Naszyjniki z Drohiczyna

BULLETIN ARCHéOLOGIQUE POLONAIS

Wiadomości

ARCHEOLOGICz­NE

Państwowe MuzeuM archeologiczne

w

warszawie

wARSz­AwA 2007 vARSOvIE

TOm (vOL.) LIX

2007

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

TOM

LIX

Tom

ten

_Redakcja

_po?wi?ca

_pami?ci

Pana

_mgr.

Mariana

_Kaczy?skiego

_(1932-2007)

twórcy

i

_{wieloletniego}

kierownika

Dzia?u

_Archeologii

Ba?tów

Redaguje zespó? 1 Editorial staff:

mgr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji 1_managing editor), dr _Wojciech Brzezi?ski (redaktor naczelny 1 editor in _chief),

prof. dr hab. Teresa _{D?browska (zast?pczyni} redaktora _naczelnego 1subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska, mgr Rados?aw Prochowicz, mgr Andrzej Jacek Tomaszewski, doe. dr hab. Teresa W?grzynowicz

T?umaczenia 1 Translations: Anna Kinecka, Vyturys [arutis, Jacek Andrzejowski

Sk?ad i ?amanie 1 _Layout:

JRJ

Rycina na ok?adce: _br?zowa tarczka naskroniowa z Pakalniszek _{(Litwa). Rys.} L. _Kobyli?ska

Cover _picture: bronze _temple disc from Pakalniszki, (Lithuania). Drawn _by L. _Kobyli?ska

© Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne} wWarszawie, 2007 © _Autorzy, 2007

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne jest instytucj? kultury}

finansowan? przez

Urz?d Marsza?kowski _{Województwa Mazowieckiego}

Sprzeda? detaliczna _{publikacji Pa?stwowego} Muzeum _{Archeologicznego,} w _{tym egzemplarzy archiwalnych, prowadzona jest} w salach _wystawowych muzeum, ul. _D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa. P?atno?? _{gotówk?; wystawiamy} rachunki i_faktury.

Ponadto nasze _ksi??ki i_czasopisma mo?na zamawia? w PMA, tel. +48 ₍₂₂₎ 831 3221-25/110 lub _pod adresem _internetowym

wydawnictwapma@pma.pl

Cennik _{wydawnictw, wykaz publikacji} i _{pe?en spis} zawarto?ci _czasopism PMA: _{http://www.pma.pl/wydawnictwa} Price list, list ofPMA _publications and contens ofPMA _{periodicals: http://www.pma.pl/wydawnictwa}

Adres _redakcji 1 Editorial office: Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne} ul.

_D?uga

52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

Tom

_(VoL)

LIX

SPIS

TRE?CI

Contents

MISCELLANEA

Barbara Sa?ac i ?

sk a, S?awomir Sa?a ci ?

sk i,

_Bibliografia

_prac

_Zespo?u

do Bada?

_{Pradziejowego}

Górnictwa

Krzemienia _Pa?stwowego Muzeum

_{Archeologicznego}

w Warszawie za lata 1985-2006 3

Committee for the Ancient Flint _Mining Research, State _{Archaeological} Museum in Warsaw. A _Bibliography 1985-2006

Anna D r z e w icz, Ceramika malowana z

_cmentarzyska

ludno?ci

_kultury

_?u?yckiej

w _{Biernatkach, pow.}

_pozna?ski,

z

_kolekcji

Aleksandra Guttmana 17

Painted Lusatian Culture _Pottery from a_Cemetery at Biernatki, distr. Pozna?, from the Aleksander Guttman Collection

Miros?awa A n d r z e_j o w ska,

_Naszyjniki

z

_Drohiczyna

N_eckrings from _Drohiczyn

31

Magdalena

Nat u n iewi c z - S

eku ?a, Jerzy Okul i c z- Ko

za r _yn,

_Wybrane

_groby

z _importami

_rzymskimi

z

_cmentarzyska

w _{Weklicach, pow.}

_elbl?ski,

stan. 7 45

Selected Grave _Assemblages with Roman _{Imports, Cemetery} at Weklice, Site 7, distr. _Elbl?g

MATERIA?Y

Barbara Sa?ac i ?

sk a, Anna Z ako? c ieln a, Pierwsze

_groby

kultur ceramik

_wst?gowych

w Polsce.

_Groby

_kultury

lubelsko-wo?y?skiej

ze stanowiska Z?ota _"Grodzisko I" i _"Grodzisko II" 77

'First Linear Band _Pottery Graves in Poland'. Graves of Lublin- _Volhynian Culture at Z?ota, Sites 'Grodzisko l' and 'Grodzisko II'

Gra?yna Or l i ?

sk a,

_Materia?y

osadnicze z _{Transboru, gm. Latowicz, woj.} mazowieckie

Materials from Settlement at Transbór, comm. Latowicz, woj. Mazowieckie

115

Ludwika Sawick a, _Gytis Gr iza s,

_Mogi?a

Wielkoludów ... Szwedów czy

konfederatów.

Cmentarzysko

kurhanowe

w Pakalniszkach

_(pó?nocna

_Litwa) w ?wietle bada? Marii

_Butrymówny

w 1897 roku 165

'Giants' Mound, Swedish _Graveyard, Confederates' _Cernetery'. Maria _Butrymówna Excavations ₍₁₈₉₇₎ ofBarrow _Cemetery

at Pakalniszki (N. Lithuania)

"Milzinkapis ... ?vedu arba konfederat?". Pakalni?kiu pilkapynas (?iaures Lietuvoje): ?vilgsnis i Marijos Butrimaites (Butrymówna)

1897 _{met? tyrinejimus} KRONIKA Anna B it n e r - Wr ó b l e w ska, Marian

_Kaczy?ski

(4.12.1932 -17.10.2007)

Wojciech

B r z e z i ?

sk i, _Najpierw

_by?y

_Ateny ...

203

205

206

Bibliografia

prac Mariana

_Kaczy?skiego

_(Anna B it n e r - Wrób l

e w sk _a)

Wiadomo?ci _{Archeologiczne,} t. LIX, 2007

MIROS?AWA

_ANDRZEJOWSKA

NASZYJNIKI

Z

DROHICZYNA

NECKRINGS FROM DROHICZYN

W archiwum Muzeum

_{Archeologicznego}

w Krakowie, w trakcie

_kwerendy

w kartotece

_Józefa

Marciniaka

pro-wadzonej

w

_poszukiwaniu

_informacji

o stanowiskach

i znaleziskach z obszaru Mazowsza i

_Podlasia',

natrafio-no na

_kart?

_podpisan?

_Drohiczyn

nad

_Bugiem,

_brqz,

z

_o?ówkowym

szkicem _otwartego,

_zdobionego

naszyjni-ka

_wykonanego

z _pr?ta o

_okr?g?ym

_przekroju

_(Ryc.

_1).

na swe

_indywidualne

_cechy

unikatem,

_gdyby

nie fakt,

?e w zbiorach

_Pa?stwowego

Muzeum

Archeologiczne-go w Warszawie

_{(PMA/III/6798)}

_{przechowywany}

_jest

niemal

_bli?niaczy,

dobrze

_zachowany

_egzemplarz,

tak-?e

_pochodz?cy

z

_Drohiczyna

_(Ryc.

_2).

Od

_naszyjnika

z

_rysunku

ró?ni

_si?

nieznacznie

_liczb?

i rozmieszczeniem

?eberek na

_ko?cowych

odcinkach

_obr?czy.

