23 lata temu czyli jak wyobrażałem sobie odrodzoną adwokaturę

Aleksander Warecki

23 lata temu czyli jak wyobrażałem

sobie odrodzoną adwokaturę

Palestra 11/3(111), 106-109

ALEKSANDER WARECKI

2 3 lała temu

czyli jak wyobrażałem sobie odrodzonq adwokaturę

Warunki, w jakich artykuł ten pisałem , b y ły istotnie szczególne. Pisałem go bow iem w warunkach frontow ych, niem al w okopie, ołów ­ kiem na skrawkach papieru, po w ielu trudnych latach w ojn y prze­ bytych na obczyźnie, zdała od słow a jpolskiego i polskiej książki.

W czerwcu 1943 r. zostałem pow ołany do tworzącej się na terenach ZSRR I D yw izji W P im . Tadeusza Kościuszki. P ełn iłem służbę linio­ w ą w I Pułku Piechoty. P o trudnym okresie szkoleniow ym I D yw izja stoczyła w dniach 12 i 13 października 1943 r. swój pierw szy w ielki bój pod Lenino, zadając ciężkie straty wojskom hitlerow skim . Miałem zaszczyt uczestniczyć bezpośrednio w tym boju na pierwszej linii fron­ tu w szeregach Sam odzielnego Plutonu Łączności III Batalionu I P u ł­ ku Piechoty. Po trudnych i ciężkich dniach nastąpił krótki kilkudniowy odpoczynek.

Dyw izja szła dalej do Kraju, a w izja W olnej P olski staw ała się co­ raz bardziej konkretna. W gorących dyskusjach o tym , jak ma w yglą­ dać Polska, której form ujące się w ZSRR P olskie S iły Zbrojne wraz z Armią Polską na Zachodzie n iosły wolność, m yśli m oje w racały do spraw adwokatury, jako najbardziej m nie obchodzących.

Pochodząc z rodziny adwokackiej, również sam obrałem ten zawód i nazajutrz po ukończeniu studiów zostałem w pisany na listę aplikan­ tów adwokackich w Krakowie w czerwcu 1937 r.

Kraków m ych lat m łodzieńczych (lata 1933— 1939) ży ł gorącą atmo­ sferą polityczną. Przez kraj szła szeroka fala protestów, których real­ n ym skutkiem na terenie sądów b yły m asow e procesy przeciwko ko­ m unistom , procesy o zajścia i strajki chłopskie itp.

Ideowym przewodnikiem postępowej m łodzieży na U niw ersytecie Jagiellońskim w K rakowie był w tych czasach jednolito-frontow y Zwią­ zek Niezależnej M łodzieży Socjalistycznej, skupiający w sw ych

szere-1 Poniżej, zaraz za niniejszym artykułem , publikujem y odbitkę fotograficzną wymienionego arty k u łu oraz w iniety „Wolna Polska” (nr 8 z 1.III.1944 r.).

Nr 3 (111) 23 lata te m u 107

gach tych, którym drogie b y ły id eały hum anizmu i w olności oraz któ­ rzy odrzucali ideologię „pałki i kastetu”, reprezentowaną przez m ło­ dzież endecką, i czynnie przeciw staw iali się sanacyjnym poczynaniom. Lata m ego członkostwa w krakowskim ZNM S-ie b y ły w ielk ą szkołą ideologiczną i społeczną.

Aplikanci adwokaccy byli w tym czasie zorganizowani w Stow a­ rzyszeniu Aplikantów Adwokackich; pew na ich część należała do Związ­ ku A plikantów Sądowych i Adwokackich. W obydwóch tych Związkach trw ała ostra w alka ideologiczna. W w yniku wyborów na przełom ie lat 1938/39 zarząd Stowarzyszenia Aplikantów Adwokackich w Krako­ w ie znalazł się w rękach lew icy. Przed nowo obranym zarządem, którego byłem członkiem, stanęła perspektyw a podjęcia bardzo trudnej w alki o byt i prawa aplikantów. Rząd ów czesny zapowiadał ogłoszenie nowej ustaw y o ustroju adwokatury oraz rozporządzenia o zamknięciu list adwokackich, a podstawow ym założeniem tych ustaw miało być zam ­ knięcie na 7 lat wpisu na listę adwokatów, jak również pozbawienia nabytych praw i skreślenie z listy dużej części m łodych aplikantów adwokackich. Pow stała realna groźba przekreślenia lat studiów i poz­ baw ienie chleba dużej m asy m łodzieży prawniczej. Zdecydow aliśm y się zaagitować opinię publiczną, by w ystąpiła przeciwko tym aktom, a w y ­ siłki poszczególnych oddziałów naszego Stowarzyszenia na terenie P ol­ ski koordynow ane b y ły przez Naczelną Radę Aplikantów RP, w skład której wchodzili przedstaw iciele poszczególnych okręgów.

