Katarzyna Smędzik
Nota bibliograficzna książki J. St.
Zegara "Dochody w rolnictwie w
okresie transformacji i integracji
europejskiej"
Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy 2, 297-300
NOTA BIBLIOGRAFICZNA KSIĄŻKI J. ST. ZEGARA
DOCHODY
W
ROLNICTWIE
W
OKRESIE
TRANSFORMACJI I INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
INSTYTUT EKONOMIKI ROLNICTWA I GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ - PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY, WARSZAWA 2008, SS. 135
Recenzowana praca poświęconajest tematyce kształtowania się dochodów w rolnictwie polskimw okresie transformacji ustrojowej oraz w pierwszych la
tachpo akcesji. Książka stanowiwnikliwą analizę sytuacji dochodowej rodzin użytkującychgospodarstwa rolne, pozwalającą czytelnikowinauzyskanie wszech
stronnej wiedzy na temat kształtowania się sytuacji ekonomicznej polskich gospodarstwrolnych w latach 1995-2007. Służytemu w szczególności zakres czasowyprezentowanych w pracybadań oraz ukazanie dochodówzdziałalności
rolniczej, a także dochodów gospodarstw domowych użytkujących gospodar
stwa rolne na tle pozostałych sektorów gospodarki narodowej w szczególności natle gospodarstw domowych ogółem. Niewątpliwie dużymatutem recenzowa
nej książki jest jejprzejrzysta konstrukcja, któraprowadziczytelnikaodzagad
nieńmetodologicznych,związanych z kwestią badania dochodów wrolnictwie,
poprzez szczegółową analizę kształtowania się dochodów rolniczych, aż do rozdziału poświęconego polityce kształtowania dochodów. Szczególnie przy datny, w kategoriach dalszej lekturyksiążkijest rozdział pierwszy oraz drugi poświęcony zagadnieniom definicyjnym związanym z kwestiądochodów wrol nictwie. Rozdział pierwszy umożliwiazrozumienie przyczyn permanentnej de
precjacji dochodowej rolnictwapolskiego w okresie przedakcesyjnym oraz potrzeb i przesłanek w zakresie zmiany takiego stanu rzeczy. W rozdziale tym uwidacz nia sięnadertrafne, interdyscyplinarne podejście autora do przedmiotu badań.
Skupiaonw sobie podejścienietylko ekonomiczne ale również specyficznedla
polityków społecznych, opierające się na kategoriach sprawiedliwościspołecz
nej oraz stricte socjologiczne związane z analizą aspektów społeczno-kulturo wych gospodarstw chłopskich. Zdolność wszechstronnego podejściado zagad
nień sytuacji ekonomicznej polskiego rolnictwa stanowi dodatkowywalor re
cenzowanej książki.
Za niezwykle trafne należy uznaćrównież zamieszczenie w dalszej części pracy rozdziału poświęconego metodologii pomiaru dochodów rolników. Au
298 Katarzyna Smędzik
tor zwraca tu uwagę na wieloaspektowość i złożoność pojęciadochodu rolni czego, wyjaśniając przyczyny takiego stanu.Dalsza częśćrozdziału poświęcona
jest wyjaśnieniu konstrukcjimierników dochodów zdziałalności rolniczej oraz
dochodów ludności skupionejw gospodarstwach domowychz użytkownikiem
gospodarstwa rolnego. Znajdziemy tamwyjaśnienie takich pojęć jak wartość
dodana brutto, dochód rolniczy,dochód osobisty, ogólny,dodyspozycji. Wroz-
dziale tym autor porusza równieżkwestię źródeł danych wykorzystywanych przy ustalaniudochodów rolniczych, precyzuje ich przydatność w świetlebadania sytuacji dochodowej polskiego rolnictwaoraz określa podstawowe różnice między
nimi. Stanowi to bezpośrednie wprowadzenie do następnej części rozdziału, wktórej przedstawionyjestsposóbobliczania kategorii dochodowychw rachun
kach narodowych, makroekonomicznych rolnictwa orazw systemie rachunko
wości rolnej FADN. Wszystko to wzbogacone zostałoprzejrzystymi tabelami dodatkowo ułatwiającymi zrozumienie prezentowanejtematyki.
