a z z o 1 a, s. 5—7, tekst w jęz. francuskim. Zabezpieczenie i rew aloryzacja zab ytków w św ietle rozwoju turystyki jest problemem, który objaw ił się z gwałtowmością i powagą, nieoczekiw aną ze w zglę­ du na kierunek, w jakim zmierza — p raw ie bez na­ szej w iedzy — nowoczesne życie. Jest rzeczą niezbęd­ ną podjęcie rew izji wartości, jakie przedstaw ia dzie­ dzictwo kultury i stw orzenie podstaw doktryny, która mogłaby ukierunkować nasze działanie przynajmniej

na pewien czas. Błyskawiczna ekspansja turystyki, będąca obecnie zjaw iskiem alarmującej anarchii w e w szystkich aspektach — fizycznym, socjalno-ekono- micznym i kulturow ym — -może być przeobrażona w racjonalną ew olucję, przy zabezpieczeniu kontroli ruchu turystycznego i zarządzaniu nim z rygory­ styczną dyscypliną.

C. B. E. G e d d e s , s. 9—15, 8 il., tekst w jęz. an ­ gielskim. Przedstaw ienie zagadnień turystyki m ię­ dzynarodowej i nowej roli zabytków związanej z jej rozwojem, na przykładach i danych statystycznych z terenu W ielkiej Brytanii oraz na badaniach prze­ prowadzonych w il968 r. przez British Travel Associa­

tion w spólnie z Greater London Council (Zarząd Miejski W ielkiego Londynu).

Arthur H a u 1 o t, s. 17—22, 5 il., tekst w jęz. fran­ cuskim. O m ów ienie turystyki m iędzynarodowej jako ważnego czynnika ekonomiki św iatow ej, handlu za­ granicznego i bilansu płatniczego państw oraz rów ­ nowagi socjalnej i politycznej świata; wskazanie głę­ bokiej w spólnoty interesów między turystyką dzisiej­ szą a dziedzictw em przeszłości i konieczności w spól­ nego działania obu tych dziedzin w celu osiągnięcia w łaściw ego rozwiązania problemu. Zagrożenie zabyt­ ków kryje się, zdaniem autora, nie tyle w braku kultury m asow ego turysty, ile| w łaścicieli terenów budowlanych, finansistów i konstruktorów, których działalność, powodowana chęcią zysku, prowadzi do destrukcji najistotniejszych m otywów istnienia tury­ styki pod pozorem służenia im. Wywody poparte są przykładami i danymi statystycznym i.

Robert P o t t e r , The Repair of O xford’s Historie Buildings, w ith Special Reference to the D ivinity School and Duke H u m ph rey’s Library (K onserw acja

za b y tk o w y ch b u d o w li O xfordu, ze sp ecjaln ym u w zg lęd n ien iem D iv in ity School i B ib lio tek i im . H um phreya), s. 23—31, 11 il. Dzieje średniowiecznych budowli wchodzących w skład uniwersytetu w Oxfor- dzie oraz przedstaw ienie w yników prac zmierzają­ cych do ich rew aloryzacji, prowadzonych od 1959 r. Max Q u e r r i e n , Patrimoine architectural et tou ­

risme culturel: de l’amateur d’images au citoyen dę la culture (D zied zictw o architektoniczne a tu rystyk a

k ulturalna: od m iło śn ik a w rażeń do o b y w a tela k u l­ tury), s. 33—43, 8 il. Omówienie warunków, jakie muszą być spełnione, aby w yw ołać zjawisko turysty­ ki kulturalnej; w skazanie konieczności opracowania odpowiedniej strategii i taktyki postępowania (infor­ macja!) oraz przygotowania samych zabytków. Cho­ dzi bowiem o nową dynam ikę socjalną tego zjawiska, o stworzenie płaszczyzny do dialogu między obiek­ tem a turystą.

