Artur Bubik, Jerzy Kurcyusz
O świadczeniach pieniężnych
uspołecznionego zakładu pracy za
wypadki przy pracy
Palestra 12/10(130), 13-29
1968
N r 10 (130) Ś w ia d czen ia u spot. za k ła d u za w y p a d k i p r z y p ra cy 13
z właściwym obsadzeniem stanowiska kierownika i niejednokrotnie
adwokat-rencista, mający z reguły duże doświadczenie w pracy zawodo
wej i zespołowej i rozporządzający większą ilością czasu, może się oka
zać najwłaściwszym kandydatem na to stanowisko, jeżeli oczywiście
zachował dostateczną sprawność.
Problem dotyczy więc nie tylko aktualnych, ale także potencjalnych
kierowników zespołów spośród adwokatów-irencistów, a zatem nie jest
pozbawiony szerszego znaczenia, przy czym wskazany wyżej interes spo
łeczny też przemawia za stanowiskiem Autora odpowiedzi, podzielanym
w zasadzie przez piszącego te słowa, choć przy nieco zmodyfikowanej
motywacji.
ARTUR BUBIK JERZY KURCYUSZ
O świadczeniach pieniężnych uspołecznionego
zakładu pracy za w ypadki przy pracy
U w agi pośw ięcone p ro b lem o m w iążący m się z u s ta w ą z d n ia 23 sty c zn ia 1968 r. o św iadczeniach p ieniężnych p rzy słu g u jąc y ch w ra z ie w y p ad k ó w p rz y p ra c y (Dz. U. N r 3, poz. 8) rozpocząć należy od o m ów ienia za g ad n ień in te rte m p o ra ln y c h , j a k ie w y n ik a ją z p rzep isó w a r t. 21, 23 i 27 ustaw y.
J a k w iadom o, u sta w a w eszła w życie z dniem ogłoszenia,i tj. w d n iu 27 sty c z n ia 1968 r., z m ocą w ste cz n ą od 1 sty c zn ia 1968 r. i zgodnie z zasad ą n ie re tro a k c ji m a огнь, zastosow anie ty lk o do w y p ad k ó w p o w sta ły ch po te j dacie. Je d n a k ż e nie w szy stk ie przep isy u sta w y o b o w iązu ją od 1 sty c zn ia 1968 r. T a k w ięc a rt. 23 u st. 1 p rz e w id u je , że a r ty k u ły 10—12 u sta w y n a raz ie n ie obow iązu ją, w p ro w ad zo n e zaś zo stan ą w życie sp e cja ln y m rozporządzeniem R ady M in istró w , k tó r e pow inno się u k az ać p rze d 1 sty czn ia 1969 r. U stę p 2 zaś art. 23 o d sy ła osoby u p ra w n io n e do św iadczeń odszkodow aw czych w zw iązku z w y p a d k a m i p o w sta ły m i po 1 sty c z n ia 1968 r. (ale p rze d w ejściem w życie a rt. 10—12) od zasad o d p o w i e d z i a l n o ś c i za k ła d u p rac y obo w iązu jący ch p r z e d 1 s t y c z n i a 1 9 6 8 r., jeżeli roszczenie dotyczy:
1) różnicy m iędzy za ro b k iem o k reślo n y m w a rt. 4 ust. 3 u sta w y a za siłk am i z ubezp ieczen ia społecznego w ra z z d o d atk am i, o k tó ry c h m ow a w a r t. 9 u sta w y ;
2) jedn o razo w eg o o dszkodow ania p rzew idzianego w a r t. 445 i 446 k.c.,
3) r e n t u z u p e łn ia ją cy ch d la praco w n ik ó w n ie zaliczonych do ża d n ej z g ru p inw alidów .
14 A r t u r B u b I k — J e r z y K u r c y u s z N r 10 (130)
Z ap o w ied zian e w a rt. 23 u st. 1 u sta w y ro zp o rząd zen ie R ad y M in istró w u k az ało się w d n iu 3 lip c a 1968 r. J e s t to m ian o w icie ro zp o rząd zen ie z d n ia 18 cz erw ca 1968 r. w sp ra w ie je d n o ra zo w y ch odszkodow ań i in n y c h św iadczeń p rz y s łu g u ją cych w ra z ie w y p a d k u p rz y p rac y (Dz. U. N r 22, poz. 144). Z godnie z § 17 te g o ro zp o rzą d zen ia p rze p isy jego w chodzą w życie w d n iu 1 w rz eśn ia 1968 roku.
W ty c h w a ru n k a c h w sta n ie p ra w n y m dotyczącym odpow iedzialności u sp o łecznionego z a k ła d u p ra c y za w y p ad k i p rzy p ra c y odróżnić n ależy n a s tę p u ją c » w a ria n ty :
a) gdy w y p a d e k m ia ł m ie jsc e p rze d 1 s t y c z n i a 1 9 6 8 r.,
b) gdy w y p a d e k m ia ł m ie jsc e p c 1 s t y c z n i a 1 9 6 8 r., al e p r z e d w ejściem w życie p rzepisów o b ję ty c h a rt. 10—12 u sta w y , tzn. p rze d dn iem 1 w rz e śn ia 1968 ro k u ,
c) gdy w y p ad e k m ia ł m ie jsc e p o 1 w r z e ś n i a 1 9 6 8 r.
K ażdy z pow yższych w a ria n tó w s tw a rz a in n ą sy tu a c ję p ra w n ą zaró w n o d la poszkodow anego, ja k i d la z a k ła d u p ra c y , w y w o łu je w p ra k ty c e szereg w ą tp li w ości i w y m ag a om ów ienia. A u to rzy z d a ją sobie p rzy ty m sp ra w ę z d y sk u sy j ności n ie k tó ry c h te z p rzez n ic h w ysuw anych.
Sytuacja praw na, gdy w ypadek m iał m iejsce przed 1 stycznia 1968 r.
Do w y p a d k ó w p o w sta ły ch p rze d 1 sty c zn ia 1968 r. m a ją zastosow anie za sa d y o b o w iąz u ją ce p rze d dniem w ejścia w życie u sta w y , a w ięc p rz e d e w szy stk im a rt. 24 d e k re tu o pow szechnym z a o p a trz e n iu e m e ry ta ln y m p rac o w n ik ó w i ich ro d zin (Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97 z późn. zm ianam i), któr,y w p ra w d zie p rz e s ta ł obow iązyw ać w d n iu 1 sty c zn ia 1968 r. n a p o d sta w ie a r t. 127 u sta w y o p.z.e. z 23 sty c zn ia 1968 r., je d n a k ż e zachow ał m oc w o d n ie sie n iu do sk u tk ó w p ra w n y ch zd a rzeń z a istn ia ły c h p rze d 1 sty c zn ia 1968 r. (art. 124 u sta w y o p.z.e.). N a p ra w ien ie za te m szkody spow odow anej w y p ad k ie m p rzy p rac y , k tó ry n a s tą p ił przed 1.1.1968 r., po w in n o się odbyw ać zgodnie ze w sk az an iam i p ra w a cyw ilnego (a rt. 444 i n a s t. k.c.), a uspołeczniony z a k ła d p ra c y ponosi odpow iedzialność za w in ę lu b b ezp raw n o ść sw ego d ziała n ia w ro zu m ien iu a rt. 24 d e k re tu z 25 cz erw ca 1954 r., tz n . za n a ru sz e n ie sw y ch obow iązków w z a k re sie zab ezpieczenia życia i zdrow ia praco w n ik ó w .
W zw ią zk u z ty m p o w sta je p y ta n ie , czy ta k ż e dotychczasow e o rzecznictw o S ąd u N ajw yższego dotyczące odpow iedzialności za w y p a d k i p rz y p ra c y zachow ało sw ą ak tu aln o ść, a je ś li ta k , to w ja k im za k resie ?
P y ta n ie to dotyczy p rze d e w szy stk im ju d y k a tu r y co do za k re su z a d o ś ć u c z y n i e n i a p i e n i ę ż n e g o za doznaną p rze z poszkodow anego k rzy w d ę, w szcze gólności zaś za g ad n ien ia , czy p rzy u s ta la n iu w ysokości o dszkodow ania n ależn eg o zgodnie z a r t. 445 i 446 k.c. sąd lu b zak ła d o w a k o m isja odszkodow aw cza (przy z a ła tw ia n iu sp ra w y w try b ie w ew n ątrz za k ład o w y m ) po w in n y b ra ć pod u w a g ę sta w k i p rze w id z ia n e w a r t. 11 u sta w y z 23 sty c zn ia 1968 r., skoro o dszkodow anie n ależ n e w m y śl p rzepisów p ra w a cyw ilnego o b e jm u je zadośćuczynienie za k rz y w dę szeroko p o ję tą , a n ie o g raniczoną ty lk o do zadośćuczynienia za trw a ły u szczer bek n a zd ro w iu p o w o d u jąc y niezdolność do zarobkow ania.
N r 10 (130) Ś w ia d czen ia u spot. z ak ład u za w y p a d k i p r z y p ra c y 15
J a k w iadom o, orzecznictw o SN zajm ow ało k o n se k w e n tn ie sta n o w isk o (p a trz np. orzecz. z 6.I II .1962 r. 1 CR 910/62, P U G 12/62, s tr. 407 i szereg innych), że z a d o śćuczynienie za d oznaną k rz y w d ę je s t w ów czas „sto so w an e” lu b „o dpow iednie”, gdy u w zg lę d n ia w s z y s t k i e okoliczności m a ją c e w p ły w n a jego w ysokość, ja k np. n asile n ie cierp ień zw iązanych z w y p ad k ie m , o k res leczenia, konieczność zm ian y zaw odu, niem ożność p o p ra w y b y tu , n a k tó r ą poszkodow any m ógł liczyć w sw oim zaw odzie, itd .
J a k się w y d aje , j a k o ś c i o w a odm ienność o d szkodow ania z a rt. 445 i 446 k.c., w p o ró w n a n iu z odszkodow aniem z a rt. 11 u sta w y , nie zezw ala n a m e c h a n i c z n e s t o s o w a n i e s t a w e k z a r t . 11 u sta w y , choć p rz y u sta la n iu w y so kości zadośćuczynienia z a rt. 445 i o d szkodow ania z a rt. 446 k.c. n i e m o ż n a w o g ó l e p r z e j ś ć do p o rzą d k u dziennego n a d now ym u reg u lo w a n iem ty c h za g ad n ień w u sta w ie. Do ja k ieg o je d n a k sto p n ia są d lu b z a k ła d o w a k o m isja o d szkodow aw cza p rz y u s ta la n iu — n a p o d sta w ie a rt. 445 i 446 k.c. — zadośćuczy n ie n ia lu b o dszkodow ania p o w in n y m ieć n a uw ad ze now y sy stem i sta w k i o d szk o d o w ań p rze w id zia n e w u sta w ie z 23 sty c zn ia 1968 r., zależeć to będzie n ie w ą tp liw ie od c a ło k sz ta łtu okoliczności k aż d ej sp raw y .
