- r
f
TOM 86 NR 1 STYCZEŃ 19((
Zalecono d o b ib lio tek n au czy cielsk ich i lic ea ln y c h pism em M in istra O św iaty n r IY/Oc-2734/47
W ydane z pomocą finansow ą Polskiej Akadem ii Nauk
TREŚĆ ZESZY TU 1 (2253) ,
H . S z a r s k i , P ro b le m y f a u n y N ow ej Z e l a n d i i ... 1 J. O t ę s k a - B u d z y n , R ozw ój i p rz e k sz ta łc e n ia k ra jo b ra z u W yżyny K ra -.
k ow sko -C zęsto ch o w sk iej . . <... 5 A. W i e r z b i c k i , W ęd ró w k i m o t y l i ... 8 M. F . P a z d u r , C h ro n o m e tria rad io w ę g lo w a i jej zastosow anie w archeologii
i naukach" p r z y r o d n i c z y c h ... 11 R. G r y k o , M e a n d ry t o k s y n o g e n e z y ...13 A. D z i e d z i c k a , Z bigniew K aw ec k i (1908—1981) — tw ó rc a po lsk iej szkoły
kokoidologiicznea 15
D robiazgi p rzy ro d n icze
In w a z ja p rzy le p n ie (J. K ró lik o w sk a) ... 18 N iezw y k łe chrom osom y płciow e (J. D ulak) . ( ... 19 Jo n o w e m ech an izm y re g u la c ji ru ch liw o śc i p le m n ik ó w płazó w (L. Śliw a) 20 W szechśw iat p rz e d 100 la ty . ' : ... . \ 21 R o z m a i t o ś c i ... . . ... 22 R ecenzje
G .-H . S c h u m a c h e r : E m b ry o n ale E n tw ic k lu n g des M enschen (J. D anow ski) ...22 K ro n ik a n a u k o w a
X V II S y m p o zju m S peleologiczne w W ojcieszow ie (J. G łazek, R. K ard aś) 23
L is t do R e d a k c ji 24
S p i s p l a n s z
1. S K A Ł K I W A PIEN N E W yżyny K rakow sko-C zęstochow skiej. F ot. J . O tęsk a- B udzyn (do a r t. J. O tęskiej-B udzyn)
II. S K A Ł K I W A PIEN N E W yżyny K rakow sko-C zęstochow skiej. F ot. J . O tęsk a- B udzyn (do a r t. J. O tęskiej-B udzyn)
III. G Ó R SK I K R A JO B R A Z N O W E J ZELA N D II (do a rt. H. Szarskiego) IV. CZERW CE (Coocoddea). F ot. A. D ziedzioka (do a r t. A. D ziedzickiej)
O k ł a d k a : P IN G W IN Y A N TA R K TY C ZN E P ygoscelis a n tarctica (Forster). Fot.
J. S iciński
Tom 85
J O S s h u s '
S P I S T R E Ś C I
Rok 1984
C y fry w y ró żn io n e k u rs y w ą o z n a c z a ją n u m e r zeszy tu , cy fry zw y k le - str o n ę , cy fry rzy m sk ie - n u m e r p lan szy o - t r z e c i ą s tro n ę o k ła d k i
A R T Y K U Ł Y
A l b i ń s k a - K a p e r a D. , O łów w ś r o d o w is k u b i o l o g i c z n y m ...
A l e x a n d r o w i c z Z., S k a łk i g ra n ito w e w k r a jo b ra z a c h M ongolii . . . . B e d n a r z T ., T e s ty g lo n o w e w b a d a n ia c h z a n ie c z y sz c z e ń w ó d ...
B o c h e ń s k i Z ., P a m ię ć u p t a k ó w ...
B u b a k - S a t o r a M ., K ie d y p rz e sz c z e p m o że n isz c z y ć b i o r c ą ? ...
C o s t a E ., N e u ro b io lo g ia l ę k u ...
C z e k a l s k i M. , M o r o z o w s k a M „ R o ślin y s trą c z k o w a te w ż y c iu c z ło w ie k a D ą b r o w s k a J ., O b se rw a c je b o ta n ic z n e z K o re i ( K R L D ) ...
D u 1 a k J ., G e n y s p rz ę ż o n e z p łc ią u ż a b y R a n o p l p l e n s ...
G r a l i c k i L. , L u t e r e k R ., O w p ły w ie c z y n n ik ó w a b io ty c z n y c h n a ro z w ó j i eto lo g ię w y b r a n y c h s z k o d n ik ó w l e ś n y c h ...
H a e f e 1 y W. E ., S y s te m g a b e rg ic z n y i b e n z o d ia z e p in y . i . F u n k c je n e u r o n u i z n a
cz e n ie u k ła d u g a b e rg ic z n e g o *
— s y s te m g a b e rg ic z n y i b e n z o d w u a z e p in y . II. D z ia ła n ie b e n z o d w u a z e p in n a sy ste m g a b e rg ic z n y ...
I w a n o w s k a W ., N a k r a ń c a c h W s z e c h ś w i a t a ... ■ K a s p r z a k K ., Z a n ik a n ie w ó d p o w ie rz c h n io w y c h n a N iz in ie W ie lk o p o lsk o -K u ja w s k ie j K a ź m i e r c z a k o w a R ., L e n w ło c h a ty L in u m h ir s u tu m L. — r z a d k i i zag ro ż o n y
w y g in ię c ie m s k ła d n ik k s e ro te rm ic z n e j flo ry P o l s k i ...
K i l a r s k i W ., P t a k i b u d u ją c e in k u b a to r y w y l ę g o w e ... • K o n d r a t o w i c z R. , C z e k a l s k i M ., L ec z n ic z e w ła ś c iw o śc i ró ż a n e c z n ik ó w flo ry
Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o ... ' '
K o r b a s M. , B o n d y r a J ., Z a śla z w łó k n isty - z a p o m n ia n a r o ś lin a w łó k n o d a jn a ' K o s t o w s k i W ., H ip o k a m p a m e c h a n iz m y u c z e n ia i p a m ię c i . . . • • • •
D a n y s z W ., R e a k c ja „ s a m o d ra ż n ie n ia ” : o b ie k ty w n e b a d a n ia o d c z u w a n ia p r z y je m n o ś c i p rz e z z w i e r z ę ... ...
K o s t r a k i e w i c z L ., W pływ z a b u d o w y h y d ro te c h n ic z n e j n a p rz e m ia n y sto s u n k ó w h y d ro lo g ic z n y c h w r e jo n ie z b io rn ik ó w z a p o ro w y c h K a r p a t p o ls k ic h . . . Z m ia n y s to s u n k ó w k lim a ty c z n y c h w re jo n ie z b io rn ik ó w z a p o ro w y c h K a r p a t p o lsk ic h
— Z m ia n y w a r u n k ó w h y d ro g e o lo g ic z n y c h i u k s z ta łto w a n ia p o w ie rz c h n i w r e jo n ie z b io rn ik ó w z a p o ro w y c h K a r p a t p o l s k i c h ...
K o w a l c z u k J ., B u d o w a Z ie m i w św ie tle b a d a ń s e js m o lo g ic z n y c h ...
K o z ł o w s k a A., W a r a k o m s k a Z., B io lo g ia i z n a c z e n ie n ie k tó r y c h p o ż y te c z n y c h
m u c h ó w e k *
K r a c h W ., Z a g u b io n y b rz e g m o r s k i w K ra k o w ie p o d N o r b e r t a n k a m i ...