Ali V r i o n i, La preservation des monuments et autres biens culturels en ! liaison avec le dé v e lo p ­ pem en t du tourism e (Ochrona zabytków i in n ych

dóbr k u ltu ry w p o w ią za n iu z rozw ojem tu rystyk i), s. 45—49. Odpowiedź na pytanie postawione przez UNESCO w 1964 r.: w jakim stopniu ochrona zabyt­ ków w poszczególnych krajach przyczynia się do rozwoju turystyki, stając się jednym z czynników ich rozwoju ekonomicznego. Zabytki uważane były do niedawna za przedmiot luksusu i trudno było uzyskać niezbędne fundusze na ich ratowanie. N ale­ żało w ięc szukać powiązań z ekonomiką, wskazać ich potencjalne w alory odgrywające niebagatelną rolę w stym ulacji turystyki. Obecny żywiołowy! rozwój tej formy w ypoczynku sprzyja włączaniu zagadnienia ochrony zabytków , jako integralnej części, w naro­ dowe plamy rozw oju gospodarczego. O wadize tego problemu w| skali św iatow ej świadczą, omówione w artykule, akcje podejmowane na różnych szcze­ blach ONZ i program dalszego działania UNESCO w zakresie organizowania pomocy technicznej i finan­ sowej dla krajów , które jej potrzebują.

Uzupełnię-niem wypow iedzi przedstawiciela UNESCO jest aneks zatytułowany: Rewaloryzacja zabytków i miejsc historycznych w ramach rozwoju turystyki.

G uglielm o de A n g e l i s d’O s s a t, Villes d ’art, monuments el\ sites par rapport au tourism e de dem ain (M iasta, obiekty i m iejsca zab ytk ow e w p o ­

w ią za n iu z tu ry sty k ą jutra), s. 51—55. Przedstawienie stanowiska Biura ICOMOS, uwzględniające w ypo­ w iedzi K om itetów Narodowych, na dwa zagadnienia: wzrastające znaczenie turystyki z punktu widzenia ekonomicznego oraz w pływ , jaki dziedzictwo arty­ styczne i przyroda mają na rozwój turystyki. N ie­ bezpieczeństwo dewastacji zabytków przez stale ros­ nącą liczbę turystów zmusza do określenia dopusz­ czalnego punktu, do jakiego można się posuwać w adaptacji zabytków dla celów turystyki (do usta­ lenia np. m aksym alnej liczby zwiedzających, do ograniczenia transformacji obiektu, grożącej często wynaturzeniem jego pierwotnej funkcji itd.). W od­ różnieniu od obiektów (monuments) i miejsc zabyt­ kowych (sites), miasta historyczne pozostają ciągle poza nomenklaturą prawną i ich ochrona jako całości jest znacznie trudniejsza. Dobrym przykładem jest w ybrzeże adriatyckie Jugosławii, zagospodarowane dyskretnie, bez zniszczenia naturalnych ram. Z jaw i­ sko „turystyki kulturalnej” jest jeszcze bardzo od­ ległe; dzisiejsza turystyka powodowana jest bardziej potrzebą zapełnienia wolnego czasu, zwykłą ciek a­ w ością niż chęcią poznania, a jej cechą dominującą jest pośpiech. Należy dążyć do podniesienia poziomu kulturalnego aktywności turystycznej, m.in. przez rozw ijanie niezadowalającej dotychczas współpracy biur turystycznych ze służbą konserwatorską, a także przez rozw ijanie dobrze przygotowanej, pozbawionej pośpiechu turystyki szkolnej, mającej ogromne znacze­ nie w ychow awcze.

R apports des Comités Nationaux (R aporty K o m ite­ tó w N arod ow ych ), s. 57—83, teksty w jęz. francuskim lub angielskim . Reprezentanci 19 krajów om ówili aktualną sytuację zabytków w powiązaniu z proble­ mami masowej turystyki w swych własnych krajach, a także przedstawili poglądy swoich Komitetów N a­ rodowych ICOMOS na wiążące się z tym tematem problem y ogólniejsze, wymagające wspólnego dzia­ łania i rozwiązań na forum m iędzynarodowym. Ra­ porty złożyły: NRF, Dania, Hiszpania, Finlandia, Ghana, Wielka Brytania, Węgry, Luxemburg, Malta, Meksyk, Holandia, Peru, Polska, Szwajcaria, Syria, Czechosłowacja, Turcja, ZSRR, USA.

