Ochrona prawna w UE
Trybunał Sprawiedliwości UE
Zapewnienie jednolitej wykładni i spójnego stosowania prawa UE we wszystkich państwach członkowskich. Art. 19 TUE.
Trybunał Sprawiedliwości rozstrzyga spory między państwami członkowskimi, instytucjami UE, osobami prawnymi i fizycznymi.
W skład trybunału wchodzą sędziowie ze wszystkich krajów UE.
Składa się z 2 organów sądowych:
Trybunał Sprawiedliwości: po jednym sędzi z każdego kraju UE i 11 rzeczników generalnych
Sądu: 46 sędziów. W 2019 r. ich liczba zwiększy się do 56 (po dwóch sędziów z każdego kraju UE).
W każdym z organów sądowych sędziowie wybierają spośród siebie prezesa na odnawialny okres trzech lat.
Siedziba: Luksemburg
Trybunał Sprawiedliwości - skład
Sędziowie i rzecznicy generalni są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po konsultacji z komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie, czy kandydaci są odpowiedni do pełnienia danej funkcji. Mandat jest sześcioletni i odnawialny.
Są oni wybierani spośród osobistości o niekwestionowanej niezależności i mających
wymagane w ich państwach kwalifikacje do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych, lub są prawnikami o uznanych kompetencjach.
Rzecznicy generalni wspomagają Trybunał. Ich zadaniem jest przedstawianie, w sposób całkowicie bezstronny i niezależny, opinii prawnej, określanej jako „opinia rzecznika generalnego" w sprawach, które zostaną im przydzielone.
Sekretarz pełni rolę sekretarza generalnego instytucji, kierując jej administracją z upoważnienia prezesa Trybunału.
Trybunał może obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby (piętnastu
sędziów) albo w izbach złożonych z pięciu lub trzech sędziów. Trybunał obraduje w
pełnym składzie w przypadkach określonych w Statucie Trybunału (w szczególności kiedy
ma za zadanie zdymisjonować rzecznika praw obywatelskich lub orzec o dymisji członka
Komisji, który naruszył ciążące na nim zobowiązania) oraz jeśli Trybunał uzna, że wniesiona
sprawa ma wyjątkowe znaczenie.
Trybunał Sprawiedliwości - organizacja
Sposób i zasady funkcjonowania TSUE określają Statut oraz Regulamin
postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości oraz Regulamin postępowania przed Sądem ds. Służby Publicznej.
Zgodnie z art. 19 ust. 1 Traktatu Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (sensu largo) obejmuje:
Trybunał Sprawiedliwości (sensu stricte),
Sąd,
sądy wyspecjalizowane (zwane także izbami wyspecjalizowanymi).
W latach 2005–2016 istniał jeden sąd wyspecjalizowany, Sąd do spraw Służby
Publicznej, który orzekał w sprawie sporów między Unią a jej pracownikami.
Trybunał Sprawiedliwości - postępowania
Skargi bezpośrednie:
Skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego (wnoszone przez KE – art. 258 TFUE, wnoszone przez państwo członkowskie – art. 259 TFUE, kara finansowa przy niezastosowaniu się do wyroku– art. 260 TFUE).
Skargi o stwierdzenie nieważności (art. 263-264 TFUE)
skargi o zaniechanie wniesione przeciwko instytucjom Unii Europejskiej (art. 266 TFUE) Skargi pośrednie:
Odesłania prejudycjalne - sprawa ważności wniesiona do sądu krajowego (art. 267 TFUE)
Właściwość sądu drugiej instancji:
Odwołania od wyroków i postanowień Sądu (odwołania muszą ograniczać się do kwestii
prawnych. Odwołanie nie ma skutku zawieszającego. Jeżeli odwołanie zostanie uznane
za dopuszczalne i uzasadnione, TS uchyla orzeczenie Sądu i sam rozstrzyga sprawę lub
zwraca sprawę Sądowi do ponownego rozpoznania).
Sąd - skład
Sędziowie mianowani są za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po zasięgnięciu opinii komitetu, którego zadaniem jest
opiniowanie kandydatów do wykonywania funkcji sędziego. Ich kadencja trwa sześć lat i jest odnawialna. Sędziowie wybierają spośród siebie na okres trzech lat prezesa. Mianują także sekretarza na sześcioletnią kadencję.
