N IEK TÓ RE W ŁAŚCIW OŚCI FIZY C ZN E W A ŻN IEJSZY C H GLEB TERENÓW N IZINN YCH I W YŻYNNYCH PO L SK I
(Z Z ak ład u G leboznaw stw a SGGW i IU N G -u w W arszaw ie)
W iadom ą jest rzeczą, że sam a zasobność gleb w niezbędne d la życia roślin składniki pokarm ow e nie deoyduje jeszcze .o urodzajności gleb. G leby bogate w sk ładn iki pokarm ow e, ale w ykazujące złe właściwości fizyczne, często nie d ają należy ty ch plonów roślin upraw n ych , n aw et p rzy sp rzy jający ch w a ru n k a ch atm osferycznych. Na glebach o złych w łaściw o ściach fizycznych efek t d ziałan ia naw ozów będzie rów nież obniżony. Stąd też, c h a ra k te ry z u ją c w łaściw ości gleb, należy charakteryzow ać rów nież i ich w łaściw ości fizyczne, co dotychczas było n ieste ty tylk o w słabym stop niu uw zględniane przez gleboznaw ców .
M ając powyższe n a uwadze, przeprow adziliśm y b ad an ia nad n iek tó ry m i w łaściw ościam i fizycznym i (ciężarem w łaściw ym , ciężarem objęto ściow ym , porow atością, w odą higroskopow ą, m aksy m alną higroskopo-
wością, pojem nością w odną k apilarn ą, pojem nością p ow ietrzn ą i zaw ar tością w odoodpornych gruzełków ) w ażniejszych gleb (gleb bielicow ych, piaskow ych, gleb bielicow ych w y tw orzonych z gliny zw ałow ej, gleb b ie licow ych pyłow ych, gleb b ru n atn y c h , czarnych ziem, czarnoziem ów , r ę dzin i m ad) tere n ó w nizinnych i w yży nn y ch Polski.
Z anim przejdziem y do om ów ienia w łaściw ości fizycznych poszczegól nych zbadanych gleb chcielibyśm y podkreślić, że osiągnięte przez nas w y nik i uw ażam y za w yn iki orientacy jn e, poniew aż w łaściw ości fizyczne gleb jak o w łaściw ości uzależnione od w ielu zm iennych czynników c h a ra k te ry z u ją .się stosunkow o dużą dynam icznością, a część m eto d d o określania w łaściw ości fizycznych gleb nie je st dostatecznie d okładna albo w p ro st obarczona pow ażnym i błędam i, jak np. m a m iejsce w p rzy p ad k u m etody służącej do określania p rocentow ej ilości w odoodpornych gruzełków w glebach.
BA D A NIA W ŁASNE
I. W ł a ś c i w o ś c i f i z y c z n e g l e b b i e l i c o w y c h , p i a s k o w y c h c a ł k o w i t y c h
W rozdziale niniejszym om ówione zostaną w łaściw ości fizyczne gleb bielicow ych piaskow ych gliniastych, słabo gliniastych i luźnych, n a pod staw ie zb adanych profilów (Tabl. 1).
78 A. M usierow icz, Cz. Ś w ięcicki i J. H am ny
1. C i ę ż a r w ł a ś c i w y zbadanych gleb bielicow ych piaskow ych w aha się 1) w poziom ach ak u m u lacy jn y ch a) słabo gliniastych i luźnych w g ran icach 2,48— 2,69; b) gliniasty ch w g ranicach 2,60— 2,64; 2) w po ziom ach głębszych a) słabo glin iasty ch i luźnych w g ranicach 2,60— 2,77 ; b) gliniastych w gran icach 2,60— 2,67 a więc w ynosi on: od 2,48 do 2,77.
Głębsze więc w arstw y zbadanych gleb piaskow ych w yk azu ją p rze w ażnie w iększy ciężar w łaściw y niż w a rstw y próchniczne ty ch gleb.
2. C i ę ż a r o b j ę t o ś c i o w y r z e k o m y , a więc ciężar 1 m l gleby po b ran ej z zachow aniem s tr u k tu ry i w ysuszonej w 105° С wynosi: 1) w poziom ach a k u m u la cy jn y c h zbadanych gleb piaskow ych a) słabo gli n iasty ch i luźn ych 1,38— 1,65; b) glin iasty ch 1,32— 1,56; 2) w poziom ach głębszych a) słabo g lin iastych i lu źn y ch 1,53— 1,82, b) glin iasty ch 1,52— 1,69. C iężar więc objętościow y rzekom y zbadanych gleb piaskow ych w aha się w bardzo szerokich gran icach 1,23— 1,82.
Stw ierdzono, że ciężar objętościow y zbadanych gleb piaskow ych p rze w ażnie wzraista w raz z głębokością zaleg an ia b ad an ej w a rstw y glebow ej i, że n a ogół poziom y poszczególnych g leb piaskow ych o m n iejszym ciężarze objętościow ym są b ardziej p o ro w ate i mnieji zbite niż poziomy, w y kazu jące w iększy ciężar objętościow y.
3. P o r o w a t o ś ć zbad any ch gleb bielicow ych piaskow ych, a więc sum aryczn a objętość zaw arty ch w nich k a p ila rn y c h i n iek a p ila rn y ch p rze stw orów w ypełnionych po w ietrzem i w odą w ynosi: 1) w poziom ach a k u m u lacy jn y ch zbadan ych gleb piaskow ych: a) słabo gliniastych i lu źny ch 38% — 47°/a; b) g lin iasty ch 40°/o— 50°/o; 2) w poziom ach głębszych zba dany ch gleb piaskow ych: a) słabo gliniastych i lu źnych 33°/o— 42,2%>, b) g liniastych 35% —43% .
Stw ierdzono, że głębsze w arstw y poszczególnych profilów zbadanych gleb bielicow ych piaskow ych w yk azu ją w w ielu w ypadkach m niejszą porow atość niż w a rstw y ak u m u lacy jn e ty ch gleb.
W edług n orm , jak ie p o d aje E. R a m a n n (7), zbad an e gleby piaskow e należy zaliczyć do gleb piaskow ych ściśle, a nie luźno ułożonych. W edług bow iem E. R am anna gleby piaskow e luźno ułożone pow inny w ykazyw ać od 50 do 60% porow atości.
4. W o d a h i g r o s k o p o w ą i m a k s y m a l n a h i g r o s k o p o - w o ś ć z b a d a n y c h g l e b b i e l i c o w y c h p i a s k o w y c h . W odą higroskopow ą n azy w am y tę ilość wody, k tó ra w y stę p u je w glebach w y su szonych n a pow ietrzu. W odę higroskopow ą oznaczam y przez suszenie gleby w 105° C, do sta łe j wagi. M aksym alna higroskopow ość odpow iada m aksym alnej ilości p a ry w odnej, ja k ą je s t zdolna pochłonąć gleba, o ile jniędzy nią a nasyconym p a rą w odną p o w ietrzem n a stą p i sta n rów now agi.
O znaczenie m aksym alnej higroskopow ości w zbadanych glebach p ia skow ych przeprow adzono m etodą M i t s c h e r l i c h a (1). .
N ależy tu podkreślić, że oznaczenie m aksym alnej higroskopow ości w glebach m a duże znaczenie, poniew aż n a jej podstaw ie m ożem y, m iędzy innym i, obliczać w ielkość tzw. wody fizjologicznie nieużytecznej - dla
roślin (K ), K = a ■ W h
gdzie: К — w oda fizjologicznie nieużyteczna: dla roślin, W h = m ak sym alna higroskopowość,
a = w spółczynnik, k tó ry d la ró żn y ch roślin jest różny i w aha się w granicach 1,5— 4, a śre d n io w ynosi 2.
Ilość zw ykłej w ody higroskopow ej w zbadanych glebach piaskow ych całkow itych w aha się w granicach:
0,38— 0,80% dla poziom ów aku m u lacy jny ch, 0,02— 0,57% d la poziom ów głębszych 1. .
M aksym alna higroskopow ość w zb adanych glebach piaskow ych cał kow itych wynosi:
0,71— 1,34%, jeżeli chodzi o w arstw y akum ulacyjne, 0,27— 1,00%, jeżeli chodzi o w a rstw y głębsze.
S tąd w ynika, że w w ierzchnich w arstw ach zbad anych gleb p iask o w ych1 m am y około 2,05%, a w w arstw ach głębszych około 1,27% w ody fizjologicznie nieużytecznej d la roślin. W zajem ny stosunek w ody higro skopow ej do m ak sy m a ln e j higroskopow ości w ynosi w zbadan ych glebach piaskow ych 1 : 1,74; obliczono, że odchylenie od średniej a ry tm ety czn ej w 95 w ypadkach n a 100 w ah a się w gran icach 1,23 < 1 ,7 4 < 2 ,3 4 .
Pow yższe stw ierd zen ie um ożliw ia nam , w p rzy p a d k u gleb bielico- w ych piaskow ych, przybliżone obliczanie n a podstaw ie oznaczeń zw ykłej w ody higroskopow ej, m aksy m aln ej higroskopow ości (Wh):
W h = l,7 4 * a %
gdzie a = % w ody higroskopow ej, zaś w spółczynnik 1,74 je st obliczony em pirycznie.
5. K a p i l a r n a p o j e m n o ś ć w o d n a zbadanych gleb piasko w ych, a więc ta ilość wody, k tó ra w y p ełn ia ich przestw o ry k a p ila rn e w y nosi:
1) w poziom ach ak u m u lacy jn y ch a) słabo gliniastych i luźnych 16,5— 27,5% w ag. i 26,6— 38,5% obj. b) g lin iasty c h 22,1— 25,9% wag. i 34,1— 34,9% obj.;
2) w poziom ach głębszych a) słabo g lin iastych i luźnych 11,7— 23,7% wag. i 24,6— 36,2% o b j.;.b ) g liniastych 17,2— 22% wag. i 29,2— 33,7% obj.
1 iNiie b ra n o pod uw ag ę higroskopow ości w a rstw y piask u g lin iasteg o z głębokości 70—80 om (Prof. 1 s.).
