A P R I L O ^ J U N I O 1 9 4 7 • T O M O X X I I I ■ N ° 2 <147>
P R O G R E S O
Progreso fondesis da Profesoro Louis Couturat, College de France, en 1908. O1 konsakresas a la propago, a la libera diskuto ed a la konstanta per- fektigo di laLinguoInternaciona. Progreso editesas
kom la oficala organo di la
UNIONO POR LA LINGUO INTERNACIONA
(IDO = ESPERANTO REFORMITA)
Kompletigez via „Progreso"-kolekturo e via Ido^biblioteko!
Malgre la nuna ankore desfacila situeso en la postal e pago=relati, es itere posibla obtenar ldo=libri, inter qui es valoroza verki, qui devas tro=
vesar en la biblioteko di omna Idisti. Ni anke povas furnisar anciena numeri di nia oficala revuo. Pro ke omna ta materialo trovesas en plura landi ye divers editerii, ni decidis simpligar la procedo e centraligar la komendi che U L l e lua kasero, qua per la helpo dil agenti di „Progreso"
povas maxim efikive sorgar lo necesa.
De la anciena numeri di „Progreso" (editita da sro. Couturat) es rece»
vebla ankore la sequanta numeri:
Progreso
I a
2a 3a 4a 5a 6a 7a
yaro 1908/09, no. 1—12:
yaro 1909/10, no. 13—24:
yaro 1910/11, no. 25—36:
yaro 1911/12, no. 37—48:
yaro 1912/13, no. 49—60:
yaro 1913/14, no. 61—72:
yaro 1914, no. 73—80: la
1
kompleta serio e la numeri 1, 3, 7, 10.
la numeri 13, 14, 16, 21—24.
la numeri 25 —28, 30—33, 35, 36.
la numeri 38, 39, 41—44, 46—48.
1 kompleta serio e la numeri 49—60.
1 kompleta serio e la numeri 61—72.
numeri 74—80.
La kompleta serii vendesas po sFr. 25.— e la singla numeri po sFr. 2.—.
De la kayeri editita depos 1931 <no. 81 til nun> ni posedas ankore certena stoko. Li es vendebla po sFr. —.50 la simpla kayero e sFr. 1.—
la duopla kayero.
Ni anke povas livrar plura „Tabeli di kontenajo" koncerne la anciena serii di nia revuo. Linguala Suplemento, nri. 2 til 7 esas ankore obtenebla.
Libri e broshuri
Katalogo pri lernolibri e literaturo gratuita ye demando H auff, La K a n t i s t i n o ...sFr. —.50
Tiaux, Quale sucesar en la v i v o ...„ —.50
Dr. Popescu, Makedonia al M a k e d o n ia n i...„ —.40
M otta-H pm ans, Inaugural diskursi <En Ido, Angla, Franca e G erm a n a )... „ —.50
N oetzli, Internaciona d o c o lib ro ...„ 1.—
T<? Beaufront, Kompleta gramatiko detaloza en Ido . . . . „ 1.80 Tedcr-Nordin, Internaciona Radio»Iexiko <en 6 lingui> . . „ 2.50 EsperantoH doAzkSo, kun gramatiko di Ido en Esperanto . „ —.40 Ido, lernolibro por Esperantistoj ... „ —.40
Ido, elementala gramatiko por s t u d e n t i ... ,, —.60
M i( vorti Ido, tradukuro di fre q u eso = Iisto ... „ —.60
Orto Jespersen, his work for an I. L. e historio di nia linguo „ 1.— Haffenden, Europana en Ido ed A n g l a ...„ 1.—
Ridjardson, Spaco e tem po/ Naturo ed arto / Fakti e fanta» ziuri / Deliberado e r e v a d o ... single „ —.60 — , Egiptia, v o y a jo -d e s k rip to ... „ —.60
— , Ulo pri p o e z i o ... „ —.50
Stveetlove, Korokanti e k a n so n i... „ 1.—
— , Proboflugi sur P e g a z o ... „ —.80
— , AI modern yunino ... „ —.20 Jacoft, On the Choice of a Common L a n g u a g e ... „ 6.50
P R O G R E S O
O ticala orgarto d il U niono p o r la L in g u o In te r- naciona (Id o P sp e ra n to re fo rm ita ). K o n s a k ra ta a la propago, tib e ra d is k u to e ko n sta n ta p e rfe k tig o d i ta L in g u o Internaciona. P o n d ita en 1908 da P ro fe s o ro L o u is C outurat, Cottege de Prance.