Sprawy zawisłe przed Sądem są rozpoznawane przez:
izby złożone z pięciu lub trzech sędziów,
w niektórych przypadkach w składzie jednego sędziego.
wielkiej izby (piętnastu sędziów), jeżeli uzasadnia to stopień zawiłości prawnej lub waga sprawy.
W przeciwieństwie do Trybunału Sprawiedliwości w Sądzie nie ma stałych
rzeczników generalnych. Rolę tę może w wyjątkowych przypadkach pełnić
jeden z sędziów.
Sąd - postępowania
Sędziowie mianowani są za wspólnym porozumieniem przez rządy państw
członkowskich, po zasięgnięciu opinii komitetu, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania funkcji sędziego. Ich kadencja trwa sześć lat i jest
odnawialna. Sędziowie wybierają spośród siebie na okres trzech lat prezesa. Mianują także sekretarza na sześcioletnią kadencję.
Sprawy zawisłe przed Sądem są rozpoznawane przez:
izby złożone z pięciu lub trzech sędziów,
w niektórych przypadkach w składzie jednego sędziego.
wielkiej izby (piętnastu sędziów), jeżeli uzasadnia to stopień zawiłości prawnej lub waga sprawy.
W przeciwieństwie do Trybunału Sprawiedliwości w Sądzie nie ma stałych rzeczników generalnych. Rolę tę może w wyjątkowych przypadkach pełnić jeden z sędziów.
Art. 256 TFUE - Sąd jest właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji skarg
określonych w artykułach 263, 265, 268 - skargi od osób fizycznych i prawnych, 270
(skargi pracownicze) i 272 (klauzule arbitrażowe).
Rodzaje postępowań przed TSUE
1. POSTĘPOWANIA SPORNE
Skarga przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom (art.
258, 259 TFUE)
Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawnego Unii (art. 263 TFUE) *incydentalna kontrola aktów o zasięgu ogólnym (art. 277 TFUE) zarzut os. fizycznych i prawnych niezgodności z prawem przy okazji postępowania przed TSUE w sprawie niezgodności decyzji wydanej na jego podstawie
Skarga na bezczynność Unii (art. 265 TFUE)
Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii (art. 268, 340 TFUE) 2. POSTĘPOWANIA NIESPORNE
Postępowanie prejudycjalne (art. 267 TFUE)
Postępowanie w sprawie opinii o zgodności przewidywanej umowy międzynarodowej
z Traktatami (art. 218 TFUE)
Skarga przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom - 258
Podstawą wszczęcia postępowania jest uchybienie przez państwo członkowskie jednemu z zobowiązań ciążących na mocy traktatów (TUE, TFUE). Przez pojęcie to należy rozumieć także zasady ogólne prawa unijnego, KPP, a także aktach prawa wtórnego (wydanego na podstawie traktatów).
Podmiotem, przeciwko któremu może zostać wszczęte postępowanie, jest wyłącznie państwo członkowskie (w niektórych przypadkach także przedsiębiorstwa publiczne).
Forma naruszenia jest różna – np.: brak wykonania orzeczenia TS stwierdzającego naruszenie prawa UE, utrzymywanie krajowych przepisów niezgodnych z prawem UE, brak odpowiedniej zmiany przepisów krajowych, brak implementacji przepisów
unijnych, brak stosowania przepisów rozporządzeń, które powinny byś stosowane bezpośrednio.
Jedynie Komisja jest uprawniona do zainicjowania postępowania na podstawie art. 258.
Komisja może jednak uzyskać informacje z wniosków kierowanych do niej przez
podmioty prywatne (brak konieczności udowodnienia interesu prawnego).