K r z a n o w s k a H ., G e n e ty k a a d a rw in o w s k a te o r ia d o b o ru n a tu ra ln e g o . . . . K r z a n o w s k i A ., E to lo g ic z n a k o e w o lu c ja ż a b i n i e t o p e r z y ...
L a t i n i J ., J a k m o ż n a o b ie k ty w n ie z m ie rz y ć n a p ię c ie p s y c h i c z n e ? ...
— S a te lita rn e b a d a n ia n ie b a w p o d c z e r w i e n i ...
L e ń k o w a A ., O rzeł b ie lik : g o d ło S ta n ó w Z j e d n o c z o n y c h ...
Ł o m n i c k i A ., U w a g i re c e n z e n ta o a r ty k u le S. R i a b i n i n a ...
M a r c h l e w s k a - K o j A .. O „ k o e d u k a c ji" e m b r i o n ó w ...
3, 204 3, 56 4, 82 12, 374 3, 62 7—8, 155 2, 38 1, 8 9, 201 9, 199
6, 125
7—8, 149 12, 360 10, 321
2, 30 10, 327
10, 325 12, 372
9, 189 1, 6
5, 105 9, 191
11, 344 1, 12
11, 343 6, 139 5, 9 i 1, 4 11, 351 5, 101 7—8, 164 11, 354 6, 134
M a t u s i a k K ., H is to r ia i p e r s p e k ty w y P T P im . K o p e r n i k a ...
M a t y s z k i e w i c z J ., T w a rd e d n a , ic h g e n e z a , c h a r a k t e r y s t y k a i z n a c z e n ie
w p a le o g e o g ra fii .
M e r g e n t a l e r J ., H e lio s fe ra i p r o m ie n io w a n ie k o s m i c z n e ...
M i g u l a P ., L o ty m ig ra c y jn e o w a d ó w i ic h k o s z ty e n e r g e t y c z n e ...
M o w s z o w i c z J , U ż y te c z n y ś w ia t k a k t u s ó w ...
— W ró żk i n i e p o g o d y ...
N a r ę b s k i J ., O sią g n ię c ia n e u ro b io lo g ii w b a d a n ia c h n a d s n e m ...
N o s o 1 13., P rz e m y s ło w e p o la e le k tr y c z n e a ś r o d o w is k o p r z y r o d n i c z e ...
P o z n a ń s k a Z., O b s e rw a c je n a d b io lo g ią d z ie w ię ć s iłu p o p ło c h o listn e g o C arlina oij-oporclifolia B e s s ...
R a m s B ., B a g n o z w y c z a jn e — r o ś lin a u ż y tk o w a z a g ro ż o n a w y n isz c z e n ie m
R i a b i n i 11 S „ F e n o io g ic z n e z e g a r y b i o s f e r y ...
R o m a n o w s k i J ., O rg a n iz a c ja s p o łe c z n a n a c z e l n y c h ...
R u e b e n b a u e r T ., P e r s p e k ty w y p s z e n ż y ta ...
S o l s k i L., P a n d a w ie lk a ...
S t ę ś l i c k a - M y d l a r s k a W ., S p o ry o w ie k L u c y ...
S t r o j n y W ., B o c ia n b ia ły Cic o n la c ic o n ia L . — p t a k p o ls k ie g o k r a j o b r a z u . S t y r n a J „ o s o b liw o ś c i g e n o m u m i t o c h o n d r i a l n e g o ...
S z c z y p e k . T. , W i k a S ., W p ły w w ia tr u i d z ia ła ln o ś c i c z ło w ie k a n a k r a jo b r a z P u s t y n i B łę d o w sk ie j . . . . ...
S m i a ł o w s k a M ., H is to f lu o r e s c e n c y jn e m e to d y b a d a n ia m o n o a m in o w y c h n e u r o p rz e k a ż n ik ó w w m ó z g u ...
S m i a ł o w s k i A., P rz e s z c z e p ia n ie t k a n k i n e rw o w e j — n a d z ie je i p e r s p e k ty w y . T u r n a u K ., S y m b io z a g rz y b ó w z o w a d a m i ... 7-
V e t u l a n i J ., C y k lo s p o ry n a ...
— E rm in io C o sta — c z o ło w y fa rm a k o lo g a m e r y k a ń s k i i p a t r o n p sy c h o fa rm a k o lo g ii
w ło s k ie j ... 7
— N a tu r a ln a i c h e m ic z n ie w y w o ła n a c h o r o b a P a r k i n s o n a ...
— N o ś n ik i in f o rm a c ji w s y s te m ie n e r w o w y m ...
W i e r z b i c k i Z., Z h is to r ii b a d a ń m in e ra łó w g r u p y b e r y lu i c h r y z o b e r y lu . \ 4
— Z h is to r ii b a d a ń n ie k tó r y c h m in e r a łó w w ę g l a n o w y c h ...
W i ś l i ń s k i A ., B a d a n ia p ła tó w ś n ie ż n y c h w T a tr a c h p o ls k ic h w 1901 r . . . . 7- W r o n k o w s k i C z.. L in u s C a rl P a u lin g — j e d e n z tw ó rc ó w c h e m ii k w a n to w e j
i b a d a c z b u d o w y b i a ł e k ...
W y r o s t k i e w i c z K ., A n ty f id a n ty — s u b s ta n c je h a m u ją c e ż e ro w a n ie o w a d ó w
— s z k o d n ik ó w r o ś lin ... 7-
N A G R O D Y N O B L A
B o k s a J ., N a g ro d a N o b la w d z ie d z in ie c h e m ii w r o k u 1983 . . . B r a n c e w i c z H ., L a u re a c i N a g ro d y N o b la w d z ie d z in ie f iz y k i w 1983 K r z a n o w s k a H ., B a r b a r a M c C lin to c k — N a g ro d a N o b la (fiz jo lo g ia i
r. . m e d y c y n a 1983
K u p r y s z e w s k i G ., N a g ro d a N o b la w d z ie d z in ie c h e m ii w 1984 r o k u V e t u l a n i J . (J. G . V .), G d zie j e s t H o y l e ? ...
— N o b e l z fiz jo lo g ii i m e d y c y n y d la p rz e c iw c ia ł m o n o k lo n a ln y c h .
— N a g ro d a N o b la z f i z y k i ...
P R Z E G L Ą D N A U K A N T R O P O L O G I C Z N Y C H o p r a c o w a ła W .S.M . (W. S tę ślic k a -M y d la rs k a )
A n tro p o g e n e z a ...
A n tr o p o lo g ia w w y c h o w a n iu fiz y c z n y m i s p o r c i e ... ...
C z ło w ie k w o b e c p r a w d o b o ru n a t u r a l n e g o ... 7 G e n e ty k a i o n to g e n e z a c z ł o w i e k a ... 7 O d m ia n y , r a s y i ty p y w o b rę b ie g a tu n k u l u d z k i e g o ...
R ó ż n ic e ty p o lo g ic z n e m ię d z y lu d ź m i i k o n s t y t u c j o n a l i z m ...
Z a s to s o w a n ia a n tr o p o lo g ii ... ■
R O C Z N I C E
M l ę d z o b r o d z k i J ., S to l a t b a d a ń n a d g ro n k o w c a m i \ . . S a c h s R ., H e in ric h G o ttfrie d h r . M a ttu s c h k a — a u to r p ie rw sz e j
W 250. ro c z n ic ę u r o d z i n ...