A P R I L O - J U N I O 1 9 17 • T O M O X X I I I • X» 2 ( 1 4 7 )
P r i la defino e nom izo d i cien eala koneepti La neceseso klarigar e perfektigar la nomenklaturi ciencala sentesas en omna domeni en qui Ia progreso di la cienco dependas de internaciona kunlaboro e studio. Komenco por mefodo por solvar Ia problemi di nomenklaturi ne ja establi- sesis universale, quankam komenci facesis per la nomenklaturo kemiala ed elektrikala, ma la studio esas ankore en komenco.
Nur per koopero e kunlaboro inter ciencisti e linguisfi esos posibla solvar ta taski ed esfablisar metodo qua egardas same Ia inferesfi dil cienco koncernat e la posiblesi dil lingui exis- lanfa e di sistemo helpanta. Se la cienco demandas ampla terminaro precize definita, nur Iinguo kompleta kun aufonoma e simpla gramatiko povas solvar la fasko. Ma ula cienci kun mikra terminaro e poka fundamental koncepti povas uzar la regulizo di fundamental koncepti til ke L1 generale aceptesos.
Studiuro pri nomenklaturo fotometriala e kolorimetriala publikigesis recente en USA., ed olua autori, profesori Parry Moon e Domina Eberle Spencer, grantis permiso rezumar kurfe olua chefa propozi en „Progreso“. („tnternationality in the N am es o f Scientific Concepts", by Parry Moon, Massachusefts Institute of Technology and Domina Eberle Spencer, Tufts College, Medford.)
La m etodo no m izar koncepti
La aufori derivas Iia materio de la Europana lingui kon- forme a Ia principi di la diversa skoli dil LI. La maxim im- portanta elementi por la strukturo di ciencala nociono esas la afixi, e hike dem onstresas la desfacilaji qui existas se ni
13
examenas oli en la rasala lingrui, nam olia defmo sigmifikal ne esas fixigifa e dependas komplete de Ia bazala lingui. Se ni selektus kom bazo sive Esperanto od Ido, sive Occidental od Novial od LsF, ni posedus normo qua donus a ni la finali gramatikala e metodo por la indiko dil pluralo. Sen tala me- todo kom bazo ni nek posedas preciza mezurilo por la defino di la signifiko di singla radiko ed afixo, nek por olua formo.
Quankam ica kritiko esas evidenta, la metodo adoptita dal autori esas la unike posibla til ke la ciencala mondo decidos qual formo di la LI esos la maxim apta e por skopi parti- kulara e por skopi generala. Ni do ne povas judikar Ia detali de nia respektiva vidpunti, sive autonomista sive naturalista, ma nur de la pure ciencala vidpunto ke Ia bazo por la sis- temo propozita esas la Europana lingui plu o min perfekta, plu o min arbitriala, plu o min arkaika e, fine, pri kad la sis- temo ofras nemediata avantaji a la cienco fotomefriala.
Parry Moon ed D. E. Spencer komencas kun ula afixi, uzante olia Angla formo por Ia diskuto, qui havas komuna signifiko;
ili definas -OR (od -ER) kom „instrumento o moyeno“, -TIO N = „la pasiva proprajo di instrumenlo o moyeno“, -ITY — „la pasiva proprajo di subsfanco". Exemple:
-OR (E mofor, generator, oscillator, tractor, reflector) -TION (E amplification, adaptation, illumination, ionizafion) -ANCE (E resistance, impedance, reluctance)
-ITY (E resistivity, permeability, viscosify, density)
La sufixo -ITY havas la formi -ife en Franca, -idad en Hispana, -idade en Portugalana, -//<? en Ifaliana, -//<?/ en Ger- mana. Nula de ta formi esas suficante diferanta por krear konfuzo e li, konseque, esas aceptafa kom internaciona. La autori agnoskas ke kelka sufixi uzesas por signifiki altra kam lia defmuri (aviator, velocity, edc.) ma mantenas la dezirindeso selektar certena afixi e definar oli por unika signifiko segun maxima internacioneso.