Z ag a d n ien ie k o m p lik u je się, je że li to sam o z d a rzen ie spow odow ało szk o d ę u k ilk u poszkodow anych, z k tó ry c h n ie k tó rz y zrealizo w ali sw o je u p ra w n ie n ia o d szkodow aw cze p rz e d 1 sty c zn ia 1968 r., a in n i dochodzą sw ych roszczeń ju ż po 1 sty c zn ia 1963 r. P o w sta je w te d y p y ta n ie , czy p rz y roszczeniach odszkodow aw czych z ty tu łu tzw . „grupow ego” w y p ad k u , dochodzonych częściowo przed , a częś ciowo po 1 sty czn ia 1968 r., pow inno się w ogóle b ra ć pod u w ag ę sta w k i z a w a r te w a r t. 11 ustaw y. W y d a je się, że za sa d a je d n o lito ści orzeczn ictw a bez w zględu n a czas w y ro k o w a n ia w y m ag a sto so w a n ia do ta k ic h w y p ad k ó w w całej p ełn i w s k a zań orzeczn ictw a sp rze d 1 sty c zn ia 1968 r.
M ożna je d n a k bro n ić p o g lą d u , że w ejście w życie n o w ej u sta w y je s t okolicz nością, k tó r e j w żad n y m raz ie n ie w olno pom inąć i k tó ra n ie m oże pozostać b ez w p ły w u n a w y ro k , je s t o n a bow iem w y ra ze m in te n c ji ustaw o d aw cy .
Je ż e li je d n a k , g e n e ra ln ie b iorąc, p rz y u s ta la n iu w ysokości o dszkodow ania n ie m ożna po m ijać in te n c ji u sta w o d aw cy w y ra żo n e j w u sta w ie z 23 sty c zn ia 1968 r., to w y d a je się, że n ie m ożna po m ijać ró w n ież te j in te n c ji p rzy u s ta la n iu sam ej z a sad y odpow iedzialności za w yp ad ek .
J a k w iadom o, orzecznictw o k o n se k w e n tn ie dążyło do ro zsz erza n ia g ra n ic od p o w iedzialności z a k ła d u p ra c y i zach o w u jąc zasad ę a r t. 24 d e k re tu o p.z.e., w y m ag ająceg o udo w o d n ien ia p rzez poszkodow anego n a ru sz e n ia przez z a k ła d p ra c y jego obow iązków , ok reślało te obow iązki i p o d m io ty ich n a ru s z e n ia ta k rozciąg li- w ie, że w p ra k ty c e zaczęła się zacierać ró żn ica m iędzy .odpow iedzialnością z t y tu łu w in y a odpow iedzialnością z ty tu łu sam ego fa k tu p ro w a d ze n ia p rz e d się b io r stw a . W y d a je się, że u sta w a z 23 sty c zn ia 1968 r. w te j części, w k tó re j sta n o w i, że z a k ła d p ra c y o d p ow iada n a zasadzie ry zy k a , je s t ty lk o p rzy p ie cz ęto w a n iem u sta w o w y m ew olucji, p rze z k tó r ą przeszła in s ty tu c ja odpow iedzialności za szko dę poniesioną przez p ra c o w n ik a w w y n ik u w y p ad k u , i nie m oże pozostać bez w p ły w u n a stanow isko' są d u i za k ła d o w e j ko m isji odszkodow aw czej p rz y u sta la n iu f a s a d y o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a k ła d u p rac y i d o s z u k i w a n i u s i ę n a r u s z e n i a z j e g o s t r o n y o bow iązujących zasad bhp.
16 A r t u r B u b i k — J e r z y K u r c y u s z N r 10 (130)
Sytu acja prawna, gdy wypadek m iał m iejsce po 1 stycznia 1968 r., ale przed w ejściem w życic przepisów art. 10—12 ustaw y, tj. przed
1 w rześnia 1968 r.
J e ś li chodzi o w y p a d k i p rz y p rac y , k tó re m ia ły m ie jsc e po 1 sty c zn ia 1968 r., a le p rz e d w ejście m w życie p rzepisów a r t. 10—12 u sta w y , tj. p rze d 1 w rz e śn ia 1968 r., to a rt. 23 u st. 2 o d sy ła poszkodow anych p rac o w n ik ó w bąd ź ich ro dziny, w ogran iczo n y m za k resie , do zasad o b o w iązu jący ch p rze d 1 sty czn ia 1968 r.
P rz e z a r t. 23 u st. 2 u sta w y p rzen iesio n o — w w y p a d k a c h ta m w y m ie n io n y ch — n a te re n u sta w y zarów no p rze p isy k o d ek su cyw ilnego (art. 445 i 446 k.c.), ja k
i tre ść p rz e p isu a rt. 24 d e k re tu z 25 cz erw ca 1954 r. o p.z.e.
F a k t o d esłan ia p rzez a rt. 23 ust. 2 u sta w y do p rzep isó w o bow iązujących p rze d 1 sty c z n ia 1968 r. w sk a z u je n a zw iązek pom iędzy u s ta w ą a p rz e p isa m i o b o w ią zu jący m i pop rzed n io w ty m znaczeniu, że p rz y ro z strz y g a n iu s p ra w o roszczenia w y m ie n io n e w a r t. 23 u st. 2 w p u n k ta c h 1—3 u sta w y n ależy m ieć n a w zględzie (odpow iednio) założenia u sta w y , ab y n ie d o prow adzić do ra ż ą c e j d y sp ro p o rc ji m ię dzy św iad czen iam i p rzy z n aw an y m i w m y śl p rzep isó w o bow iązujących dotychczas a św iad czen iam i n ależ n y m i zgodnie z a r t. 10—12 u staw y .
T rz e b a za te m uznać, że w ty m za k re sie orzecznictw o S ą d u N ajw yższego odno szące się do p o ję cia „stosow ności” lu b „odpow iedniości” o dszkodow ania uległo
częściow ej d ez ak tu a ln o śc i. 2 N ie m ożna je d n a k zapom inać, że u sta le n ie je d n o ra z o w ego odszk o d o w an ia n a p o d sta w ie a rt. 11 u sta w y n ie je s t o sta te czn e i że zgodnie z p rzep isem u st. 3 a rt. 11 R a d a M in istró w m oże podw yższyć p rze w id zia n e w nim k w o ty w sposób ogólny lu b d la poszczególnych osób. U p ra w n ie n ia te, zgodnie z § 8 ro zp o rzą d zen ia R ady M in istró w z 18 czerw ca 1968 r. w sp ra w ie je d n o ra z o w ych odszkodow ań i in n y c h św iadczeń p rz y słu g u ją c y c h w raz ie w y p a d k u p rzy p ra c y (Dz. U. N r 22, poz. 144), zo stały p rze n iesio n e częściow o n a w łaściw y ch m i n istró w (k iero w n ik ó w u rzęd ó w c e n traln y c h ), k tó rz y w szczególnie uzasad n io n y ch w y p ad k a ch m ogą p rzy zn aw ać je d n o ra zo w e odszkodow ania w su m a ch w yższych, niż to p rz e w id u je a rt. 11 ustaw y.
J e ż e li sp ra w a u s ta le n ia w łaściw ej w ysokości odszkodow ań d la p rac o w n ik ó w za w y p a d k i p o w sta łe pom iędzy 1 sty czn ia a 1 w rz e śn ia 1968 r. je s t tr u d n a , to nie u leg a w ątp liw o ści, że jeszcze tru d n ie js z a je s t sp ra w a w łaściw ego u s ta le n ia „sto sow nego” o dszkodow ania d la r o d z i n p r a c o w n i k ó w , k tó rz y zginęli w tym o k resie czasu w w y n ik u w y p a d k u p rz y p racy . S ta w k a 20 000 zł d la ro d zin y 2-oso- bow ej, podw yższona o 5 000 zł d la dalszych członków rodziny, w sk a z u je różnicę w p o ró w n a n iu z k w o ta m i p rz y z n a w a n y m i p rze d 1 sty czn ia 1968 r. K w o ty te w y nosiły od 10 do 20 ty sięc y zł n a osobę, a n ie rz a d k ie b y ły w y p ad k i, zw łaszcza w ro d zinach sk ła d a ją c y c h się z k ilk o rg a n ie le tn ic h dzieci, że odszkodow anie sięgało b ardzo znacznych k w o t pieniężnych.
2 O p ie r a ją c się n a o p ra c o w a n iu A. S t e l m a c h o w s k i e g o , R. C h a 1 i m o n i u k a, J , N a d l e r a i W. P a ń k o p t. „ O rz e c z n ic tw o S ą d ó w w s p r a w a c h o o d s z k o d o w a n ie z t y - tu i u n ie s z c z ę ś liw y c h w y p a d k ó w ” , s ą d y p r z y z n a w a ły p r z y in w a lid z tw ie I g r u p y 70 000 do 100 000 zł, p r z y in w a lid z tw ie I I g r u p y 50 000 d o 80 000 zł, p r z y in w a lid z tw ie I I I g r u p y 10 000 d o 25 000 zł. P r z y u t r a c i e k o ń c z y n y — 30 000 d o 40 000 zł, p r z y c a łk o w ite j śle p o c ie — 40 000 d o 50 000 zł, p r z y u tr a c ie w z r o k u w je d n y m o k u 25 000 d o 30 000 zł, p r z y z a b u r z e n ia c h p s y c h ic z n y c h 10 000 d o 40 ooo zł itd . P o r . ,,Z e s z y ty p r o b le m o w o -a n a lity c z n e ” M in . S p r a w ie d li w o ś c i n r 7, W a rs z a w a 1968, s tr . 54.