V e t u l a n i J . , U if v o u E u le r — w r o c z n ic ę ś m ie r c i W r o n k o w s k i C z., D y m itr M e n d e le je w (1834—1907)
— K a z im ie rz F u n k (1884—1967)
— 250 ro c z n ic a u r o d z in J ó z e fa p r i e s t l e y a (1733—1804) .
— S tu le c ie u r o d z in L u d w ik a H irs z fe ld a (1884—1954)
.F lo ry Ś lą sk ie j
D R O B I A Z G I P R Z Y R O D N I C Z E
B a r t o s z G ., W p ły w c y ja n k u n a m e t a b o l i z m ...
B a w o l s k a M., N o w e g a tu n k i N i c o t i a n a ...
D y n o w s k a M „ C z a rk a s z k a r ła tn a te ż z a s łu g u je n a o c h r o n ę ...
F i s c h e r G. , P i ę k o ś - M i r k o w a H ., W y b lin je d n o lis tn y M y c r o s ty lis m o n o - p h y llo s — je d n a z n a jr z a d s z y c h r o ś lin w T a trz a ń s k im P a r k u N a ro d o w y m .
4, 73
4, 79 6, 132 3, 59 5, 103 3, 64 12,368 2, 33
1, 14 4, 83 U , 353 2, 28 1, 1 4, 76 2, 36 3, 49 3, 53 6, 137
2, 25 11, 341
-8, 168 9, 195
—8, 159 1, 86 10, 317
. 9, 197 5, 110
- 8, 161
2, ' 40
-8, 166
6, 143 6, 142
5, 113 U , 354
6, 143 11, 0
U, 0
11,
9, 207
—8, 174
—8, 172 4, 87 5, 116 10, 331
12, 375
10, 330 3, 65 12, 377 11, 355 4, 89 5, 206
2, 43 12, 380 10, 333 3, 67
G o m ó ł k a B .. S c u tu m S o b i e s c i a n u m ... ... 7—8, 176 G u z i k M. , S c h i m s c h e i n e r L ., N o w e s ta n o w is k o H iru d o m e d ic in a lis L.
w P o ls c e p o łu d n io w e j . . . . ^ ... . . . . . : 9, 209 K a r p a M ., D w ie tr u ją c e ro ś lin y z ro d z in y B a ld a s z k o w a ty c h i S o k ra te s . . . . u , 361 K o r n a i e w i c z W ., W p ły w c z y n n ik ó w ś ro d o w is k a le ś n e g o n a w y s tę p o w a n ia
b ie g a c z o w a ty c h C a r a b l d a e ... 3, 66 K o s t o w s k i W ., W ę d ró w k i le m in g ó w — „ m o d e lo w ą ” p sy c h o z ą u z w ie rz ą t? . . 12, 379.
K r ó l i k o w s k a J ., N ie z w y k ły e k o s y ste m N a m i b u ... 9, 209
— O gon za ż y c ie ... : 3, 66
— O so b liw o ści p o p u la c ji g e p a r d a ... 7—8, 178 K r z a n o w s k i A ., J a k p o w s ta ją r a f y k o r a l o w e ? ... 2, 44
— O k o sm ic z n e j te o rii w y m a rc ia o rg a n iz m ó w w k o ń c u e r y m ezo zo iczn e j . . . . 4, 90 L a t i n i J ., Co p o d n o si c u k ie r w e k r w i ? ... 5, 121
— Co się z n a jd u je w c e n tru m n a sz e j g a l a k t y k i ? ... 1, 17
— H o d o w la je le n ia sz la c h e tn e g o w N ow ej Z e l a n d i i ...7—8, 180
— In w a z ja o b c y c h g e n ó w 7—8, 180
— K o e w o lu c ja c z ło w ie k a , d ra p ie ż c ó w i r o ś l i n o ż e r n y c h ... 5, 118
— S ta rz e n ie s ię m ó z g u : g r o m a d z e n ie k w a s u D -a sp a ra g in o w e g o w is to c ie b ia łe j . . 7—8, 179 M a ł k i e w i c z W ., H o d o w la p ra p łe tw o w c ó w P ro to p te ru s a n n e c te n s , w M u z eu m R y
b o łó w s tw a M o rsk ie g o w Ś w i n o u j ś c i u ...7—8, 177 P a c y n i a k C., N ie z w y k le r z a d k i p r z y p a d e k w y ro ś n ię c ia je m io ły p o sp o lite j n a
d ę b ie b e z s z y p u łk o w y m . . . . ' ... 5,: 118 P ł y t y c z B ., M u ta n ty m y s ie w p ra c o w n ia c h i m m u n o b io lo g ic z n y c h ... 9, 210 P o m a r n a c k i L,., G rą ż y c e n a s ta w a c h r y b n y c h ... 5, 119 S k r z y p c z y ń s k a M ., S k o ś n ik tu z in e k (E x o te le la d o d o cella ) — g ro ź n y s z k o d n ik
s o s n y 10, 334
S m i a ł o w s k i A ., G e rb ile , z w ie rz ę ta z w ro d z o n ą w a d ą m ó z g u ... 3, 18
— P rz y c z y n a z e s p o łu A l z h e i m e r a ... 4, 91
— W p ły w n ie d o ż y w ie n ia w o k re sie ż y c ia p ło d o w e g o n a ro z w ó j i d z ia ła n ie m ó z g u . . 7—8, 18i U 1 f i g K ., G rz y b y k e r a t y n o f i l n e ... 6, 145 V e t u l a n i J . (J.G .V .), S z c z e p io n k a p rz e c iw t r ą d o w i ... 2, 43 W i e r z b i c k i A ., O c h ro n a ś r o d o w is k a w C h i n a c h ... 5, 120
W S Z E C H Ś W I A T P R Z E D 1 0 0 L A T Y (w y b ra ł i o p ra c o w a ł J . V e tu la n i)
1, 19; 2, 45; 3, 68; 4, 92; 5, 121; 6, 147; 7—8, 182; 9, 212; 10, 335; 11, 362; 12„ 382
R O Z M A I T O Ś C I
B a r t o s z G . (G. B .), A fid ik o lin a — o b ie c u ją c y in h ib ito r s y n te z y D N A ...
— B ia łk a u m o ż liw ia ją c e ro z p o z n a w a n ie s ię w z a je m n e k o m ó r k o m ...
— B io c h e m ic z n e a s p e k ty u ra z o w y c h u sz k o d z e ń c ia ła ...
— C o to je s t ślu z ? ...
— D la c z e g o e n z y m y s ą m a k r o c z ą s t e c z k a m i ? ...
— F ib r o n e k ty n a — b ia łk o w a „ k o tw ic a ” k o m ó r k i ...
— F o s f o r y la c ja ty r o z y n y r e g u lu je p r o c e sy w z r o s t u ? ...
— H o rm o n y s te ry d o w e ta k ż e u r o ś l i n ...
— K a lp a in a 1 k a J p a s ta ty n a ... ... ...
— K rz e p n ię c ie k r w i a k o a g u la c ja m l e k a ...
— N ik o ty n a w a b i l e u k o c y t y ...
— N o w y r o d z a j te r a p ii n ie k tó r y c h a n e m ii: a k ty w a c ja sy n te z y h e m o g lo b in y p ło d o w ej
— P o le e le k tr o m a g n e ty c z n e o d k sz ta łc a e r y tro c y ty s i e r p o w a t e ...