Severa distingo inter aktiva e pasiva koncepti esas reko- mendata, ed ico povas atingesar per la korekta selekto di sufixi. Amba sufixi, -ANCE ed -ITY uzesas sole por koncepti pasiva mem en la nacionala lingui. La sama principo uzesas en altra brancho di fiziko. Por la plu yuna cienco di elektrala teorio, plu logikala nomenklaturo employesas kam por la plu anciena branchi di fiziko.
14
La selekto di radiki e sufixi
Llla ciencala termini posedas duopla signifiko en nia rasala lingui, (1) la populara o vulgara signifiko e (2) Ia preciza e ciencala signifiko. Por evitar tal ambigueso, la autori propo- zas uzar por la ciencal termini radiki de Greka origino; fa Grek origino ja reprezentesas per Ia vorti E thermometer, bolomefer, telephone, edc. Ta sama principo propozesas por la afixi, exemple la Greka -O S signifikez bazal koncepto, e depos 1941 profesoro Moon uzis tri sufixi: E -ENT por mezur-unajo, -AGE por areo-unajo, -UM por volumino-unajo.
Segun fa propozi Ia koncepto elektrala kargajo reprezentesas per electros, e la kargajo por mezur-unajo di metal-filo esos electrosent, la kargajo por areo-unajo sur surfaco esos elec- trosage, e la kargajo por volumino-unajo esos electrosum.
Ta distingo eliminas la ambigueso qua naskas se ni uzas
„denseso“ por omna tri nocioni. Sam e se ni distingas la preciza signifiko dil sufixi en kombinuro kun nova radiko P H O S por la bazal koncepto di radianta energio, ni obfenas phosent por Ia energio radiafa de mezur-unajo di inkandecanla filam entoodi fluorecanla \ubo,phosage por la energio perareo-
Tabelo kom pariva dil afixi
signifiko
Internaciona Angla Franca Italiana Hispana Portugalana 6ermana •S
Rusa (Latinigita alfabeto)
bazala koncepto -oso -os -osse -oso -oso -oso -os -os -os
mezur-unajo -ento -ent -ent -ento -ento -ento -ent -ent -ent
areo-unajo -ago -age -age -aggio -ago -ago -ag -ag -azh
volum ino-unajo -omo -um -um -umo -umo -umo -um -um -um
instrumento o moyeno -oro -or -eur -ore -or -or -or -or -or
procedo -cio -tion -tion -zione -cion -pao -tion -tie -ts i ia
pasiva proprajo di uneso -anco -ance -ance -anza -ancia -ancia -anz -antie -ants pasiva proprajo di substanco -ito -ity -ite -ita -idad -idade -ita t -ite it -ito
15
unajo surfacala, e phosum por la energio per volumino-unajo.
La tabelo kompariva esas experimenfala, e piusa perfekfigi esos posibla. La autori dicas ke la propozita afixi devas fitar aden la sfrukfuro di linguo helpanta, e li propozas -O kom gramafikal dezinenco dil substanfivo singulara quale uzita en Esperanfo, Ido, ed IALA-K. La sistemi naturalista povus uzar la afixi quale en Angla o Ia propozita infernaciona sufixi sen adjunfar -o. Exemple, elektrala kargajo recevus la fermino elektroso en la nomenklaturo ed en LI; electros en Angla, Ifaliana, Hispana, Porlugalana, e N ederlandana; Elektros en Germana; electrose en Franca; ed elektros en la Rusa. La infernaciona vorfo rekomendafa povus uzesar da omni, ol esas komplete fonetikala ed ol restos ne-modifikata en la internaciona nomenklaturo.