N r 10 (130) Św ia d czen ia u spot. z a kta d u za w y p a d k i p r z y p ra c y 17
N ie m ożna tu oczyw iście zapom inać, że d y sp ro p o rc ja ta je s t częściow o pozorna, g d y ż zw ężenie je d n o ra zo w y ch odszkodow ań p rzew id zian y ch w a rt. 11 u sta w y p o z o s ta je w zw iązku z jednoczesnym podw yższeniem r e n t in w alid zk ich i ro d z in n y c h p o w ypadkow ych, a ta k ż e łączy się ono z fa k te m o b ję cia obow iązkiem o d szk o d o w an ia w y p ad k ó w n ie zaw inionych przez z a k ła d p rac y , za k tó re p rzed w p ro w a d ze n iem za sa d y ry zy k a , ja k o p o d sta w y odpow iedzialności uspołecznionego z a k ła d u p ra c y , p rac o w n ik n ie o trzy m y w a ł żadnego o dszkodow ania poza k w o tą p rz y z n a w a n ą przez P Z U z ty tu łu ubezpieczenia od nieszczęśliw ych w y p ad k ó w (NW). N ie m n ie j je d n a k w y d a je się, że su g e stie a r t. 11 u sta w y w o d n iesien iu do o d sz k o d o w a ń d la rodzin p rac o w n ik ó w z m arły ch w w y n ik u w y p ad k u , k tó r y m ia ł
m ie jsc e m iędzy 1 sty czn ia 1968 r. a w ejściem w życie p rze p isó w a r t. 10—12 u s ta w y , tj. dn iem 1 w rz eśn ia 1968 r., trz e b a u w zględniać w sposób o stro żn y i rozsądny, p a m ię ta ją c o społecznym w y d źw ięk u tego p roblem u.
Sytuacja prawna, gdy w ypadek nastąpił po w ejściu w życie przepisów art. 10—12 u staw y, tj. po 1 września 1968 r.
P o w y d a n iu przez R adę M in istró w ro zp o rząd zen ia z 18 czerw ca 1968 r. w s p r a w ie jed n o razo w y ch odszkodow ań i in n y c h św iadczeń p rzy słu g u jąc y ch w raz ie w y p a d k u p rzy p ra c y (Dz. U. N r 22, poz. 144) w iadom o, że p rz e p isy a rt. 10—12 u sta w y w chodzą w życie z dn iem 1 w rz e śn ia 1968 r. Z tą ch w ilą ró w n ież w yłączony zo sta n ie dotychczasow y tr y b dochodzenia odszkodow ań za s k u tk i w y p ad k ó w p rzy p r a c y i p ra w o cy w iln e w zasadzie n ie będzie m iało do nich zastosow ania.
D a l s z e u w a g i z a w a rte w n in ie jsz y m a rty k u le pośw ięcone są sy tu a c ji po- -w stałej p o w e j ś c i u w ż y c i e a r t . 10—12.
Ryzyko zakładu pracy
U sta w a z 23 sty czn ia 1968 r. p rz y ję ła w a rt. 1 ja k o p o d sta w ę p rzy z n an ia p r a cow nikow i uspołecznionego za k ła d u pracy, k tó ry uległ w y padkow i p rz y p rac y , za s a d ę r y z y k a .
Z asa d a ta w z a k resie św iadczeń z u bezpieczenia społecznego o bow iązyw ała ju ż p o p rze d n io pod rzą d em d e k re tu o p.z.e. z 1954 r. R en tę in w alid zk ą i inne św ia d czenia ubezpieczeniow e p ra c o w n ik lu b jego ro d zin a w raz ie śm ierci tegoż p r a co w n ik a o trzy m y w a li bez w zględu n a to, czy zakład p ra c y dopuścił się ja k ie g o k o lw ie k z a n ie d b an ia sw ych obow iązków . Z godnie z d e k re te m o p.z.e. jed y n y m w y ją tk ie m , k ie d y p rac o w n ik m ógł być pozbaw iony p ra w a do św iadczeń ubezpiecze n iow ych z ty tu łu w y p a d k u w z a tru d n ie n iu , było p rze stęp stw o popełnione u m y śl nie, za pom ocą któ reg o p ra c o w n ik spow odow ał p o w sta n ie p ra w a do św iadczeń lu b ic h zw iększenie (art. 16).
O becnie u sta w a z 23 sty c zn ia 1968 r., w p ro w a d za jąc po jęcie w y p a d k u p rzy p r a c y o d ręb n e od p o ję cia w y p ad k u w z a tru d n ie n iu , pozostaw iła zasadę ry zy k a ja k o p o d sta w ę p rz y z n a w a n ia św iadczeń ubezpieczeniow ych, ale zarazem znacznie ro zszerzy ła za k res w y jątk ó w , w k tó ry c h p rac o w n ik lu b jego ro d zin a m ogą być p ozb aw ien i św iadczeń ubezpieczeniow ych z ty tu łu w y p ad k u p rzy pracy . P ra w a do ty c h św iadczeń pozbaw iony je s t obecnie p rac o w n ik n ie ty lk o w ted y , gdy dopuścił <io w y p a d k u za pom ocą um yślnego p rz e stę p stw a , ale rów n ież w ted y , gdy spow
18 A r t u r B u b i k — J e r z y K u r c y u s z N r 10 (130>
d ow ał w y p ad e k n a ru s z a ją c p rze p isy b ezp ieczeń stw a i hig ien y p ra c y u m y ś l n i e - l u b r a ż ą c y m n i e d b a l s t w e m . Z aró w n o um yślność, ja k i raż ące n ie d b a l stw o w n a ru sz e n iu p rze p isó w b h p m u si być udow o d n io n e p rac o w n ik o w i p rze z z a k ła d p ra c y w p o stę p o w an iu p o w ypadkow ym , u reg u lo w a n y m w ro zp o rzą d zen iu P r e zesa R ady M in istró w z d n ia 2 lis to p a d a 1968 r. (Dz. U. N r 46, poz. 281), a obecnie w ro zp o rzą d zen iu R ad y M in istró w w y d an y m w w y k o n a n iu d eleg a cji za w arte} w a r t. 1 u st. 3 u sta w y z 23 sty c zn ia 1968 r.
R ozporządzenie to zostało w y d a n e w dn. 18 czerw ca 1968 r. (Dz. U. N r 22, poz* 143) z w ażnością od 1 w rz e śn ia 1968 r. Z godnie z § 17 tego ro zp o rzą d zen ia u w ażać
należy, że w y łąc zn ą p rzy czy n ą w y p a d k u p rzy p ra c y było n a ru sz e n ie p rzez p ra c o w n ik a p rzep isó w b h p spow odow ane raż ący m n ie d b a ls tw e m lu b u m y śln ie, je że li p r a cow nik p o sia d ał p o trz e b n e dla d a n e j p rac y u m ie ję tn o ści, b y ł należy cie p rzeszkolo ny, a za k ła d p ra c y z a p ew n ił m u w a ru n k i p ra c y o d p o w iad a ją ce przep iso m i w y m a g aniom te ch n ic zn y m o raz w e w łaściw y sposób n ad z o ro w a ł p rz e strz e g a n ie p rzep isó w bhp. P o n ad to ra ż ą c e n ie d b alstw o lu b um yślność zachodzi ta k ż e w te d y , gd y w y łącz n ą przy czy n ą w y p a d k u b y ł s ta n nietrzeźw ości p ra c o w n ik a p rz y za w arto śc i alk o h o lu w jego k rw i p rze w y ż sza jąc ej 0,5°/m i. P o jęc ie um y śln o ści i rażącego n ie d b a ls tw a
o k re ślo n e zostało — ja k w id ać — n a d e r szeroko.
W ra z ie n a ru s z e n ia p rzez p rac o w n ik a, k tó ry uleg ł w ypad k o w i, p rzepisów b h p
w sposób ra ż ą c y lu b u m y śln ie — tr a c i o n p ra w o do św iadczeń z ubezpieczenia
chorobow ego i e m e ry ta ln e g o z ty tu łu w y p ad k u p rz y p ra c y , za ch o w u je je d n a k p ra w o do św iadczeń ubezpieczeniow ych z ty tu łu w y p a d k u w z a t r u d n i e n i u . Zgod n ie z p rz e p ise m a r t. 67 u sta w y z 23 sty c zn ia 1968 r. o p.z.e. p rac o w n ik m oże b y ć ic h p o zbaw iony je d y n ie w ted y , gdy okoliczności u z a sa d n ia ją c e p ra w a do św ia d czeń z ty tu łu w y p a d k u w z a tru d n ie n iu lu b zw iększenie ty c h św iadczeń p ra c o w n ik w yw ołał p rz e stę p stw e m p o pełnionym u m yślnie.
P odczas gdy p o d sta w a p ra w n a p rz y z n a n ia św iadczeń z u bezpieczenia społecz nego, w y n ik a ją c a z za sa d y ry z y k a z a k ła d u p rac y , n ie sta n o w i zm iany w p o ró w n a n iu z d e k re te m o p.z.e., a n a w e t z u sta w ą scalen io w ą o u b ezpieczeniu społecznym z 1933 ro k u — za sa d a ry z y k a z a w a rta w a r t. 1 u sta w y z 23 sty czn ia 1968 r. w o d n ie sie n iu do o dpow iedzialności uspołecznionego za k ła d u p ra c y za szkody spo w o d o w an e w y p ad k ie m p rzy p rac y sta n o w i zasadniczą zm ianę w p o ró w n a n iu z p o d sta w ą p ra w n ą , n a k tó re j o p ie ra ła się t a odpow iedzialność w ed łu g a rt. 24 d e k re tu o p.z.e. S am f a k t p rz y ję c ia zasady ry z y k a ja k o p o d sta w y odpow iedzialności u sp o łecznionego z a k ła d u p ra c y je s t w y d arze n iem ogrom nego znaczenia i sta n o w i sp e ł n ie n ie d łu g o le tn ic h d e z y d erató w z a w a rty c h w w ypow iedziach zarów no p r a w n i ków , ja k i op in ii społecznej. W te n sposób z lik w id o w an e zostało nie ty lk o a k ce n to w an e w ie lo k ro tn ie n iesłu szn e p rze rz u cen ie n a p ra c o w n ik a ciężaru dow odu n a ru sz e n ia p rze z z a k ła d p rac y jego obow iązków o ch ro n y życia i zdro w ia p ra c o w n i ków , ale ta k ż e — w p ew n y m sto p n iu — zlik w id o w an a zo stała rów nież ró żn ic a w tra k to w a n iu p rac o w n ik ó w zak ład ó w u społecznionych i p rac o w n ik ó w zakładów" n ie uspołecznionych.