— R e g u la c ja f u n k c ji b ło n d ro g ą e n d o - i e g z o c y t o z y ...
— T re h a lo z a a o d p o rn o ś ć n a w y s u s z e n i e ...
— W c z e sn e a n o m a lie c h ro m o so m o w e z a ro d k ó w l u d z k i c h ...
— W ita m in a E m o ż e h a m o w a ć w z ro st n o w o t w o r ó w ...
— W o ln e r o d n ik i a m a l a r i a ...
B y c z k o w s k a - S m y k W. (W. B -S .), A k tu a ln ie o m a r i h u a n i e ...
— B a r b itu r a n y a u k ła d r o z r o d c z y ...
— B a w ó ł d o m o w y — z w ie rz ę n i e d o c e n i o n e ... ... ...
— B e z k rę g o w c e m o g ą p o b ie ra ć z w ią z k i o rg a n ic z n e w p ro st z w o d y m o rs k ie j .
— C e ło m o c y ty — k o m ó r k i u k ła d u o d p o rn o śc io w e g o l a n c e t n i k a ...-
— C o c h r o n n i p ła z y p r z e d z a m a r z n i ę c i e m ? ... ...
— C o d e c y d u je o w y lę g u p ła z ó w ? ...
— C z y n n ik h a m u ją c y ro z w ó j n a c z y ń k r w i o n o ś n y c h ...
— C z y n n ik p o w o d u ją c y p r z e r o s t m ię śn ia s e r c o w e g o ...
— D la c z e g o ż a b a R h e o b a tra c h u s s ilu s n ie tr a w i w ła s n y c h k i j a n e k ? ...
— D z ie c io b ó js tw o — p a to lo g ia c z y p r z y s t o s o w a n i e ? ...
— G a z n a W ie lk ie j R a fie K o r a l o w e j ...
— G ra s ic a a c u k r z y c a ...
— G r y p a ...
— J a k m r ó w k i ro z p o z n a ją sw o ją k r ó l o w ą ? ...
— J a k n ie ś w is z c z u k i u n ik a ją k o ja r z e n ia w s o b n e g o ...
— K o e w o lu c ja r o ś lin i s z k o d n i k ó w ... ...
— M a so w e śn ie c ią f o k i p o s p o l i t e j ...
— N a tu r a ln y ś r o d e k n a s e n n y ...
— N o w e d a n e o is to c ie sie rp o w a to ś c i e r y t r o c y t ó w ...
— O g ra n ic z o n a d ie ta s p r z y ja d łu g o w ie c z n o śc i ...
— P o m ó r ro z g w ia z d w Z a to c e K a l i f o r n i j s k i e j ...
— P rz e d a w k o w a n ie n a r k o t y k u ...
—| R d z a ź d ź b lo w a s p rz e d 3500 l a t ...
*— R o la w a p n ia w n a d c iś n ie n iu ...
9, 213 9, 214 10,337 10, 337 9, 213 9, 213 3, 70 3, 70 7—8, 184 9, 212 12, 383 3, 70 7—8, 184 7—8, 184 12, 384 7—8, 185 9, 213 7—8, 184 2, 46 4, 93 2, 47 10, 338 7—8, 183 1, 20 7—8, 183 5, 122 12, 384 12, 383 3, 69 9, 214 4, 93 7—8, 185 12, 383 12, 383 2, 46 4, 94 5, 123 7—8, 184 10, 337 4, 03 5, 123 2, 47 7—8, 183
— R ó ż n e r o d z a je o ty ło ś c i k o b ie t a c u k r z y c a ... 1, 20
— S a m o o b ro n a d rz e w p r z e d a ta k ie m b r u d n ic y n i e p a r k i ... 7—8, 183
— U l t r a s tr u k tu r a t k a n e k s p rz e d c z te rd z ie s tu m ilio n ó w l a t ! ... 9, 214 K o s i b o w i c z P ., D rz e w a p o r o z u m ie w a ją s i ę ... 12, 384
K r z a n o w s k i A ., C zy p ro m ie n ie U V i w y ła d o w a n ia e le k tr y c z n e k o n ie c z n e b y ły
d o s y n te z y p ie r w s z y c h a m i n o k w a s ó w ? ... 3, 70
— M a so w y z a n ik r a f k o r a lo w y c h n a O c e a n ie S p o k o jn y m 1 M o rz u K a r a ib s k im . , 12, 383 L a t i n i J ., O d p r y s k i s ą s i a d ó w ... 12, 385 P a j o r W .J. (W .J.P .), O lig o p e p ty d y m ó z g o w e a r e g u la c ja c z y n n o ś c i w e g e ta ty w n y c h 1, 21 P o m a m a c k i L ., P rz y b y w a ła b ę d z i w w o j. r a d o m s k i m ... 12, 384 R 6 s 1 e r A . (ar.) C h ro ń m y ż m i j e ... ... 11, 363
— D la c z e g o „ c h o r u j ą ” p e r ł y ? ... 7—8, 185
— G a w ro n w r o li k w o k i ... 3, 70
— J a s k in ia S tr a c e ń s k a — n a jd łu ż s z a w C z e c h o s ł o w a c j i ... 12, 383
— K lu b m iło ś n ik ó w ż e ń - s z e n i a ... 336
— P u ls u ją c e j e z i o r o ... 10, 336
— R o z ró d o rło sę p ó w w n i e w o l i ... 11, 363 S z a r s k i H . (H S), Is to ty , k tó r e c z u ją się n a jle p ie j w te m p e r a tu r z e 105°C . . . 2, 46
O M A W I A N E K S I Ą Ż K I i C Z A S O P I S M A
A g u e s s e P ., L ’e c o lo g ie (A. K a m i ń s k i ) ...7—8, 186 A n g e 1 H . i In., T h e N a tu r a l H is to r y o f B r ita in a n d I r e l a n d (W. S e id le r) . . . 3, 71 B a i e r J ., K o u b y v k u c h y n ic h sv fita (M.Z. S z c z e p k a ) ... 3, 72 B 8 h m C „ O k r a s n ć ro s tlin y a ź iv o tn i p r o s tr e d i (P . S z o t k o w s k i ) ... 5, 124
B i t t o n G. , D a m r o n B .L ., E d d s G .T ., D a v i d s o n J.M ., S lu d g e — H e a lth R isk s
o f L a n d A p lic a tio n (K. U l f i g ) ... 3, 72 C a s p e r S .J., K r a u s c h H .D ., P te r id o p h y ta u n d A n th o p h y ta (B. P rę d o ta ) . . . 7—8, 187 C i h a f J ., K o v a n d a M ., H o r s k ć r o s tlin y (v e f o to g ra fii) (P. S z o tk o w sk i) . . . . 12, 387 D a l e B ., F e r tiliz a tio n in A n im a ls (J. D u l a k ) ... 11, 364 D a v i e s P .J . H u x 1 e y A ., W ild O rc h id s o f B r ita in a n d E u ro p ę (J. K o rn a ś) . . 5, 123 D o b r o f t a e v a D .N ., Z a v e r u c h a B .V ., S 1 p a j ł o v a L .M ., v c a r s tv e flo ry
(M .Z. S z c z e p k a ) : : 12, 386
F i l i p o w i c z B ., C h e m ia i ż y c ie (B. P rę d o ta ) ... 12, 386 F r a z e r D ., R e p tile s a n d A m p h ib ia n s l n B r ita in (P . S u ra ) ... 6, 148 F r i t s c h R ., I n d e x to p l a n t c h r o m o s o m e n u m b e r s — B r y o p h y ta (K. J ą d rz e jk o ) . 12, 358 G r o d z i ń s k i Z., K r a k o w s k ie g a w r o n y (W. H a r m a t a ) ... 4> 95 j d k a l J . 1 in ., P r a k t ic k ś s p e le o ló g ia (Z. W ó jc ik ) ... 2, 48 J o d ła p o s p o lita A lb le s a lba M ili. P r a c a z b io ro w a (A. K a l e m b a ) ... 9, 216 j o h a n s o n F ., „ H u n g e r ” in S tra w b e rr ie s (J.S . K n y p I ) ... 1. 24 K r J u k o v a I.V ., L u k s J .A ., P r l v a l o v a L .A ., Z a p o v e d n y e r a s te n ia K ry m a
(M .Z. S z c z e p k a ) . ...