Appendix. The Protection and Restoration of Monu­ m ents and the Development of Cultural Tourism. Special Report for The United Kingdom (A neks.

O chrona i restau racja zabytków a rozw ój tu ry sty k i k u ltu ra ln ej. R aport sp ecjaln y ze Z jednoczonego K ró­ le s tw a W ielk iej B rytan ii i Irlandii), s. 83—85. Spra­ wozdanie opracowane przez The British Travel Association na podstawie danych statystycznych ze

źródeł oficjalnych Wielkiej Brytanii i International

Union of Official Travel Organisations (Międzynaro­ dowe Zrzeszenie Państwowych Biur Podróży).

Resolution (R ezolucja), s. 87—92, tekst w jęz. fran­

cuskim, angielskim i holenderskim. Podsum owanie głów nych tez obrad i sform ułowanie m.in. następu­ jących zaleceń:

A. W skali krajowej, w każdym z państw: a) kształ­ cenie i form owanie kulturalne społeczeństwa, poczy­ nając od poziomu nauczania podstawowego, przy

wykorzystaniu wszystkich dostępnych środków;

b) przeprowadzenie w ramach ogólnych inw estycji krajowych badań miejsc najwłaściwszych dla zloka­ lizow ania w nich urządzeń turystycznych; c) organi- zacia m etodycznej współpracy między krajowym i służbami turystycznym i i służbami resortu kultury; d) sform owanie personelu biur podróży i przewodni­ ków wielojęzycznych pracujących pod kierunkiem w ykw alifikow anych specjalistów.

В. W skali m iędzynarodowej: a) opracowanie przez specjalistyczne organy międzynarodowe środków zm ierzających do: 1) zapew nienia na zasadach Karty Weneckiej, skutecznej ochrony zabytków przed nad­ mierną ich eksploatacją dla celów turystycznych; 2) przeprowadzenia, w tym samym duchu, reanim acji miast i osiedli zabytkowych; 3) spowodowania le ­ pszego podziału środków czerpanych z turystyki, których znaczna część powinna być przeznaczona na utrzym ywanie dziedzictwa kulturalnego, np. w for­ mie M iędzynarodowego Funduszu Ochrony Zabytków przewidzianego przez UNESCO; 4) rozwoju w ym iany międzynarodowej na płaszczyźnie turystyki kultural­ nej; 5) lepszego w ykorzystania zasobów kulturalnych każdego kraju, przez w prow adzenie konwencji m ię­ dzynarodowych zm ierzających do konserwacji i re w a ­ loryzacji zabytków w ram ach turystyki.

Noty biograficzne czterech autorów (С. В. E. Geddes, A. Haulot, R. Potter, M. Querrien), s. nlb., 4 il., teksty w jęz. francuskim i angielskim.

Tom V II (1971), stron 93 + 2 nlb., ilu stracje.

E. D i m i t r i u - V a l c e a , Le com portement à la diffusion des vapeurs des murs extérieurs des m o ­ numents de Venise (D yfu zja pary w od n ej w ze ­

w n ętrzn ych m urach za b y tk o w y ch b u d ow li W enecji), s. 3—9, 9 il. Omówienie przyczyn zawilgocenia bu­ dynków i czynników oddziałujących na stopień w il­ gotności w zewnętrznych ich partiach; wskazanie szkodliwości skutków nagromadzenia się wykroplo- nej pary wodnej, z punktu widzenia wartości użyt­ kowych i trwałości budowli. Badania zjaw isk ciep l- no-w ilgotnościow ych, klim atu i w aru nk ów technicz­ nych pozwalają określić kierunek postępowania przy podejm owaniu zabiegów zmierzających do osuszenia zabytkowych budynków Wenecji, m.in. metodą elek- trodrenażu i elektrycznego zeskalania, towarzyszącą tradycyjnym zabiegom budowlanym i klim atyzacji obiektu.