P o d k re ślić je d n a k trz e b a , że ta o sta tn ia ró żn ic a nie z n ik ła całkow icie i m im o zę za sa d a ry z y k a leży obecnie zaró w n o u p o d sta w odpow iedzialności u społecznio nego z a k ła d u p ra c y z m ocy a r t. 1 u sta w y z 23 sty c z n ia 1968 r. w sto s u n k u do p r a cow ników za k ła d ó w uspołecznionych, ja k i u p o d sta w y odpow iedzialności n ie u sp o łecznionych za k ła d ó w p rac y p o ru sza n y ch p rz y pom ocy sił p rz y ro d y z m ocy a r t .
435 k.c., to je d n a k odpow iedzialność t a n ie je s t b y n a jm n ie j id e n ty cz n a. O d p o w ie
N r 10 (130) Św iadczenia uspoł. za kładu za w y p a d k i p r z y p ra c y 19
id ą ca an iżeli n ie uspołecznionego z a k ła d u , k tó ry zn ajd zie się od ch w ili w ejścia w życie a r t. 10—12 u sta w y w sy tu a c ji do pew nego sto p n ia u p rzy w ile jo w an e j. Zgo d n ie z a rt. 435 k.c. odpow iedzialność prow adzącego p rze d sięb io rstw o lu b zak ład w p ro w a d zo n y w ru c h za pom ocą sił p rzy ro d y u c h y la siła w yższa, w y łąc zn a w in a osoby trz e c ie j o raz w y łąc zn a w in a poszkodow anego. Z godnie zaś z a rt. 1 u sta w y z 23 sty czn ia 1968 r. odpow iedzialność uspołecznionego z a k ła d u p ra c y w yłącza ty lk o u m y śln e lu b w y n ik a ją c e z rażącego n ie d b a ls tw a n a ru sz e n ie p rzez poszkodo w an eg o p rzep isó w bhp. U społeczniony z a k ła d p rac y n ie m oże się b ro n ić ty m , że po szkodow any przy czy n ił się do szkody i żądać n a te j p o d sta w ie zm n iejszen ia odszkodow ania, n ie uspołeczniony zaś z a k ła d m oże ta k ą o b ro n ę opierać n a a rt. 362 k.c. Z d ru g ie j je d n a k stro n y z a k ła d n ie uspołeczniony odp o w iad a za p e łn ą szk o dę z u w zg lęd n ien iem św iadczeń z Z U S-u, w szczególności za u tr a t ę za ro b k u (art.
123 u sta w y o p.z.e. a contrario), oraz obow iązany je s t do p ła c e n ia r e n ty uzu p eł n ia ją c e j.
Z re d a k c ji a rt. 1 u st. 2 u sta w y z 23 sty c zn ia 1968 r. w y n ik a, że u sta w o d aw ca położył n a c isk nie n a w yłączności w i n y poszkodow anego, lecz n a w yłączności p r z y c z y n y w y p ad k u . W ty m sam ym k ie ru n k u szło od dłuższego czasu orzecz n ic tw o S ąd u N ajw yższego n a tle a rt. 134 k.z. i art. 435 k.c. Je ż e li je d n a k u w o ln ie n ie z a k ła d u p rac y od odpow iedzialności za s k u tk i w y p a d k u p rz y p rac y m oże n a stą p ić ty lk o w ted y , gdy w y łączn ą p rzy czy n ą w y p a d k u oyło k w a lifik o w a n e n a r u szenie p rzez poszkodow anego p rzep isó w bhp, to m u si p ow stać p roblem , co ro z u m ieć przez p rzyczynę w yłączn ą i czy m ianow icie s y tu a c ja ta k a zachodzić będzie w ted y , gdy oprócz n a ru sz e n ia p rzez p ra c o w n ik a w sposób raż ący lu b u m y śln y p rz e pisów b h p n ie zo stan ie u sta lo n a żad n a in n a , choćby n a jm n ie j znaczna, b ez p o śred n ia lu b p o śre d n ia p rzy c zy n a w y p ad k u , czy te ż w y sta rc zy do u zn a n ia w yłączności przyczyny, że je d n a z p rzy czy n z n a jd u ją c y c h się w ła ń cu c h u zd arzeń zakończonych w y p ad k ie m okaże się szczególnie w ażna, w aż n iejsza od p ozostałych i o d su w ając a je w cień, czy m oże w reszcie, zgodnie z za sa d ą a d e k w atn o ści zw iązku p rzyczyno w ego, za w yłączn ą n ależy u w ażać tę przyczynę, k tó ra zo stan ie u z n a n a za b ęd ą cą w n o rm a ln y m zw iązku przyczynow ym z w y p ad k iem — z p om inięciem przyczyn, k tó re p ozostaw ały z nim je d y n ie w zw iązku p rzy p ad k o w y m . W y d a je się, że w ła ś n ie tę o s ta tn ią zasadę pow inno się stosow ać przy in te r p re ta c ji po jęcia w yłączności przy czy n y w y p ad k u .
C ała ta sk o m p lik o w an a p ro b le m a ty k a sp a d n ie n a w e w n ą trz z a k ła d o w e (lub w y działow e) k o m isje p o w ypadkow e lu b n a dw uosobow e zespoły b ad aw cze u s ta la ją c e okoliczności i p rzyczyny w y p ad k ó w oraz sp o rzą d za jąc e w iążący d o k u m e n t w p o sta ci p ro to k o łu pow ypadkow ego.
R ola ty c h organów , n ie ła tw a obecnie, po 1 w rz eśn ia 1968 r. będ zie jeszcze t r u d n ie jsz a, a to ty m b a rd z ie j, że w sk ła d ich n ie w chodzi ja k o członek an i ra d c a p ra w n y , an i osoba zapoznana szczegółow o z obow iązującą u sta w ą i za g ad n ien iam i p ra w n y m i. Zw rócić je d n a k należy uw agę n a to, że zgodnie z p rzep isem § 14 u st. 4 ro zp o rzą d zen ia RM z 18 czerw ca 1968 r. w sp ra w ie zasad i try b u u s ta la n ia oko liczności i p rzyczyn w y p ad k ó w p rzy p ra c y oraz tr y b u p o stę p o w an ia o dw oław czego w ty c h sp ra w a c h (Dz. U. N r 22, poz. 143) ko m isje u p ra w n io n e zo stały do zasięg an ia opinii rad c y p raw n eg o , le k a rz a i in n y c h sp e cja listó w z z a k ła d u p ra c y i spoza zak ład u . R ozporządzenie to, w o d ró żn ien iu od obow iązującego do d n ia 1 w rz e śn ia 1968 r. ro zp o rząd zen ia P re z e sa RM z 2 listo p a d a 1966 r., w p ro w ad za ponad to d w u in sta n cy jn o ść u sta le ń w za k re sie okoliczności i p rzyczyn w y p ad k ó w . Je ż e li p ro to k ó ł pow y p ad k o w y b ez p o d sta w n ie u sta li, że p ra c o w n ik nie u le g ł w y
20 A r t u r B <ł i k — J e r z y K u r c y u s z N r 10 (130)
pad k o w i, że w y p a d e k nie b y ł w y p ad k ie m p rz y p ra c y lu b że w y łąc zn ą p rzyczyną w y p a d k u było u m y śln e lu b raż ą c e n ie d b alstw o p rac o w n ik a, p rz y słu g u je m u p raw o złożenia o d w o łan ia do k ie ro w n ik a je d n o stk i n a d rz ę d n e j, k tó ry p o w o łu je p o w y p ad k o w ą k o m isję odw oław czą.
P o d k re ślić trz e b a , że p rac o w n ik m oże złożyć od w o łan ie ta k ż e przez p ełnom oc n ik a. R ozporządzenie n ie za w ie ra w zm ian k i o ty m , k to m oże być pełnom ocnikiem .
P o n iew aż p o stę p o w an ie p o w ypadkow e je s t p o stę p o w an ie m q u a s i-a d m in istra c y jn y m p rze p is zaś § 20 ro zp o rzą d zen ia żadnych w yłączeń n ie p rz e w id u je , w y d a je się, że
nie m a p rzeszk ó d , ab y pełnom ocnikiem p ra c o w n ik a — lu b w raz ie jego śm ierci ro d zin y zm arłeg o — b y ł ad w o k at.
P ojęcie wypadku przy pracy
U sta w a z 23 sty c zn ia 1968 r. je s t p ie rw sz y m a k te m ustaw odaw czym , k tó r y o d ró ż n ia p o ję cie w y p a d k u p rzy p ra c y od p o ję cia w y p a d k u w z a tru d n ie n iu . P o jęciem w jp a d k u p rz y p ra c y p o słu g iw ały się w cześniej n ie k tó re a k ty n o rm a ty w n e z u s ta w ą z 30 m a rc a 1965 r. o b h p n a czele. Ż ad e n z nich je d n a k nie w sk az y w ał w spo sób jedno zn aczn y , że w y p ad e k przy p rac y je s t pojęciem w ęższym od w y p a d k u w z a tru d n ie n iu , i n ie w yliczał w sposób e n u m e ra ty w n y , jak.ie w y p ad k i w z a tr u d n ie n iu n ależy u w ażać za wypaÓKi p rz y pracy. R ów nież orzecznictw o Sądu N ajw yższego, choć posługiw ało się n ie k ied y pojęciem „w y p a d ek p rzy p ra c y ”, nie zaw sze d o strzeg ało różnicę zachodzącą m iędzy w y p ad k ie m p rz y p ra c y a w y p ad k ie m w z a tru d n ie n iu , choć różnica ta istn ia ła i w y stę p o w a ła w y ra źn ie np. p rz y an a liz ie w y p ad k ó w w sam y m zakład zie p rac y i w drodze do za k ła d u pracy.
U sta w a z 23 sty c zn ia 1968 r. przez w y p a d e k p rzy p rac y rozum ie n ag łe z d a rz e n ie w y w o łan e przy czy n ą ze w n ętrzn ą , k tó re zaszło w zw iązku z p ra c ą i n a s tą piło:
1) podczas lu b w zw iązku z w y k o n y w an ie m zw y k ły ch czynności albo poleceń p rzełożonych p rac o w n ik a,
2) podczas lu b w zw iązk u z w y k o n y w an iem czynności w in te re sie za k ła d u p r a cy, n a w e t bez polecenia,
3) p rz y p rzech o w y w an iu , czyszczeniu, n a p ra w ia n iu i przen o szen iu n arz ęd zi w m ie jsc u w y k o n y w a n ia p racy , chociażby d o sta rc zo n y c h przez sam ego p raco w n ik a.