L e s i o c h r a n a p r ir o d y (M .Z. S z c z e p k a ) ... 4, 94 L y t e C h., T h e P l a n t H u n te r s (J. K o r n a ś ) ...7—8, 186 M a te C h o ice . P r a c a z b io ro w a (J. D u la k ) ... 7—8, 186 M e to d y e k s p e rim e n ta ln o j m ik o lo g ii (M. Z. S z c z e p k a ) ... 1, 23 M o w s z o w i c z J ., P rz e w o d n ik d o o z n a c z a n ia k r a jo w y c h r o ś lin t r u ją c y c h i sz k o
d liw y c h (H. K la m a ) 6, 148
M ii 1 b e r g H ., D a s g ro s s e B u c h d e r W a s s e rp fla n z e n (B. P rę d o ta ) . . . . . . 10, 338 N o w i ń s k i M ., D z ie je u p r a w i r o ś lin le c z n ic z y c h (J. Ż a r n o w i e c ) ... 1, 24 O k o ł ó w Cz., B ib lio g ra fia P u s z c z y B ia ło w ie s k ie j 1973—1980 (P. B a j k o ) ... 5, 124 O l a c z e k R ., O c h ro n a d z ie d z ic tw a k u ltu r a ln e g o i p rz y ro d n ic z e g o p a r k ó w
(S. B ia ło b o k ) 10, 338
O v e n d e n D ., B a r r e t t J ., C o llin s H a n d g u id e t o th e S e a C o a st i A n g e l H .,
T h e G u in n e s s B o o k o f S e a s h o re L ife (W. S e i d l e r ) ... 3, 71 P f l h o d a A ., P r l r o d a a ćlov<5k (M .Z. S z c z e p k a ) ... 5> 124 p r z e p is y d o ty c z ą c e ś r o d o w is k a S v a lb a r d u (O. R ó ż y c k i ) ... 9, 215 R i c h a r d s o n D .H .S ., T h e B io lo g y o f M o sse s (R. O c h y ra ) . ... 11, 364 S t a r m a c h K. , E u g l e n o p h y t a — E u g le n in y (K . W o ł o w s k i ) ... 9, 214
„ W ie rc h y ” . R o c z n ik p ię ć d z ie s ią ty (J.S. D ą b r o w s k i ) ... *• 95 W i t k o w s k a M ., P a lm y (M. C z e k a l s k i ) ... *•
K R O N I K A N A U K O W A
F r e j l a k S ., V K r a jo w a K o n f e re n c ja D y d a k ty k ó w B io lo g ii S z k ó ł W y ż sz y c h . . 7—8,187
O L I M P I A D Y B I O L O G I C Z N E
M i c h a j ł o w W ., XV Ju b ile u s z o w a O lim p ia d a B io lo g ic z n a p o d h a s łe m „ O rg a n iz m a ś r o d o w is k o ”
Z d e b s k a - S i e r o s ł a w s k a J „ B io lo g ia w s p ó łc z e sn a i p e r s p e k ty w y Jej ro z w o ju
— o r g a n iz m a ś ro d o w is k o . T e m a t X V J u b ile u s z o w e j O lim p ia d y B io lo g ic z n e j n a r o k s z k o ln y 1985/86
Z Ż Y C I A T O W A R Z Y S T W A
L is ta n a g ro d z o n y c h o d z n a k a m i h o n o r o w y m i P T P im . K o p e r n i k a ...
S k ła d p re z y d iu m Z a rz ą d u G łó w n e g o P T P im . K o p e r n ik a w y b r a n y w d n iu 2 I I I 1984 r.
S p ra w o z d a n ie z W a ln e g o Z g ro m a d z e n ia P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a P r z y ro d n ik ó w im . K o p e r n ik a (A. F a g a s iń s k l) ...
I V
L I S T Y D O R E D A K C J I
P r a w d z i e J . . 4, 96
J a k u b o w s k i J . L ...7—s< I®8
O D R E D A K C J I
K O M U N I K A T Y
6, 125; II, 353; 12, 365
K o n fe re n c ja „ M ię d z y n o ro d o w e p e r s p e k ty w y e d u k a c ji ś r o d k o w e j: p r o b le m y i d z ia ła n ia ” 4, 96 K o n k u rs im . R o m a n a K o z ło w sk ie g o n a p ra c ę p a l e o n t o l o g i c z n ą ... I, 0 V I O g ó ln o p o lsk ie S e m in a riu m D y d a k ty k i B i o l o g i i ... 4, 0
W Y K A Z I L U S T R A C J I N A O K Ł A D K A C H I P L A N S Z A C H
I. O k ł a d k i
Z im a . W ie lk o p o lsk i P a r k N a ro d o w y . D ę b y n a d J e z io re m G ó re c k im — Z. P n ie w s k l 1
H u lm a n P r e s b y tis e n te llu s (D u fra n e ) i z ie w a ją c y o stro n o s — W . S tro jn y . . . . 2
P ie r w s z y s p a c e r m ło d e g o b o c ia n a p o d a c h u — W. S t r o j n y ... 3
„ K o k o s z k a ” . F o rm y ta k ie p o w s ta ją p r z y se le k ty w n y m w ie trz e n iu n ie ró w n o m ie rn ie z d ia - g e n e z o w a n y c h p ia s k o w c ó w g o in k re d o w y c h — W. S t r o j n y ... 4
M a g e lla n k a c h lo e p h a n a p ie ta (G m elin ) — W. S t r o j n y ... 5
R u s a łk a p a w ik In a c h is io — J . P ł o t k o w i a k ... 6
P ie n in y . D o lin a P o to k u P ie n iń s k ie g o — W . S t r o j n y ... 7—8 O sz y n d a le sz c z y n o w ie c , A p o d e r u s c o r y li L . — W . S t r o j n y ... 9
W id o k G ie w o n tu z G u b a łó w k i — J . V o g e l ... 10
B u k i w rez. B u k o w a G ó ra w w o j. c z ę sto c h o w sk im — J . H e r e ź n i a k ... 11
M ło d n ik w z im o w e j sz a c ie — J . P ł o t k o w i a k ... 12
II. P l a n s z e
M o p e k B a rb a ste lla b a rb a s te llu s, n ie to p e rz z ro d z in y m ro c z k ó w — W. B o g d a n o w ic z 1, I N a d m o rs k a cz ę ść G ó r D i a m e n t o w y c h ... 1, I la
V a lle d e l a L u n a — D o lin a K się ż y c o w a „ Ł ó d ź p o d w o d n a ” . A rg e n ty n a — Z . R y n . 1, I l b D ziew ięć sił p o p ło c h o lis tn y C arlin a o n o p o rd ifo lia B e ss. — Z. P o z n a ń s k a ... 1, I l i a D ziew ięć sił b e z ło d y g o w y C arlina a c a u lls. — W. B o g d a n o w i c z ... 1. I l l b M u flo n w W o j. P a r k u K u ltu ry . C h o rzó w — S t. K o z ł o w s k i ... 1, IV a M u flo n y w G ó ra c h S o w ic h . S u d e ty — K . S ilsk i ... 1, IV b F lu o re s c e n c ja m o n o a m in w m ó z g u s z c z u r a ... 2, I P a n o r a m a z G rz e sia . T a tr y — M. F e r c h m i n ... 2, I la W id o k ze s z c z y tu S n ie ż n ik a S u d e ty — M. F e r c h m i n ... 2, I lb S a n k o ło S a n o k a . D n o r z e k i p r z y n is k im s ta n ie w o d y — J . K o rp a l . . . . . 2, III S k a ła w r e jo n ie K o m in ia rs k ie g o W ie rc h u — H . V o g e l ... 2, IV K a rm ie n ie m ło d y c h b o c ia n ó w — W. S t r o j n y ... 3, l a M łode b o c ia n y z ie ją c e n a lip c o w y m u p a le — W S t r o j n y ... 3, Ib K le k o ta n ie n a d a c h u — W . S t r o j n y ... 3, I la L ą d o w a n ie n a g n ie ź d z ie — W . S t r o j n y ... 3, I lb F o rm y w ie tr z e n ia g r a n itu n a ś c ia n ie s k a łk i „ W ie lk i Z ó lw ” w m a s y w ie G o rlh o —