K. J. С o n a n t, The History of Romanesque Cluny

as Clarified by Excavation and Comparisons (H isto­

ria rom ań sk iego op actw a C luny w św ie tle badań w y ­ k op a lisk o w y ch i p orów n aw czych ), s. 10—33, 25 il., str. w jęz. francuskim. Szczegółowa, bogato ilustro­ wana relacja z badań i prac wykopaliskow ych podję­ tych za zgodą rządu francuskiego w 1928 r. przez amerykańską Mediaeval A cadem y i prowadzonych do 1950 r. (badania zapoczątkowane były w latach 1912— 1913 przez służbę M inisterstwa Sztuk P ięk ­ nych Francji). Celem prac wykopaliskowych było dokonanie uzupełniających odkryć, pozwalających wraz ze źródłami pisanym i i planami (najstarsze się ­ gają 1043 r.) — na kom pleksową interpretację rzeź­ bionego portalu z Cluny, który od 1920 r. znajdował się w USA. Uzyskane rezultaty) badań i odkryć nrzekroczyły pierwotne założenia i pozwoliły na re­ konstrukcję w skali 1:100 planu dawnego opactwa oraz ustalenie w szystkich faz jego rozbudowy (Cluny A, I—III) i w yposażenia, aż do zniszczenia w 1798 r. V. I. F i o d o r o w, Sur quelques procédés de p ro ­

tection des monuments contre l’humidité ascendante

(K ilk a sp osob ów ochrony za b y tk ó w przed n a d m ier­ nym za w ilg o cen iem ), s. 35—40, 4 il. Om ówienie w a ­ runków, w jakich następuje kondensacja pary w od­ nej i infiltracja wilgoci w budynkach zabytkowych, ze szczególnym uwzględnieniem procesów zachodzą­ cych w ich podziemnych partiach, w zależności od rodzaju fundam entowania. Przedstawienie, na przy­ kładzie kilku obiektów, kom pleksowych metod usu­ wania zaw ilgocenia, z zastosowaniem elektro-osmozy, klim atyzacji i drenażu oraz metod zabezpieczenia budynku przed destrukcyjnym działaniem wilgoci. Emanuel H r u ś k a , Sites historiques et paysages dans le plans régionaux et plans d’aménagement. Demonstration sur des ville en Tchécoslovaquie

(O środki h isto ry czn e i krajobraz w p la n a ch r eg io n a l­ n ych i p lanach in w esty cy jn y ch . O b ja śn ien ie na p rzy­ kładach m iast z terenu C zech osłow acji), s. 41—52, 14 il., str. w jęz. angielskim. Jest to publikacja re­ feratu wygłoszonego przez przewodniczącego czecho­ słowackiego Komitetu ICOMOS w czasie jego poby­ tu w Madrycie w 1970 r., na zaproszenie hiszpań­ skiego Komitetu tej organizacji. Om awia rolę histo­ rycznych miast i krajobrazu w e w spółczesnym pro­ cesie kształtowania środowiska, a także środki praw ­ ne i organizacyjne stosowane w państw ie socjalistycz­ nym dla zabezpieczenia ich wartości kulturowych. Chcąc chronić lub regenerować dziedzictw o archi­ tektoniczne należy mu nadać nową funkcję społecz­ ną. Nie jest to bowiem problem estetyki, lecz pro­ blem reanimacji jego struktury socjalnej i technicz­ nej oraz stworzenia nowej infrastruktury w celu wykorzystania go dla potrzeb bieżących. A rtykuł ilu ­ strowany jest przykładami w spółcześnie użytkow a­ nych zamków i pałaców, których znaczna część była zabezpieczona i jest chroniona przez państwo. Jonas G 1 e m z a, Conservation et restauration des