W szystkie w sk a z a n e w yżej 3 sy tu a c je fak ty c z n e sta n o w ią p o w tó rzen ie f ra g m e n tó w w y liczen ia za w arteg o w a rt. 36 d e k re tu o p.z.e., k tó ry zapożyczył je z u sta w y o ubezpieczeniu społecznym z 1933 roku.
W y d a je się, że zam ieszczenie w a r t. 2 u sta w y z 23 sty czn ia 1968 r. o sta tn ie j spośród 3 w yżej w y m ien io n y ch sy tu a c ji, a m ian o w icie przech o w y w an ia, czyszcze n ia, n a p ra w y , p rze n o sze n ia n a rz ęd zi w m ie jsc u w y k o n y w a n ia pracy , nie je s t do sta te c z n ie u zasad n io n e, gdyż sy tu a c ja ta k a m ieści się w całości w p ojęciu albo w y k o n y w a n ia zw yk ły ch czynności, albo w y k o n y w a n ia poleceń w y d an y c h p rac o w n ik o w i, albo też w w y k o n y w an iu czynności w in te re s ie z a k ła d u n a w e t bez polecenia. P ro je k t u sta w y p rz e w id y w a ł w a rt. 2 ust. 2, że przez w y p ad e k p rzy p ra c y ro zum ieć n ależy ta k ż e w y p ad e k w drodze z z a k ła d u p rac y do m ie jsc a w y k o n y w an ia p ra c y i z p o w ro tem oraz w czasie przew o żen ia do p rac y lu b z p rac y z m ie jsc a z a m ie szk a n ia lu b p o b y tu p ra c o w n ik a śro d k a m i lokom ocji p o zo stający m i w d y sp o zycji z a k ła d u p ra c y . O stateczn y te k s t u sta w y p o m in ą ł p rze p is ro zciąg ający po
N r 10 (130) Ś w ia d czen ia u społ. za kła d u za w y p a d k i p r z y p ra cy 21
jęcie w y p a d k u p rzy p ra c y na w y p ad ek , k tó ry n a s tą p ił w czasie przew o żen ia p r a cow n ik a z dom u do p rac y i z p o w ro tem śro d k a m i lokom ocji z a k ła d u p ra c y , m im o że zgodnie z o rzecznictw em S ą d u N ajw yższego odpow iedzialność za ta k ie w y p a d k i od d aw n a była p rz y p isy w a n a za k ład o w i p ra c y ja k o za w y p ad e k p rzy p rac y . W o bec tego że u sta w a n ie ro zciąg n ęła po jęcia w y p a d k u p rz y p ra c y n a w y p a d k i w y żej w sp o m n ian e, p rac o w n ik , k tó r y u le g n ie po 1 sty c zn ia 1968 r. w y p ad k o w i w cza sie drogi do p ra c y lu b z p rac y o d b y w an e j śro d k am i lokom ocji b ęd ący m i w d y s pozycji z a k ła d u pracy , będzie m ia ł do za k ła d u p rac y roszczenie o p a rte o a r t. 435, 444 i 445 k.c., nie ograniczone co do sw ej w ysokości p rze p isam i u sta w y z 23 sty c z n ia 1968 r.; o trzy m a on też re n tę in w alid zk ą z ty tu łu w y p a d k u w z a tru d n ie n iu , a n ie z ty tu łu w y p a d k u p rz y p rac y i będzie m ógł dochodzić re n ty u zu p e łn ia ją c e j n a za sad ach p rze w id zia n y ch w p ra w ie cyw ilnym (art. 123 u st. 2 u sta w y o p.z.e. z 1968 r.).
N iezu p ełn ie zro zu m iałe są p rze w id zia n e w ust. 2 a rt. 2 u sta w y zw ężen ia p o ję cia w y p a d k u p rzy p ra c y , k tó ry n a s tą p ił w dro d ze z z a k ła d u p ra c y do m ie jsc a w y k o n y w an ia p ra c y i z p o w ro tem . Z godnie z ty m przep isem za w y p a d e k p rzy p rac y u w aż a się w y p ad e k , ja k ie m u uleg ł p rac o w n ik w dro d ze m ięd zy z a k ła d em p rac y a m iejscem w y k o n y w an ia czynności zleconej m u p rzez zak ład p rac y , jeżeli p ra c o w n ik po zo staw ał w ty m czasie w dyspozycji za k ła d u oraz jeżeli przew ożony b y ł śro d k a m i lo kom ocji tego z a k ła d u lu b będ ący m i w jego dyspozycji. P o d k re ślić n a leży, że p r o je k t u sta w y zw ężeń ty c h n ie zaw ierał. W a ru n e k p o zo staw a n ia w d y s pozycji za k ła d u p rac y w czasie drogi do m ie jsc a w y k o n y w an ia czynności zleconych a jednocześnie w a ru n e k , żeby d ro g a do tego m ie jsc a o d b y w ała się śro d k a m i loko m ocji należący m i do z a k ła d u p ra c y , nie są chyba p o trze b n e, sk o ro nie u le g a w ą t pliw ości, że p rac o w n ik u d a je się n a m ie jsc e w y k o n y w an ia czynności zleconych m u przez zak ład p rac y n a polecenie osób, k tó ry m p odlega z ty tu łu z a tru d n ie n ia (art. 2 u st. 1 p k t 1). I n te r p r e ta c ja u st. 2 a rt. 2 u sta w y stw a rz a ć będzie p ra w d o p o d o b n ie znaczne tru d n o śc i („pozostaw anie w dyspozycji za k ła d u p ra c y ”), k tó ry c h m ożna było u n ik n ą ć , p o zo staw ia jąc ogólniejsze sfo rm u ło w an ie p r o je k tu ustaw y.
U staw a, o k re śla ją c pojęcie w y p a d k u w yliczeniem w a ru n k ó w , ja k im p o w in ien odpow iadać w y p ad e k w z a tru d n ie n iu , ab y m ógł on być u z n a n y za w y p ad e k p rz y p ra c y , n ie d a je je d n a k d efin icji tego w y p a d k u i n ie p o d k re śla n a d e r isto tn e j jego cechy, a m ianow icie te j, że w y p ad k ie m p rz y p rac y je s t w g ru n cie rzeczy ta k i n ie szczęśliw y w y p ad e k p rac o w n ik a, k tó reg o u n ik n ię cie leżało w za k re sie m ożliw ości za k ła d u pracy.
W yrów nanie różnicy m iędzy za ro b k iem a zasiłkiem chorobow ym
A rty k u ł 10 u sta w y z 23 sty c zn ia 1968 r. dotyczy w y ró w n a n ia, ja k ie p rz y słu g u je poszkodow anem u praco w n ik o w i, pom iędzy zasiłkiem z ubezpieczenia społecznego w o k resie le czen ia a zaro b k iem , ja k i p o b ie ra ł p rzed w y p ad k ie m , obliczonym n etto .
U sta w a w a r t. 26 poleca stosow ać odpow iednio a rt. 17 u sta w y o p.z.e., k tó ry w sk az u je , ja k n ależy obliczać te n zaro b ek ; p rz e k re śla to m ożność zaliczan ia do za ro b k u sprzed w y p a d k u d o d atk o w y ch dochodów poszkodow anego z p ra c d o ry w czych i ubocznych. P o d k re ślić p rzy ty m należy, że p e łn ą różnicę m iędzy zasiłkiem a za ro b k iem m ogą o trzy m ać ty lk o ci poszkodow ani, k tó rzy n a s tę p n ie zostali za liczeni do I lu b I I g ru p y inw alidów . J e ż e li n a to m ia st poszkodow any zo stał za li
22 A r t u r B u b i k — J e r z y K u r c y u s z N r 10 (130)
czony ty lk o do I I I g ru p y inw alidów , to w ów czas p rz y słu g u je m u w y ró w n a n ie p o m iędzy zasiłk iem z Z U S -u a 80% poprzedniego za ro b k u n etto .
J a k w iadom o, zasiłek chorobow y z u bezpieczenia społecznego p o b ie ra n y je s t ty lk o w o k re sie c a ł k o w i t e j niezdolności do p ra c y z pow odu choroby. W y d a je się zatem , że w p ro w a d ze n ie różnicy pom iędzy p rac o w n ik iem , k tó ry po zakończeniu leczen ia zo sta je zaliczony do I II g ru p y inw alid ó w , w sk u te k czego zachow a on częściow ą zdolność do p ra c y i będzie m ia ł m ożność u zu p e łn ie n ia r e n ty p ra c ą z a ro b k o w ą, nie je s t d o sta te czn ie zro zu m iałe i uzasadnione.
M ów iąc o „o k resie le czen ia”, a rt. 10 u sta w y m a zap ew n e n a m y śli o k re s po b ie r a n ia z a siłk u chorobow ego (dom ow ego, szpitalnego, sa n ato ry jn e g o ), gdyż leczenie m oże trw a ć d łużej niż p o b ie ra n ie zasiłk u , k tó re je s t ograniczone do 26, a n a j w yżej do 39 tygodni.
Jednorazowe odszkodowanie
J a k ju ż w spom niano w u stę p ie d otyczącym sy tu a c ji p ra w n e j, gdy w y p ad e k m ia ł m ie jsc e p rze d 1 sty c zn ia 1968 r. — odszkodow anie jed n o ra zo w e p rze w id zia n e w a rt. 11 u s ta w y m a c h a r a k te r od m ien n y niż zadośćuczynienie lu b odszkodow anie o p a r te n a a rt. 445 i 446 k.c. O ile bow iem p rzy p rzy z n a w a n iu zadośćuczynienia lu b odszk o d o w an ia n a za sad ach p ra w a cyw ilnego isto tn e zn aczenie m a ją w szy stk ie okoliczności w p ły w a ją c e n a w ysokość n ależ n ej poszkodow anem u k w o ty , o ty le d la p rz y z n a n ia o d szkodow ania n a zasadzie a rt. 11 u sta w y isto tn e są w g ru n cie rzeczy ty lk o d w ie p rze słan k i:
a) p ro to k ó ł p o w y p ad k o w y stw ie rd z a ją c y , że w y p a d e k b y ł w y p ad k ie m p rzy p ra c y w ro zu m ien iu u sta w y z d n ia 23 sty c zn ia 1968 r., i n ie z a w ie ra ją c y u sta le n ia , że w y łąc zn ą p rzy c zy n ą w y p a d k u było n a ru sz e n ie p rzez p ra c o w n i k a p rze p isó w b h p spow odow ane raż ący m n ie d b alstw em lu b um yślnie, b) orzeczenie zespołu le k a rz y o rzek ający ch , pow ołanego p rzez p o w iato w y (m ie j
sk i) in s p e k to ra t PZU , o sto p n iu trw a łe g o u sz cz erb k u n a zd ro w iu p ra c o w n ik a p o w o d u jąc y m niezdolność do p ra c y albo o sta te czn e orzeczenie k o m isji le k a rs k ie j do sp ra w in w alid ztw a i z a tru d n ie n ia (KIZ), jeżeli poszkodow any zaliczony zo stał do I lu b II g ru p y inw alidów .