Dalsza część dzieła to rozważania o charakterze praktycznym, wypływające z wnikliwej i wszechstronnej analizy empirycznej.Autor zgodnie z przyjętą
konstrukcją rozpoczyna od analizysytuacji dochodowej gospodarstw rolnych wynikającej zrachunków makroekonomicznych. Dzięki zakresowiczasowemu
analizy, który objął lata 1995-2006 czytelnik otrzymuje długofalowy obrazkształ
towania się sytuacjiekonomicznejrolnictwana tle innych sektorów gospodarki
narodowej. Zamieszczając w tej części książki liczne tabelei ilustracje autor
zobrazowałspecyficzne cechygospodarki rolno-żywnościowej, takiejak: prawi
dłowość wolniejszego wzrostu makroekonomicznychwskaźnikówwrolnictwie
w stosunku do pozarolniczego otoczenia, niższej produktywności nakładów oraz
zależności kategorii dochodowych odczynników pogodowych ikoniunktural
nych.Wyniki przeprowadzonej analizy empirycznej udowodniły tezę o znacz
nymwpływie integracji na dochodygospodarstw domowychrolników, przy czym na podstawie wykorzystanych danych GUS potwierdza się teza, iż dystansdzie
lący rolnictwoi sektory pozarolniczew tymzakresie nie został jeszcze wyrów
nany.
Logicznymnastępstwem prezentacji sytuacji ekonomicznejrolnictwa na tle pozostałychsektorówgospodarkinarodowej jest wejście w głąbbadanego zja
wiska, co dokonuje sięw części poświęconej dochodom w gospodarstwach
prowadzących rachunkowośćFADN. Sytuacja dochodowa tych gospodarstw
została zaprezentowana z uwzględnieniempodziału gospodarstw według grup obszarowych przez pryzmat dochodów ogólnych gospodarstwrolnych z podzia
łem na dochód z gospodarstwa rolnego i spoza gospodarstwa. Dzięki takiemu
wyszczególnieniu autor potwierdza tezę, iżdochód pozarolniczy relatywnie spada w miarę przechodzenia do wyższych grup obszarowych. Ciekawym z punktu widzenia poszukiwania przewagi konkurencyjnych małychgospodarstwrolnych
jest stwierdzenie autora, poczynione napodstawie przeprowadzonych badań
empirycznych o tym,iż w gospodarstwachdo 5 ha występuje rozwinięta produk cja zwierzęca(fermy drobiowe,trzodowe, zwierząt futerkowych) oraz warzyw nicza i kwiaciarska. Wykazanie takiej tendencji możestanowić ważną
przyczyn-kę doposzukiwania źródełzwiększania efektywności ekonomicznej tegotypu
gospodarstw.
Następny rozdział poświęcony został analizie dochodówrozporządzalnych
gospodarstw rolników na tle dochodów gospodarstwogółem i gospodarstw pozarolniczych. Ta część rozważań powiązana jest z poprzednimi i stanowi
konsekwentne iprzemyślane ich następstwo. Ponownie potwierdzono tezę o po
prawie sytuacji dochodowej gospodarstw domowych rolników wokresiepo akcesji
Polski do UE.Zauważono także zwiększaniesię aktywności rodzin rolniczych
w poszukiwaniach pozarolniczych źródeł dochodów.Autor trafnie zwraca uwa
gę na powiązanie tego faktu nie tylkozprzyczynamiekonomicznymi, ale rów nież kulturowymii społecznymi, cojestszczególnieważne w kontekście wielo
funkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich.