Skarga przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom
1. Powzięcie podejrzenia przez Komisję co do uchybienia zobowiązaniom / wniesienie skargi przez inne państwo członkowskie
2. Komisja rozpoczyna nieformalne kontakty z państwem członkowskim. Następnie w Komisja może wystosować do państwa wezwanie do usunięcia uchybienia (pismo ostrzegawcze). Zawiera ono zarzuty i fakty potrzebne państwu do przygotowania obrony, a jednocześnie jest szansą na wyrażenie opinii państwa i ewentualne
zaprzestanie naruszenia. Wezwanie zakreśla termin na odpowiedź
3. Komisja kieruje do państwa uzasadnioną opinię, wzywając do wypowiedzenia się co do zarzutów stawianych przez Komisję. Komisja zakreśla w nim termin na
zaprzestanie naruszeniom
4. Skierowanie skargi przez KE do TS.
*pomimo ogromnej liczby wszczynanych spraw tylko niewielki ich procent kierowany
jest ostatecznie do TS
Skarga przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom
5. TSUE decyduje, czy państwo członkowskie naruszyło przepisy UE. TSUE może zastosować w tym czasie środki tymczasowe na wniosek KE.
6. TSUE kończy sprawę wydaniem wyroku, w którym stwierdza czy państwo naruszyło prawo UE i w jaki sposób.
7. Rząd krajowy musi jak najszybciej skorygować przepisy lub zmienić sposób postępowania oraz rozwiązać pierwotny problem.
[Kontrola wykonania orzeczenia]
8. jeżeli państwo członkowskie wciąż postępuje niezgodnie z przepisami Komisja wysyła kolejne wezwanie do usunięcia uchybienia oraz formułuje opinię umotywowaną.
9. Brak odpowiedzi lub odpowiedź niezadowalająca może skutkować tym, że Komisja
ponownie skieruje sprawę do Trybunału i zaproponuje nałożenie opłaty ryczałtowej
lub kary pieniężnej.
Skarga przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom - przykład
1. „Zgodnie z ustawą sędziowie sprawujący obecnie funkcję mogą zwrócić się do Prezydenta RP o przedłużenie ich mandatu. Prezydent może uczynić to dwukrotnie, każdorazowo na okres trzech lat. Brak jest kryteriów, którymi ma się kierować Prezydent, podejmując decyzję o przedłużeniu czynnej służby; nie przewidziano też kontroli sądowej ewentualnej decyzji odmownej. Komisja uważa – wbrew stanowisku władz Polski, że wprowadzenie konsultacji z Krajową Radą Sądownictwa (KRS) nie stanowi skutecznego zabezpieczenia. Opinia KRS nie jest wiążąca i opiera się na niejasnych kryteriach. Ponadto w wyniku reformy z dnia 8 grudnia 2017 r. KRS składa się obecnie z sędziów- członków mianowanych przez Sejm RP z pogwałceniem europejskich standardów niezależności sądów.”
2. Wydarzenia w Polsce skłoniły Komisję Europejską do podjęcia w styczniu 2016 r. dialogu z polskim rządem zgodnie z ramami na rzecz umocnienia praworządności. Proces ten opiera się na stałym dialogu Komisji z danym państwem członkowskim. O jego wynikach Komisja na bieżąco informuje Parlament Europejski i Radę.
3. 29 lipca 2017 r. Komisja wszczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego dotyczące ustawy o ustroju sądów powszechnych, również ze względu na jej przepisy emerytalne oraz ich wpływ na niezależność sądownictwa. W dniu 20 grudnia 2017 r. Komisja skierowała tę sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.
Sprawa toczy się obecnie przez Trybunałem.
4. 20 grudnia 2017 r., z uwagi na brak postępów w realizacji ram na rzecz praworządności, Komisja po raz pierwszy uruchomiła procedurę z art. 7 ust. 1 i przedłożyła uzasadniony wniosek dotyczący decyzji Rady w sprawie
określenia wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia praworządności przez Polskę. Art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej przewiduje, że Rada, stanowiąc większością czterech piątych swych członków, może stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez państwo członkowskie wspólnych wartości, o których mowa w art. 2 Traktatu.
Skarga o stwierdzenie nieważności
W skardze tej skarżący wnosi o stwierdzenie nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną Unii Europejskiej.
wszystkie akty ustawodawcze,
akty przyjęte przez Radę, Komisję, Europejski Bank Centralny, Parlament Europejski i Radę Europejską, jeśli akty te zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich,
akty przyjęte przez organy lub agencje europejskie, jeśli akty te zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich
Nie podlegają kontroli legalności akty prawa pierwotnego czy akty wewnętrzne.