P ro to k ó ł p o w y p ad k o w y p o w in ien być sp orządzony w te rm in ie 7 d n i od za w ia d o m ie n ia o w y p ad k u , a je śli sp ra w a je s t sk o m p lik o w an a i w y m ag a u zy sk an ia op in ii sp e c ja listó w , to te rm in te n m oże być p rzed łu żo n y do 1 m iesiąca. T e rm in u zako ń czen ia p o stę p o w an ia przez odw oław czą k o m isję pow yp ad k o w ą, d z iała ją cą w je d n o stc e n a d rz ę d n e j n ad zak ład em p rac y , p rz e p isy n ie w sk az u ją .
Z godnie z § 6 rozporz. RM z 18 czerw ca 1968 r. (Dz. U. N r 22, poz. 144) odszkodo w a n ie w su m ie 40 000 zł w y p łac a się poszkodow anem u, je że li zaliczony został do I lu b I I g ru p y in w alid ó w . N ato m ia st je że li zo stał on zaliczony do g ru p y I I I lu b też n ie zo stał u z n a n y za in w a lid ę pom im o trw a łe g o uszczerb k u n a zd ro w iu i n iezd o l ności do p rac y , to za k aż d y p ro ce n t u sz cz erb k u w y p łac a się 400 zł, nie m n ie j je d n a k niż 2 000 zł.
J e s t rzeczą c h a ra k te ry sty c z n ą , że ro zp o rzą d zen ie w y konaw cze z 18 czerw ca 1968 r. n ie u ży w a w ogóle o k re śle n ia z a w arteg o w a rt. I I u sta w y , że odszkodo w a n ie n ależ y się „praco w n ik o w i, k tó ry w sk u te k w y p a d k u d oznał trw a łe g o u szczerb k u n a zd ro w iu w sto p n iu p o w o d u j ą c y m n i e z d o l n o ś ć d o z a r o b k o
J J r 10 (130) Świadczenia uspoł. zakładu za w ypadki przy pracy 23
P om iędzy trw a ły m uszczerbkiem n a zdrow iu a niezdolnością do za ro b k o w a n ia zachodzi isto tn a różnica. K ow al p ra c u ją c y na m łocie p n eu m aty c zn y m , k tó r y u tr a cił tzw . paliczek jednego z palców , albo fre z e rk a , k tó ra zo stała o sk a lp o w an a n a s k u te k poch w y cen ia je j w łosów przez tr y b y m aszyny, n ie s ta ją się p rze z to n ie zd o ln i do pracy , choć doznają trw a łe g o uszczerbku n a zdrow iu. P o d o b n ie rzecz ■przedstaw ia się z p rac o w n ik iem , k tó ry w sk u te k w y p a d k u s tra c ił np. część u zę
bie n ia. Z godnie z dosłow nym b rzm ien ie m a rt. 11 u sta w y , poszkodow ani w sposób w s k a z a n y w yżej nie m ie lib y p ra w a do je dnorazow ego odszkodow ania. N ato m ia st tre ś ć § 6 ro zp o rzą d zen ia z 18 czerw ca 1968 r. w sk az y w ała b y n a in te n c ję u sta w o d aw cy do p rzy z n a w a n ia tego odszkodow ania. S p ra w a , ja k się w y d aje , w ym aga w y ja śn ie n ia .
P o n a d to należy p o d k reślić, że m ięd zy tre śc ią a rt. 11 u sta w y a tre śc ią § 6 ro z p o rz ą d z e n ia RM z 18 czerw ca 1968 r. w sp ra w ie je d n o ra zo w y ch odszkodow ań i in n y c h św iadczeń p rzy słu g u jąc y ch w ra z ie w y p a d k u p rzy p ra c y (Dz. U. N r 22, poz. 144) zachodzi in n a jeszcze isto tn a różnica. O tóż a rt. 11 u sta w y stan o w i, że n a jw y ż sz e odszkodow anie jed n o ra zo w e w sum ie 40 000 zł p rz y z n a je się poszkodo w a n e m u , k tó ry d oznał w sk u te k w y p a d k u trw a łe g o uszczerb k u n a zd ro w iu w sto p n iu p o w o d u jąc y m niezdolność do z a ro b k o w a n ia co n a jm n ie j w 80%. N ato m iast w § 6 ro zp o rzą d zen ia w ykonaw czego k w o ta 40 000 zł p rze w id zia n a je s t ty lk o dla poszkodow anych zaliczonych do I lu b I I g ru p y inw alidów , a za te m ta k ic h , k tó rzy d o z n a li w sk u te k w y p a d k u u sz cz erb k u n a zdrow iu w sto p n iu p o w odującym n ie zdolność do z a ro b k o w a n ia w p ełn y ch 100%. W te n sposób ro zp o rząd zen ie podw yż sz a w a ru n e k u sta w o w y do p rz y z n a n ia pełnego o dszkodow ania o 20%.
P a r a g r a f 7 ro zp o rzą d zen ia w ykonaw czego z 18 czerw ca 1968 r. stan o w i, że j e żeli p rac o w n ik o trz y m a ł jed n o ra zo w e odszkodow anie, a n a s tę p n ie z m a rł n a s k u te k tego sam ego w y p ad k u , to ro d zin ie pozostałej po nim w y p łac a się jed n o razo w e od szkodow anie ty lk o w ów czas, gdy je s t ono w yższe od o d szkodow ania w ypłaco nego zm arłem u , i to z p o trą c e n ie m k w o ty , k tó rą z m a rły otrzy m ał. P rz e p is te n sp rz e c z n y je s t ze sta n o w isk ie m zajm o w a n y m przez S ą d N ajw yższy, k tó ry w y ra ż a ł pogląd, że w sy tu a c ji gdy poszkodow any w w y p a d k u doznał ciężkich uszko d z e ń ciała, z m a rł zaś w w y n ik u ty c h uszkodzeń dopiero po k ilk u la ta c h , oraz gd y w ypłacono ju ż zadośćuczynienie n ależ n e poszkodow anem u z m ocy a rt. 165 k.z. {art. 445 k.c.) — zgłoszone potem ż ą d an ie członka ro d zin y o w y p łacen ie zadośću cz y n ie n ia za k rzy w d ę m o ra ln ą w y w o łan ą śm iercią o fiary w y p a d k u z re g u ły nie p o w in n o być u w zględnione (orzecz. SN z 17 k w ie tn ia 1962 r. 4 CR 21/62, O SPiK A 1963, poz. 67). P odobne sta n o w isk o z a ją ł S ąd N ajw yższy w późniejszym orzecze n iu z 2 g ru d n ia 1966 r. II P R 479/66 („Nowe P ra w o ” zesz. 6 z 1968 r., s tr. 1027). O by d w a te o rzeczenia b y ły głosow ane i sp o tk a ły się z k ry ty k ą zarów no A. S zpu- n a r a , k tó ry glosow ał p ie rw sz e z nich, ja k i S. G arlickiego, k tó ry glosow ał drugie. W y d a je się, że rozp o rząd zen ie z 18 czerw ca 1968 r. słu szn ie o d stą p iło od sta n o w is k a zaję teg o p rzez ju d y k a tu rę .
Świadczenia w yrów naw cze
P rz e p is a rt. 12 je s t je d n y m z n a jb a rd z ie j sko m p lik o w an y ch p rzep isó w u sta w y z 23 sty c zn ia 1968 r. M ówi on o św iadczeniu (rencie) w yró w n aw czy m należn y m od z a k ła d u p rac y , w k tó ry m n a s tą p ił w y p ad ek , p raco w n ik o w i n ie zaliczonem u do ża d n e j g ru p y inw alidów . J e s t to je d y n y p rzy p a d ek , w k tó ry m poszkodow anem u w w y
24 A r t u r B u b i k — J e r z y K u r c y u s z N r 10 (130>
n ik u w y p ad k u p rz y słu g u je od za k ła d u p ra c y — poza różnicą m iędzy zasiłkiem chorobow ym a za ro b k iem — p eriodyczne św iad czen ie o c h a ra k te rz e re n ty .
J e s t rzeczą zro zu m iałą, że p rac o w n ik o w i zaliczonem u do I g ru p y in w alid ó w ż ad n e w y ró w n a n ie n ie p rzy słu g u je, p oniew aż r e n ta z ubezp ieczen ia społecznego w ynosi 100% jego zaro b k ó w sp rzed w y p ad k u . Do czasu w ejścia w życie o m a w ian e j u sta w y in w a lid a 1 g ru p y nie o trzy m y w a ł z u b ezp ieczen ia społecznego re n ty w t a k ie j w ysokości i w obec tego m ia ł roszczenie do za k ła d u p rac y o w y ró w n a n ie ró ż nicy. R óżnicę tę w yliczało się p rzy ty m n ie p om iędzy r e n tą z Z U S -u a fa k ty c z nym za ro b k iem sp rzed w y p ad k u , ale pom iędzy r e n tą a zarobkiem , k tó ry p ra c o w n ik m ógł b y ł o siągnąć, gd y b y nie uleg ł w y padkow i. Je ż e li p rac o w n ik zaliczony d o I g ru p y in w alid ó w p o d e jm ie p ra c ę (co je s t obecnie m ożliw e, gdyż p rz y z n a n iu I lu b I I g ru p y in w a lid z tw a n ie p rze szk a d za zach o w an ie zdolności do w y k o n y w an ia z a tru d n ie n ia i za ro b k o w a n ia w sp e c ja ln ie stw o rzo n y ch w a ru n k a c h lu b n a spec ja ln y c h sta n o w isk a c h p rac y — a r t. 12 u st. 6 u sta w y o p.z.e. z 1968 r.), to w ów czas tr a c i d o d atek do r e n ty w sum ie 300 zł, a le re n ta n ie u leg a zm n iejszen iu o k w o tę z a ro b k u i n ie p odlega zaw ieszeniu.