Z

opubli-kowanej

w IX tomie _"Wiadomo?ci

_{Archeologicznych"}

notatki

_Zygmunta

Szmita o _tym znalezisku

_wynika,

?e

zosta? on - _{wraz z} kilkoma

innymi

przedmiotami

z

br?-zu

-przypadkowo

wykopany

w 1919 roku na

nadbu-?a?skim

_wzgórzu

_pokrytym

_niszczonym

brukiem", Poza

zdobionym

?eberkami

_naszyjnikiem

_wydobyto

_pono?

dwa naramienniki z

_g?adkiego

_pr?ta

_br?zowego

-jeden

z nich znalazca

_poci??

na kilka kawa?ków. Szmit

infor-muje

ponadto,

?e

_naszyjnik

i

_ocala?y

naramiennik

zo-sta?y

sprzedane.

Nast?pnie

z

_r?k

_nabywcy

_trafi?y

do

Muzeum w

_Drohiczynie,

_sk?d

skradziono

_je

w czasie

wojny

z bolszewikami a _po roku

_odzyskano

_(Z.

Szmit

1924, s. 125, ryc.

7-9).

Mo?na

przypuszcza?,

?e

depozyt

zawiera?

_pierwotnie

dwa

_naszyjniki,

z

_których

_jeden,

nieprzekazany

do muzeum

_{(prawdopodobnie}

zatrzy-many przez

znalazc?),

zadokumentowa?

Józef

Marciniak

w

_{nieustalonych}

okoliczno?ciach, _zapewne w latach

1933-1939,

_{gdy by?}

_pracownikiem

PMA3• Przedmiot

_jest

lekko

_{zniekszta?cony;}

_jedna

_jego

_cz???

uleg?a

"wyprostowaniu",

przez co zatraci?

_kolisty

_zarys.

Rozwarte,

cieniej?ce

ko?ce

_naszyjnika

_s?

_odgi?te

i zwie?czone

_{p?askowypuk?ymi}

_guzkami

-odleg?o??

pomi?dzy

nimi

_wynosi

14 cm.

_D?ugo??

_pr?ta, o

maksy-malnej

?rednicy

ok. 0,8 cm, mierzona _{po zewn?trznym}

obwodzie

_pomi?dzy

_widocznymi

na

_rysunku

nasadami

guzków,

to ok. 56 cm.

_Zewn?trzn?

_stron? sztabki

po-krywa

ornament

_"jajownika"

w

_postaci

w?skich

?eberek

rozdzielaj?cych

szersze,

_g?adkie,

lekko

_wypuk?e

prze-strzenie. ?eberka o szeroko?ci ok. _0,1 cm

_znajduj?

_si?

pomi?dzy

parami

rowków,

_{rozmieszczonych}

na niemal

ca?ym

obwodzie

_naszyjnika

w do??

_regularnych

odst?-pach,

co 0,3-0,4 cm.

_Jedynie

na

_{kilkucentymetrowych,}

ko?cowych

odcinkach

_wyst?puje

minimalne

zag?szcze-nie ornamentu

-na

_jednym

z nich nieco

_w??sze

?eber-ka umieszczone

_zosta?y

w sze?ciu

_grupach

_po dwa lub

trzy.

Na karcie brak

_jest

_{jakichkolwiek}

_innych

_informacji

o

_przedmiocie

- okoliczno?ciach

znalezienia,

_miejscu

przechowywania

w _czasie,

_gdy

widzia? i

_rysowa?

_go

J. Marciniak oraz o

_dalszych

_jego

losach.

1

Kwerend? prowadzi? w_grudniu 2004 r. _{mgr Jacek Andrzejowski.} Autorka

niniejszego tekstu _dzi?kuje Panu dr. _{Jackowi Rydzewskiemu, dyrektorowi}

Muzeum _{Archeologicznego} w Krakowie, za _zgod? na _{opublikowanie}

ry-sunku _naszyjnika z _Drohiczyna.

Podobnych,

chocia?

_ró?ni?cych

_si?

_szczegó?ami

na-szyjników,

znamy z ziem

_polskich

zaledwie kilka.

Zado-kumentowany

przez Marciniaka okaz

by?by

ze

_wzgl?du

2

Miejsce znane _{pod lokaln? nazw?} "Kozie Rowy':

3

Zob. _wspomnienie o _Józefie Marciniaku _pióra Ze no n a Wo? n ia

j}!.-vW';'}-- /;14_<" ? o 5cm B A _.::::::==--===--v-..r?

?

_?

\'

"\ -l' \ f I

??.

?

?!

Ryc. 1. _{Naszyjnik br?zowy} z Dr oh ic z_yn a, _{pow. Siemiatycze.} Karta z archiwum MAK z _{rysunkiem J.} Marciniaka (A) i_przerys wtuszu (B). Rys. A. _Potoczny

Fig. 1. Bronze _neckring from Droh ic z_yn, distr. _Siemiatycze. File from MAK archive with J. Marciniak's _drawing (A) and ink _copy (B).

Drawn _by A. _Potoczny

Ryc. 2. _{Naszyjnik br?zowy} ze skarbu z Dr ohic z_yn a, _{pow. Siemiatycze,} ze zbiorów PMA. _Rys. A. _Potoczny

Fig. 2. Bronze _neckring from Droh ic z_yn, distr. _Siemiatycze, from PMA collection. Drawn _by A. _Potoczny

Odkrycie

naszyjnika

wzbudzi?o

_szczególne

zaintere-sowanie

_Zygmunta

Szmita,

_jako

?e w 1914 roku

_spod

tego samego bruku osobi?cie zbiera?

fragmenty

cerami-ki, z

_warstwy

_okre?lonej

_przez

_niego

_jako

kulturowa

z

_w?glami

i licznemi

_fragmentami

_naczy?

_glinianych

(Z.

Szmit 1924, s. 124, rys.

1-6).

Obecnie w PMA

znaj-duj?

si?

zachowane w ca?o?ci

_naszyjnik

i naramiennik,

zilustrowane w tek?cie _Szmita, oraz _dwa,

_sk?adaj?ce

_si?

ze

_sob?,

_fragmenty

_zniszczonego

okazu ze ?ladami

ci?-cia i _z?amania, a tak?e drobne

_skorupy

i kilka

przepa-lonych

ko?ci z

_"grobu

_{cia?opalnego",}

_znajduj?cego

_si?

w

_pobli?u

_miejsca

_wydobycia

skarbu oraz u?amki

cera-miki znalezione

_wcze?niej

_{(PMA/III/6798).}

Opublikowany

przez Z. Szmita

naszyjnik,

datowany

na _"wczesny okres ?elaza"

_(por.

_J. Kostrzewski 1964,

s. 92,

126),

ze

_wzgl?du

na

_specyficzny

kszta?t i

roz-przestrzenienie

znalezisk

_podobnych

ozdób,

_zaliczony

zosta? do

_kategorii

_{przedmiotów,}

_którym

_przypisuje

_si?

o 5cm

Na

_Pó?wyspie

_Sambijskim

w

Jaroslavskoe

(Aroslavskoe),

raj.

Zelenogradsk,

poza

14

_g?adkimi

_wyst?pi?y

dwa

_okazy

zako?-czone

_lejkowato

_{profilowanymi}

g?ów-kami

_(Ryc.

_4f.g)

-jeden

zdobiony

na

korpusie

?eberkami

_{(jajownikiem),}

_drugi

p?ytkimi

naci?ciami

(A.

Bezzenberger

1904, s. 55, ryc. 58; M. J. Hoffmann 2000,

s.

_126).

Z

_D?bka,

_pow. m?awski,

pochodzi

jeden

naszyjnik

(Ryc.

4d)

z ornamentem

jajownikowym

i

_{rozszerzonymi}

ko?cami

(J.

Kostrzewski 1964, s. 31, ryc.

14).

Frag-ment

_naszyjnika

z

_{niezdobionego}

_pr?ta

(Ryc.

4e)

znaleziono tak?e w Rembielinie,

pow.

przasnyski

(J.Okulicz

1973, s. 285;

A. Po

_zarzycka

1974, tabl.

_XXIV:4).

Od-gi?te,

lejkowate

zako?czenie _tego okazu,

z

_{wa?eczkowatym}

_pier?cieniem

u

_nasady

rozszerzenia, zdobione

_jest

_nacinanym

krzy?em

-stylistycznie

odpowiada

frag-mentarycznie

zachowanej

bransolecie

z

_{piecz?tkowatymi}

_ko?cami,

_pochodz?cej

z _{tego samego} stanowiska

(A.

Po

_zarzycka

1974, tabl. XV:6; A. Walu? 1992, s. 91, ryc.

3e).

Najdalej

na

_pó?nocny

wschód

wysu-ni?te

znaleziska

_podobnych

_przedmiotów

znane _s? znad Niemna, z Sovetska,

_raj.

loco,

sk?d

pochodzi

sze??

_naszyjników

zdobio-nych

grupami

poprzecznych

??obków

_(nie

?eberek)

z

_{rozszerzonymi}

_{(lejkowatymi?)}

g?ówkami;

ko?ce

_jednego

z nich równie?

Ryc. 3. _{Rozprzestrzenienie br?zowych naszyjników} z _odgi?tymi ko?cami.

Fig. 3. Distribution ofbronze _neckrings with _outcurving terminais.

1- D

r oh ic z_yn, _pow.! distr. _Siemiatycze, 2- D

? b e_{k, pow.!} distr. M?awa,

3

-Re mbielin, pow.! distr. _Przasnysz, 4

-P i stki, pow.! distr. E?k, 5

-Orz_ysz,

pow.! distr. Pisz, 6 - K i

e r win_{y, pow.!} distr. Lidzbark. Warmi?ski, 7

-Jar osla vskoe /

Ya ro sla v skoe, raj.! distr. _{Zelenogradsk,} 8

-Sovet s_{k, raj.!} distr. loco

proweniencj?

ba?tyjsk?

(J.

Kostrzewski 1956, s.

_56).

Rzeczywi?cie,

z

_{po?udniowo-wschodniego}

_pobrze?a

Ba?tyku

znanych

jest

ok. 30

_egzemplarzy

wczesno?ela-znych

naszyjników

br?zowych

z

_odgi?tymi

_ko?cami,

niespotykanych

na

_innych

terenach.

_Pochodz?

one

z siedmiu stanowisk

_(Ryc.

_3),

_{przy czym s?} to

_wy??cznie

skarby

i znaleziska lu?ne.

zdobi?

naci?cia

wkszta?cie

_krzy?a

_(A.

_Bezzenberger

_1904, s. _61-62; M. _J. Hoffmann _1999, s. _{157; 2000,} s.

_126).

Wymienione

wy?ej

br?zowe

naszyjniki

z

_odgi?tymi

ko?cami z obszarów

_{po?udniowo-wschodniego}

po-brze?a

_Ba?tyku,

niezale?nie od kszta?tu zako?cze?, braku lub obecno?ci ornamentu i

_jego

_rodzaju,

datowane _s?

ostatnio na II, szeroko

_ujmowan?

_(550-120

_p.n.e.),

.wczesno?elazn?'

faz?

osadnictwa w _tym

_rejonie

_(por.

M. _J. Hoffmann 1999, s. 7; 2000, s.

126).

Wskutek

_ró?nej

oceny

chronologicznej

niektórych

przedmiotów

wcho-dz?cych

w sk?ad

_zespo?ów,

w

_których

_wyst?pi?y

naszyj-niki z Kierwin i

_Orzysza,

to datowanie

_bywa

rozszerza-ne równie? na III

_faz?

_(M.

_J. Hoffmann 2000, s. 126, 150;

por. J. Okulicz 1973, s.

_286),

aczkolwiek

_raczej

nies?usz-nie

_(por.

A. ?órawska 2000, s. 60; 2005, s. 53; W

_Blajer

2001, s.

_361).

Z Kierwin, pow. lidzbarski, znane _{s? dwa,}

_najbli?sze

formalnie okazom

_{drohiczy?skim,}

_naszyjniki

zako?czo-ne

_g?ówkami

_(Ryc.

_4a.b)

- _w

jednym

przypadku

w

pos-taci sto?ków

_zwie?czonych

_ma?ym,

_sp?aszczonym

guz-kiem, w

drugim

-w kszta?cie

pó?kulistych

wypuk?o?ci

z

_{miseczkowatym}

_zag??bieniem

na

_szczycie

(W.

Gaerte

1929, s. 97, ryc. 68b.d; C.

Engel

1935, ryc.

25).

Pono? równie? w

_miejscowo?ci

Pistki, _pow. e?cki, znaleziono

jeden

naszyjnik

z

_obr?cz?

_{ornamentowan?}

poprzecz-nymi

??obkami i ko?cami

_{ukszta?towanymi}

w

guzicz-kowate

_g?ówki

_(J.Okulicz

1973, s. 310; por. M. J.

Hoff-mann 2000, s. 126; 1999, s. 125 - tu

mowa o ko?cach

rozklepanych).

Zbli?one

_ozdoby

_(Ryc.

_4c)

znane _s?

z

_Orzysza",

_pow.

_piski

- dwa

egzemplarze

ornamentowa-ne

_grupami

_??obków, o ko?cach

_{pogrubionych,}

profilo-wanych,

p?asko

?ci?tych,

z

_nacinanym

_krzy?em

(M.

_J.

Hoffmann 1999, s. 114-115, tam

_wcze?niejsza

_literatura).

Wyst?powanie

opisanych

znalezisk,

ograniczone

w zasadzie do

_zasi?gu

_kultury

kurhanów

zachodnioba?-tyjskich

(M.

J. Hoffmann _2000, s. _{6, mapa}

_VI),

uzasadnia

wyra?an?

w

_{dotychczasowej}

literaturze

_opini?,

?e _s? one

specyficznym

miejscowym

wytworem

(J.Okulicz

1973,

4

Rysunek ozdoby mo?e _sugerowa?, ?e _mamy tu _raczej do _czynienia z

na-szyjnikiem ze _{specyficznie ukszta?towanymi haczykowatymi} ko?cami.

a c d e b 3cm o __ ====:::J __ o 5cm _.::::::==--===--a.c.d.f.g o 5cm

Ryc. 4. _Przedmioty ze skarbu z K ie r win, pow. Lidzbark Warmi?ski (a) izako?czenia _{naszyjników br?zowych (b); naszyjnik br?zowy} ze skarbu z Or z_ys za, _pow. Pisz _{(c); fragment br?zowego naszyjnika} z D_{? b k}a, _pow. M?awa; _{fragment br?zowego naszyjnika} z Re mbielin a,

pow. Przasnysz (e); br?zowe naszyjniki ze skarbu z _Jar o sla vsko e, _{raj. Zelenogradsk}

-niezdobiony (f) i_{zdobiony (g).}

Fig. 4. K ie r win_y, distr. Lidzbark Warmi?ski

-finds from the hoard (a) and terminais of bronze _neckrings (b); Or z_ysz, distr. Pisz

-bronze

neckring from the hoard _(c); D_{? b} ek, distr. M?awa

-fragment of abronze _{neckring (d);} Re mbielin, distr. _Przasnysz

-fragment of abronze

neckring (e); Ya ro sla vsk oe, distr. _Zelenogradsk

-ornamented (f) and _{plain (g)} bronze _neckring from the hoard.

Wg / After: C. _{Engel1935 (a),} WGaerte 1929 _{(b.c), J.} Kostrzewski 1964 _(d), A. Po_zarzycka 1974 _(e), A. _Bezzenberger 1904 _(f.g)

?l?sku

(Sobocisko,

pow. o?awski,

Ligota,

pow.

górowski),

sk?d

pochodz?

okazy

podobne

do

_omawianych,

ale

o _masywnym

_korpusie

_zdobionym

_grupami

?eberek

(J.

Kostrzewski 1970, s.

_101-102).

s. _282,

_285-286).

S?abo

_przekonuj?cy

_wydaje

_si?

nato-miast

_pogl?d,

_przytaczany za C.

_Englem,

o

_powstaniu

tej

formy

ozdoby

z

_kr?gów

_{wielocz??ciowych}

napier?-ników

_kultury

_pomorskiej

_(?.Okulicz

1970, s. 47; J. Oku-licz _1973, s.

_331),

_cho?by

ze

_wzgl?du

na

_nik??

obecno??

stosownych

wzorców na

_wskazanym

terenie, a zw?aszcza

brak ich na Sambii

_(por.

M. Kami?ska 1992, ryc. 8;

M. _J. Hoffmann 2000, s.

131-132),

_uwa?anej

za ówczes-ne centrum

_produkcji

_{metalurgicznej.}

Inny

wariant

_(Ryc.

_5c)

_reprezentuj?

_naszyjniki

o nieco

_mniejszej

_?rednicy,

_wykonane

z _pr?ta o

ko?-cach

_?cienionych,

_wygi?tych

w

_haczykowate

_zaczepy

umo?liwiaj?ce

zapinanie.

Pochodz?

z _{Gorszewic, pow.}

szamotulski,

Góry,

pow.

jaroci?ski,

Szczepanowa,

pow.

mogile?ski

i z

_nieznanej

_miejscowo?ci

w

_dawnym

po-wiecie

_sierpeckim

_(D.

Durczewski 1961, s. 62, ryc. 58;

J. Kostrzewski 1923, s. 280, przyp. 466; 1964, tabL

XXV:1).

Egzemplarz

z

_grobu

XV w _{Gorszewicach,}

zdo-biony

grupami

poczwórnych

?eberek i

_wydatnych

"ja-jowników",

z

_{haczykowatymi}

ko?cami z

_ma?ymi,

wypu-k?ymi

"guziczkami",

datowany

jest

zgodnie

z

chrono-logi?

wi?kszo?ci

zespo?ów

z _tego stanowiska na Ha C

(Z.

Pieczy?ski

1954, s. _{108, ryc.}

_9:2).

_Naszyjnik

ze

Szcze-panowa, z ornamentem _grup

_{kilkakrotnych}

_naci??

(?e-berek")

rozdzielonych

g?adkimi

przestrzeniami,

datuje

si?

na Ha D

(D.

Durczewski 1961, s.

₆₂₎

lub nieco

pó?-niej,

ze

_wzgl?du

na

_{wspó?wyst?pienie}

z

_naszyjnikiem

kab??kowatym

odmiany

zachodniej

(M.

J. Hoffmann

2000, s.

_124-125).

_Zbli?on?

_ozdob?

znaleziono w

miej-scowo?ci Ko?uda Ma?a, pow. inowroc?awski

(J.

Kostrze-wski 1923 _ryc. 394; D. Durczewski 1961, s.

_35).

Rozwa?aj?c

kwestie

_proweniencji

i datowania

naszyj-ników z

_Drohiczyna

trzeba

_zauwa?y?,

?e

_??cz?

w sobie

cechy

dwóch

_rodzajów

ozdób: cienkich,

_litych

naszyj-ników z

_odgi?tymi

ko?cami oraz ozdób

_obr?czowych,

zdobionych

ornamentem tzw.

_jajownika

-powsta?ego

w

_wyniku

umieszczenia na

_g?adkim

_pr?cie

pojedyn-czych

lub

_{zwielokrotnionych}

_poprzecznych

?eberek.

Znane z terenów Polski odlewane

_naszyjniki

br?-zowe, zdobione

_jajownikiem,

_wywodzone

s? od

dato-wanych

na _starsz?

_faz?

okresu

_{halsztackiego}

_obr?czy

ze

_zwijanej

w

_rurk?

_blachy

_br?zowej,

_znajdowanych

na terenach

_{Wielkopolski,}

?l?ska,

_Kujaw

i Pomorza

Zachodniego.

Naszyjniki

te,

_podobnie

_jak

niemal

iden-tycznie

wykonywane

naramienniki i

_bransolety,

orna-mentowane

_by?y

_grupami

?eberek

_{przedzielonych}

g?ad-kimi,

_wypuk?ymi

odcinkami

_(motyw

_jajownika),

które cz?sto

wspó?wyst?powa?y

z

_polami

_pokrytymi

_ró?nego

rodzaju

zdobieniami w

_postaci

_bogatych

_kombinacji

linii, kó?ek, rombów,

wsuwanych

k?tów

(D.

Durczewski 1961, s. 98, J. Kostrzewski 1955, s. 141; 1970, s. 101-102,

ryc.

68b-g.l;

M.

W?grzyn-Langer

1978, s.

_63).

Kolejny

wariant

_naszyjników

_zdobionych

jajowni-kiem

_obejmuje

_lite, otwarte

_obr?cze

o

_?rednicy

17-20

cm, z

_okr?g?ego

lub

_owalnego

_pr?ta, ze

_?cienionymi,

odgi?tymi

i ró?nie

_{ukszta?towanymi}

ko?cami. Ten

wa-riant zawiera równocze?nie niektóre

_ozdoby

zaliczone do

_szerzej

_ujmowanej

_kategorii

_naszyjników

z

_odgi?tymi

ko?cami - mie?ci

okazy

z

_Drohiczyna,

_D?bka

i Kierwin

W?ród

_naszyjników

_zdobionych

_jajownikiem,

wy-konywanych

z

_litego

_pr?ta

_br?zowego

o

_przekroju

okr?g?ym

lub

_{p?askowypuk?ym}

mo?na

_wyró?ni?

kilka

wariantów uformowania

_obr?czy.

5

Dwa _przedmioty ze skarbu z Wac?awowa _{maj? wprawdzie wymiary} (14

i 15,3 cm) odpowiadaj?ce "naramiennikowi" z _Drohiczyna, ale publiko-wane _{by?y jako naszyjniki (por. J.} Ko strz e w ski 1953, s. 200, ryc. 41; 1964, s. 74, tabl. XXX:3.4; D. Dur c z e w ski 1961, s. 64, 65, ryc. 62:3.4).

Poza nimi z ozdób _{zachowa?y si?} dwie _bransolety

-jedna uformowana

i zdobiona _{podobnie jak "naszyjniki", druga} ornamentowana _g?stymi,

do?? _{g??bokimi naci?ciami.} 22 _bransolety zdobione ?eberkami

(jajowni-kiem) i_{naci?ciami pochodz?} równie? z _datowanego na Ha D skarbu

od-krytego w 1968 roku na terenie _grodziska wWicinie, pow. ?arski. Licz?cy

blisko 40 _{przedmiotów depozyt} zawiera? równie? _naszyjnik z

guzikowa-tymi ko?cami i _{zapink? typu "certoskiego" (M.} Ko? o dzie_jski 1971,

s. 102-103, ryc. 6; 1974, s. 80; por. M. Ged l 2004a, s. _109-110).

Pierwszy

wariant to bardzo _uproszczona

_posta?

bo-gato

zdobionych

naszyjników

z

_blachy

_zwijanej

w

_rurk?.

Lite, koliste

_obr?cze

_maj?

_?rednic?

ok. 20 cm.

_S?

niemal

zamkni?te

- ich

prosto

?ci?te

ko?ce

_stykaj?

_si?,

lub otwarte - wówczas ko?ce

s?

zaokr?glone

i nieco

oddalo-ne.

_Okr?g?y

_pr?t o

_?rednicy

0,6-0,9 cm

_zdobi?

_poj

e

_dyn

-cze ?eberka.

_Naszyjniki

takie

_wyst?puj?

na obszarze

pokrywaj?cym

si?

z

_zasi?giem

ich

_{pierwowzorów,}

kon-centruj?c

si?

we

_wschodniej

_{Wielkopolsce.}

Znane z

li-teraturyegzemplarze

z

_miejscowo?ci

Bronczyn/Bro?-czyn, pow. sieradzki, Jaroszewo, pow. ?ni?ski,

Poma-rzanki, pow.

w?growiecki,

i

Wac?awów',

pow.

s?upecki

(Ryc.

5a)

datowane _s? na Ha D6

_(D.

Durczewski 1961,

s. 26-27, ryc. 19,s. 64-65, ryc. 62, s. 70-71, ryc. 72,s. 74, ryc. 85, s. 98; J. Kostrzewski 1964, s. 27-28, tabL V:5;

A. Mirek 1992, s.

34).

Podobnie

_nale?y

datowa?

znajdu-j?cy

si?

w zbiorach _PMA,

_dotychczas

_{niepublikowany,}

naszyjnik

z

_Mulnicy,

_pow. cz?uchowski

(PMA/III/1554),

z _prosto

_?ci?tymi,

_stykaj?cymi

_si?

_ko?cami, bliski oka-zom z Pomarzanek i

_Bronczyna

_(Ryc.

5b).

Znaleziska

litych,

?eberkowanych

naszyjników

wyst?pi?y

tak?e na

6

Jako typ przej?ciowy od _{pustych, zamkni?tych naszyjników,} wskazywa-ny jest lity naszyjnik z _{Chrzypska, pow. mi?dzychodzki, datowany} ze

wzgl?du na _{sw? charakterystyk?} i _{wspó?wyst?puj?ce} z nim znaleziska

jeszcze na Ha C _O. Kostrzewski 1955, s. 141; D. Durczewski

1961, s. _{98). Cechy po?rednie} ma tak?e _naszyjnik z Miros?awie, pow.

mo-gile?ski (zachowany fragmentarycznie), wykonany ze _zwini?tej w _rurk?,

cienkiej blachy br?zowej, ale _{zdobiony poprzecznymi, pojedynczymi}

?e-berkami. Z _uwagi na do?? _{wydatne wypuk?o?ci} ornamentu _uznany zosta?

za _{form? wyj?ciow?} do _naszyjników w kszta?cie _korony i w rezultacie

datowany jest na _schy?ek Ha D i_pocz?tek okresu _{late?skiego (D.} Du

r-czewski 1961, s. 73, 98).

7

W_{przypadku tego naszyjnika} nie ma _{pewno?ci, czy by? zdobiony}

?eber-kami, czy p?ytkimi naci?ciami (por. D. Du rc z e w ski 1961 s. 62, 98). 35

o

\

d

Ryc. 5. _{Naszyjniki br?zowe} zdobione _jajownikiem

-Wa c?a wów, pow. S?upca (a), Muln ica, pow. Cz?uchów (b),

mie_js c o wo?? n ie z na na, _{pow. Sierp} c _{(c); naszyjnik ?elazny} z _guzkami na _odgi?tych ko?cach - D

? br o wo, _{pow. Kartuzy} (d). Fig. 5. Bronze _neckring with an ovolo _design

-Wa c?a wów, distr. _S?upca (a), Muln ica, distr. Cz?uchów (b), u nkn o w n si te in distr. _Sierp c _(c); iron _neckring with knobs on _outcurving terminals - D

? br o wo, distr. _Kartuzy (d). Rys. / Drawn _by A. _{Potoczny (a, b), wg} / after J. Kostrzewski 1964 (c), G. Ossowski 1879 (d)

oraz

_jeden

z

_naszyjników

z

_{Jaroslavskoe.}

Ko?ce

naszyjni-ków z

_Drohiczyna

i Kierwin

_maj?

zwie?czenia w

_postaci

wyodr?bnionych

guzków.

Egzemplarze

z

_D?bka

i

Jaro-slavskoe zako?czone _s?

_lejkowatymi

_{pogrubieniami.}

to

_obr?cze

zdobione

_pojedynczymi

?eberkami z

moty-wem

_jajownika,

z ko?cami w

_postaci

ró?nie

ukszta?to-wanych

guzków.

W

_drugiej

_grupie

_znalaz?y

_si?

_trzy

_naszyjniki

_(jeden

z

_D?bka

i dwa z

_{Jaroslavskoe)}

z ko?cami znacznie

od-dalonymi,

rozszerzonymi

lejkowato

i

_korpusem

zdo-bionym

?eberkami lub ??obkami oraz

_(pozosta?e

_okazy

z

Jaroslavskoe)

_pozbawione

ornamentu. Pozosta?e

_br?zowe

_naszyjniki

z

_odgi?tymi

ko?cami

s?

g?adkie

lub zdobione

p?ytkimi

??obkami. Ich ko?ce,

silnie

_profilowane

lub

_lejkowato

rozszerzone i

sp?asz-czone

_{piecz?tkowato,}

czasem zdobi _motyw

_krzy?a.

Zestawienie cech

_wszystkich

_{analizowanych}

tu

na-szyjników

z

_odgi?tymi

ko?cami

_pozwala

na

_uj?cie

ich

w _trzy zasadnicze _grupy

_(Tab.

_1).

Okaz z Pistek mo?na _zapewne

_zaliczy?

do

_jednej

z dwóch

_wy?ej

_wymienionych

_grup.

Trzeci?

grup?

reprezentuj?

egzemplarze

zdobione ??obkami lub

_g?adkie,

zako?czone

_{profilowanymi}

g?ów-kami,

ukszta?towanymi

lejkowato

lub

_piecz?tko

wato,

zdobionymi

naci?ciami

w kszta?cie

_krzy?a.

_Wyst?pi?y

Pierwsz?

grup?, w ca?o?ci

_{odpowiadaj?c?}

trzeciemu

wariantowi

_naszyjników

_zdobionych

_jajownikiem,

two-rz? cztery

okazy

-po dwa z Kierwin i z

_Drohiczyna.

_S?

Ornament

Inne

_przedmioty

w

_zespole

Liczba

obr?cz

zako?czenia

Miejscowo??

lejko- profilo- zdobienie

z

guz-karni ?eberka ??obki

wate wane _krzy?em

naramienniki z niezdobio-nego pr?ta br?zowego Drohiczyn, pow. Siemiatycze 2

bransolety spiralne

ta?mowate, szpila z

tar-czowat? spiraln? g?ówk?, paciorki z _niebieskiego

szk?a z_bia?ymi wk?adkami

Kierwiny. pow. Lidzbark Warmi?ski

(Kerwienen, Kr. _Heilsberg)

2

D?bek, pow. M?awa

naszyjniki z _zawiaskowym

zapi?ciem i_{ko?nierzowate,}

bransolety spiralne

ta?mowate, bransoleta

ta?mowata _typu

pomor-skiego Jaroslavskoe (Aroslavskoe), raj.

Zelenogradsk (Schlakalken, Kr. Fischhausen)

14

naszyjniki ze _zw??aj?cymi

si? ko?cami, bransolety

5

Sovetsk, raj. loco (Tilsit, Kr. loco)

spiralne ta?mowate,

---naramiennik _spiralny ta?mowaty, szpile z

tar-czowat? spiraln? g?ówk?

bransolety spiralne

ta?mowate, szpila Orzysz, pow. Pisz

(Arys-See, Kr. _{Johannisburg)} z _{tarczowat? spiraln?}

g?ówk?

Rembielin, pow. Przasnysz

Pistki, pow. E?k

(Pistken Kr. _Lyck)

bransoleta _spiralna

ta?mowata Tabela 1. Zestawienie cech _{naszyjników br?zowych} z _odgi?tymi ko?cami. _Pogrubionym drukiem _{wyró?niono kategorie} ozdób

powtarzaj?ce si? w_zespo?ach

Table 1. _Neckrings with _outcurving terminals -list of traits. In bold: _categories of ornaments _recurring in _assemblages

w

_depozytach

z

_Orzysza"

i

_{prawdopodobnie}

Sovetska.

Do

_tej

_grupy

_nale?y

te?

_naszyjnik

z

_cmentarzyska

w

Rem-bielinie.

wczesno?elaznych

zespo?ach

kultury

?u?yckiej,

jak

i na

stanowiskach

_kultury

_pomorskiej

z _{Pomorza, pocz?wszy}

od

_fazy

_{wielkowiejskiej}

_(J.

Kostrzewski 1966, s. _78;

M. Gedl 1991, s.

_86-87),

_znanych

tak?e na terenach

ba?tyjskich

(M.

J. Hoffmann 2000, s.

_151-152).

O

upodo-baniu do _tego

_rodzaju

zdobie? w ?rodowisku

_kultury

pomorskiej

mo?e równie?

_?wiadczy?

umieszczenie kilku

takich

_guzków

_(g?ówek)

na

_br?zowym

_naszyjniku

zdo-bionym

jajownikiem,

na?o?onym

na

_szyjk?

_popielnicy

twarzowej

z Ostró?ek, _pow.

_gda?ski

(Ostroschken,

Kr.

Karthaus; Amtl. Ber. 1907, s. 23, ryc. 15; W. La Baume

1963, s. _101, tabl.

_16:702),

a tak?e

_osadzonych

na _pustym,

Naszyjniki

pierwszej

grupy zarówno zdobieniem

pr?ta,

jak

i kszta?tem _zako?cze?,

_wyra?nie

_nawi?zuj?

do

_wyrobów

_pochodz?cych

z

_zespo?ów

_kultury

?u?y-ckiej

i

_kultury

_pomorskiej

z

_m?odszego

okresu

halszta-ckiego

(HaD)

i

_pocz?tków

okresu

_late?skiego

_(LT

_A).

Motyw

jajownika

wyst?puje

na wielu

_typach

ozdób

obr?czowych

o

_chronologii

_{halsztackiej.}

Rozmaicie

uformowane

_guzki

_(równie?

_takie,

_jak

na

_naszyjnikach

z

_Drohiczyna

i

_Kierwin)

_s?

_powszechnie

_spotykanym

zwie?czeniem

_szpil

halsztackich, zw?aszcza

_tych

z

?a-b?dzi?

szyjk?,

licznie

_{reprezentowanych}

zarówno we 8Por. uwagi w _{poprzednim przypisie.}

?eberkowanym

okazie z

_grobu

_skrzynkowego

_(?)

z

Wis-kitna, pow.

bydgoski

(W.

??ga

1930, s. 192-193, tabl.

XXVI:4).

Sto?kowate

_guzki

_znalaz?y

_si?

równie? na

odgi?tych

ko?cach

_?elaznych

_naszyjników

(prawdopo-dobnie

_tordowanych)

z

_grobów

_skrzynkowych

z

popiel-nicami

_twarzowymi

z

_D?browa,

_pow. kartuski

_(Ryc.

_Sd),

i _{Go?cieradza, pow.}

_bydgoski

_(G.

Ossowski 1879, s. _58,

69, 88-89, tabl. VI: 1.2,

XXI:7),

oraz z

_cmentarzyska

o

po-morsko-ba?tyjskim

charakterze w

_Mini?tach,

_pow.

sztum-ski,

_gdzie

_naszyjnikowi

_towarzyszy?a

?elazna otwarta

bransoletka halsztacka zako?czona kulkami

_(L.

_J. ?uka 1966, s. 265, tabl. LXI:la.b; por. A. ?órawska 2000,

s. 44-46,

70).

Ozdoby

te

_wydaj?

_si?

_by?

blisko

spokrew-nione z

_?elaznym,

_tordowanym

_naszyjnikiem

z

haczyko-watymi

ko?cami

_zwie?czonymi

_guzkami

z

_grobu

XXXV

z Gorszewic

_(Z.

_Pieczy?ski

1954, s. _{117, ryc.}

_24).

_Guzki,

podobne

do

_tych

ze

_szpil

i

_{naszyjników,}

umieszczano na

odgi?tych

nó?kach

_(a

w

_pewnych

_przypadkach

równie?

na

_g?ówkach)

_{pó?nohalsztackich}

_zapinek

_b?d?cych

impor-tami lub

_lokalnymi

na?ladownictwami

_zapinek

z

_ozdobn?

nó?k?,

zwanych

dawniej

certoskimi.

_Zapinki

te,

znajdo-wane zarówno na obszarach

_kultury

_pomorskiej

z

Pomo-rza,

_jak

i w

_zespo?ach

_kultury

_?u?yckiej,

_grobów

kloszo-wych

i

_pomorskiej

z

_{Wielkopolski,}

?l?ska

i z Polski

?rodkowej,

datowane _s? na Ha

_{D3 (Z.}

Wo?niak 1995 _ryc.

1, 4a-c.f; M. Ged12004a, s.

_105-118).

o 3cm

--====--Ryc. 6. Gor s z e wice, pow. Szamotu?y. Fragmenty bransolety br?zowej z_grobu XXVIII.

Fig. 6. Go rs z e wic e, distr. _{Szamotu?y. Fragments} of abronze bracelet from _grave XXVIII.

Wg / After Z. _Pieczy?ski 1954

wczesnych

zabytków

obr?czowych

o

_proweniencji

cel-tyckiej

(por.

fragment

bransolety

z Rembielina - A.

Wa-lu? 1992, s. 91, ryc.

3e).

Wzór

krzy?a

bardzo

popularny

w okresie

_wp?ywów

_rzymskich",

zw?aszcza na terenach

wschodnioba?tyckich

(por.

?. Okulicz 1970, s.

_47),

mo?e

wskazywa?

na

_m?odsz?

_metryk?

tak

_zdobionych

przed-miotów

_zOrzysza,

Rembielina i Sovetska. Trzeba

_jednak

zaznaczy?,

?e

_pozosta?e

sk?adniki

_depozytów

_zOrzysza

i Sovetska

_wskazuj?

_raczej

na halsztacki odcinek II

_fazy

osadnictwa _{wg M. J.} Hoffmanna

_(1999,

s. 114-115,

157).

S?

to te same

_rodzaje

ozdób, co znane ze skarbów z

Kier-win i _Jaro slavsko e. _Jest to

_wi?c

_wskazówka,

_by

równie?

naszyjniki

z

_tych

znalezisk datowa?

_{analogicznie",}

zw?a-szcza ?e zarówno ornamentowanie

_obr?czy

_grupami

??obków,

_jak

i

_profilowanie

_g?ówek,

mie?ci

_si?

w

kano-nach zdobnictwa

_{halsztackiego.}

Natomiast z

_uwagi

na

Okazy

drugiej

grupy

nale?y

najpewniej

umieszcza?

w _{tym samym}

_przedziale

_{chronologicznym,}

co

naszyj-niki

_pierwszej

_grupy.

_Zabytki

_{wspó?wyst?puj?ce}

z nimi w skarbach z

_Jaroslavskoe

i _Pistek, w _tym

_powtarzaj?ce

si?

bransolety

ta?mowate i

_szpile

z _tarczowat?,

_spiraln?

g?ówk?,

potwierdzaj?

takie datowanie. Rozszerzone

ko?ce

_naszyjników

_{stylistycznie}

s?abo

_nawi?zuj?

do

celtyckich

ozdób z

_fazy

LT B

_(na

które nies?usznie

po-wo?ywano

si?

w analizie bransolet z

_{Rembielina"),}

nato-miast

_identycznie,

_lejkowato

_{wyprofilowane}

ko?ce ma

np. bransoleta

(Ryc.

6)

z

_grobu

XXVIII z

_{halsztackiego}

cmentarzyska

w Gorszewicach

_(Z.

_Pieczy?ski

_1954,

s. _{114, ryc.}

_18:1).

Brak

_{bezpo?rednich}

_zwi?zków

oma-wianych

tu

_naszyjników

o

_pogrubionych

ko?cach z

za-bytkami

o

_chronologii

_late?skiej

_wskazuje

_raczej

na

lo-kaln?

mod?,

powsta??

w

_wyniku

kontaktów ze

?rodo-wiskiem _halsztackim, ni?

_pó?niejsz?

_metryk?

tak

ufor-mowanych

okazów.

9

Za _{zabytki reprezentuj?ce "styl} late?ski", poza jednoznacznie

okre?lo-nymi chronologicznie zapinkami (Z. Wo?niak 1995, s. _206), uznano

równie? karbowane _{naci?ciami bransolety} ze _{stykaj?cymi si?,}

niepogru-bionymiko?cami(A. P_ozarzycka -Ur ba?ska 1978,s. 160; A.

Wa-lu ? 1992, s. _{90). Bransolety} te _{ró?ni? si? szczegó?ami} od _wskazywanych

jako analogie i _datowanych na _faz? LT B materia?ów _{celtyckich (por.}

J. Filip 1956, tabl. XXX:II-13). Znacznie im bli?sze _s? natomiast oka-zy z _zespo?ów o _{chronologii schy?kowohalsztackiej (por.} J. F ili_P 1956,

s. 127, tabl. XII:9, XIII:1.2; równie? _materia?y s?owe?skie, np. J. Du la r

2003, tabl. 14 i _{nn.). Ozdoby podobne} do rembieli?skich _{znajdowa?y si?}

tak?e w?ród, _znanych mi z _autopsji, bransolet z _{Wiciny (por. przyp. 4).}

Podobnie nacinanie _{korpusu jednej} z bransolet z Wac?awowa _O. Kos

-tr ze w ski 1964, tab l. _{XXX:1), znalezionej} wraz z _naszyjnikami i bran-soletami _zdobionymi ?eberkami, zbli?a _j? do okazów z Rembielina.

Naszyjniki

trzeciej

grupy

??czy

brak

?eberkowego

ornamentu

_(jajownika)

i obecno?? wzoru

_krzy?a

na

zako?czeniach ozdób. Niedostatek

_danych

uniemo?li-wia

_dalsz?

_analiz?

_zabytków

z Sovetska. Kszta?t

_g?ówek

naszyjników

z

_Orzysza

i Rembielina

_jest

_ró?ny.

W

pier-wszym

przypadku

mo?na mówi? o

_wzbogaceniu

profi-lowania

_lejkowato

_{rozszerzonych}

zako?cze? lub o

roz-wini?ciu

ornamentyki

znanej

z

_licznych

równie? na

terenach

_ba?tyjskich

_{wczesno?elaznych}

_szpil

z

?eber-kowanymi

g?ówkami

(M.

J. Hoffmann 2000, s.

148-149).

W

_drugim

widoczne

_jest

_podobie?stwo

do

_stylistyki

10

Szpila br?zowa znaleziona w _{Babi?tach, pow. mr?gowski (Babienten,} Kr. _Sensburg), z _{g?ówk? podobn?} do zako?cze? _{naszyjnika zOrzysza}

i równie? _{naznaczon? rytym krzy?em,} datowana _{jest dopiero} na okres

wp?ywów rzymskich (W Gaerte 1929, _{ryc. 171g;} J. Okulicz 1973,

s. 393, ryc. 184).

11

Umieszczenie skarbu z _Jaroslavskoe w _nasypie kurhanu _typu III,

da-towanego na II _{faz? wg} M. J. Hof fm a nn a _(2000, s. _41), nie _przes?dza o z?o?eniu _go do ziemi w _m?odszym odcinku _{tej fazy.} Datowanie

przed-miotów _stanowi?cych inwentarz _depozytu mo?e natomiast _sugerowa?, ?e _kopiec zosta? _usypany w _{starszej cz??ci} II _fazy, a _wi?c nie _pó?niej ni? w okresie LT A _(por. M. J. Hoffmann 2000, s. _127-128).

dza?

_sugestie

o ich

_lokalnej

_produkcji.

_Wewn?trzne

zró?nicowanie

_zabytków

sk?ania

_jednak

do przypusz-cze?, ?e

_powstawa?y

w

_ró?nych,

_{rozwijaj?cych}

_si?

wów-czas o?rodkach

_{metalurgicznych}

12

(A.

Walu? 1982,

s. _243-247; M. _J. Hoffmann _2000, s.

_176-177).

Z

dru-giej

strony,

podobie?stwo

inwentarzy

kilku

_opisanych

tu

_zespo?ów,

w

których

wyst?pi?y,

wskazuje

na

_jedno

centrum ich

_dystrybucji.

obecno?? na stanowisku w Rembielinie

_wyrobów

o

pro-weniencji

celtyckiej,

??czonych

z LT B

_(A.

Pozarzycka--Urba?ska

1978, s. _160; A. Walu? _1992, s. _90; Z. Wo?niak 1995, s.

_206),

nieco

_pó?niejsze

datowanie

pochodz?ce-go

st?d

naszyjnika

wydaje

si?

uzasadnione.

_Ryte

na

g?ówkach

krzy?e

(motyw

znany i stosowany równie?

w okresie

halsztackim)

nie

by?yby

_wi?c,

podobnie

jak

odgi?te

i

_lejkowato

rozszerzone lub silnie

_profilowane

ko?ce,

wyznacznikiem

chronologicznym,

lecz

przeja-wem

_pewnych

_upodoba?

_{estetycznych,}

a mo?e równie?,

kontynuowanych

w

_pó?niejszym

_okresie, zachowa?

rytualnych.

Znaleziska

_naszyjników

i

_innych

_kategorii

ozdób

obr?czowych

s? na obszarach

_kultury

kurhanów

zachod-nioba?tyjskich

wyra?nie

mniej

liczne ni? na

_o?ciennych

(por.

W

_Blajer

2001, mapy 61 i

69),

ponadto

z

_analizy

M. J. Hoffmanna

_(2000,

s.

_121-140)

_wynika

znaczna

dysproporcja

pomi?dzy

pojedynczymi

odkryciami

tego

rodzaju

przedmiotów

w

_grobach

i na osadach a

liczeb-no?ci?

depozytów

zawieraj?cych

nawet _po

_{kilkadziesi?t}

okazów

_jednego

_typu. Mo?na

_wi?c

_s?dzi?,

?e

_ozdoby

te

produkowano

raczej

w celach

_handlowych

13 ni? do

w?as-nego

u?ytku.

Zastanawiaj?ce

jest

jednak

przy tym

wska-zywane

ju?

ograniczenie

wyst?powania

naszyjników

z

_odgi?tymi

ko?cami do

_strefy

_{bezpo?rednich}

oddzia-?ywa?

kultury

kurhanów

_{zachodnioba?tyjskich,}

bowiem

pó?nocnomazowieckie

stanowiska w

_D?bku

i Rembie-linie" równie?

_znajduj?

_si?

na

_granicy

_zasi?gu

teryto-rialnego

tej

kultury

(J.Okulicz

1973, s. 250, ryc.

99).

Okolice

_Drohiczyna

_pozostawa?y,

_jak

_si?

_dotychczas

wydawa?o,

poza

osadnicz?

infiltracj?

ba?tyjsk?

(T.

W?-Ostatecznie

_wi?c,

_spo?ród

_{analizowanych}

tu _ozdób,

jedynie

egzemplarz

z Rembielina mo?e

_by?

do??

pew-nym

przyk?adem

ci?g?o?ci

u?ywania

naszyjników

z

od-gi?tymi

ko?cami równie? _po okresie

_wp?ywów

halsz-tackich.

Podsumowuj?c

powy?sze

rozwa?ania mo?na

stwier-dzi?, ?e

_br?zowe

_naszyjniki

z

_odgi?tymi

ko?cami znane z obszarów

_{pó?nocno-wschodniej}

_Polski, Sambii i

_Niziny

Pruskiej

s?

niejednorodn?,

cho?,

jak

si?

wydaje,

do??

zwart?

chronologicznie

grup?

zbytków.

Zasadniczy

czas

produkowania

i

_u?ytkowania

_tych

ozdób

_zamyka

_si?

zapewne w

_przedziale

_obejmuj?cym

_m?odszy

odcinek

okresu

_{halsztackiego}

_(Ha

_D)

i

_pocz?tek

okresu

late?-skiego

(LT

A).

Nie ma

_{bezpo?rednich}

dowodów

_(poza

odbiegaj?cym

typologicznie

od

_podstawowego

zestawu

okazem z

_Rembielina)

na

_prze?ywanie

_si?

analizowa-nych

naszyjników

w

_g??b

okresu

_late?skiego,

chocia?

oczywi?cie

nie mo?na

_wykluczy?

_pewnego

_opó?nienia

ich

_depozycji

w stosunku do momentu

_wytworzenia.

Na terenie Polski

_pojawiaj?

_si?

na obszarach

zajmo-wanych

przez tworz?ce

si?

we

_wczesnej

_epoce ?elaza

spo?eczno?ci

kultury

kurhanów

_{zachodnioba?tyjskich,}

które

_kszta?tuj?c

swoiste _wzory kulturowe nie

_tylko

czerpi?

z

_tradycji

_miejscowego

_pod?o?a

_lokalnych

_grup

kultury

?u?yckiej,

ale równie?,

_pozostaj?c

w bliskich

kontaktach z

_o?ciennymi

_terenami, w

_pe?ni

_korzystaj?

z ich do?wiadcze?

_(por.

_J.

_D?browski

_1997, s.

_154).

Wy-ra?ne

_nawi?zania

_ornamentyki

_wyrobów

_br?zowych

do

tradycji

zdobnictwa

_ch?tnie

_stosowanego zarówno

w kulturze

_?u?yckiej,

_jak

iwkulturze

_pomorskiej,

umiesz-czaj?

tego typu

ozdoby

w strefie

wp?ywów

p?yn?cych

z zachodu i

_po?udnia.

W

_wyniku

_tych

_oddzia?ywa?,

do-datkowo

_wzmocnionych

_nap?ywem,

_by?

mo?e

bezpo-?rednim, na obszar

_Pó?wyspu

_Sambijskiego

przedmio-tówo

_proweniencji

_halsztackiej

_(M.

Ged11992, s. 23-29; 2004b, s.

211-215),

na

_omawianym

obszarze

powstawa-?y

i

_by?y

_u?ytkowane

liczne _wytwory o

ponadregional-nych

cechach, ale równocze?nie naznaczone

_miejscow?

specyfik?,

12

Kwestii _pochodzenia i _{miejsca wytwarzania} nie _rozstrzyga równie?

znajomo?? sk?adu _chemicznego metalu, z _{którego wykonano naszyjnik} z _{Drohiczyna (Cu} 86,00%, Sn 7,50%, Sb 0,17%, As 0,18%, Pb 5,00%, Fe

0,65%, Zn 0,21 %, Co, Ag, An, Ni, Mn, Cr, Al

-?ladowo. _Analiz?

wyko-nano w _Centralnym Laboratorium _ówczesnego IHKM w Warszawie w 1991 roku; nr _analizy CL _{9471). Wyj?tkowo wysoki} udzia? o?owiu

i_{podwy?szony cynku} i?elaza _wyst?puje tak?e w_{innych wyrobach} z

oma-wianego terenu _(A. Wal u ? 1992, s. _20-21). Taki sk?ad metalu _jest

charakterystyczny dla surowca _{pochodzenia po?udniowoeuropejskiego}

O. D_{? b} ro w ski 1982, s. 238-239 ₎ i_spotykany wokresie halsztackim,

a_wcze?niej równie? na obszarach _{pozaba?tyjskich,} w_przedmiotach

spro-wadzanych z_{po?udnia, jak} i_{zapewne wytwarzanych} na _miejscu z

impor-towanych sk?adników _(por. równie? _{uwagi dotycz?ce wyrobów} z _epoki

br?zu

-J. D_{? b}r o w ski 1997, s. _121-124). Wsk?adzie metalu, z które-go wyprodukowano jeden z _{naszyjników zdobionych jajownikiem} ze

skarbu z Wac?awowa _{(CL 9467-9474)} stwierdzono _podwy?szon?

za-warto?? o?owiu _(2,00%) i _{cynku (0,15%).} W_{pozosta?ych przedmiotach} z _zespo?u udzia? _{tych pierwiastków jest ró?ny} i_{wyra?nie ni?szy. Spo?ród}

obecnych w _{depozycie analizowanych} sztabek surowca _jedna to _br?z o_niskiej zawarto?ci _{cyny (6,00%),} dwie to _cyna z _domieszk? o?owiu

a_jedna to o?ów z _{domieszk? cyny.}

11

Dominacja ozdób _obr?czowych w skarbach z _{wczesnej epoki}

?ela-za sk?ania, zgodnie z _pogl?dami wielu _badaczy, do uznania

przynaj-mniej cz??ci z nich za _{pieni?dz przedmiotowy (por.} W Bla_jer 1992,

s. 104; 2001, s. _165).

14

Kwesti? nadal _{otwart? pozostaje} ustalenie _{przynale?no?ci kulturowej,}

a w?a?ciwie okre?lenie znaczenia _{ró?nych czynników kulturowych}

kszta?tuj?cych obraz stanowiska _(osady i _{cmentarzyska)} w Rembielinie

-pocz?tkowo przypisywanego kulturze kurhanów _{zachodnioba?tyjskich,}

a obecnie kulturze _{grobów kloszowych (por.} A. Wal u ? 1992, s. 91,

przyp. 3, s. _94).

W

_przypadku

_naszyjników

z

_odgi?tymi

ko?cami

trudno wskaza?

_miejsca

ich

_wytwarzania.

Znaczna

liczba takich

_{przedmiotów,}

_pochodz?cych

z dwóch

skarbów z terenów _grupy

_sambijskiej,

_zdaje

_si?