La internaciona fofometriala sistemo
Quante plu fakala la termini e koncepti, tante plu esas necesa oblenar la kunlaboro dil experti, nam nur per lia helpo la linguisti e feknikisfi povas definar precize la radiki e su- fixi. Profesori Moon e Spencer dem onstras tre progresema spirito en sua fasko por la kreo di fotometriala nomenklaturo, nam li ne esas satisfacata per deskovrar normo Iinguala de la exisfanta Iingual materio; li ne nur selektas la komuna radiki e komun afixi por krear o deskovrar la komuna infer- naciona expresuro. Kontree ii esas pronfa abrogar la filnuna linguala kusfumi en sua partikulara brancho e propozar uni- fikado dil ciencala koncepti ante nomizar oli, e tale ke la termini esas ed aplikebla en la rasala lingui ed en la LI.
La sequanta exempii pruvas ke la terminari ciencala tote
ne esas internaciona; nur la anciena cienci qui derivis Ia
termini de Greka od Lafina havas internaciona kerno quale
exemple medicino, botaniko, zoologio, edc. ma tote ne la
moderna teknologio. Llifre to, e quale ni ja vidis, la termini
freque uzata havas duopla signifiko, (1) la populara o vulgara
e (2) la ciencala plu o min precize definita. Exemple Ia vorfo
E illumination esas simila en Angla, Ifaliana, Hispana, e Por-
tugalana, ma diferas en D = Beleuchtungsstarke, en Neder-
landana = verlichting, ed en R = osveshchenie. Equivalanta
termini por E brightness diferas mem plu mulfe, Y=briIIiance,
H brillo, Porf. brilho intrinsico, D = Leuchtdichte, I
splendore Iuminoso, R = iarkost, Nederl. helderheid.
Internaciona term ini propozita por radiom etriaia e fotom etriaia koncepti
Tabelo XIIIsimbolo IL Angla Franca Italiana Hispana Portugalana Germana Nederlandana
Aktiva kon F
cepti
faroso pharos pharosse faros faros faros
D Q
farosajo pharosage pharossage farosaggio farosage farosago Pharosag pharosaq
foso phos phosse fos fos fos Phos
U fosajo phosage phossage fosaggio fosage fosago Phosag phosag
H helioso helios heliosse elios helios helios
6 heliosento heliosent heliossent eliosento heliosento heliosento
jm fengosajo phengosage phengossage fengosaggio fengosage fengosago Phengosag phengosag
Konektiva koncepti
y 0 0 . y f | lamprosito lamprosity lamprosite lamprosita lamprosidad lamprosidade Lamprositat lamprositeit
V aKianco actance actance attanza actancia actancia Aktanz aktantie
Proporcion p
ala term ini exp reflektanco
resanta pasiva propraji
reflectance reflectance riflettenza reflectancia reflectancia Reflektanz reflektantie T transmitanco transmittance transmittance transmittenza transmitancia transmitancia
a absorbtanco absorptance absorptance assorbenza absortancia absortancia Absorptanz absorptantie
X afantito afantivity afantivite afantita afantividad afantividade Afantivitat afantiviteit
e stilbanco stilbance stilbance stilbanza estilbancia estilbancia Stilbanz stilbantie
Sendimens f
ona term ini pr interflektanco
iporcionala uza interflectance
ta en iuminizo interflectance
interna
interflettenza interflectancia interflectancia Interflektanz interflektantie
g loganco logance logance loganza logancia logancia Loganz logantie
k r domanco domance domance domanza domancia domancia Domanz domantie
^m luanco luance luance luanza luancia luancia Luanz
r deloso delos delosse delos delos delos Delos delos
Kolormetric (X, Y Z)
la termini
trikroso trichros trichrosse tricros tricros tricros Trikros trikros
(x, y) kroso chros chrosse cros cros cros Kros kros
p akratoso akratos akratosse acratos acratos acratos Akratos akratos
1 (La Rusa tabelo omisesis pro manko di specal literi)