In w a lid a I I g ru p y , k tó reg o re n ta z Z U S -u w ynosi 90% zaro b k ó w sp rze d w y p a d k u , o raz in w a lid a III g ru p y , k tó reg o re n ta w ynosi ty lk o 65% z a ro b k u sp rz e d w y p ad k u , w ra z ie p o d ję cia przez nich p ra c y za ro b k o w e j tra c ą część re n ty , o k tó r ą su m a zaro b k ó w i r e n ty p rzew y ższałab y 100% za ro b k u osiąganego p rze d w y p ad k iem . In w a lid a II i I II g ru p y , k tó ry p ra c y zaro b k o w ej nie p odejm ie, p o n ie w a ż np. nie z o stała m u za o fiaro w an a przez z a k ła d p rac y na- p o d sta w ie a rt. 23 u sta w y o bh p (co n ie n ależy do rzadkości) albo nie zo stała m u w sk a z a n a przez w y d zia ł z a tru d n ie n ia p re z y d iu m ra d y n aro d o w ej b ąd ź te ż je śli n a w e t z o stała m u w sk a z a n a , to je d n a k ob jęcie je j było niem ożliw e np. z pow odu tru d n y c h , w jego sy tu a c ji, w a ru n k ó w d o ja zd u — o trz y m u je je d y n ie 90% za ro b k u p rzy II i 65% za ro b k u p rzy I I I g ru p ie in w a lid z tw a bez p ra w a w y stą p ie n ia z roszczeniem o ja k iek o lw iek św ia d czenie w y ró w n a w c ze lu b u zu p e łn ia ją ce.
Je d y n ie , ja k ju ż w spo m n ian o w yżej, p rac o w n ik poszkodow any w w y n ik u w y p a d k u , k tó ry nie z o stał zaliczony do ża d n ej g ru p y in w alid ztw a , m a p raw o do św iad czen ia w yrów naw czego, uzależnionego je d n a k od szeregu w a ru n k ó w i w y liczonego w sposób szczególny.
W a ru n k i te sp ro w a d z a ją się do tego, żeby:
1) u szczerb ek n a zd row iu — m im o b ra k u in w a lid z tw a w ro zu m ien iu u sta w y o p.z.e. — b y ł trw a ły ;
2) sto p ień u tr a ty zdolności do za ro b k o w a n ia nie był m n iejszy niż 25%; 3) p ra c o w n ik n ie zo stał zaliczony n a w e t do I II g ru p y in w alidów ;
4) e w e n tu a ln y zaro b ek u zy sk iw an y po w y p a d k u nie p rzew yższał 80% z a ro b k u p rze d w y p ad k ie m ;
5) o b niżenie się z a ro b k u po w y p a d k u było w y w o łan e w sposób oczyw isty u szczerb k iem n a zdrow iu i było trw a łe ;
6) p rac o w n ik w o k resie p o b ie ra n ia św iad czen ia w yrów naw czego n ie ro zw ią zał sto su n k u p ra c y w sposób p o w o d u jąc y u tr a t ę ciągłości p rac y albo też żeby za k ła d p ra c y n ie rozw iązał tego sto su n k u z w in y p rac o w n ik a;
7) p ra c o w n ik w y k o n y w ał sw e obow iązki w sposób w łaściw y, a o b niżenie zaro b k ó w n ie było w y n ik iem niew łaściw ego w y k o n y w an ia ty c h obow iąz ków .
N r 10 (130) Ś w iadczenia uspol. za kła d u za w y p a d k i p r z y p ra c y 25
Ś w iadczenie w yró w n aw cze za k ła d u p rac y , po ziszczeniu się ty c h w cale n ie ła tw y c h w a ru n k ó w , m oże w ynosić n ajw y ż ej 15% za ro b k u p ra c o w n ik a sp rzed w y p a d k u i n ie m oże — w ra z z o siąganym po w y p a d k u zaro b k iem — stan o w ić w ięcej niż 90% p rzeciętn eg o z a ro b k u sp rzed w y padku. Ś w iad czen ie to będzie w y p ła c a n e ty lk o w ciągu 3 la t. W ypłaca je z a k ła d p rac y , k tó ry z a tru d n ia ł p ra c o w n ik a w cza sie w y p ad k u . S tw a rz a to d o d atk o w ą tru d n o ść w raz ie p o d ję cia przez p o szkodow a nego p ra c y w in n y m zakładzie. Je że li z a k ła d te n będzie położony d alek o (w in nym m ieście) w sto su n k u do za k ład u , w k tó ry m n a s tą p ił w y p ad e k , to k o n tro la , czy p rac o w n ik za tru d n io n y je s t n a d a l i czy p ra c u je należycie, będzie n a d e r sk o m p lik o w an a. W n ie k tó ry c h sy tu a c ja c h k o n tro la ta będzie żap ew n e w ogóle n ie m ożliw a.
Z godnie z zapow iedzią z a w a rtą w a rt. 17 u sta w y , rozp o rząd zen ie R ad y M ini stró w z 18 czerw ca 1968 r. w sp ra w ie je d n o ra zo w y ch odszkodow ań i in n y c h św ia d czeń p rzy słu g u jąc y ch w raz ie w y p a d k u p rz y p rac y (Dz. U. N r 22, poz. 144), k tó re o b o w iązu je od 1 w rz eśn ia 1968 r., w y jaśn iło n ie k tó re n ie jasn o ści ry s u ją c e się na tle a rt. 12 u staw y .
P rz e c ię tn y zaro b ek p rze d w y p ad k ie m i p rze c ię tn y zarobek po w y p a d k u oblicza się ta k ja k p rz y u sta la n iu w y n ag ro d ze n ia za u rlo p w ypoczynkow y. T rw a ła ob n iżk a za ro b k u po w y p a d k u zachodzi w ted y , gdy istn ie je co n a jm n ie j w o k resie 3 k o le j- ' no n a stę p u ją c y c h po sobie m iesięcy w ciągu ro k u od d n ia u s ta n ia niezdolności do p rac y będ ącej sk u tk ie m w y p ad k u .
R ozporządzenie z a w iera te ż przep is stan o w iący , ja k się zdaje, o g ran iczen ie ro z m ia ru św iadczeń w yró w n aw czy ch w p o ró w n a n iu z te k ste m u sta w y . W u st. 4 § 9 sta n o w i ono, że św iadczenia w yró w n aw cze w y p łaca się w p ra w d zie w ciągu 3 la t, a le ty lk o za te m iesiące, w k tó ry c h zaro b ek uległ o bniżeniu w p o ró w n a n iu z za ro b k iem sp rzed w y p ad k u , n ie w y p łaca się go n a to m ia st za m iesiąc, w k tó ry m zaro b ek nie b y ł niższy od 90% za ro b k u sp rzed w y p ad k u .
O bliczenie św iadczenia w yrów naw czego n a s tę p u je w te n sposób, że w y p ro w a dza się różnicę pom iędzy k w o tą sta n o w iąc ą 90% p rzeciętn eg o z a ro b k u sprzed w y p a d k u a k w o tą p rzeciętnego za ro b k u z o k re su 3 k o le jn y ch m iesięcy po w y p a d k u , o b ejm u ją ce g o rów n ież m iesiąc, za k tó ry w y p łac a się to św iadczenie.
P o d sta w ą w y p ła ty św iadczenia je s t orzeczenie le k a rs k ie zespołu le k a rz y o rz e k a ją c y c h P Z U (in sp e k to ra t p o w iato w y lu b m iejski), u s ta la ją c e sto p ień trw a łe g o u szczerb k u p ra c o w n ik a n a zd ro w iu (nie m n ie j n iż 25%), o raz ośw iadczenie p r a cow nika, że n ie został zaliczony do żadnej g ru p y inw alidów , a ta k ż e zaśw iad cze n ie z a k ła d u z a tru d n ia ją c e g o p ra c o w n ik a o w ysokości jego p rze cię tn y ch zarobków . Ś w iad czen ie p ła tn e je s t ra z n a k w a r ta ł po p rz e d sta w ie n iu ośw iad czen ia p r a cow nika, że nie zachodzą okoliczności p o w o d u jące u tr a tę p ra w a do w y p ła ty św ia d czenia. Z naczenie tego ośw iadczenia je s t raczej m o ra ln e niż p ra w n e . N ie m oże ono pociągać za sobą - odpow iedzialności k a rn e j z a rt. 140 k.k. an i te ż pozbaw ić p ra c o w n ik a n ależn y ch m u u p ra w n ie ń , choćby n a w e t okazało się ono n ie p ra w d ziw e.
Postępow anie w sprawach o przyznawanie świadczeń
P o stęp o w a n ie w sp ra w ie p rz y z n a w a n ia św iadczeń w zw iązku z w y p a d k a m i p rz y p ra c y zostało u sta lo n e w u sta w ie z d n ia 23 sty c zn ia 1968 r. w sposób ram o w y . P rz e p isy szczegółow e, z a w a rte w rozp o rząd zen iu w y konaw czym z 18 czerw ca 1968 r. w sp ra w ie je d n o ra zo w y ch odszkodow ań i innych św iadczeń p rz y słu g u ją
2 6 A r t u r B u b t k — J e r z y K u r c y u s z N r 10 (130)
cych w ra z ie w y p a d k u p rzy p rac y , ró w n ież w ielu k w e stii p ro c e d u ra ln y c h szcze gółow o n ie n o rm u ją . N ie w y p o w iad a ją się one m iędzy in. w k w e stii dalszego is t n ie n ia lu b lik w id a c ji tzw . zakład o w y ch k o m isji odszkodow aw czych (istn ie ją cy c h o b ec n ie w w iększości za k ła d ó w p rac y ) o raz n ie w sk a z u ją o rg an u pow ołanego w e w n ą trz z a k ła d u p ra c y do z a ła tw ia n ia s p ra w o odszkodow anie za s k u tk i w y p ad k u , p o z o sta w ia ją c to w idocznie do u reg u lo w a n ia d y re k to ro m zak ład ó w pracy . N ie w ą t
p liw e je s t n a to m ia st, że zgodnie z a rt. 22 u sta w y św iad czen ia p rze w id zia n e w u s ta w ie i u s ta la n e w try b ie w niej o k reślo n y m sta n o w ią od 1 w rz eśn ia 1968 r. w y n ag ro d z e n ie w s z e l k i c h szkód w y n ik ły c h dla p ra c o w n ik a uspołecznionego za k ła d u p ra c y z w y p a d k u p rzy p rac y oraz że odpow iedzialność tego z a k ła d u p rz e w y ższająca św iad czen ia w sk a z a n e w u sta w ie a o p a rte n a p ra w ie cy w iln y m zo s ta ła w yłączona. W y d a je się je d n a k , że za strze że n ie to odnosi się ty lk o do m a c ie rzy ste g o z a k ła d u p rac y , n a to m ia st nie m a ono zasto so w an ia do odpow iedzialności inn eg o uspołecznionego z a k ła d u pracy , k tó ry ru ch e m sw ym w y rz ąd z ił szkodę p r a cow nikow i obcego zakładu.