Skarga o stwierdzenie nieważności jest postępowaniem sądowym prowadzonym przez Trybunał
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Ten rodzaj skargi pozwala Trybunałowi sprawować kontrolę nad legalnością aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii. Art. 263 – kilka rodzajów skarżących – uprzywilejowanych, półuprzywilejowanych, nieuprzywilejowanych.
Obywatele i przedsiębiorstwa UE (a także jst) mogą natomiast wnosić sprawy o unieważnienie jedynie przeciw decyzjom przyjętym w odniesieniu do nich lub decyzjom, które kierowane są do innych osób, ale dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie.
Jeśli skarga jest uzasadniona, TSUE może unieważnić akt w całości lub tylko pewne jego przepisy.
Unieważniony akt lub przepisy nie mają już wtedy żadnych skutków prawnych. Ponadto instytucja,
organ lub jednostka, które przyjęły unieważniony akt, zobowiązane są do uzupełnienia luki prawnej
zgodnie z orzeczeniem wydanym przez TSUE.
Skarga o stwierdzenie nieważności
Artykuł 263
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich.
W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie,
Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy.
Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał
Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty
regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych.
Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób.
Skargi przewidziane w niniejszym artykule wnosi się w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie.
Skarga o stwierdzenie nieważności
Przesłanki nieważności:
Brak kompetencji – gdy instytucja UE przekracza swoje uprawnienia i stanowi w zakresie innej instytucji lub wykracza poza kompetencje UE. Przesłanka ta jest spełniona również gdy akt zostaje wydany bez właściwej podstawy prawnej.
Naruszenie istotnego wymogu proceduralnego – przez naruszenie właściwej procedury decyzyjnej (np.: pominięcie Komitetu Pojednawczego) lub nieprawidłowej formy aktu prawnego (brak uzasadnienia aktu, brak wykazania spełnienia zasady pomocniczości).
Naruszenie traktatów założycielskich lub reguł związanych z jego stosowaniem – j.w., akty prawa pierwotnego, wtórnego, umowy międzynarodowe wiążące w UE, zasady prawa, prawa podstawowe jednostki)
Nadużycie władzy – gdy instytucja działa w granicach swoich kompetencji i zgodnie z
wymogami procedury, ale rzeczywisty cel działania jest inny niż ten dla którego dana
kompetencja została powierzona (np.: akt ustanowiony dla wybranej grupy interesów)
Skarga na bezczynność Unii
Art.265 TFUE
Ta procedura uzupełnia ochronę prawną wobec Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Komisji i EBC.
Skarga jest poprzedzona procedurą wstępną, w trakcie której strona pozywająca wzywa odpowiednią instytucję do podjęcia działania. Przedmiotem skarg na
zaniechanie działania wnoszonych przez instytucje jest stwierdzenie, że pozwany organ zaniechał przyjęcia aktu, naruszając tym samym traktat.
W przypadku obywateli i unijnych przedsiębiorstw przedmiot postępowania o
zaniechanie działania ogranicza się do prośby o stwierdzenie, że instytucja UE
zaniechała skierowania do nich indywidualnej decyzji, naruszając tym samym
traktaty.
Skarga na bezczynność Unii
Rodzaje aktów, których niewydanie może być zaskarżone
akty wywołujące skutki wobec osób trzecich więc nie zalecenia lub opinie
nie możliwie w przypadku niewydania uzasadnionej opinii czy wszczęcia postęp. przeciwko państwu
musi istnieć obowiązek wydania danego aktu prawnego, a nie jedynie takie uprawnienie - musi istnieć obowiązek konkretnego działania
Orzeczenie końcowe ogranicza się do stwierdzenia nielegalności zaniechania.
Trybunał Sprawiedliwości i Sąd nie są natomiast uprawnione do nakazywania
podjęcia niezbędnych działań. Strona, która przegrywa, jest jedynie zobowiązywana do zastosowania środków wynikających z wyroku (art. 266 TFUE).
TSUE orzeka, że naruszyła prawo UE poprzez niedziałanie i jest zobowiązana do podjęcia środków zapewniających wykonanie wyroku, czyli wydanie aktu (nie musi być w treści zgodny z oczekiwaniami);
nie wyłącza to możliwości dochodzenia odszkodowania w razie zaistnienia szkody
Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii
Art.268 i art. 340 akapit drugi TFUE
skarga ta posiada autonomię w stosunku do innych skarg: skargi o stwierdzenie nieważności aktu prawa pochodnego UE i skargi na bezczynność instytucji,
organu lub jednostki organizacyjnej Unii.