J . M e n d a lu k : : ... 3, III
S k a łk i g r a n ito w e m a s y w u G o rih o w o k o lic y U ła n B a to r — J . M e n d a lu k . . . . 3, IV P a n d a w ie lk a w ZOO w W a s z y n g t o n i e ... 4, I P o w ie rz c h n ia tw a r d e g o d n a ... ... n R e z e rw a t P a m ię c in — J . M e n d a lu k . ... 4, 111 O stn ic a J a n a S tip a J o a n n ls C el. — J . M e n d a l u k ... *• IV C e reu s sp. — Z . R y n ... 5, l a E sp o sta s p . — Z . R y n ... 5, I b S e tlc e r e u s s p . — Z . R y n ... 5, Ila S e le n lc e r e u s s p . — Z . R y n ... 5, Ilb J e ż E rln a c e u s c u r o p a e u s L . — P . S u ra ... 5, I II R z e k o tk a d rz e w n a H y la a rb o re a L. — P . S u r a ... S, IV W a la b ia B e n e tta P ro te m n o d o n r u fo g r is e a (D e sm a re st) — W . S t r o j n y ... 8, l a R o s o m a k G u lo g u lo L . — W. S t r o j n y ... 6, Ib R o p u c h a z w y c z a jn a B u fo b u fo L . — P . S u r a ... ®< n
C z e rm ie ń b ło tn a C alla p a lu str ls L . — Z. M i r e k ... 6, III K o te w k a o r z e c h w o d n y T ra p a n a ta n u s L . — J . M e n d a l u k ... 8, IV N ie d ź w ie d z ió w k a n o ż ó w k a A r c tla ca ja L . — W . S t r o j n y ... .... . 7—8, I N ie d ż w ie d z ió w k a n o ż ó w k a A r c tla c a ja — w y lę g n ię te la rw y — J . P ło tk o w ia k . . 7—8, I I P ła ty ś n ie ż n e p o d R y s a m i — A . W l ś l l ń s k i ... 7 IH N a tu r a ln a o d k r y w k a lo d u 1 f i r n u p o d B u lą p o d R y s a m i — A . W iśliń sk i . . . . 7 8, IV F ra g m e n t ty ln e j c z ę śc i M ię g u szo w ieck ieg o K o tła — A . W i ś l i ń s k i ... 7—8, V S a lw in ia p ły w a ją c a S a lv in la n a ta n s L. A li. — J . M e n d a l u k ...7 8, VI S to n k a z ie m n ia c z a n a L e p tln o ta rsa d e c e m lln e ą ta — J . P ł o t k o w i a k ... 7 8, VI D z w o n e k a lp e js k i C a m p a n u la a lp ln a J a c q . — Z. Z w o l i ń s k i ... 7—8, V IU a N a p a r s tn ic a z w y c z a jn a D ig ita lis g ra n d lflo ra M ili. — Z. Z w o l i ń s k i ...7—8, V lIIb J e z io ro M o k re . W o j. o lsz ty ń s k ie — J . W a l u g a ... 9, I a W y s o k ie b rz e g i k lifo w e n a W y s p ie W olin — W. S tro jn y ... 9, I b . G ą s ie n ic e b a r c z a tk i so s n ó w k i D e n d r o lim u s p łn i L . — W. S t r o j n y ... 9, I I a B a rc z a tk a d ę b o lis tn a G a stro p a ch a ą u e r c ifo lia L . — W. S t r o j n y ... 9, I I b Z a b y w o d n e lia n a e s c u le n ta I,. — W . S tro jn y ... 9, IH a , b
V
O w o c u ją c y lig o w ie c F ic u s ca rica L . — W . S tr o jn y . 9, IV b U ro c z y sk o S o w in ie c , w o j. p o z n a ń s k ie — Z . P n i e w s k i ... 10,I b
S ta ro rz e c z e W a r ty — H o g a lin k . P o z n a n ia — W. S t r o j n y ... • • 10, I b K w ia to s ta n y h o d o w la n y c h o d m ia n r ó ż a n e c z n ik a R h o d o d e n d r o n — M. C z e k a lsk i . . 10, II
N ie d ź w ie d ź k a m c z a c k l U rsu s a r c to s b e r in g ia n u s M id d e n d o rf — W . S tr o jn y . . . 10, III C z u b a jk a k a n ia (so w a) M a c ro le p lo ta p r o c e r a (S co p . e x . F r.) s in g — W . S tro jn y . 10, IV a J e d e n z g a tu n k ó w r o d z a ju m u c h o m o r — A m m a n ita —M. F e r c h m i n... 10,IV b P a n t e r a (la m p a rt, le o p a r d ), P a n th e r a p a r d u s — A . P r a d e l ... 11, I T u r k a w k a S tr e p to p e lia t u r t u r L . — W . S tr o jn y ... 11, I l a T u r k a w k i S tr e p to p e lia t u r t u r L . — W . S tr o jn y ... I I , I l b C ie k le k r y s z ta ły s ą r z e c z y w iś c ie c ie c z a m i. F a z y u p a d k u k r o p li c ie k łe g o k r y s z ta łu
d o z b io r n ik a , z a w ie ra ją c e g o c ie k ły k r y s z ta ł — A . A d a m c z y k . . . . . • • 11, I II T e k s tu r a sm u g o w a n e m a ty c z n y c h c ie k ły c h k r y s z ta łó w — A , A d a m c z y k . . . . 11, IV a
T e k s tu r a p a p ila r n a w a r s tw y c h o le s te ro lo w e g o c ie k łe g o k r y s z ta łu — A . A d a m c z y k . 11, IV b R a d io te le s k o p t o r u ń s k i — A . K ę p a i J . M a z u r e k ... 12, I A p a r a tu r a o d b io rc z a r a d io te le s k o p u to r u ń s k ie g o , s k o n s tr u o w a n a d o o b s e rw a c ji k w a z a -
r ó w w s y s te m ie V L B I — A . K ę p a 1 J . M a z u r e k ... 12, II K in g G e o rg e I s ia n d (S z e tla n d y P o łu d n io w e ) G ó ry A rc to w sk ie g o — R e a P e a k —
Z . R u b in o w s k i 12, I II
P te r o p h y lu m s c a la r e — w. S t r o j n y ... 12, IV
P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E
ORGAN PO LSK IEG O TO W ARZYSTW A PRZYRO DNIK Ó W IM . KOPERNIKA
TO M 86 ZESZYT 1
(ROK 104) STYCZEŃ 1985 (2253)
H ENR Y K SZA R SK I (KRAKÓW)
PRO BLEM Y F A U N Y NOW EJ ZELANDII
Losy roślin i zwierząt na Nowej Zelandii stanowią największy, choć niezamierzony eks
perym ent z ewolucjonizm u i ekologii prowa
dzony obecnie przez człowieka. Kraj ten składa się z dwu dużych, blisko siebie położonych wysp, wydłużonych w kierunku południkowym, i w ielu drobnych w ysepek przybrzeżnych. Ar
chipelag jest otoczony wodami Oceanu Spokoj
nego, zajmując na półkuli południowej mniiej więcej położenie Hiszpanii na półkuli północnej (ryc. 1).