Od d n ia 1 w rz e śn ia 1968 r. p o stę p o w an ie o p rzy z n an ie św iadczenia odszkodo w aw czego — zarów no w z a k resie je d n o ra zo w y ch odszkodow ań, ja k i w y ró w n a n ia m ięd zy z a siłk am i chorobow ym i a zarobkiem , ja k rów n ież w o d n ie sie n iu do św ia d czen ia w yrów naw czego dla poszkodow anych nie zaliczonych do żadnej g ru p y in w alid ó w o raz o dszkodow ania za zniszczone p rze d m io ty osobistego u ż y tk u — od b y w a się w y łączn ie w try b ie w ew n ątrz za k ład o w y m . Ś w iad czen ia je d n a k re n to w e
i zasiłki chorobow e p rz y z n a je n a d a l za k ła d ubezpieczeń społecznych. Z achow ana w ięc zo stała, od d a w n a k ry ty k o w a n a , d w utorow ość postępow ania.
Ś w iad czen ia p rz y z n aw an e przez ZUS i przez zak ład p ra c y w y p łac an e są na w n i o s e k poszkodow anego. J e d y n ie 10% d o d a te k do zasiłk u chorobow ego, p rz e w id zian y w a rt. 9 u sta w y , p rzy z n aw an y je s t p rze z Z ak ład U bezpieczeń S połecz n y c h z w łasn ej in ic ja ty w y . P rzy p o m n ieć n a le ż y ,'ż e re so rto w e przep isy w sp ra w ie ugodow ego z a ła tw ie n ia odszkodow ania za w y p a d k i p rzy p ra c y zalecały w szczy n a n ie p o stę p o w an ia bez czek a n ia n a w n io sek poszkodow anego.
W ra z ie odm ow y p rz y z n a n ia św iadczeń lu b p rz y z n a n ia ich w m n iejszy m ro z m ia rze, p o szkodow any m oże w y stą p ić do za k ład o w ej (teren o w e j) k o m isji ro z je m czej albo do je d n o stk i n a d rz ę d n e j n a d za k ła d e m p ra c y , jeżeli za k ła d o w a (te re n o w a) k o m isja rozjem cza nie w y d a ła o rzeczenia z pow odu niejed n o m y śln o ści lu b nie b y ła w łaściw a ze w zględu n a kiero w n icze fu n k c je zain tereso w an eg o , ja k rów n ież w te d y , gdy z a k ła d nie podlega p o stę p o w an iu rozjem czem u. J e d n o s tk a n a d rz ę d n a w y d a je w te d y orzeczenie w poro zu m ien iu z z a rząd e m okręgow ym lu b z zarządem głów nym zw iązk u zaw odow ego. Od o rzeczenia za k ła d o w e j (teren o w ej) k o m isji ro z jem czej lu b je d n o stk i n a d rz ę d n e j obydw u stro n o m p rz y słu g u je odw ołanie do o k rę gow ego są d u ubezpieczeń społecznych, k tó ry sta n o w i, ja k sądzić m ożna, d r u g ą in sta n c ję .
Z godnie z d e k re te m z d n ia 24 lu teg o 1954 r. o zakład o w y ch k o m isjac h ro z je m czych (Dz. U. N r 10, poz. 35), w e w szy stk ich sp ra w a c h p oddanych o rzecznictw u ko m is ji rozjem czych — w ra z ie b ra k u je d n o m y śln o śc i k o m isji — p rz y słu g u je p r a cow nikow i p ra w o ż ą d a n ia p rze k a z a n ia sp ra w y n a d rogę sądow ą. P ra co w n ic y z a j m u ją c y sta n o w isk a k ie ro w n ic ze n ie p o d le g a ją w sw ych sp o rac h z za k ła d em p ra c y kom isjom rozjem czym i m ogą dochodzić roszczeń w y n ik a ją c y c h ze sto su n k u p ra c y b ezpośrednio w dro d ze sąd o w ej. W ra z ie u c h y le n ia o rzeczenia k o m isji ro zjem czej przez z a rz ą d głów ny w łaściw ego zw ią zk u zaw odow ego, p rac o w n ik o w i p rz y słu g u je
N r 10 (130) Świadczenia uspot. zakładu za w ypadki przy pracy 27
■ p ra w o żą d an ia, by s p ra w a zo stała p rz e k a z a n a do rozp o zn an ia sądow i po w szech n e m u . Z n ie z u p e łn ie zrozu m iały ch pow odów , je d y n ie w s p ra w a c h o o dszkodow anie za w y p a d k i p rz y p ra c y są d y pow szechne zo stały w yłączone.
P rz y z n a n ie kom isjom rozjem czym p ra w a ro zp o zn aw an ia roszczeń p rac o w n ik ó w z ty tu łu św iadczeń pieniężnych n ależ n y ch w zw iązku z w y p ad k ie m p rz y p rac y p o w o d u je konieczność now elizacji p rze p isó w o k o m isjac h rozjem czych i o p o stę p o w a n iu p rze d ty m i ko m isjam i. Je d n o cz eśn ie w y łan ia się ró w n ież p ro b lem te o re ty c zn y c h a r a k te ru p raw n eg o ty c h roszczeń. J a k się w y d aje , p o w in n y one w yn ik ać o b ec n ie ze sto su n k u p ra c y lu b p rz y n a jm n ie j pozostaw ać w ścisłym zw iązk u ze sto su n k ie m pracy.
P rz e k a z a n ie odw ołań od orzeczeń k o m isji rozjem czych ja k o d ru g ie j in sta n c ji (a m oże n a w e t trz e c ie j) okręgow ym sądom ubezpieczeń społecznych, aczkolw iek zostało ju ż d o k o n an e p rzez u sta w ę, n ie p rz e sta je m im o to sta n o w ić p ro b lem u . W e d łu g d y sk u to w a n y ch obecnie p ro je k tó w now ej u sta w y o k o m isjac h rozjem czych i o p o stę p o w an iu odw oław czym w sp ra w a c h pracow niczych, zaliczający ch do w ła ś ciw ości ty c h k om isji, sp ra w y o św iadczenia p ieniężne p rz y słu g u ją c e w' zw iązku
z w y p a d k a m i p rz y p ra c y , oraz o d w o łan ia od orzeczeń k o m isji rozjem czych m ia ły b y iść n ie do okręgow ego są d u ubezpieczeń społecznych, lecz do są d u w ojew ódzkiego {izba p ra c y i ubezpieczeń). Nie w iadom o je d n a k , ja k ie będzie o sta te czn e b rzm ien ie ty c h p ro jek tó w .
Z godnie z u sta w ą , od w y ro k u okręgow ego są d u ubezpieczeń społecznych p rz y s łu g u je k a ż d e j ze stro n p ra w o w n iesien ia sk a rg i re w iz y jn e j do T ry b u n a łu U bez pieczeń S połecznych, k tó ry stan o w ić będzie w p o stęp o w an iu o św iad czen ia o d szkodow aw cze trz e c ią in sta n c ję (bądź c z w artą, jeżeli za pie rw sz ą in sta n c ję u w a żać k ie ro w n ik a za k ła d u pracy). W try b ie p o za in stan cy jn y m — w raz ie w n iesien ia re w iz ji n ad z w y cz ajn e j sp ra w y o o d szkodow ania w y p ad k o w e b ę d ą m ogły tra fia ć d o S ą d u N ajw yższego i w tym w y p ad k u są d y pow szechne będ ą m ieć k o n tro lę nad orzeczn ictw em w za k re sie odszkodow ań.
Z p o ró w n a n ia p rzepisów a rt. 15 i 16 u sta w y z § 23 ro zp o rząd zen ia R ady M ini s tró w z 18 czerw ca 1968 r. w sp ra w ie zasad i try b u u s ta la n ia okoliczności i p rz y czyn w y p ad k ó w p rz y p ra c y oraz tr y b u p o stę p o w an ia odw oław czego w ty c h s p r a w ac h (Dz. U. N r 22, poz. 143) w y n ik a, że u sta le n ie okoliczności i p rzyczyn w y p ad k u , d o k o n y w an e przez odw oław czą ko m isję po w y p ad k o w ą pow o łan ą p rzez k ie ro w n ik a je d n o stk i n a d rz ę d n e j n a d zak ład em p rac y (a w ięc u sta le n ie w pew n y m sensie praw om ocne), nie o d b ie ra za in te re so w a n y m p ra w a do w y stą p ie n ia do zak ład o w ej ko m isji rozjem czej, a n a s tę p n ie do okręgow ego są d u ubezpieczeń społecznych i T ry b u n a łu U bezpieczeń S połecznych w ra z ie odm ow y p rze z za k ła d p ra c y zaspo k o je n ia całości lu b części św iadczenia w p o staci jedn o razo w eg o odszkodow ania ró żn icy m iędzy zasiłkiem chorobow ym a zarobkiem , św iadczenia w yrów naw czego albo o d szkodow ania za zniszczone lu b uszkodzone p rze d m io ty . W p raw d zie s tw ie r d z e n ia z a w a rte w p ro to k o le p o w ypadkow ym , stan o w iący m w y n ik odręb n eg o po stę p o w an ia , m ogą być u w aż an e za ro d zaj p rz e d są d u w iążącego z a k ła d pracy , a n a s tę p n ie zak ła d o w ą k o m isję ro zjem czą o raz sąd w p o stę p o w an iu odszkodow aw czym , je d n a k ż e w y d a je się, że z re d a k c ji w sk az an y c h w yżej p rze p isó w w y n ik a, iż w y stą p ie n ie m do za k ła d o w e j k o m isji ro zjem czej o raz zask a rż en ie m do okręgow ego są d u ubezpieczeń społecznych m oże być o b ję ta odm ow a p rz y z n a n ia św ia d cz en ia — w całości lu b w części — n ie ty lk o z pow odu b r a k u odpow iedniego ro zm iaru u sz cz erb k u n a zd row iu lu b niezdolności do p rac y albo z pow odu w adliw ości u s ta le ń p rzew id zian y ch w a rt. 12 i 13 u sta w y , ale ta k ż e z pow odu niesłusznego s tw ie r