Obywatele i przedsiębiorstwa, a także państwa członkowskie, które poniosły
szkodę w wyniku błędu personelu instytucji unijnych, mogą wnieść do Trybunału Sprawiedliwości pozew z żądaniem odszkodowania.
Traktaty tylko częściowo omawiają warunki odpowiedzialności UE. Co do reszty, zależy ona od ogólnych zasad prawnych wspólnych porządkom prawnym państw członkowskich. Zasady te sformułował Trybunał Sprawiedliwości.
Odpowiedzialność kontaktowa (właściwe przepisy prawa krajowego) i
deliktowa (PUE reguluje ogólne przesłanki odpowiedzialności)
Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii
Według orzecznictwa Trybunału obowiązek odszkodowania ze strony UE zachodzi w następujących okolicznościach:
1) nielegalne działania instytucji unijnej lub urzędnika UE podczas sprawowania funkcji.
Nielegalna czynność ma miejsce, jeżeli norma prawa unijnego, która jednostce,
przedsiębiorstwu lub państwu członkowskiemu UE nadaje prawa, lub została przyjęta w celu ich ochrony, zostaje w sposób poważny naruszona. Charakter normy posiadają
przede wszystkim podstawowe prawa oraz swobody rynku wewnętrznego, wszelkie inne bezpośrednio stosowane zasady, które przyznają obywatelom Unii prawa osobiste. Jeśli chodzi o przesłankę wystarczająco istotnego naruszenia, to wiąże się ona ze znacznym przekroczeniem kompetencji przez instytucję unijną.
2) rzeczywiste zaistnienie szkód – strata rzeczywiście poniesiona, utracone korzyści i szkody przyszłe;
3) istnienie związku przyczynowego między doznaną szkodą a działaniem Unii;
4) brak konieczności udowodnienia zamiaru lub zaniedbania.
Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii
Działanie i zaniechanie przypisywane Unii Europejskiej może pochodzić od:
jej instytucji,
jej funkcjonariuszy podczas wykonywania obowiązków funkcjonariusza Unii Europejskiej.
Przedmiotem skargi odszkodowawczej jest roszczenie odszkodowawcze, które kierowane jest przeciwko Unii Europejskiej. Skargę wnosi się przeciwko działaniu, bądź zaniechaniu instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej Unii.
Przedmiotem może być bezprawne zachowanie instytucji jak i bezprawność prawodawcza.
Zgodnie z wyrokiem TSUE w sprawach połączonych C-120 i 121/06P FIAMM i inni przeciwko Radzie i Komisji Trybunał Sprawiedliwości uznał, że zasada odpowiedzialności UE za
działania albo zaniechania zgodne z prawem nie istnieje. TSUE stwierdził, że władza
prawodawcza UE dysponuje szerokim marginesem uznania, jeśli chodzi o przyznanie
pewnej formy rekompensaty w związku z przyjęciem określonego środka legislacyjnego,
który może powodować szkodliwe skutki. Zatem omawiane orzeczenie jednoznacznie
wskazuje, iż nie istnieje zasada odpowiedzialności odszkodowawczej UE za jej akty
legislacyjne zgodne z prawem.
Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa
członkowskiego z tytułu naruszenia prawa unijnego
Zasada odpowiedzialności państw członkowskich za szkody wyrządzone jednostkom z powodu naruszenia prawa unijnego została uznana przez Trybunał Sprawiedliwości w orzeczeniu z 5 marca 1996 roku w
sprawach połączonych C-46/93 Brasserie du Pêcheur i C-48/93 Factortame oraz rozwinięta w orzeczeniu w sprawach Francovich i Bonifaci.
Traktaty nie regulują kwestii odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za naruszenie PUE.
Jak wykazał Trybunał Sprawiedliwości, prawo do odszkodowania jest „nieuniknionym następstwem
bezpośredniej skuteczności przepisów wspólnotowych, których naruszenie znajduje się u źródła szkody” i znacznie zwiększa możliwości osób fizycznych w zakresie zobowiązywania władz państwowych
(wykonawczych, ustawodawczych i sądowniczych zarazem) do przestrzegania i stosowania przepisów unijnych.