Nowa Zelandia wchodziła kiedyś w skład wielkiego kontynentu południowego — Gond- wany, ale co najmniej od jury znajduje się w izolacji. Jej oddalenie od najbliżej położonej Australii wynosi około 2 tysiące kilometrów.
Przed przybyciem człowieka, około tysiąc lat temu, na wyspach Nowej Zelandii żyły osobli
w e rośliny i zwierzęta, z których w iele — jak hatteria, Sphenodon punctatus — było pozosta
łością organizmów dawno wym arłych na in
nych lądach. Przeszłość Nowej Zelandii była bardzo burzliwa. W strząsały nią częste trzę
sienia Ziemi, pokryw ały popioły i lawy w yrzu
cane przez liczne wulkany. Poziom morza w a
hając się odkrywał i zalewał znaczne prze
strzenie. Wyspa Południowa i część Wyspy Północnej noszą ślady w ielkich zlodowaceń.
Zapewne te wydarzenia w yniszczyły w iele ga
tunków, do ich zguby m usiał się_ przyczynić także kształt w ysp i ich bardzo górzysty cha
rakter (najwyższy szczyt, Góra Cooka ma 3764 m n.p.m.), co powoduje, że tereny sprzyjające określonym typom roślinności są ograniczone
i
■ *. . -
i m ożliwości przesuwania zasięgów geograficz
nych w okresach wahań klim atu są niew ielkie.
Na Nową Zelandię zdołały się przedostać i ją zasiedlić niektóre organizmy, przede wszystkim
/ / 4 5 ° -
300 km
_____________ i________________ i_________________ — Ryc. 1. K o n tu ry w y sp tw orzących N ow ą Zelandię.
2 W sz e c h ś w ia t, t. 86, n r 1I19S5
sów na organizmy nie był zbyt niszczący, ogra
niczył się do częściowego wypalania lasów. Lo
kalne gatunki zostały dopiero zagrożone po od
kryciu w ysp przez białego człowieka. Żeglarze, a szczególnie Anglicy, dbali o to, aby na ocea
nicznych wyspach, które m ogły stać się schro
nieniem rozbitków, można było znaleźć poży
wienie. Wysadzano więc na wyspach głównie kozy, świnie, krowy i owce, a także próbowano sadzić, lub siać pożyteczne rośliny. Wiadomo, że pierw sze tego typu zasiedlania Nowej Ze
landii nastąpiły w latach 1774 i 1779 z okazji odwiedzin w ysp przez w ypraw y Jamesa Cooka i powtarzały się później wielokrotnie. Nie w ia
domo ile z tych introdukcji było udanych. Za
pew ne w iele zwierząt upolowali Maorysi. Tam jednak, gdzie zdołały się utrzymać ssaki rośli
nożerne, w yw oływ ały one ogromne zmiany.
R yc. 3. N ielotny n ow ozelandzki ch ru śc iel G allirallus greyi. W edle Pow ella.
Rośliny w ysp żyjące przez m iliony lat w śro
dowisku pozbawionym ssaków nie w ykształciły żadnych środków obrony — cierni, kolców, ży
wic, czy alkaloidów, toteż na niektórych ma
łych wyspach doszło do prawie zupełnego w y niszczenia m iejscowej endemicznej flory. P ew ną obroną roślinności Nowej Zelandii były rozmiary głównych wysp, ich rozczłonkowanie i bogata rzeźba utrudniająca wędrówki zw ie
rząt. Zapewne nieświadom ie biali podróżnicy sprowadzili na w yspy dwa europejskie gatunki szczura, m ysz domową, a ponadto psy ii koty.
W ydaje się, że przed połową X IX stulecia były już dobrze zadomowione na Nowej Zelandii co najmniej świnie, kozy, szczury i myszy.
M asowy import najróżniejszych organizmów był konsekwencją napływ u białych imigrantów, głów nie Anglików, który rozwijał się na w ięk
szą skalę ód połow y X IX wieku. Osadnikom b yły oczywiście potrzebne zwierzęta domowe, chcieli m ieć w lasach zwierzynę, w rzekach ryby, chcieli też, aby miejscowa fauna przypo
minała im dawną ojczyznę, dlatego sprowadza
no jelenie, bażanty, jeże, krety, szczygły i w ie
le innych gatunków. Osadnicy zw ykle nie do
ceniali gatunków m iejscowych, nie zdawali so
bie spraw y z ich potencjalnej wartości. Wie
lokrotnie stwierdzano, że zwierzęta pochodzące z Eurazji, Am eryki i innych kontynentów opa
now yw ały terytoria wysp, natomiast gatunki rozwinięte na wyspach nigdy nie wytrzymują rywalizacji z autochtonami na kontynentach.
Teoria ew olucji w yjaśniła przyczyny „większei doskonałości” organizmów kontynentalnych. W drugiej połowie XIX stulecia na Nowej Ze-
Ryc. 2. S zkielet n ajw ięk szeg o p ta k a , w y m arłe g o moa D inornis giganteus. W edle P a r k e r a i Hasw-ella.
latające, jak owady i ptaki, oraz zdolne do zno
szenia wędrówek na dryfujących roślinach, jak spośród gadów gekony i scynki. Wśród m iej
scow ych ptaków pow stały gatunki niezdolne do lotu: najw iększy ptak jaki kiedykolwiek istniał, w ym arły moa (Dinornis giganteus) (ryc.
2), cztery gatunki kiw i (rodzaj A p te ryx ), chru
ściel Gallirallus greyi (ryc. 3) i papuga Strigops habroptilus. Spośród ssaków przed przybyciem człowieka w ystępow ały na wyspach tylko dwa nietoperze: endem iczny M ystacops tuberculatus i w ystępujący także w Autralii Chalinolobus morio. Zupełnie brak było w ęży i żółwi. Jedy
nym płazem była maleńka, bezogonowa Leio- pelm a reprezentowana przez trzy gatunki, ma
jąca kilka bardzo pierw otnych cech anatomicz
nych. Ichtiofauna wód słodkich była bardzo uboga. W yliczenie to pom ija zwierzęta mor
skie, niekiedy wychodzące na ląd, jak np. płet- wonogie, pingw iny i inne ptaki morskie, węże morskie itd.