monuments en Lituanie (K on serw acja i restauracja

zab ytk ów na L itw ie), s. 53—66, 19 il., str. w jęz. angielskim . Ochrona i konserw acja zabytków na Litw ie nie wykracza poza wiek XX. P ierw szy doku­ ment rządowy sięga 1919 r., w łaściw e normy prawne wydano w 1940 i 1967 r.; w 1950 r. pow ołano pierw ­ szy ośrodek badań i naukowej konserwacji, w ch łon ię­ ty obecnie przez Departament Restauracji Zabytków w Instytucie Badaw czo-Projektowym . N aczelnym za­ daniem po zakończeniu II w ojny św iatow ej stało się zabezpieczenie obiektów zabytkow ych uszkodzo­ nych w czasie działań wojennych, a następnie ich sukcesyw na odbudowa i adaptacja dla potrzeb w spół­ czesnych. W w ielu obiektach architektury sakralnej, zabezpieczonych w pierwszej fazie prac, prowadzono później kompleksowe badania naukowe ze względu na znaczenie kulturalne tych obiektów i wysoką w artość artystyczną wnętrz przew idzianych do kon­ serwacji; częściowo podejm owano prace związane z nadaniem im nowych funkcji społecznych. Duże trudności nastręczała zabudowa m ieszkalna, z uwagi na liczne nawarstwienia i przebudowy, którym ule­ gała w przeszłości i z uwagi na aktualne wymogi związane z odbudową i rew aloryzacją historycznych ośrodków miast. Szeroki zakres zadań i zdobyte do­ świadczenia pozwoliły na w ypracow anie metody kompleksowych badań obiektu i zasad prowadzenia opartych na nich prac konserwatorskich. Głównym dążeniem jest zachowanie autentyczności zabytku (rekonstrukcja stosowana jest rzadko i nie obejmuje całych budynków) i jego adaptacja dla społecznie użytecznych celów. Ważnym czynnikiem determ inu­ jącym zakres podejmowanych prac konserwatorskich jest przeznaczenie obiektu.

Bibliografia, s. 67—93.

Noty biograficzne autorów rozpraw oraz dwóch lite w ­ skich architektów-restauratorów, s. nlb., 7 il., teksty w jęz. francuskim i angielskim.

Tom V III (1972), stron 164, ilu stra cje.

Michel van der M e e r s c h e n , La Medina da Sfax.

Enquete préliminaire a sa régénération (W stępne

rozpoznanie m o żliw o ści reg en era cji m ed y n y m iasta Sfak s), s. 3—32, 32 il. nlb., str. w jęz. angielskim. Drugie sympozjum ICOMOS pośw ięcone konserw a­ cji i reanimacji centrów historycznych odbyło się w Tunisie w 1968 r. Przedstawiono na nim w yniki badań i program ochrony medyn m iast tunezyjskich. Medyny Tunisu, Kairuanu i Sfaksu były kolejno przedmiotem studiów. Sporządzaniu planów, urba­ nistycznych (z lotu ptaka) i architektonicznych tow a­ rzyszyła ankieta socjalno-ekonom iczna każdej m

edy-ny i jej m ieszkańców. W Sfaks sektor główedy-ny, obej­ mujący dwa hektary, poddany został szczegółowym studiom mogącym stanowić podstawę rozpoczęcia prac restauratorskich (plan w skali 1:100). Na pod­ kreślenie zasługuje fakt, że sanacja rozplanowania Sfaksu traktuje m edynę jako integralną część m ia­ sta i jednoczy ją z centrum; zarezerwowana dla ru­ chu pieszego będzie miała zagw arantowane zaopatrze­ nie przez udostępnienie najbliższego jej otoczenia dla ruchu kołowego. Medyna Sfaksu zajmuje powierzch­ nię o wymiarach 600X400 m; powstała w IX w., prawdopodobnie na miejscu rzymskiego miasta Tapa- rura. Większość jej domów jest w zadowalającym stanie technicznym, ale ogromny przyrost i napływ ludności zwiększa w szybkim tempie ich zagęszcze­ nie, powodując nadbudowę pięter i podział oryginal­ nych jednostek mieszkaniowych. Problemem,) który musi być rozwiązany przed podjęciem dzieła reno­ wacji, jest ustanowienie norm prawnych zdolnych powstrzymać przeistaczanie się medyny w dzielnicę slumsów.

Donald W. I n s a 11, K elm scott Manor, The Home

of William Morris and its Repair for the Society of Antiquaries of London (D w ór K elm scott — dom

W illiam a M orrisa, i jego rem ont dla potrzeb S to w a ­ rzyszen ia A n ty k w a riu szy L ondyńskich), s. 33—53. 27 il., str. w jęz. francuskim. Kamienny dwór K elm ­ scott jest typowym reprezentantem architektury mieszkalnej XVI i XVII w. regionu Cotswold w hrab­ stw ie Oxford. W latach 1871—1896 należał do W illia­ ma Morrisa, założyciela Society for the Protection of Ancient Buildings (Towarzystwo Opieki nad Za­ bytkami) Architektury), a w rękach jego rodziny pozostawał do 1937 r. W 1960 r. dwór został nabyty przez Stow arzyszenie Antykwariuszy Londyńskich, które podjęło się trudnego zadania rewaloryzacji i adaptacji obiektu dla wyznaczonej mu podwójnej funkcji: czynnej siedziby mieszkalnej oraz muzeum poświęconego Morrisowi i udostępniającego nagroma­ dzone przez niego i jego następców zbiory. Artykuł relacjonuje szczegółowo problematykę związaną z tym zagadnieniem, przebieg prac przeprowadzo­ nych w latach 1965—1967 i osiągnięte wyniki. Teresa Danuta C i a c h , Stanisław O s 1 e r, R e ­ cherches sur le mortiers du haut Moyen Age p r o v e ­ nant des pave m e n ts des anciens mon uments de W i­ ślica (B adania nad w czesn ośred n iow ieczn ym i zap ra­

w am i w y stę p u ją c y m i w posadzkach zab ytk ow ych r e ­ lik tó w w W iślicy), s. 55—69, 18 il., 6 tabl., str. w jęz. angielskim. Przedruk artykułu zam ieszczonego w „Ochronie Z abytków ”, XXIII, 1970, nr 3, s. 197—209. Helmi U p r u s , The „Old T o w n ” of Tallin an its Future (Stare M iasto w T allin ie i jego przyszłość),

s. 71—96, 43 il. W okresie średniowiecza Tallin, jako miasto hanzeatyckie, był nie tylko ośrodkiem han­ dlu, ale i sztuki. Świadczą o tym zachowane liczne budowle użyteczności publicznej, zamek w Górnym Mieście, a także w ysokiej klasy zabudowa m ieszkal­ na, składające się na pojęcie „tallińskiej szkoły ar­ chitektury”. We współcześnie istniejącym zespole urbanistycznym Tallina Stare Miasto zajmuje n ie­ w ielki areał, jednak otoczony murami zwarty zespół jego zabudowy przez długie w ieki pozostawał cen­ trum adm inistracyjnym organizmu miejskiego, roz­ wijającego się poza jego obrębem. Tallin nie uległ zniszczeniu w czasie II wojny św iatow ej i zachował walory miasta hanzeatyckiego w nieskażonej postaci. Artykuł zawiera szczegółową charakterystykę ukła­ du i zabudowy Starego Miasta oraz analizę zależności form zabudowy od jej funkcji ekonom iczno-socjal- nych i pozycji społecznej właściciela; omawia pro­ blematykę konserwatorską, kryteria wartościowania obiektów, w yniki przeprowadzonych badań i program przewidywanych prac oraz charakteryzuje nową funkcję społeczną zabytkowej architektury Tallina.

A. D. C. H y l a n d , G. L. A d i n y i r a 1 W. F. H i l l z zespołem studentów architektury, C o n se r­ vation Practice in Ghana. A Case Study: the Fetish House at A sawasi (Ashanti) (P raktyka k o n serw a to r­