Z analizą przeprowadzonąwrozdziałachpoprzednich wiąże się część książ
ki,wktórejautor ukazuje zasięgi głębokość ubóstwarodzinzwiązanych z rol
nictwem. Poprzez ukazanie dynamiki kształtowania sięwskaźnika Giniego, minimum socjalnego iegzystencji udało się dobitnieukazać drastycznąsytuację dochodową rodzin rolniczych. Umieszczeniew tym miejscu pracyrozważań
poświęconych tematyce ubóstwa rodzin wiejskich wydajesię celoweidobrze przemyślane przez autora. Wszechstronna ocena zagadnienia biedywiejskiej zapobiega przyjęciu poglądu o dostatniej sytuacji dochodowej rodzin rolni
czych wzwiązku z transferemfunduszyunijnych,gdyż logiczna i konsekwentna
sekwencjatematyki w pełniuzmysławia czytelnikowi konieczność dalszej redy strybucjidochodów na rzecz gospodarstw domowych rolników, coimplikowane jest skaląmarginalizacji i deprecjacji sektora rolnego.
Część książki dotycząca ubóstwa rodzin wiejskich stanowi płynne przejście do szerszej tematyki jakąjestkształtowaniesię sytuacji dochodowej wiejskich gospodarstwdomowych. Podjęcie tegotematu dopełnia wsposób komplemen
tarnycałość analiz i sprawia, iż książka wsposób pełny iwyczerpujący prezen tuje sytuację dochodową nie tylko rodzin rolniczych, ale równieżogółuludno
ścizamieszkującejobszary wiejskie. Jest to szczególnie ważne w kontekście spadku
liczby gospodarstw użytkujących gospodarstwa rolnei stopniowego wyłaniania się wielofunkcyjnego charakteru polskiej wsi, z czego autor zdaje sobie bez wątpienia sprawę. Większość analizprowadzona jestw kontekście miasto - wieś, co umożliwia czytelnikowi uzyskanie wyczerpującego obrazu kształtowaniasię
sytuacji dochodowej mieszkańców polskiej wsi w odniesieniu do pozostałych grup społeczno - zawodowych. W części końcowej pracy czytelnik znajdzie
rozważaniadotyczące czynników kształtujących dochody gospodarstwindywi dualnych, związanych z działalnością rolniczą, wzbogacone trafnie dobranymi danymio charakterze empirycznym. Ta częśćksiążkijest formą podsumowania, w którym autor podejmuje m.in. krytykę polityki dochodowej, realizowanej wodniesieniudo ludności rolniczej, a także wskazuje niezbędne kierunki zmian, argumentując ich potrzebę.
Przechodząc do konkluzjinależy podkreślić szerokie, wieloaspektowe po dejścieautora do badanej tematyki, ukazujące sytuację dochodową polskiego
300 Katarzyna Smędzik
rolnictwa w sposób wyczerpujący w różnych przekrojach czasowych, jak iprze strzennych, wyrażających wielość przeobrażeń ekonomiczno - społecznych na wsiw Polsce pointegracjiz UE. Jest to niewątpliwy atut recenzowanej pracy. Książka jest przykładem dzieła trafnie zespalającego myślteoretycznąz wszech stronną analizą źródeł. Pozwala czytelnikowi na ukierunkowanie poglądów
wzakresie sytuacji dochodowej polskich gospodarstwrolnych.Dodatkowo pre
cyzyjne rozważania o charakterze metodologicznym, dotyczącekwestii pomiaru dochodów wrolnictwie pozwalają na zrozumienietych trudnychkwestii przez osoby nie stykające się na co dzień z problematyką dochodów rolniczych.
Wrecenzowanejpracy zostały wykorzystanepraktycznie wszystkie materiały sta tystyczne, umożliwiające ocenę sytuacji dochodowej w polskim rolnictwie. Dzięki temu powstała praca o istotnychwalorachpoznawczychi praktycznych.
Polska literatura ekonomiczna wzbogaciła sięo kolejnąwartościową pozy cję, dotyczącą problematykidochodów, którą należy upowszechnićze względu
nawartość dodaną jaką wnosi ona do ekonomii. Natle innych prac wyróżnia
ją interdyscyplinarnepodejście autora do podjętej tematyki,wktórym uwypu
klająsię wątki ekonomiczno -społeczne ale takżekwestie socjologiczne i filo zoficzne.
Mgr Katarzyna Smędzik Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Al. Niepodległości 10
60-875 Poznań