W szystkie te w ysiłk i okazały się jednak bezskuteczne i sanacyjny Sejm uchw alił ustawę, która wkrótce potem znalazła się na forum ob­ rad Senatu. Rada Naczelna Stowarz. Apl. Adw. zwołała w ów czas — wiosną 1938 r. — nadzw yczajny zjazd delegatów Stowarzyszenia. Obra­ d y — pamiętam to dobrze — toczyły się w m ieszkaniu prezesa Rady Naczelnej Leona Chajna w W arszawie przy u licy Siennej. Postanow i­ liśm y — łudząc się, że akcja nasza może coś wskórać — w przededniu posiedzenia Senatu interweniować u w szystkich dosłow nie senatorów, przedstawiając nasze racje i wyjaśniając, że pozbawienie praw naby­ tych jest jaskraw ym pogw ałceniem gwarancji obyw atelskich oraz prze­ kreśleniem raz na zawsze zasad dem okratycznych.

Podzieliliśm y się na trójki i dopraw dy nie było chyba senatora, u którego nie zjaw iliby się delegaci naszego Stowarzyszenia. Każdy z senatorów bez w yjątku przyrzekł oczyw iście pełne poparcie zapew­ niając, że argum enty nasze podziela. W dniu posiedzenia Senatu grupa aplikantów z ramienia Rady Naczelnej przysłuchiwała się na galerii ze ściśniętym i sercami obradom Senatu. W dyskusji nad projektem ustaw y nie podniósł się... ani jeden głos sprzeciwu, i ustawa przeszła bez zastrzeżeń. W dniu 12 maja 1938 r. ogłoszono w Dzienniku U staw Praw o o ustroju adwokatury z dnia 4 maja 1938 r., a w m iesiąc póź­ n iej ukazało się rozporządzenie m inistra sprawiedliwości o bezw zględ­ nym zam knięciu — dla aplikantów adwokackich i sądowych — list adwokatów do dnia 31 grudnia 1945 r., tj. na 7 ‘/2 lat! i

W odpowiedzi na te nie mające precedensu akty prawne zwołano w e w szystkich m iastach wojewódzkich zebrania protestacyjne prawników, m ające rozpaczliw y wprost przebieg. W Krakowie zw ołaliśm y ogólne

108 A l e k s a n d e r W a r e c k i Nr 3 (111)

zebranie aplikantów dla zastanowienia się nad pow stałą sytuacją. Pa­ m iętam , jak obradowaliśmy w tzw. Sali Saskiej przez całą noc. Padały gorące słowa goryczy i protestu. Proponowano naw et zorganizowanie marszu protestacyjnego do W arszawy. W końcu zebranie uchwaliło bezzwłocznie zorganizowanie 3-dniowego strajku protestacyjnego apli­ kantów adwokackich. Sala obrad było obstawiona przez policję poli­ tyczną, a liczni dziennikarze przetelefonow yw ali do sw ych redakcji treść obrad.

W kilka dni potem rozpoczął się, n ie m ający chyba nigdzie prece­ densu, pierw szy w Polsce strajk aplikantów adwokackich. R ów nolegle z Krakowem strajkowali aplikanci Warszawy, Lwowa i Łodzi.

W dniach strajku n ie pojaw ił się — ani w kancelarii patrona, ani w żadnym z sądów — żaden aplikant adwokacki.

W pierw szym dniu strajku zorganizow aliśm y w Krakowie w ielkie zebranie, które odbyło się w sali Związku Zawodowego Pracowników U m ysłow ych przy ulicy Sławkow skiej. P rzybyli tłum nie aplikanci ad- dwokaccy oraz w ielu adwokatów.

N ależy podnieść, że duża część adwokatury odniosła się do naszego protestu z pełną sym patią i poparciem. Przodowali w tym członkowie Zrzeszenia Praw ników Socjalistów.

W kilkanaście m iesięcy po strajku, kiedy ustaw y nie zaczęły jesz­ cze na dobre działać, w ybuchła wojna... Razem z innym i stanęła do w alki zbrojnej w obronie Ojczyzny i m łodzież prawnicza.

*

K iedy wówczas, w październiku 1943 r., chw yciłem po w ielu latach za pióro, by pisać o tym , co m nie bolało, wracałem pam ięcią do lat m inionych i do naszej walki.

Przyznam się szczerze, że nie m iałem nadziei, iż artykuł mój w na­ w ale tłoczących się w ów czas zagadnień ujrzy światło dzienne. W lu ­ tym 1944 r., kiedy pułk mój znajdował się pod Sm oleńskiem i boje się zaostrzały, wezwano m nie z pułku do sztabu dyw izji, by w ręczyć mi num er „Wolnej P olski” z m ym artykułem . N ie zamącił mej radości fak t, że z m ych niew yraźnych notatek nie odcyfrowano dokładnie mego naz­ wiska...

W pięć m iesięcy później byliśm y już na terenach w yzw olonej Pol­ ski. Moja wizja adwokatury w Polsce Ludowej zaczęła przybierać kon­ kretne kształty. Jeden z pierw szych num erów „Rzeczypospolitej” prze­ drukował mój artykuł.

Tezy mego artykułu o adwokaturze — w ów czas gdy ja znajdowałem się daleko na froncie — były, jak przypom niało mi to w lipcu 1964 r. „Prawo i Życie” w artykule Sulew skiego („Środowisko prawnicze w dniach powstania PR L” 2), dyskutowane na zebraniach prawników w Lu­ blinie, organizowanych przez resort Spraw iedliw ości PKWN, i spotka­ ły się z gorącym poparciem.