ska w G h an ie na przyk ład zie „dom u fe ty sz a ” w A sa - w a śi (A szanti)), s. 99— 113, 17 il., str. w jęz. fran cu ­ skim. Komisja Muzeów i Zabytków Ghany, po p ię ­ ciu latach działalności poświęconej konserwacji twierdz i zam ków zbudowanych przez Europejczy­ ków, rozszerzyła pole sw ojej działalności na ochronę budynków pochodzenia m iejscowego; wykonane z p le ­ cionki z gałęzi oblepionej gliną lub z glinobitki, są szczególnie narażone na zniszczenie. Inspektor za b y t­ ków G. L. Adinyira przedstawia w artykule generalną linię polityki konserwatorskiej i metody stosow ane dla ratowania i rekonstrukcji tych obiektów. M iędzy kilkoma „domami fetysza” restaurowanym i przez K o­ m isję znajduje się dom w Asawaśi, małej w iosce w pobliżu Kumasi. Artykuł zaw iera krótką historię obiektu, opis jego koncepcji architektonicznej zgod­ nej z tradycją regionu Aszanti, której założeniem jest centralny dziedziniec otoczony loggiami i zam k­ niętym i pomieszczeniami. Wkrótce po zakończeniu prac studenci II roku wydziału architektury u niw er­ sytetu w Kumasi wykonali inw entaryzację pom ia­ rową i fotograficzną oraz zgromadzili pełną doku­ m entację obiektu. Ta forma działalności studenckiej jest objęta programem studiów.

Robert B r i c h e t, La protection juridique des villes anciennes (O chrona p raw n a m iast za b y tk o ­

w ych), s. 115—138, 11 il., str. w jęz. angielskim . Ludność zamieszkała w aglom eracjach m iejskich gw ałtownie wzrasta przekraczając progi chłonności struktur starych miast, nabiera w ięc ostrości problem dostosowania ich do współczesnych i przyszłych po­ trzeb m ieszkańców. Przedstawiając w yniki badań nad problemem ochrony miast zabytkowych Europy, om ó­ wiono w trzech rozdziałach artykułu: 1) Tradycyjne formy działań państwowych; 2) N ow e eksperymenty i projekty; 3) M ożliwe udoskonalenia. Działalność instancji międzynarodowych. W ymienione rozdziały obejmują następujące zagadnienia: Rozdział 1 ■— Ochrona otoczenia zabytku. Przykładowo w Portu­ galii strefa ochrony określona jest promieniem 50 m, z m ożliwością jej zwiększenia w przypadkach spe­ cjalnych, w Austrii, Grecji, Francji wynosi 500 m, w innych krajach nie jest określona. Fizjonomia miasta (pojęcie to powstało w początku X X w.) była przedmiotem ochrony prawnej w niektórych pań­ stwach niem ieckich II Rzeszy; po I wojnie św iato­ wej także w innych, m.in. w Polsce, a później zo­ stało powszechnie objęte ustawam i wielu państw. Plany urbanistyczne — powiązania z ochroną zabyt­ ków i ich zespołów. Rozdział 2 — Nowe interw encje legislacyjne; Ustawa czechosłowacka z 1958 r. wpro­ wadzająca pojęcie atmosfery historycznej (ambiance), co znacznie poszerza ochronę zabytków i ich zespo­ łów; Ustawa francuska z 1962 r.; U staw y Zjednoczo­ nego Królestwa; Projekt ustaw y belgijskiej. Roz­ dział 3 — Działanie Rady Eurooejskiej, której sym ­ pozja w Bath (1966), Hadze (1967) i Aw inionie (1968), dotyczące zespołów zabytkowych, miały znaczenie praktyczne, a także znalazły podsumowanie w formie syntezy naukowej (F. Sorlin, P. Gazzola, R. Lemaire); uchwały konferencji m inistrów, organizowanych przez Radę, wprowadzane są do system ów legisla­ cyjnych poszczególnych państw. Działalność UNESCO prowadzona w dwóch kierunkach: 1) utrwalania no­ w ych reguł prawa w ynikającego bezpośrednio z kon­ w encji międzynarodowych i pośrednio z zaleceń państw członkowskich; 2) partycypowania w akcjach konserwatorskich na rzecz zabytków lub ich zespo­ łów o najwyższych w skali św iatow ej wartościach. Każde z omówionych w artykule zagadnień jest bo­ gato udokum entowane przykładami norm prawnych, wydaw anych przez państwa europejskie.

Bibliografia, s. 139—164.