Prawdopodobnie pierw si ludzie, którzy do
tarli na Nową Zelandię w yniszczyli ptaki moa i endem iczny gatunek łabędzia. W czternastym w ieku do N ow ej Zelandii dotarła w ielka flota polinezyjska, którą przybyli przodkowie Ma
orysów. Lud ten przywiózł z sobą pacyficz
nego szczura, Rattus exulans, oraz psa domo
wego. W pływ zasiedlenia w ysp przez Maory
W sz e c h św ia t, t. 86, n r 1/1985 3
landii panowało przekonanie, że miejscowe flo
ra i fauna są skazane na zagładę, zaś zastąpie
nie tych organizmów przez „doskonalsze” for
m y kontynentalne jest równoważne z pożąda
nym postępem. Między latami 1861 a 1885 par
lament Kolonii uchwalił kilka ustaw mających na celu aklimatyzację na Nowej Zelandii no
wych organizmów. Tworzyły się w tym celu organizacje społeczne. Dopiero około r. 1870 dostrzeżono szkody, jakie powodują rozmnożone w niektórych okolicach króliki i celem prze
ciwdziałania sprowadzono na wyspy łasice, gro
nostaje i tchórze. Dramatycznie wyglądają współczesne opisy: „Kapitan Keene w r. 1867 na swej farmie uw olnił kilka królików. Po roku 1889 zaczęły się one mnożyć w sposób zatrważający wzgórza wydawały się żywe, pastwiska zostały zniszczone, zwierzęta domo
we głodowały, farmerzy zostali zrujnowani i tysiące akrów ziem i trzeba było pozostawić odłogiem ”. Gdy z kolei sprowadzone drapież
niki wzrosły w liczbę, rozpoczęły wyniszczać nieostrożne m iejscow e ptaki.
W r. 1882 wydano przepisy regulujące walkę z nadmiarem drobnych ptaków, sprowadzo
nych z Anglii, wreszcie w r. 1895 wydano prze
pis wym agający uzyskania zgody ministra rol
nictwa na wprowadzanie obcych gatunków zwierząt. Dalsze kolejne ręgulacje z lat 1907, 1922 i następnych dowodzą wzrastającego zro
zumienia konieczności ochrony miejscowych organizmów oraz niebezpieczeństw wynikają
cych z nieostrożnego zasiedlania wysp gatun
kami egzotycznymi.
W różnych okresach sprowadzono na Nową Zelandię 144 gatunki ptaków, z nich 33 zdołały się zadomowić. Spośród 53 sprowadzonych na w yspy ssaków utrzym ały się 32 gatunki.
Najwięcej sprowadzonych organizmów po
chodzi z Europy, następne m iejsce wśród źródeł importu zajmuje sąsiednia Austra
lia. Wśród organizmów sprowadzonych znajduje się jeden gatunek jaszczurki, trzy ga
tunki płazów bezogonowych i 18 gatunków ryb. Większość obcych ptaków żyje na Nowej Zelandii w środowiskach zmienionych przez in
terwencję ludzką. Tylko trzy gatunki ptaków zasiedlają resztki pierw otnych lasów; są to kos, zięba i drozd śpiewak. Niektóre ptaki miejsco
w e w yginęły lub stały się bardzo nieliczne, brak jednak dowodów na to, by był to skutek bezpośredniej rywalizacji o pożywienie, czy miejsca do gniazdowania z gatunkami sprowa
dzonymi. Jednak ptaki m iejscowe, które przez m iliony lat żyły w środowisku pozbawionym czworonożnych drapieżników łatwo padają ofia
rą łasic i zdziczałych kotów, zaś utrzymywanie się wysokiej liczebności tych zwierząt jest m ię
dzy innymi skutkiem istnienia na archipelagu obfitej importowanej awifauny oraz królików.
Ponadto ptakom nowozelandzkim ogromnie za
szkodziło zniszczenie pierwotnych środowisk życia przez ssaki, poczęły one również choro
wać na infekcje zawleczone wraz z obcymi ga
tunkami ptaków- Obecnie jedynym gatunkiem ptaka aktywnie tępionym przez człowieka jest bardzo rozpowszechniony gawron.
i*
Kilka gatunków ptaków sprowadzonych jest znacznie częstszych na Nowej Zelandii niż w ich pierwotnych ojczyznach. Tak np. bardzo pospolity jest szczygieł. Dostrzeżono też, że osobniki tego gatunku żyją na Nowej Zelandii dłużej niż w Anglii, natomiast liczba jaj skła
danych przez samice jest mniejsza. Wynika to zapewne stąd, że w Anglii liczebność szczygła jest ograniczona głównie przez drapieżniki, a na Nowej Zelandii przez ilość dostępnego po
żywienia. Nowozelandzkie populacje niektórych gatunków, np. czeczotki i trznadle są ubarwio
ne bardziej jaskrawo niż w Europie. Również i to zjawisko przypisuje się m niejszym zagro
żeniom ze strony drapieżników.
Wprowadzone ssaki w yw arły znacznie w ięk
szy w pływ na środowiska Nowej Zelandii od importowanych ptaków. Dotyczy to szczególnie tych ssaków roślinożernych, które zdołały opa
nować m iejscowe lasy pierwotne. Największe zniszczenia powodują trzy gatunki: pochodzący z Australii nadrzewny torbacz, pałanka kuzu (Trichosurus vulpecula) odżywiający się liśćmi drzew i pokarmem mieszanym, oraz jelenie i kozy niszczące siew ki i młode drzewka unie
możliwiając regenerację lasu, na którego m iej
sce wchodzą zarośla złożone z roślin odporniej
szych, przeważnie importowanych. W tak zmie
nionym środowisku w iele m iejscowych zwierząt nie ma koniecznych do życia warunków.
Króliki nie wchodzą do lasu, lecz pożerając roślinność łąk i pól uprawnych pozbawiają po
żywienia owce, a także wzmagają erozję nisz
czącą gleby. Niektóre tereny wysokogórskie zostały zdewastowane przez bardzo pospolite kozice i pochodzące z Himalajów tary (Hemit- ragus jemlahicus) (ryc. 4). Dla europejskiego czytelnika może wydać się zadziwiające, że do ograniczenia liczebności jeleni i kozic nie w y
starcza działalność m yśliwych. Trzeba więc przypomnieć, że Nowa Zelandia jest bardzo gó
rzysta, jej obszar wynosi około 85% powierzch
ni Polski, a zamieszkuje go tylko niecałe 3 mi
liony osób, w większości skupionych w kilku dużych miastach.
Wiele gatunków egzotycznych nie zdołało się silniej rozmnożyć na Nowej Zelandii i wobec tego nie sprawia kłopotów, jak np. sześć ga
tunków kangurów i sześć innych gatunków jeleniowatyćh. Ostatnio zmniejsza się liczeb
ność zdziczałych koni, bydła domowego i owiec,
Ryc. 4. H im a lajsk i t a r H em itragus jem lahicus. W e
dług „M ałego S łow nika Zoologicznego PW N ”,