80 A. M usierow icz, Cz. Św ięcicki i J. H am ny
Stw ierdzono, że w ielkość k a p ila rn e j pojem ności w odnej zbadanych gleb piaskow ych gliniasty ch wykazuiją m n iejsze w ahania niż w ielkości k ap ila rn e j pojem ności w odnej zbadan ych gleb piaskow ych słabo g lin ia sty ch i luźnych.
K a p ila rn a pojem ność w odna głębszych w a rstw zbadanych gleb p ia skow ych, w p orów n an iu do k a p ila rn e j pojem ności w odnej w a rstw a k u m u lacy jn y ch ty ch gleb, w y k azu je przew ażnie ten d en cję do obniżania się. Obliczono *, że 25 cen ty m etro w e w arstw y o rn e zbadanych gleb pia skowych, p rz y p ełn y m w y p ełn ieniu ich k a p ila r wodą, za w iera ją n a ob szarze 1 h a około 12 432 h l wody, z czego około 758 h l w ody fizjologicz nie nieużytecznej d la roślin.
6. P o j e m n o ś ć p o w i e t r z n a w e d ł u g K o p e c k y e g o z b ad a nych gleb piaskow ych, a więc ta ilość pow ietrza, k tó ra z n a jd u je się w ty ch glebach, o ile zaw artość w n ich w ody odpow iada k ap ilarn ej pojem ności w odnej wynosi:
1) w poziom ach ak u m u la cy jn y c h a) słabo gliniastych i luźnych 4,4— 12% (17,8% las), b) glin iasty ch 5,5— 15,9%;
2) w poziom ach głębszych a) słabo g lin iastych i luźn ych 3,3— 10,9%; b) glin iasty ch 5,8— 10,3%.
Jeżeli chodzi o w ierzchn ie w arstw y zbad any ch gleb piaskow ych to najw iększą pojem nością p o w ietrzn ą c h a rak tery zo w ały się w ierzchnie w a rstw y zbadanej gleby leśnej z pod K lonow ej.
Stw ierdzono, że część ze zbadanych gleb piaskow ych nie w y k azu je w św ietle -danych K o p e c k y e g o 2 wymaganeij! pojem ności pow ietrznej jeżeli chodzi o uzyskiw anie w ysokich plonów ro ślin zbożowych i dlatego w ym aga ona takich zabiegów agrotechnicznych, k tó re w pły n ęły b y n a popraw ę stan u stru k tu ra ln o śc i ty ch gleb, a przez to zw iększyłyby ró w nież i ich pojem ność pow ietrzn ą (w edług K o p e c k y e g o ) .
7. P r o c e n t o w a z a w a r t o ś ć w z b a d a n y c h g l e b a c h p i a s k o w y c h w o d o o d p o r n y c h a g r e g a t ó w . S tru k tu rą gleb nazyw am y taki ich stan, kiedy poszczególne elem en ty m echaniczne tw o rzą w odoodporne agregaty, określonych k ształtó w i w ym iarów , tzw. w ro ln ictw ie gruzełki.
Z p u n k tu w idzenia rolniczego po żądaną w ielkością w odoodpornych gruzełków je st wielkość w ah ająca się w gran icach 0,25— 10 m m (według W i l i a m s a gruzełki o w y m iarach 1— 10 m m 0 ).
1 P rz y jęto śred n io że: ciężar objętościow y w a rs tw om yich zbadanych gleb w ynosi 1,482, kajpilarna pojem ność w o d n a obj. w ynosi 33,6°/o, w oda fizjologicznie nieużyteczna dla ro ślin 2,05°/o.
2 W edług K o p e c k y e g o dla osiągnięcia w ysokich plonów ro ślin zbożow ych gleby, n a k tó ry ch u p raw ia m y te rośliny, pow inny w ykazyw ać 10— 18°/o pojem ności pow ietrznej.
S tru k tu ra gleb jest zm ienna. G leby w zależności od ich sta n u sp ra w ności -charakteryzują się różną s tru k tu rą .
S tru k tu ra gleb m a o grom ne znaczenie rolnicze. R eguluje ona bow iem w łaściw ości wodne, pow ietrzne i cieplne gleb, a więc w p ły w a zdecydo w anie n a procesy biologiczne, fizyczne i chem iczne tych gleb, a rów nież n a u ru ch om ienie tru d n o przy sw ajaln y ch składników pokarm ow ych roślin i um ożliw ia uzyskiw anie wysokich, stale w zrastający ch plonów roślin u praw n y ch.
P ro cen to w ą zaw artość w odoodpornych agregatów w zbadany ch gle bach piaskow ych oznaczano m eto d ą T i u 1 i n a, zm odyfikow aną przez N i e w i a d o m s к i e g-o (6). Należy jed n a k podkreślić, że m etod a ta obarczona jest pow ażnym i błędam i i dlatego też w yniki osiągnięte przy jej pom ocy pow inny być tra k to w a n e jak o w y n ik i o rien tacy jn e albo ch a ra k te ry z u ją c e tylko poszczególny g a tu n e k gleb. N atom iast m etoda ta nie może być bezw zględnym m iernik iem stru k tu ra ln o śc i gleb, szczególnie — ja k to p o tw ierd z ają otrzym an e przez nas w yniki — jeżeli chodzi o gleby piaskow e.
Z aw artość w odoodpornych agregatów s tru k tu ra ln y c h o średn icy 1— 10 m m (w naw iasach o 0 0,25— 10 m m ) w zbadanych glebach piasko w ych słabo gliniasty ch i gliniastych w ynosi:
1. w poziom ach ak u m u lacyjn y ch zbadanych gleb piaskow ych: 14— 58% (23— 67%);
2. w poziom ach głębszych zbadanych gleb piaskow ych: 0— 30% (4—40%).
Stw ierdzono, że najm niejsze ilości w odoodpornych agregatów zaw ie ra ły piaski luźne i, że głębsze w arstw y zbadanych gleb w porów naniu do w a rstw ak u m u la cy jn y c h ty ch gleb zaw ierają znacznie m niejsze ilości tych w odoodpornych agregatów .
P iask i pylaste są na ogół w poziom ach próchnicznych zasobniejsze, niż piaski niepylaste, w w odoodporne gruzełk i stru k tu ra ln e .
Stw ierdzam y, że w w ielu p rzy p ad k ach uzyskaliśm y zbyt duże i sprzeczne z rzeczyw istością ilości w odoodpornych agregatów .
P odkreślam y, że m a te ria ł piaskow y, szczególnie różno ziam isty, za chow uje się w wodzie specyficznie, tw orząc częściowo pseudow odood- p o m e agregaty, k tó re p o w ysuszeniu, przy słabych n a w e t w strząsach, ro zsy p u ją się łatw o n a sw oje składow e części.
U w ażam y, że w stęp ne rozdzielanie n a sucho n a sitach a g reg ató w gleb w ykazujących skład m echaniczny piasku, ijak to radzi S a w i n ó w , a do piero n astęp nie analizow anie ich m etodą W. N i e w i a d o m s k i e g o , daje dokładniejsze i praw dopodobniejsze w yniki ja k to podajem y w po niższej tabelce.
82 A. M usierow icz, Cz. Św ięcicki i J. H am ny % z a w a r to ś ć w o d o o d p o r n y c h g r u z e łk ó w o k r e ś lo n a m e to d ą W. N i e w i a d o m s k i e g o I b e z w s t ę p n e g o r o z d z ie la n ia | p o w s t ę p n y m r o z d z i e la n iu : s u c h e j g le b y i s u c h e j g le b y n a fr a k c je n a | n a fr a k c je n a s it a c h i s ita c h (m e to d a S a w i n o w a) j i G l e b a ! 1—10 m m ! 0,25—10 m m | 1— 10 m m 0,25—10 m m j
G leba bielicow a piaskow a słab o - g lin iasta ( K i e ł b a s y ) z głęb. 5—10 cm . . . . „ „ 30—35 cm . . . 45 57 59 65 28 35 42 57 G leba bielicow a słabo g lin iasta j
( K l o n o w a ) z głęb. 5—10 c m ... 58 54 67 64 46 38 59 53 30—35 cm .
II. W ŁA ŚCIW O ŚC I FIZY CZN E GLEB BIELICOW Y CH LEK K IC H W YTW ORZONYCH Z GLIN Y ZW A ŁO W EJ
W rozdziale n in iejszym om ówione zostaną w łaściwości fizyczne gleb bielicow ych lekkich w ytw orzonych z gliny zw ałow ej (tabl. 2).
1. C i ę ż a r w ł a ś c i w y zbadanych gleb bielicow ych lekkich w y tw orzonych z gliny zw ałow ej w ynosi 1) w poziom ach ak u m u lacy jn y ch tych gleb 2,53— 2,70; 2) w poziom ach głębszych tych gleb 2,62— 2,85 a więc w aha się on w gran icach 2,53— 2,85.
Głębsze w arstw y zbadanych gleb bielicow ych lekkich w ytw orzonych z gliny zw ałow ej w y k azu ją przew ażnie w iększy ciężar w łaściw y niż w a r stw y próchniczne tych gleb.
2. C i ę ż a r o b j ę t o ś c i o w y r z e k o m y zbadanych gleb b ie li- % cow ych lekkich w ynosi 1) w poziom ach ak u m u la cy jn y c h 1,31— 1,77; 2) w poziom ach głębszych 1,51— 1,91, a więc w ah a się on w g ranicach
Stw ierdzono, że ciężar objętościow y zbadan ych bielic lekkich różno- ziarnistych w zrasta z głębokością zalegania bad an y ch w a rstw glebow ych i, że n a ogół poziom y poszczególnych zbadanych bielic, o m niejszym cię żarze objętościow ym , są bardziej porow ate, a często i m niej zbite niż poziom y w ykazujące w iększy ciężar objętościow y.
3. P o r o w a t o ś ć zbadanych gleb bielicow ych lekkich w ytw o rzo nych z glin y zw ałow ej w aha się w granicach 35— 49% w poziom ach a k u m u lacy jn y ch i obniża się stopniow o w- głębszych poziom ach (w ahania 28— 44,5%).
Nie stw ierdzono ko relacji pom iędzy porow atością a zaw artością w b a danych glebach w odoodpornych agregatów .
4. W o d a h i g r o s k o p o w a i m a k s y m a l n a h i g r o s k o p o - w o ś ć z b a d a n y c h - b i e l i c r ó ż n o z i a r n i s t y c h l e k k i c h . Ilość zw ykłej w ody higroskopow ej w zbadanych tzw. bielicach różno- ziarnisty ch lekkich w ah a się w g ranicach 1) w poziom ach a k u m u la cy j nych i eluw ialn y ch 0,31— 0,99%; 2) w poziom ach głębszych i w y k azu ją cych skład m echaniczny glin 1,16— 3,15.
M aksym alna higroskopow ość w zb adanych glebach w ynosi 0,51— 2,35% jeżeli chodzi o ich w a rstw y ak u m u lacy jn e i eluw ialne, a 1,89— .6,11% jeżeli chodzi o ich w arstw y głębsze w ykazujące skład m echa
niczny glin.
S tąd w ynika, że w w arstw ach w ierzchnich zbadanych bielic różno- z ia m isty ch lekkich, w ykazujących skład m echaniczny piasków , m am y od 1,02% do 4,70%, a w w arstw ach głębszych, w y kazu jących sk ład m e chaniczny glin, m am y od 3,78% do 12,22% w ody fizjologicznie nieuży tecznej dla roślin.
W zajem ny stosunek wody higroskopow ej do m aksym alnej higrosko- powości w zb ad an ych bielicach różnoziarnistych wynosi:
1. w w arstw ach a k u m u lacy jn y ch 1 i eluw ialnych w ykazujących skład m echaniczny piasków od 1 : 1,35 do 1 : 2,86.
2. w w arstw ach głębszych w ykazujących skład m echaniczny piasków od 1 : 1,45 do 1 : 3,20.
W p rzyp ad ku więc tzw. bielic różn o ziarn istych nie m a ścisłej zależ ności pom iędzy zaw artością zw ykłej i m aksym alnej higroskopow ości.
5. K a p i l a r n a p o j e m n o ś ć w o d n a zbadanych gleb bielico w ych lekkich w ytw orzonych z gliny zw ałow ej w ynosi 1) w w arstw ach a k u m u lacy jn y ch i elu w ialn y ch w ykazujący ch sk ład m echaniczny p ia sków 22,9— 40,8% obj. 2) w w a rstw ach głębszych w ykazujący ch skład m echaniczny glin 20— 31,4%.
K a p ila rn a pojem ność w odna głębszych w a rstw zbadanych gleb bieli cow ych w ytw orzonych z gliny zw ałow ej w ykazuje, w poró w nan iu do k a p ila rn ej pojem ności w odnej w arstw ak u m u lacy jn y ch tych gleb, przew aż nie ten d en cję do obniżania się.
O b liczono 2, że 25 cen ty m etro w e w arstw y orne zbadanych gleb bieli cow ych w ytw orzonych z gliny zw ałow ej, p rzy pełnym w y p ełn ien iu ich k a p ila r wodą, za w iera ją przeciętn ie n a obszarze 1 ha około 12 243 hl wody, z czego około 1 155 hl w ody fizjologicznie nieużytecznej dla roślin.
1 P rz y obliczeniach nie uw zględniono w a rstw y gleby z M ichałow a (Odkr. 4) z głę bokości 0—20 cm.
2 P rz y ję to średnio, że ciężar objętościow y w a rs tw o rn y ch O badanych bielic w ynosi 1,54, k a p ila rn a pojem ność w odna objętościow a w ynosi 31,8%, w oda fizjologiczna n ie u żyteczna dla ro ślin 3,0°/o.
34 . A. M usierow icz, Cz. Ś w ięcicki i J. H am ny
6. P o j e m n o ś ć p o w i e t r z n a w e d ł u g K o p e c k y e g o zba d an ych gleb bielicow ych w ytw orzonych z gliny zw ałow ej wynosi:
1) w poziom ach a k u m u la cy jn y c h i eluw ialnych w ykazujących skład m echaniczny piasków 1,6— 13,2% (las do 26,1%); 2) w poziom ach głęb szych w yk azujący ch sk ład m echaniczny glin 3,7— 13,0% a więc w aha się ona w bardzo szerokich gran icach 1,6— 13,2%.
Jeżeli chodzi o w a rstw y ak u m u la cy jn e zbadan ych bielic różnoziarni- stych, to najw iększą pojem nością p o w ietrzn ą ch arak tery zo w ała się w ierz ch nia w arstw a zbadanej gleby bielicow ej leśnej z Ruszek.
Stw ierdzono, że część ze zbadanych bielic różnoziarnisty ch nie w y k azuje w św ietle d anych K o p e c k y e g o w y m aganej pojem ności po w ietrzn ej, niezbędnej dla uzysk ania w ysokich plonów roślin zbożowych. S tąd gleby ta k ie w ym ag ają odpow iednich zabiegów agrotechnicznych, k tó re w pły n ęły b y n a popraw ę sta n u s tru k tu ra ln o śc i ty ch gleb, a przez to zw iększyłyby rów nież i ich pojem ność p ow ietrzn ą (według K o p e c k y e g o ) .
7. P r o c e n t o w a z a w a r t o ś ć w o d o o d p o r n y c h a g r e g a t ó w . Z aw artość w odoodpornych s tru k tu ra ln y c h o
0
1— 10 m m (w n a w iasach o 0 0,25— 10 m m) gruzełków w zbadanych bielicach różnoziar n isty ch w ynosi:1) w poziom ach a k u m u la cy jn y c h w ykazujących skład m echaniczny piasków 45 [22] — 70% (56 [38] — 79%); 2) w poziom ach e lu w ia ln y ch w ykazu jących skład m echaniczny piasków 0— 26% (12— 50%); 3) w po ziom ach głębszych w y k azujących skład m echaniczny glin 0— 62% (8— 72%).
Stosunkow o n ajm n iejsze w ah ania w zaw artości w odoodpornych s tru k tu ra ln y c h ag reg ató w w yk azy w ały w arstw y próchniczne zbadanych bielic różnoziarnistych, a najw iększe w arstw y głębsze, w ykazujące skład m e chaniczny glin.
W zbadanych glebach bielicow ych w ytw orzonych z gliny zw ałow ej nie stw ierdzono zależności m iędzy procentow ą zaw artością w ty ch gle bach w odoodpornych gruzełków , a porow atością i pojem nością po w ietrzną. Z powyższego w ynika, że o w ielkości porow atości i pojem ności p ow ietrzn ej bielic różno ziarn isty ch decy d uje nie ty lk o ilość w odoodpor ny ch gruzełków , ale rów nież ich budow a i w zajem ne pow iązanie.
III. W ŁA ŚCIW O ŚC I FIZY CZN E GLEB BIiELLCOWYCH 'PYŁOWYCH PO C H O D ZEN IA W ODNEGO
W rozdziale niniejszym om ówione zostaną w łaściw ości fizyczne gleb bielicow ych, pyłow ych, niecałkow itych, n aglinow ych i napiaskow ych oraz gleb bielicow ych pyłow ych całkow itych (Tabl. 3).
1. C i ę ż a r w ł a ś c i w y zbadanych gleb bielicow ych pyłow ych w ynosi: 1) w poziom ach a k u m u lacy jn y ch 2,51— 2,69; 2) w poziom ach g łęb szych ty ch gleb 2,64— 2,75, a więc w ah a się -on w granicach 2,51— 2,75. N ajm n iejszy ciężar w łaściw y stw ierdzono w w arstw ie a k u m u lacy jn ej b ielicy pyłow ej całkow itej.
G łębsze w a rstw y zbadanych tzw. bielic pyłow ych w yk azu ją przew aż nie w iększy ciężar w łaściw y niż w a rstw y próchniczne tych gleb.
2. C i ę ż a r o b j ę t o ś c i o w y r z e k o m y zbadanych gleb bieli cow ych p yło w y ch w ynosi 1) w poziom ach ak u m u lacy jn y ch 1,33— 1,49; 2) w poziom ach głębszych 1,34— 1,68, a więc w aha się on w g ranicach 1,33— 1,68.
W ahania te w p rzy p ad k u zbad an y ch gleb bielicow ych pyłow ych są więc m niejsze niż w przy p ad k u zb ad an y ch bielic różn o ziam isty ch (cięż. obj. 1,31— 1,91).
Stw ierdzono, że ciężar objętościow y rzekom y zbadanych gleb bielico w ych pyłow ych przew ażnie w zrasta w raz z głębokością zalegania w a rstw glebow ych i, że n a ogół poziom y zbad an y ch tzw. bielic pyłow ych o m n ie j szym ciężarze objętościow ym c h a ra k te ry z u ją się w iększą porow atością i pojem nością pow ietrzną niż poziom y ty ch gleb w yk azujące w iększy ciężar objętościow y.
Nie znaleziono k o relacji m iędzy zaw artością w poszczególnych pozio m ach gleb bielicow ych pyłow ych w odoodpornych gruzełków a w ielkością ciężarów objętościow ych.
3. P o r o w a t o ś ć zbadanych gleb bielicow ych pyłow ych w aha się w poziom ach aku m u lacy jn y ch w g ran icach 43% — 50%, a w poziom ach głębszych w granicach 37% — 49,5%, a więc obniża się ona w głębszych poziom ach glebow ych.
N ie stw ierdzono w badanych glebach bielicow ych pyłow ych ko relacji pom iędzy porow atością a zaw artością w odoodpornych agregatów .
4. W o d a h i g r o s k o p o w a i m a k s y m a l n a h i g r o s k o p o w o ś ć . Ilość zw ykłej w ody higroskopow ej w zbadanych tzw. bielicach py łow ych w ah a się w gran icach 1) w poziom ach pyłow ych ak u m u la cy j n y ch 0,76— 1,06%; 2) w poziom ach pyłow ych po d ak u m u lacy jn y ch 0,50— 2,62% ; 3) w poziom ach podpyłow ych piaskow ych 0,31— 1,43%; 4) w po ziom ach podpyłow ych glin iasty ch 1,44— 2,50%.
M aksym alna higroskopow ość w zbadanych glebach bielicow ych w y nosi 1) w poziom ach pyłow ych a k u m u lacy jn y ch 1,39— 2,31%; 2) w po ziom ach pyłow ych p o d ak u m ulacy jn ych 0,94— 4,13%; 3) w poziom ach podpyłow ych piaskow ych 0,77— 2,03%; 4) w poziom ach podpyłow ych gli n iasty ch 2,93— 5,81%, a więc je s t ona najw iększą w poziom ach gliny zw ałow ej bielic pyłow ych n iecałkow itych naglinow ych.
86 A. M usierow icz, Cz. Ś w ięcicki i J. H am ny
Z powyższego zestaw ienia w ynika, że n a jm n ie j w ody fizjologicznie n ieużytecznej d la roślin zaw ierają poziom y pyłow e a k u m u la cy jn e (2,78— 4,62%) i poziom y podpyłow e piaskow e bielic pyłow y ch n iecałk o w itych n apiaskow ych '(1,54—4,06%), a n ajw ięcej poziom y podpyłow e g liniaste bielic pyło w y ch niecałk o w ity ch naglino w ych (5,86— 11,62%).
W p rzy p ad k u tzw . bielic pyłow ych, podobnie jak w p rzy p ad k u tzw. bielic ró żn o ziam isty ch nie m a ścisłej zależności pom iędzy w ielkościam i zw ykłej i m ak sy m aln ej higroskopowości.
5. K a p i l a r n a p o j e m n o ś ć w o d n a zbadanych gleb bielico w ych pyłow ych w ynosi: 1) w ipo om ach pyłow ych ak u m u lacy jn y ch 33,6— 41,0% obj.; 2) w poziom ach pyłow ych p o d ak u m u lacy jn y ch 31,2— 41,3% obj.;-3) w poziom ach podpyłow ych piaskow ych bielic pyłow ych napiaskow ych 31,7%— 37,0% obj.; 4) w poziom ach podpyłow ych g lin ia stych bielic pyłow ych naglinow ych 30,8— 32,4% obj., a więc w aha się ona w granicach 30,8— 41,3% obj.
K a p ila rn a pojem ność w odna głębszych w a rstw zbadanych bielic pyło w ych całkow itych i niecałkow itych w ykazuje, w p orów naniu do k ap i larn e j pojem ności w odnej w a rstw ak u m u lacy jn y ch tych gleb ten d en cję do zm niejszania się.
O b licz o n o 1, że 25 cen ty m etro w e w arstw y a k u m u la cy jn e zbadanych gleb bielicow ych pyłow ych z a w iera ją p rzeciętnie n a obszarze 1 ha, p rz y w y pełnien iu ich k a p ila r wodą, około 13 148 hl wody, z czego około 925 hl w ody fizjologicznie nieużytecznej dla roślin.
6. P o j e m n o ś ć p o w i e t r z n a w e d ł u g K o p e c k y e g o z b a danych gleb bielicow ych pyłow ych w ynosi 1) w poziom ach pyłow ych ak u m u lacy jn y ch 9,2 (2) — 16,3%; 2) w poziom ach pyłow ych p o d ak u m u lacy jn y ch 4,9.— 14,7%; 3) w poziom ach podpyłow ych piaskow ych bielic pyłow ych n apiaskow ych 7— 9,9% ; 4) w poziom ach podpyłow ych g linia stych bielic py łow ych n aglinow ych 6,2% — 6,6% .
N a j w i ę k s z ą pojem nością pow ietrzną, z w y ją tk ie m bielicy pyłow ej
całkow itej, charak tery zo w ały się w arstw y a k u m u lacy jn e zbadanych gleb bielicow ych pyłow ych.
Stw ierdzono, że przew ażna część zbadanych bielic pyłow ych w y k a zu je w św ietle d an y ch K o p e c k y e g o w ym agan ą pojem ność po w ietrzną, niezb ęd ną dla uzyskania w ysokich plonów roślin zbożowych. 7. Z a w a r t o ś ć w o d o o d p o r n y c h s t r u k t u r a l n y c h a g r e g a t ó w o 0 1— 10 m m (w naw iasach o 0 0,25— 10 m m) w zbadanych bielicach pyłow ych w ynosi 1) w poziom ach pyłow ych akum u lacy jn y ch
1 P rz y ję to średnio, że: ciężar objętościow y w a r s t ^ ak u m u lac y jn y c h zbadanych bielic pyłow ych wynosd 1,41, k a p ila rn a pojem ność w odna objętościow a — 37,3%, w oda fizjologicznie nieużyteczna — 3,7%.
33— 53% (46— 63%); 2) w poziom ach pyłow ych podakum ulacyj.nych 0— 39% (10— 43%); 3) w poziom ach piaskow ych podpyłow ych bielic pyłow ych napiaskow ych 0— 23% (14— 29%); 4) w poziom ach gliniastych podpyłow ych bielic pyłow ych niecałkow itych naglinow ych 26— 41% (53— 61%).
Stosunkow o n ajm n iejsze w ahan ia w zaw artości w odoodpornych s tr u k tu ra ln y c h agregatów w ykazy w ały poziom y pyłow e aku m u lacy jn e po ziom y gliniaste podpyłow e zbadanych bielic pyłow ych, a najw iększe po ziom y p o d akum ulacyjne.
W zbadanych glebach bielicow ych pyłow ych nie stw ierdzono zależ ności m iędzy procentow ą zaw artością w tych glebach w odoodpornych g ru zełk ó w a porow atością i pojem nością pow ietrzną.
S tąd w ynika, że o w ielkości porow atości i pojem ności pow ietrznej bielic pyłow ych, podobnie jak bielic różnoziam istych, decyduje n ie tylko ilość w odoodpornych gruzełków , ale rów nież ich budow a i sposób ich w zajem nego pow iązania (tzw. tek stura).
IV. W ŁA ŚCIW O ŚC I FIZY CZN E GLEB BRUNATNYCH
W rozdziale n iniejszym zostaną om ówione w łaściw ości fizyczne sze re g u gleb b ru n a tn y c h lekkich, średnich i ciężkich (Tabl. 4).
1. C i ę ż a r w ł a ś c i w y zbadanych gleb b ru n a tn y c h zarów no w y tw orzonych z glin i iłów, jak rów nież i z lessów w ynosi 1) w poziom ach a k u m u la cy jn y c h tych gleb 2,60— 2,67; 2) w poziom ach głębszych tych gleb 2,66— 2,77, a więc w aha się on w g ranicach 2,60— 2,77. ”
Stw ierdzono, że na ogół w ah an ia ciężaru w łaściwego w a rstw ak u m ula- c y jn y c h zbadanych gleb b ru n a tn y c h są nieliczne i że głębsze w arstw y tych gleb w y k azu ją w iększy ciężar w łaściw y niż ich w arstw y próćhniczne.
2. C i ę ż a r o b j ę t o ś c i o w y r z e k o m y zbadanych gleb b r u n a tn y c h w ynosi 1) w poziom ach a k u m u lacy jn y ch 1.55 (1,24) — 1,83; 2) w poziom ach głębszych 1,55 (1,36) — 1,83, a więc w aha się on w g ra nicach 1,55 (1,30) — 1,83.
N ajm n iejszy ciężar objętościow y w ykazyw ała gleba b ru n a tn a lessowa (1,24— 1.41), w pozostałych -zbadanych glebach b ru n a tn y c h ciężar obję tościow y w ahał się w granicach 1,55— 1,83.
Stw ierdzono, iż ciężar objętościow y rzekom y zbadanych gleb b r u n a t n y c h w zrasta w szeregu przy p ad kó w w raz z głębokością zalegania w a rstw glebow ych i, że na ogół poziom y a k u m u lacy jn e poszczególnych zbadanych gleb b ru n a tn y c h o m niejszym ciężarze objętościow ym c h a ra k te ry z u ją się nieco w iększą porow atością i pojem nością pow ietrzną niż po ziom y ty ch gleb, w ykazujące w iększy ciężar objętościow y.
88 A. M usierow icz, Cz. Ś w ięcicki i J. H am n y
Nie znaleziono korelacji m iędzy zaw artością w poszczególnych pozio m ach gleb b ru n a tn y c h w odoodpornych gruzełków a w ielkością ciężarów objętościow ych.
3. P o r o w a t o ś ć . Jeżeli chodzi o zbadane gleby b ru n atn e , to n a j w iększą porow atością, w ah ającą się w g ranicach 47,0— 53,5%, c h a ra k te ryzow ały się gleby b ru n a tn e lessowe.
Porow atość zbadanych gleb b ru n a tn y c h lekkich, średnich i ciężkich w ytw orzonych z gliny zw ałow ej oraz ciężkich w ytw orzonych z iłu w aha się 1) w poziom ach a k u m u la cy jn y c h 31— 41,3%; 2) w poziom ach głęb szych w granicach 32— 43,8% obj.
Na ogół zbadane gleby b ru n a tn e w ytw orzone z glin i iłu w y k azu ją stosunkow o dość m ałą porow atość. Nie stw ierdzono różnic w w ielkości porow atości poszczególnych w a rstw zbadanych gleb b ru n a tn y c h oraz ko relacji pom iędzy ich porow atością i zaw artością w odoodpornych a g re gatów .
4. W o d a h i g r o s k o p o w a i m a k s y m a l n a h i g r o s k o p o - w o ś ć . Ilość zw ykłej w ody higroskopow ej w zbadany ch glebach b r u n a t nych w ynosi 1) w poziom ach ak u m u la cy jn y c h gleb b ru n a tn y c h lekkich i śred nich w ytw orzonych z gliny zw ałow ej i gleby b ru n a tn e j lessow ej 0,90— 2,15%; 2) w poziom ie a k u m u lacy jn y m gleby b ru n atn e j, ciężkiej wytworzonej; z iłu 2,65%; 3) w poziom ach głębszych podaku m u lacyjnych gleb b ru n atn y c h , lekkich i śred n ich w ytw orzonych z gliny oraz gleby b ru n a tn e j lessow ej 0.96— 3,36%; 4) w poziom ach p o d ak u m u lacyjn ych gleby b ru n a tn e j ciężkiej w ytw orzonej z iłu 4,5— 5,8%.
J e s t więc ona najw ięk szą w poziom ach podak u m u lacy jn y ch gleby b ru n a tn e j ciężkiej w y tw orzonej z iłu, a n a jm n ie jszą w poziom ach a k u m ulacy jn y ch gleby b ru n a tn e j lessow ej oraz gleb b ru n a tn y c h lekkich i średnich, w ytw orzonych z glin y zw ałow ej.
M aksym alna higroskopow ość w zbadanych glebach b ru n a tn y c h w y nosi 1) w poziom ach a k u m u la cy jn y c h gleb b ru n a tn y c h lekkich i średnich w ytw orzonych z glin y zw ałow ej 1,87— 2,39%; 2) w poziom ie a k u m u la cyjnym gleby b ru n a tn e j ciężkiej w ytw orzonej z iłu 6,07%; 3) w pozio m ach p o d ak um ulacy jny ch gleb b ru n a tn y c h lekkich i średnich, w y tw o rzonych z gliny zw ałow ej 2,46— 5,02%; 4) w poziom ach p o d ak u m u lacy j nych gleby b ru n a tn e j ciężkiej, w ytw orzonej z iłu 9,65— 10,65%. J e s t więc ona najw iększą w poszczególnych poziom ach gleby b ru n a tn e j ciężkiej w ytw orzonej z iłu, a n ajm n iejszą w poziom ach a k u m u la cy jn y c h gleb b ru n atn y c h lekkich, w ytw orzonych z gliny zw ałow ej.
Poszczególne poziom y zbadanych gleb b ru n a tn y c h zaw ierają n a stę pujące, nieraz bardzo znaczne, ilości w ody fizjologicznie nieuży teczn ej dla roślin 1) poziom y ak u m u lacy jn e gleb b ru n a tn y c h lekkich i średnich w ytw orzonych z gliny zw ałow ej 4,26% (średnio); 2) poziom a k u m u la
c y jn y gleby b ru n a tn e j ciężkiej w ytw orzonej z iłu 12,14°/o; 3) poziom y po dak u m u lacy jn e gleb b ru n a tn y c h lekkich i śred nich w ytw orzonych z gliny zw ałow ej 4,92— 10,04%; 4) poziom y po dak um ulacyjne gleby b ru n a tn e j ciężkiej w ytw orzonej z iłu 19,30— 21,30%.
W p rzy p a d k u zbadanych gleb b ru n a tn y c h nie stw ierdzono ścisłej w spółzależności pom iędzy w ielkościam i zw ykłej i m aksym aln ej h ig ro skopowości.
5. K a p i l a r n a p o j e m n o ś ć w o d n a zbadanych gleb b ru n a t nych w ynosi 1) w poziom ach a k u m u lacy jn y ch i głębszych gleb b ru n a t nych i średn ich w ytw orzonych z g lin y zw ałow ej 22,5— 31,5% objęt.; 2) w poziom ach ak u m u la cy jn y c h i głębszych gleb b ru n a tn y c h ciężkich w ytw o rzo ny ch z glin y zw ałow ej i iłu 31,8— 41,2% obj.; 3) w poziom ie ak u m u lacy jn y m i w poziom ach głębszych gleby b ru n a tn e j lessow ej 42,7—46,7% objęt.
N ajm niejszą więc k a p ila rn ą pojem nością w odną c h a ra k te ry z o w a ły się poziom y gleb b ru n a tn y c h lekkich i śred n ich w ytw orzonych z g lin y zw a łow ej, a najw iększą poziom y gleby b ru n a tn e j lessow ej. N ajw iększe w a h a n ia w y kazała k a p ila rn a pojem ność w odna zbadanych gleb b ru n a tn y c h ciężkich.
Obliczono, że:
a) 25 cen ty m etro w e poziom y ak u m u lacy jn e zbadanych gleb b ru n a t n ych lekk ich i średnich w ytw orzonych z gliny zw ałow ej za w iera ją p rz e ciętnie n a obszarze 1 ha, przy w y p ełn ien iu ich k a p ila r wodą, około 11 632 h l wody, z czego około 1 757 h l w ody fizjologicznie nieużytecznej dla roślin 1.
b) 25 cen tym etro w e poziom y ak u m u la cy jn e zbadanych gleb b ru n a t nych ciężkich zaw ierają przeciętnie n a obszarze 1 ha, przy w yp ełnien iu ich k a p ila r wodą, około 14 312 h l wody, z czego około 4 689 hl w ody fizjo logicznie nieużytecznej dla roślin 2.
c) 25 cen ty m etro w y poziom ak u m u la cy jn y zbadanej gleby b ru n a tn e j lessow ej zaw iera p rzeciętnie n a obszarze 1 ha, p rzy w y p ełnien iu k a p ila r wodą, około 13 485 hl w o d y 3.
6. P o j e m n o ś ć p o w i e t r z n a w e d ł u g K o p e c k y e g o zba danych gleb b ru n a tn y c h w ynosi 1) w poziom ach ak u m u lacy jn y ch gleby b ru n a tn e j lessow ej oraz gleb b ru n a tn y c h lekkich i średnich w ytw orzo
1 P rz y jęto średnio, że ciężar objętościow y w a rstw a k u m u lac y jn y c h w ynosi 1,65, k a p ila rn a pojem ność w odna w ynosi 28,2fl/o, w oda fizjologicznie nieuży teczn a dla roślin 4,26%».
2 C iężar objętościow y w a rstw a k u m u lac y jn y c h 1,55, k a p ila rn a pojem ność w odna objęt. 37,0%, w oda fizjologiczna nieużyteczna dla roślin 12,1%.
3 P rzy jęto : ciężar objęt. w a rstw y ak u m u la c y jn e j 1,24, k a p ila rn a pojem ność w odna objęt. w ynosi 43,5°/o.
90 A. M usierow icz, Cz. Ś w ięcicki i J. H am ny
n ych z gliny zw ałow ej 5,7— 10,0%; 2) w poziom ach akum u lacy jn y ch zba danych gleb b ru n a tn y c h ciężkich 0,1— 7,3%; 3) w poziom ach głębszych zbad any ch gleb b ru n a tn y c h 0,1— 9,5%.
N ajw iększą pojem nością pow ietrzn ą c h a ra k te ry z u ją się poziom y a k u m u lacy jn e gleb b ru n a tn y c h lessow ych oraz lekkich i średnich w y tw orzo nych z gliny zw ałow ej.
Stw ierdzono, że przew ażn a część zbadanych gleb b ru n a tn y c h nie w y k a z u je w św ietle d an ych K opeckyego w ym aganej pojem ności p o w ietrz nej, niezbędnej dla u zyskiw ania w ysokich plonów roślin zbożowych.
7. P r o c e n t o w a z a w a r t o ś ć w o d o o d p o r n y c h a g r e g a t ó w . P ro cen tow a zaw artość w odoodpornych agregatów o
0
1— 10 m m (w naw iasach o0
0,25— 10 mm) 1) w zbadanych glebach b ru n a tn y c h w ah a się w w arstw ach a k u m u lacy jn y ch w gran icach 38— 63% (53— 71%) z tym , że najm n iejsze ilości tych agregatów znaleziono w w arstw ie a k u m u lacy jn ej gleby b ru n a tn e j lessow ej; 2) w w a rstw ac h głębszych w p rz y p ad k u gleb lekkich, średnich i ciężkich, w ytw orzonych z gliny i iłu 9— 79% (25— 89%); 3) w p rzy p ad k u gleby b ru n a tn e j lessow ej 9— 13% (18—21% ) w odoodpornych gruzełków .Znaczne ilości w odoodpornych gruzełków w w arstw ach a k u m u la c y j n ych gleb b ru n atn y ch , w ytw orzonych z glin i iłu nie k o relu ją a n i z w ie l kością porow atości, ani z w ielkością pojem ności pow ietrznej ty ch gleb. S tąd w ynika, że albo zm odyfikow ana m etoda T i u 1 i n a nie odzw ier ciedla nam praw idłow ego sta n u stru k tu ra ln e g o zbadanych gleb b r u n a t ny ch lub ilość w odoodpornych ag reg ató w nie d e c y d u je w yłącznie o do b ry ch w łaściw ościach tych gleb i, że należy jeszcze uw zględniać budow ę i sposób w zajem nego pow iązania poszczególnych agregató w s tr u k tu ra l nych.
V. W ŁAŚCIW OŚCI FIZY CZN E CZARNOZIEM ÓW
W łaściwości fiz y c z n e . czarnoziem ów om aw iam y tylko na podstaw ie w yników b a d ań czterech profilów ty ch gleb (Tabl. 5).
1. C i ę ż a r w ł a ś c i w y w a rstw ak u m u lacy jn y ch zbadanych czar noziem ów w aha się w granicach 2,57— 2,68 i jest zbliżony do ciężaru w ła ściw ego w a rstw y ak u m u lacy jn ej sch araktery zow anej poprzednio b r u n a t n ej gleby lessowej.
C iężar w łaściw y w arstw głębszych zbadanych czarnoziem ów jest nieco w yższy niż w a rstw o rnych ty ch gleb i w ynosi 2,62— 2,73.
2. C i ę ż a r o b j ę t o ś c i o w y r z e k o m y zbadanych czarnozie m ów w ynosi 1) w w ierzchnich w arstw ach a k u m u lacy jn y ch 1,19— 1,35; 2). w w arstw ach głębszych 1.22— 1,48, a więc w a h a się w granicach 1,19— 1,48.
Stw ierdzono, że ciężar objętościow y rzekom y zbadanych czam ozie- m ów przew ażnie w z ra sta w raz z głębokością zalegania w a rstw glebow ych i że n a ogół poziom y zbadanych czarnoziem ów o m niejszym ciężarze ob jętościow ym c h a ra k te ry z u ją się nieco w iększą porow atością i pojem no ścią p o w ietrzn ą niż poziom y ty ch gleb w ykazujące w iększy ciężar ob jęto ściowy.
3. P o r o w a t o ś ć . Jeżeli chodzi o zbadane czarnoziem y to ch a ra k te ry z u ją się one, podobnie jak gleby b ru n atn e , dużą porow atością w y k a zując 1) w w ierzchnich w arstw ach ak u m u lacy jny ch 49,1— 54,9%; 2) w w arstw ach głębszych 44,2— 55,5% porow atości.
4. K a p i l a r n a p o j e m n o ś ć w o d n a o b j ę t o ś c i o w a w po szczególnych w arstw ach zbadanego czarnoziem u ulega m ałym w ahaniom i w ynosi 43,7— 45,2% objet., a więc jest ona pojem nością dużą.
5. P o j e m n o ś ć p o w i e t r z n a w e d ł u g K o p e c k y e g o . Z oznaczeń pojem ności p o w ietrzn ej w poszczególnych w arstw ach zbada nego p ro filu czarnoziem u w ynika, że najw iększą pojem nością p ow ietrzną .c h a ra k te ry z u je się n ie w arstw a położona n ajbliżej pow ierzchni (7,6%) a w a rstw a próchniczna leżąca nieco głębiej (11,8%). W arstw y leżące jeszcze głębiej w y k azują m niejszą pojem ność pow ietrzną. (Tabl. 5).
W arstw y orne czarnoziem ów o m ałej pojem ności p ow ietrznej i znacz niejszym rozpyleniu, dla u zyskania w ysokich plonów up raw ian y ch na ty ch czarnoziem iach roślin, w y m ag ają więc szeregu zabiegów ag ro tech nicznych i odpow iednich płodozm ianów , k tó re popraw iłyb y sta n s tru k tu ra ln y tych w a rstw ornych i zw iększyły ich pojem ność pow ietrzną.
6. P r o c e n t o w a z a w a r t o ś ć w o d o o d p o r n y c h g r u z e ł - k ó w. Stw ierdzono, że najw ięk szy pro cent w odoodpornych agregatów o śred n icy 0,25— 10 m m zaw iera n ie w arstw a orna (46%) zbadanego czar noziem u lecz w a rstw a leżąca pod n ią (71%). W arstw y leżące jeszcze głę biej w y k azują m riiejszą ilość w odoodpornych gruzełków .
VI. W ŁAŚCIW O ŚCI FIZY CZN E CZARNYCH ZIEM
W rozdziale niniejszy m om ówione zostaną właściwości fizyczne czar n y c h ziem lekkich, w ytw orzonych na glinie zwałowej i n a ile oraz c z ar n y ch ziem średnich i ciężkich, w ytw orzonych na glinie zw ałow ej (Tabl. 6).
1. C i ę ż a r w ł a ś c i w y poziom ów ak u m u lacy jn y ch czarnych ziem 1) lekkich w ynosi 2,56— 2,62; 2) średnich i ciężkich 2,46— 2,64.
Ciężar w łaściw y poziomów p o d ak u m u lacyjnych czarnych ziem w y nosi 1) lekkich 2,54— 2,67; 2) średn ich i ciężkich 2,68— 2,77. C iężar w ła ściw y zbadanych czarnych ziem w ah a się więc w granicach 2,54— 2,77.
92 A. M usierow icz, Cz. Św ięcicki i J. H am ny
Głębsze w a rstw y zbadanych czarnych ziem w y k azu ją przew ażn ie w iększy ciężar w łaściw y niż ich w a rstw y próchniczne.
N ajw iększy ciężar w łaściw y stw ierdzono w w arstw ach p o daku m ula- cyjn y ch czarnych ziem śred n ich i ciężkich.
2. C i ę ż a r o b j ę t o ś c i o w y r z e k o m y poziom ów a k u m u la cy jn y ch czarnych ziem w ynosi 1) lekkich 1,42— 1,55; 2) średn ich i cięż kich 1,35— 1,67.
C iężar objętościow y rzekom y poziom ów p o d ak u m u lacyjnych czarnych ziem w ynosi 1) lekkich 1,43— 1,83; 2) średnich i ciężkich 1,48— 1,77.
C iężar objętościow y rzekom y zbadanych czarnych ziem w aha się więc w g ranicach 1.35— 1,83.
Głębsze p o d ak u m u lacy jn e w arstw y zbadanych czarnych ziem w y k a zu ją w szeregu p rzyp ad ków w iększy ciężar objętościow y niż ich w arstw y ak u m u lacy jn e.
Stw ierdzono, że poszczególne w arstw y czarnych ziem lekkich o m n ie j szym ciężarze objętościow ym c h a ra k te ry z u ją się przew ażnie w iększą po row atością i pojem nością pow ietrzną, niż poziom y tych gleb, w ykazujące w iększy ciężar objętościow y. W p rzy p ad k u czarnych ziem średn ich i ciężkich k o rela cji tej nie znaleziono.
3. P o r o w a t o ś ć w poziom ach a k u m u lacy jn y ch czarnych ziem w y nosi 1) lekkich 40— 45% ; 2) śred n ich i ciężkich 36— 45%.
Porow atość w poziom ach po d ak u m u lacy jn y ch czarnych ziem w ynosi 1) lekkich 30— 45%; 2) średn ich i ciężkich 34,5—46,0%.
Porow atość zb adan ych czarnych ziem w ah a się więc w granicach 30—46,0%.
N ajw iększą porow atość w y k azu ją w a rstw y ak u m u lacy jn e czarn ych ziem lekkich.
W p o ró w n an iu d o zbad any ch czarnoziem ów zbadane czarne ziem ie cechują się m niejszą porow atością.
4. W o d a h i g r o s k o p o w ą i m a k s y m a l n a h i g r o s k o p o- w o ś ć. Ilość w ody higroskopow ej zw ykłej w poziom ach a k u m u la cy j nych zbadanych czarnych ziem w aha się 1) w lek k ich 0,97— 1,93% ; 2) w średn ich i ciężkich 2,23— 3,39%.
Ilość w ody higroskopow ej zw ykłej w poziom ach p o d ak um ulacyjn ych czarnych ziem 1) lekkich w ynosi 0,45— 4,39; 2) średnich i ciężkich — 1,91— 3,50%.
M aksym alna higroskopow ość w poziom ach ak u m u lacy jn y ch zbada nych czarnych ziem lekkich w ynosi 1,67— 3,33% a w p rzy p a d k u czar nych ziem śred nich i ciężkich 5,38%.
M aksym alna higroskopow ość w poziom ach p o d akum ulacy jny ch zba danych czarnych ziem lekkich w ynosi 1,13— 7,82% a w p rzy p ad k u czar nych ziem śred nich i ciężkich 8,8— 9,0%.
Z powyższego zestaw ienia w ynika, że n ajw iększą m aksy m alną higro- skopow ością i n ajw ięk szą ilością w ody fizjologicznie nieużytecznej dla ro ślin (17,6— 18%) n a ogół c h a ra k te ry z u ją się w arstw y p o d aku m u lacyjne zb ad any ch czarnych ziem średnich i ciężkich.
5. K a p i l a r n a p o j e m n o ś ć w o d n a zbadanych czarnych ziem w ynosi 1) w poziom ach ak u m u la cy jn y c h czarnych ziem lekkich 34,4— 39,4% objęt.; 2) w poziom ach a k u m u lacy jn y ch czarnych ziem średnich i ciężkich 22,9— 36,0%; 3) w poziom ach p o dakum ulacyjn ych czarny ch ziem lekkich 25,1— 37,4% ; 4) w poziom ach p o d ak u m ulacy jny ch średnich i ciężkich 30,6— 43,1% objęt.
N ajw iększym w ahaniom ulega k a p ila rn a pojem ność w odna w pozio m ach akum ulacyjnych, a n ajm n iejszy m w poziom ach p o d ak u m u lacy j nych zbadanych czarnych ziem.
Obliczono, że
1) 25 centy m etro w e w arstw y a k u m u la c y jn e 1 zb adanych czarnych ziem lekk ich przeciętnie n a obszarze 1 ha, przy w y p ełn ien iu ich k ap ilar w odą z aw ierają około 13 618 hl wody, z czego około 1 825 h l w ody fizjo logicznie nieużytecznej dla roślin.
2) 25 centy m etro w e w arstw y ak u m u la cy jn e zbadanych czarnych ziem śred n ich i ciężkich 2 p rzeciętn ie n a obszarze 1 ha, p rzy w ypełn ieniu Hch k a p ila r wodą, zaw ierają około 13 023 hl wody, z czego około 4 077 hl wody fizjologicznie nieużytecznej dla roślin.
6. P o j e m n o ś ć p o w i e t r z n a w e d ł u g К o p e c k y e g o w po ziom ach aku m u lacy jn y ch czarnych ziem 1) lekkich w ynosi 2,5— 6,9%; b) śred nich i ciężkich 2,0—-9,3%.
Pojem ność pow ietrza w poziom ach p o dak um ulacyjnych czarnych ziem w ynosi 1) lekkich 2,1— 7,6%; 2) średnich i ciężkich 2,0— 8,0% .
P ojem ność p o w ietrzna w poszczególnych w arstw ach zbadanych czar n ych ziem w aha się więc w g ran icach 2,0—9,3% i jest najm n iejsza w w arstw ach ak u m u la cy jn y c h czarnych ziem średnich.
Stw ierdzono, że zbadane czarne ziem ie nie w y k azują w św ietle norm К o p e c k y e g o w ym aganej pojem ności pow ietrznej, niezbędnej dla u zyskan ia w ysokich plonów roślin zbożowych. Stąd zbadane czarne ziem ie w y m ag ają takich zabiegów agrotechnicznych, k tó re w płynęłyby na po p raw ę sta n u stru k tu ra ln o śc i tych gleb.
7. P r o c e n t o w a z a w a r t o ś ć w o d o o d p o r n y c h a g r e g a t ó w , o 0 1— 10 m m (w n aw iasach o 0 0,25— 10 mm) w poziom ach a k u
-1 P rz y ję to średnio ciężar objętościow y — -1,46, k a p ila rn a pojem ność w odna 36,90°/o; w oda fizjologicznie nieu ży teczn a dla roślim 5%>.
2 P rz y ję to śred n io ciężar objętościow y 1,51, k a p ila rn a pojem ność w odna 34,5°/o. w oda fizjologicznie nieużyteczna dla roślin 10,8°/o.
94 A. M usierow icz, Cz. Św ięcicki i J. H am ny
mulącyjnych czarnych ziem 1) lekkich wynosi 63—69% (72—79%); 2) średnich i ciężkich 47—59% (65—76%).
Procentowa zawartość wodoodpornych gruzełków w poziomach pod- próchnicznych czarnych ziem 1) w lekkich 18—86% (38—90%; 2) w śred nich i ciężkich 10—80% (37—82%)'.
Warstwy akumulacyjne zbadanych czarnych ziem, a w szeregu przy padków i warstwy głębsze tych gleb, wykazują bardzo wysoki procent wodoodpornych gruzełków.
Najmniejsze wahania w zawartości wodoodpornych agregatów wyka zywały warstwy akumulacyjne, a bardzo duże warstwy głębsze podaku- mulacyjne.
W zbadanych czarnych ziemiach nie stwierdzono zależności między procentową zawartością w tych glebach wodoodpornych gruzełków a po rowatością i pojemnością powietrzną. Stąd wynika, że na podstawie za wartości w czarnych ziemiach wodoodpornych gruzełków nie możemy wnioskować ani o wielkości pojemności powietrznej, ani o wielkości porowatości tych gleb.
s
VII. W ŁAŚCIW O ŚCI FIZY CZN E ZBADANYCH RĘDZIN
W rozdziale niniejszym omówione zostaną właściwości fizyczne rę dziny kredowej, rędzin jurajskich i rędziny triasowej (Tabl. 7).
1. C i ę ż a r w ł a ś c i w y poszczególnych warstw zbadanych rędzin waha się w granicach 2,61—2,80.
2. C i ę ż a r o b j ę t o ś c i o w y r z e k o m y poszczególnych warstw zbadanych rędzin waha się w szerokich granicach 1,15—1,69.
3. P o r o w a t o ś ć poszczególnych warstw zbadanych rędzin waha się w szerokich granicach 37—58% z tym, że w większości wypadków w górnych poziomach wynosi ona 47,5—58%, a więc jest porowatością dużą, zbliżoną do porowatości zbadanych gleb brunatnych i czarnoziemów.
4. K a p i l a r n a p o j e m n o ś ć w o d n a objętościowa zbadanych rędzin waha się w granicach 1) w poziomach górnych 33,2—41,8% obj.; 2) w poziomach głębszych 32,5—40,0% obj.
Kapilarna pojemność wodna obj. górnych poziomów zbadanych rędzin jest zbliżona do kapilarnej pojemności wodnej poziomów akumulacyjnych czarnych ziem lekkich.
5. W o d a h i g r o s k o p o w a i . m a k s y m a l n a h i g r o s k o
p o w o ś ć. Ilość wody higroskopowej zwykłej w zbadanych rędzinach w y nosi 1) w poziomach górnych 0,78—2,98°^>; 2) w poziomach głębszych 0,41—0,72%.
M aksym alna higroskopow ość w w arstw ach górnych zbadanych ręd zin w aha się w granicach 1,67— 6,26%, a w oda fizjologicznie nieużyteczna dla roślin w ynosi 3,34— 12,52%.
6. P o j e m n o ś ć p o w i e t r z n a w e d ł u g K o p e c k y e g o g órn ych poziom ów zbadanych ręd zin w ah a się w gran icach 3,8— 19,5%. a poziom ów głębszych w ynosi od 6 do 9,9%.
W szeregu więc przypadków zbadane ręd ziny c h a ra k te ry z u ją się w e dług n o rm K o p e c k y e g o 4w ysoką pojem nością pow ietrzną.
7. P r o c e n t o w a z a w a r t o ś ć w o d o o d p o r n y c h a g r e g a t ó w o 0 1 — 10 m m (w naw iasach o 0 0,25— 10 mm) w poszczególnych w arstw ach zbadanych ręd zin w aha się w granicach 21— 57% (48— 65%).
P odobnie ja k w p rzy p a d k u in n ych zbadanych gleb, nie znaleziono ścisłej zależności m iędzy zaw artością w zbadanych glebach w odoodpornych a g re gatów , a porow atością i pojem nością p o w ietrzną w edług K o p e c k y e g o .
Villi. W ŁAŚCIW OŚCI FIZY CZN E ZBADANYCH MAD
W rozdziale niniejszy m om ówione zostaną właściwości* fizyczne zba d anych m ad (Tabl. 8). •
1. C i ę ż a r w ł a ś c i . w y g órnych w arstw zbadanych m ad w ynosi 2,40— 2,73.
W arstw y więc głębsze zbadanych m ad w porów naniu do w arstw gór nych w y k a z u ją w iększy ciężar w łaściw y.
2. C i ę ż a r o b j ę t o ś c i o w y r z e k o m y górnych w a rstw zba d anych m ad w ynosi 1,24— 1,57, a w a rstw głębszych 1,46— 1,72. W arstw y więc głębsze zbadanych m ad w p orów naniu do w a rstw górnych w ykazu ją przew ażnie w iększy ciężar objętościow y.
3. P o r o w a t o ś ć w a rstw g órnych zbadanych m ad wynosi 40—48%, a w a rstw głębszych 35,5— 45,5%. N ależy podkreślić, że poszczególne w a r s tw y profilów zbadanych m ad c h a ra k te ry z u ją się zbliżoną porow atością. 4. K a p i l a r n a p o j e m n o ś ć w o d n a g órnych w a rstw zbada n y ch m ad w ynosi . 31,7— 41,1% objęt., a w arstw głębszych 27— 38,7%, a w ięc w aha się ona w dość szerokich gran icach .
Obliczono, że 25 cen tym etro w e w a rstw y aku m u lacy jn e zbadanych m ad z aw ierają p rzeciętn ie na obszarze 1 ha, przy w y p ełn ieniu ich k a p ila r wodą, około 14 070 hl wody, z czego około 3 0 1 0 h l w ody fizjologicznie nieużytecznej dla roślin 1.
1 P rz y ję to śred n io ciężar objętościow y 1,40, k a p ila rn a pojem ność w odna 40,2%, w oda fizjologiczna dla ro ślin 8,6%.
96 A. M usierow icz, Cz. Św ięcicki i J. H am ny
5. W o d a h i g r o s k o p o w a i m a k s y m a l n a h i g r o s k o p o w o ś ć . Ilość w ody higroskopow ej zw ykłej w zbadanych m ad ach w ynosi 1) w w arstw ach górnych m ad piaszczystych 0,70%; 2) w w a rstw ach g ó r n y ch m ad śred n ich 2,34— 4,68%; 3) w v^arstwach głębszych m ad 'p iaszczy sty ch 0.91%, 4) w w arstw ach głębszych m ad średn ich 0,28— 4,85%.
M aksym alna higroskopow ość w zbadanych m ad ach w ynosi 1) w gó r nych w arstw ach m ad piaszczystych 1,23%; 2) w górnych w arstw ach m ad średn ich 3,14— 8,49%; 3) w w arstw ach głębszych m ad piaszczystych 1,49%; 4) w w arstw ach głębszych m ad średn ich 0,75— 9,6%, a więc w aha się ona w bard zo szerokich g ran icach 0,75:—9,6%.
N ajw iększym w ahaniom podlega m ak sy m alna higroskopow ość w w a r stw ach głębszych m ad średnich.
Zaw artość w ody fizjologicznie nieużytecznej d la roślin w aha się w g ra nicach 2,46— 16,98% jeżeli chodzi o górne w a rstw y i 1,50— 19.20% jeżeli chodzi o głębsze w arstw y zbadanych m ad.
6. P o j e m n o ś ć p o w i e t r z n a w e d ł u g K o p e c k y e g o w zbadanych m adach w ynosi 1) w górnych w arstw ach m ad piaszczystych 6,5% ; 2) w g órnych w arstw ach m ad ciężkich i średnich 4,5— 9,8%; 3) w głębszych w arstw ach m ad piaszczystych 1,4%; 4) w głębszych w a r stw ach m ad śre d n ic h i ciężkich 3,15— 15%.
Pojem ność p ow ietrzn a w poszczególnych w arstw ach zbadanych m ad w aha się więc w granicach 1,4— 15%, przy czym stosunkow o n a jm n ie j szym w ahaniom podlega pojem ność po w ietrzna górnych w a rstw zb ada nych m ad.
Stw ierdzono, że zbadane m ad y w szeregu w ypadków nie w yk azu ją w św ietle norm , K o p e c k y e g o w ym aganej pojem ności pow ietrzn ej, niezbędnej dla uzyskiw ania w ysokich plonów ro ślin zbożowych.
7. P ro cen to w a zaw artość w odoodpornych agregató w o 0 1— 10 m m (w naw iasach o
0
0,25— 10 m m) 1) w poziom ach ak u m u la cy jn y c h 49— 82% (74— 86% ); 2) w poziom ach głębszych 16— 71% (48— 79%), a więc w aha się w gran icach 16— 82% (48— 86%).Z arów no w a rstw y ak u m u lacy jn e jak p rzew ażna część w a rstw głęb szych zbad anych m ad c h a ra k te ry z u ją się bardzo w ysoką zaw artością wo doodpornych gruzełków .
Podobnie ja k w przy p ad k u in n y ch zbadanych gleb n ie znaleziono za leżności m iędzy zaw artością w zbadanych glebach w odoodpornych a g re gatów , a porow atością i pojem nością pow ietrzną w edług K o p e c k y e g o .
S t r e s z c z e n i e w y n i k ó w
• W yniki przeprow adzonych przez nas b adań n a d n iek tó ry m i w łaściw oś ciam i fizycznym i gleb bielicow ych piaskow ych, tzw. bielic ró żn
oziarni-stych, tzw. bielic pyłow ych, gleb b ru n a tn y c h , czarnoziem ów , czarn y ch ziem, ręd z in i m ad dadzą się streścić następ ująco :
1. C i ę ż a r w ł a ś c i w y
Stw ierdzono, że ciężar w łaściw y w a rstw a k u m u lacy jn y ch zbadanych gleb w ah a się w bard zo szerokich g ran icach 2,40— 2,72 z ty m , że n a j
m n iejsze w ah ania w y kazu je ciężar w łaściw y w a rstw ak u m u lacy jn y ch gleb bielicow ych, piaskow ych, gleb b ru n a tn y c h i czarny ch ziem lekkich. Głębsze w a rstw y zbadanych gleb, z w y ją tk ie m rędzin, c h a ra k te ry z u ją się na ogół w iększym ciężarem w łaściw ym niż w arstw y a k u m u la cy jn e ty ch gleb.
2. C i ę ż a r o b j ę t o ś c i o w y r z e k o m y
a) C iężar objętościow y rzekom y w a rstw a k u m u la cy jn y c h zlbadanych gleb w aha się w bardzo szerokich g ran icach 1,15— 1,77 z tym , że n a j m niejsze w ah ania w y k azu je ciężar objętościow y w a rstw ak u m u lacy jn y ch tzw. bielic pyłow ych, czarnoziem ów i czarn ych ziem.
b) Głębsze w a rstw y poszczególnych profilów zbadanych gleb, z w y ją tk ie m rędzin, c h a ra k te ry z u ją się n a ogół w iększym ciężarem objętościo w ym niż w a rstw y ak u m u lacy jn e ty ch gleb.
c) Poszczególne w arstw y zbadanych gleb o m niejszym ciężarze obję tościow ym c h a ra k te ry z u ją się przew ażnie w iększą porow atością niż po ziom y ty ch gleb, w yk azu jące w iększy ciężar objętościow y.
3. P o r o w a t o ś ć
a) Porow atość w a rstw ak u m u lacy jn y ch zbadanych gleb w ah a się w g ran icach 31— 58% z tym , że n ajm n iejszy m w ahaniom podlega poro watość w a rstw ak u m u lacy jn y ch : czarnoziem ów , czarn y ch ziem i tzw. bielic pyłow ych oraz bielicow ych gleb piaskow ych.
N ajw iększą porow atością ch arak tery zo w ały się w arstw y ak u m u la cy jn e n iek tó ry ch czarnoziem ów , rędzin, bielic pyłow ych i bielicow ych piasków gliniastych.
b) Porow atość w a rstw głębszych zbadanych gleb w aha się w g ra n i cach 28— 55.5%.
Głębsze w arstw y poszczególnych p rofilów zbadanych gleb z w y ją tk ie m gleb b ru n atn y ch , czarnoziem ów, czarn y ch ziem średnich i m ad, c h a ra k te ry z u ją się przew ażnie m niejszą porow atością niż w arstw y ak u m u lacy jn e tych gleb.
4. W o d a h i g r o ' s j k o i p o w a i m a k s y m a l n a h i g r o s i k o - p o w o ś ć
a) Z aw artość w ody higroskopow ej zw ykłej w w arstw ach a k u m u la cy j n y ch zb adanych gleb w ah a się w b a rd z o szerokich granicach 0,31—4,68%.
98 A. M usierow icz, Cz. Św ięcicki i J . H am n y
N ajm niejsze ilości w o dy higroskopow ej zw ykłej zaw ierały -poziomy a k u m u lacy jn e zbad an y ch glełb bielicow ych piaskow ych oraz m ad y p ia szczystej (0,31— l,06°/o), a n ajw ięk sze ilości tej w ody stw ierd zan o w po ziom ach a k u m u la cy jn y c h zb adanych czarn y ch ziem średn ich i ciężkich oraz m ad y śred n iej (2,34— 4,68%).
b) Z aw artość w ody higroskopow ej zw ykłej w w arstw ach po d ak u m u - lacyjnych, alb o po d eluw ialny ch o ile chodzi o tzw . bielice różnoziam iste, pyłow e, zb ad an ych gleb w aha się w b ardzo szerokich gran icach 0,02—4,85% .
N ajm n iejsze ilości w ody higroskopow ej zw ykłej zaw ierały poziom y p od ak u m u lacy jn e zbad any ch gleb bielicow ych piaskow ych, ręd zin i m ad y piaszczystej (0,02— 0,91%), a n ajw ięk sze w a rstw y p o d ak u m u lacy jn e czar nych ziem średn ich i ciężkich oraz m ad śre d n ic h (0,3— 4,85%).
c) M aksym alna higroskopow ość w w a rstw ac h ak u m u la cy jn y c h zbad a nych gleb w ah a się w g ran icach 0,51— 8,49%.
N ajm n iejszą m ak sy m aln ą higroskopow ość w yk azały w a rstw y a k u m u lac y jn e gleb bielicow ych piaskow ych oraz m ad a p iaszczysta (0,51— 1,23%), a n ajw ięk szą w a rstw y ak u m u la cy jn e g(Leb b ru n a tn y c h ciężkich, c zarn y ch ziem, śred nich i ciężkich (3,14— 8,49%).
d) M aksym alna higroskopow ość w w arstw ach p odakum ulacyjnych, lu b pod eluw ialny ch o ile chodzi o ta k zw ane bielice ró żn o ziam iste i pyłow e, zbadanych gleb w ah a się w bard zo szerokich g ran ic ac h 0,27— 10,65%.
N ajm n iejszą m ak sy m aln ą higroskopow ość w ykazały w a rstw y p od ak u m u lacy jn e zb adanych gleb bielicow ych piaskow ych, a najw iększą w a r stw y p o d ak u m u lacy jn e gleb b ru n a tn y c h ciężkich o raz czarny ch ziem śred n ich i ciężkich.
5. K a p i l a r n a p o j e m n o ś ć w o d n a o b j ę t o ś c i o w a K a p ila rn a pojem ność w o d na objętościow a w a rstw ak u m u lacy jn y ch zbadan y ch gleb w ah a się w g ran icach 22,9— 48,7% obj.
N ajw iększą k a p ila rn ą pojem nością w odną ch a ra k te ry z o w a ły się w a r stw y ak u m u lacy jn e m ad (do 48,7% obj.), b ru n a tn e j gleby lessow ej i c z ar noziem ów (do 44% obj.), a dalej n iek tó re w a rstw y ak u m u la cy jn e tzw. bielic różnoziarnisty ch (do 40,3% obj.), tzw. bielic pyłow ych (do 41%), gleb b ru n a tn y c h ciężkich (do 41,2%) i ręd z in '(do 40% obj.).
K a p ila rn a pojem ność w odna obj. w a rstw głębszych zb adanych gleb w ynosi 20— 46,7% obj., a więc w ah a się o n a w b ardzo szerokich gran icach — w iększych niż w p rz y p a d k u w a rstw ak u m u lacy jn y ch .
N ajw iększą k a p ila rn ą pojem ność w odną obj. stw ierdzono w w arstw ach głębszych n iek tó ry ch m ad, b ru n a tn e j gleby lessow ej, czarnoziem ów oraz n iek tó ry ch czarnych ziem śred nich i ciężkich, a n ajm n iejszą w p rzy p ad k u n iek tó ry ch gleb bielicow ych piaskow ych (24,6% obj.), tzw. bielic
różno-ziarn isty ch (20% obj.), czarnych ziem lekkich (25,1% obj.) i m ad (27% obj.)
6. P o j e m n o ś ć p o w i e t r z n a w e d ł u g K o p e c k y e g o Pojem ność pow ietrzn a poziom ów ak u m u lacy jn y ch zbadanych gleto w aha się w b ard zo szerokich g ran icach 0,1— 19,5%. N ajw iększą pojem
nością p o w ietrzn ą c h a ra k te ry z u ją się "poziom y ak u m u la cy jn e n iek tó ry ch rędzin, gleb bielicow ych pyłow ych, gleb bielicow ych piaskow ych oraz tzw. bielic ró żn oziam istych.
N ajm niejsze w a h a n ia w sto su n k u do pojem ności pow ietrznej w ykazały w a rstw y ak u m u la cy jn e gleb bielicow ych pyłow ych.
Część z w yszczególnionych w yżej gleb, jak rów nież części zbadanych gleb b ru n a tn y c h , czarnych ziem i m ad w y k azu ją pojem ność p ow ietrzn ą w ym aganą (około 10% i w yżej) dla u zy sk an ia w ysokich plonów r o ś lin ' zbożowych. In n e n ato m iast zb ad an e g leb y w y m ag ają takich zabiegów agrotechnicznych, k tó re w p ły n ę ły b y n a popraw ę ich s ta n u zgruźlenia i przez to p rzyczyn iły się do w zro stu ich pojem ności pow ietrznej.
Pojem ność p o w ietrzn a głębszych w a rstw zbadanych gleb w ah a się w g ran icach 0,06— 15% z tym , że n ajm n ie jszą pojem nością p ow ietrzn ą c h arak tery zo w ały się głębsze w a rstw y n ie k tó ry ch gleb b ru n atn y c h , a n a j w iększą n ie k tó re w a rstw y głębsze gleb bielicow ych pyłow ych, m ad i tzw . bielic ró żno ziam isty ch.
7. P r o c e n t o w a z a w a r t o ś ć w o d o o d p o r n y c h a g r e g a t ó w
N a w stęp ie chcielibyśm y podkreślić, że m etoda T i u 1 i n a, zm ody fik ow an a przez N i e w i a d o m s k i e g o , obarczona je s t pow ażnym i błędam i i d lateg o w yn iki osiągnięte p rz y jej pom ocy m ogą być p o tra k to
w an e jako w y n iki o rie n tac y jn e i w zględne, m ogące c h a ra k te ry z o w a ć ty lk o poszczególny g a tu n e k gleb. N ato m iast m etoda ta n ie m oże być bez w zględnym m iern ik iem stru k tu ra ln o śc i gleb, szczególnie gleb piaskow ych, ja k to stw ie rd z ają uzyskane przez n as w yniki.
O kazuje się, że m a te ria ł piaskow y, szczególnie różnoziarnisty, zacho w u je się w w odzie specyficznie, tw orząc częściowo pseudow odoodpom e agregaty, k tó re po w ysuszeniu ro zsy p u ją się łatw o n a składow e części.
Z aw artość w odoodpornych a g reg ató w w w a rstw ac h a k u m u lacy jn y ch zbad an y ch gleb w ah a się w b ard zo szerokich granicach i w ynosi:
14— 82% w odoodpor. gruzełków o 0 1— 10 m m
23— 86% ,, „ o 0 0,25— 10 m m .
N ajw iększe ilości w odoodpornych gruzełków o 0 0,25— 10 m m i n a j m niejsze w ahan ia w zaw artości ty ch gruzełków w y k azu ją w a rstw y a k u m u lacy jn e m ad, czarnych ziem, gleb b ru n a tn y c h i rędzin.