Nie ma znaczenia argument, że Dyrektywa nie nadaje się do stosowania zasady bezpośredniego stosowania (a tym samym powołania się na nią w sprawach przeciw państwu), gdyż intencją legislatora było
potwierdzenie tych praw, których jednostki zostały pozbawione przez zaniechanie transpozycji Dyrektywy.
Uzasadnieniem dla takiego rozstrzygnięcia jest zasada efektywności prawa wspólnotowego oraz zasada lojalnej współpracy, które wynikają z przywołanego przez Trybunał art. 10. Nie ma natomiast bezpośrednich podstaw normatywnych.
Odpowiedzialność państwa członkowskiego z tytułu naruszenia prawa unijnego
Odpowiedzialność państw członkowskich z tytułu naruszenia prawa unijnego określa się na podstawie trzech kryteriów analogicznych do kryteriów
stosowanych w odniesieniu do Unii w porównywalnej sytuacji, a mianowicie:
naruszona zasada prawna musi przyznawać prawa obywatelom;
naruszenie prawa musi być wystarczająco poważne, co znaczy, że państwo
członkowskie wyraźnie i w znacznym stopniu przekroczyło granice swobody uznania. Ta ocena należy do sądów krajowych, jedynych właściwych do ustalania faktów i oceny powagi naruszenia prawa unijnego.
musi istnieć bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem obowiązku nałożonego na państwo członkowskie a szkodą poniesioną przez osoby
pokrzywdzone. Ustalenie, że nastąpiło dostatecznie poważne naruszenie prawa unijnego, jest wystarczające.
Nie jest natomiast konieczne wykazanie winy.
Odpowiedzialność państwa członkowskiego z tytułu naruszenia prawa unijnego
Trybunał Sprawiedliwości ustalił, że zasady odpowiedzialności stosują się również do władzy sądowniczej. Jej wyroki mogą być nie tylko ponownie badane przez
różne instancje odwoławcze, ale również – jeśli zostały wydane z pominięciem lub z naruszeniem norm unijnych – w ramach postępowań o odszkodowanie
wszczynanych we właściwych sądach państw członkowskich.
O odpowiedzialności odszkodowawczej państwa może orzekać wyłącznie sąd krajowy.
Do poniesienia odpowiedzialności nie jest wymagane stwierdzenie przez TSUE
naruszenia prawa UE przez państwo członkowskie.
Postępowanie prejudycjalne (art. 267 TFUE)
Jeżeli sąd krajowy ma zastosować przepisy unijne w sprawie, którą rozpatruje, może zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości o wyjaśnienia dotyczące ważności danego unijnego aktu prawnego lub wykładni tego aktu i traktatów.
Celem tej procedury jest przede wszystkim zapewnienie jednolitej wykładni prawa unijnego, co przekłada się na jedność unijnego porządku prawnego. Procedura ta odgrywa też ważną rolę w ochronie praw jednostki. Aby sądy krajowe mogły ocenić zgodność przepisów prawa krajowego i unijnego, a w razie niezgodności zastosować prawo unijne, które ma pierwszeństwo i jest
bezpośrednio stosowane, treść i zakres przepisów unijnych muszą być jasno określone.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:
o wykładni Traktatów,
o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii.
Przepisy prawa krajowego nie mogą stanowić przedmiotu orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
Postępowanie prejudycjalne (art. 267 TFUE)
Do składania wniosków o orzeczenie w trybie prejudycjalnym uprawnione są wszystkie „sądy państw członkowskich”. Pojęcie sądu musi być interpretowane zgodnie ze znaczeniem prawa unijnego i nie dotyczy nazwy, ale funkcji i miejsca zajmowanego przez instancję sądowniczą w systemie ochrony prawnej państwa. Przez „sąd” należy zatem rozumieć wszystkie instytucje niezależne, a więc niezwiązane instrukcjami, właściwe w dziedzinie rozstrzygania sporów w państwie prawa. Zgodnie z tą definicją trybunały konstytucyjne państw
członkowskich oraz władze rozstrzygające spory poza krajowym systemem prawnym – z
wyjątkiem prywatnych sądów rozjemczych – są również uprawnione do wnoszenia wniosków o orzeczenie w trybie prejudycjalnym.
Każdy sąd krajowy, którego decyzja nie może już stać się przedmiotem odwołania do sądu krajowego, w przypadku wątpliwości, zobowiązany jest do wniesienia wniosku o orzeczenie w trybie prejudycjalnym. Przez odwołanie należy tu rozumieć każdą drogę sądową pozwalającą na kontrolę okoliczności faktycznych i prawnych (odwołanie) lub tylko prawnych (kasacja). Pojęcie
„odwołanie” nie obejmuje jednak zwykłych środków odwoławczych mających ograniczony i konkretny skutek (np. nowe postępowanie, skarga do trybunału konstytucyjnego).
Odesłanie prejudycjalne stanowi procedurę między sądami. Nawet jeśli wnioskować o nie może
jedna ze stron sporu, to sąd krajowy decyduje o odesłaniu pytania do Trybunału Sprawiedliwości.
Postępowanie prejudycjalne – „sąd”
Postępowanie prejudycjalne (art. 267 TFUE)
Sąd zobowiązany do złożenia wniosku może uniknąć tego obowiązku jeżeli
podniesione pytanie nie jest istotne dla sprawy
gdy dany przepis prawa wspólnotowego podlegał już wykładni Trybunału, pytanie jest materialnie identyczne z pytaniem, które stanowiło już przedmiot orzeczenia (doktryna acte éclairé)
prawidłowe stosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie pozostawia ono miejsca na jakiekolwiek racjonalne wątpliwości (doktryna acte clair).
Zgodnie z art. 103 ust. 3 Regulaminu Trybunału Sprawiedliwości w sytuacji, gdy sąd krajowy wniesie pytanie prejudycjalne w sprawie oczywistej Trybunał może orzec postanowieniem z uzasadnieniem uprzednim po powiadomieniu sądu krajowego, po wysłuchaniu ewentualnych uwag przedstawionych przez uprawnione podmioty oraz wysłuchaniu rzecznika generalnego
Orzeczenie w trybie prejudycjalnym jest wiążące dla sądu, który złożył zapytanie, oraz dla
innych sądów rozpatrujących takie same sprawy. Ponadto w praktyce orzeczenia w trybie
prejudycjalnym mają często wartość precedensów dla podobnych spraw.
Postępowanie prejudycjalne (art. 267 TFUE)
Przykłady: http://www.nsa.gov.pl/pytania-prejudycjalne-wsa-i-nsa.php
Właściwość TSUE
TSUE jest właściwy we wszystkich sprawach oprócz:
wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i aktów wydanych w jej ramach, za wyjątkiem:
procedur i kompetencji instytucji w celu zagwarantowania aby realizacja WPZiB nie naruszała procedur i kompetencji przewidzianych w TFUE i odwrotnie
legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych przyjętych przez Radę na podstawie postanowień szczególnych WPZiB
w zakresie orzekania o ważności lub proporcjonalności działań policji lub innych organów ścigania w państwie członkowskim
w zakresie orzekania dotyczących wykonywania przez państwa członkowskie obowiązków dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony
bezpieczeństwa
Strony postępowania
Pozywający
Uprzywilejowany (państwa członkowskie, Rada, Komisja oraz PE) - mogą zaskarżyć każdy akt prawny, który podlega kontroli legalności, nie muszą wykazywać, że zaskarżony akt ma jakikolwiek wpływ na ich pozycję prawną
Półuprzywilejowany (EBC, Komitet Regionów, TO) - mogą złożyć skargę na każdy akt prawny, który podlega kontroli legalności, z tą różnicą, że mogą to uczynić tylko w celu
ochrony swoich prerogatyw, wskazanie prerogatywy, która ma być chroniona oraz wskazanie sposoby w jaki ta prerogatywa została naruszona
Nieuprzywilejowany (osoby fizyczne lub prawne) - Muszą wskazać swoje locus standi (interes prawny) w stwierdzeniu nieważności zaskarżonego aktu:
Aktów, których są adresatami
Innych aktów, które dotyczą ich w sposób bezpośredni (bez konieczności odwoływania się do krajowych środków) i indywidualny (test Plaumanna)
Aktów regulacyjnych, które dotyczą ich bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych
