Jerzy Kasprzak
f
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 197-198
41
ujawniono na szklankach i kieliszkach ślady czerwieni wargowej. W toku przeprowadzonej ekspertyzy cheilo- skopijnej (Ekspertyza ZKE-1764/90) ustalono, iż dwa ślady czerwieni war gowej (z jednej szklanki i jednego kie liszka) pochodzą od ust podejrzanego Franciszka E.
Podczas prowadzonego postępo wania karnego podejrzany nie kwe stionował wyniku wykonania eksperty zy. Wyjaśnił, iż ślady ust mógł pozo stawić na szklance i kieliszku, gdyż był w tym mieszkaniu na imieninach w dniu 29 października 1989 roku.
Mimo, iż takie wyjaśnienia nie za sługiwały na wiarę (trudno sobie wy obrazić, iż naczynia z imienin z dnia 29 października 1989 roku stały na stole do 8 - 9 lutego 1990 roku, czyli przypuszczalnej daty zabójstwa), zgodnie z zasadami procesu karne go organ prowadzący postępowanie karne nie może odrzucić wyjaśnień podejrzanego dotyczących okolicz ności pozostawienia śladu na miej scu przestępstwa [3], Przeciwnie, dążyć będzie do ustalenia prawdy materialnej, powierzając ekspertom rozstrzygnięcie sprawy wymagającej wiadomości specjalnych.
W omawianej sprawie organ proce sowy zadowolił się metodą badań po równawczych według wzorca. W wyni ku tych badań ustalono, iż maksymal ny czas utrzymywania się śladów czerwieni wargowej w podanych wa runkach mógł wynosić do 7 tygodni (czas podany przez podejrzanego wynosił 15 tygodni). Oczywiście wyda na opinia miała charakter prawdopo dobny, jednak sąd oceniając całość materiału dowodowego, zaliczył ją w poczet dowodów w sprawie, nie przyj-sokres został przedłużony do 6 mie
sięcy.
Drugim wzorcem, którym może po sługiwać się biegły, są atlasy śladów. Atlasy wzorców śladów czerwieni war gowej opracowane zostały w trzech tomach. Zawierają one fotografie wy konane podczas badań nad czasokre sem utrzymywania się śladów czer wieni wargowej w określonych warun kach. Kryterium podziału na tomy był rodzaj podłoża, na którym pozostawio no ślad. Tom I zawiera fotografie śla dów na podłożach ze szkła, tom II - na podłożach porcelana-fajans, tom III - na podłożach z tworzyw sztucznych. Każdy z tomów podzielony został na trzy części, w zależności od rodzaju śladu. Część 1 - obejmuje ślady warg suchych, część 2 - ślady warg zwilżo nych substancją ślinową, część 3 - ślady warg zabrudzonych substancją tłuszczową. Każda z części zawiera fotografie śladów ujawnianych co ty dzień, przez 10 tygodni, na podłożach przechowywanych w miejscach osło niętych od kurzu i w miejscach nie osłoniętych.
Druga ze znanych metod (metoda eksperymentu) wymaga już dłuższego czasu dla przeprowadzenia badań po równawczych.
Z dotychczasowej praktyki wynika, iż zarządzający badania wieku śladów czerwieni wargowej wymagali jedynie określenia wieku śladów metodą ba dań porównawczych według wzorca. Klasycznym przykładem może być ekspertyza wieku śladów czerwieni wargowej wykonana w sprawie zabój stwa Sławomira S. w Warszawie (Eks pertyza HLE-719/91). W dniu 10 lute go 1990 roku podczas oględzin miej sca znalezienia zwłok Sławomira S.
Problem
efektywności
wzorców służących
do oceny wieku śladów
czerwieni wargowej
Ekspertyza cheiloskopina znalazła już swoje miejsce w praktyce krymina listycznej [1]. Natomiast ekspertyza wieku śladów czerwieni wargowej sta nowi jeszcze pewną nowość [2].
W związku z tym wyłaniają się pro blemy natury badawczej jak i praktycz nej. Jednym z nich jest efektywność wzorców służących do oceny wieku śladów czerwieni wargowej.
Jak wiadomo, badania określające wiek śladów czerwieni wargowej wy konywane są dwoma metodami:
- metodą badań porównawczych według wzorca,
- metodą eksperymentu.
Metoda badań porównawczych we dług wzorca jest metodą szybką i służą cą do wstępnej oceny śladów. Polega na porównywaniu śladu dowodowego z określonym wzorcem. Wzorcem w ba daniach tych będą tabele przedstawia jące rozkład średni współczynnika czy telności śladu w zależności od rodzaju podłoża, rodzaju śladu, warunków zew nętrznych i upływu czasu.
Opracowane w trakcie badań tabe le obejmują trzy kategorie śladów - ślady warg suchych, ślady warg zwil żonych substancją ślinową, ślady warg zabrudzonych substancją tłusz czową, na takich podłożach jak: szkło, porecelana-fajans, tworzywa sztucz ne i papier. Współczynniki zawarte w tabelach dotyczą śladów przechowy wanych w pomieszczeniach, zarówno w warunkach osłoniętych od działania kurzu jak i w nie osłoniętych. Czaso kres utrzymywania się śladów, ujęty w opracowanych tabelach, to 10 tygodni (od chwili pozostawienia śladu do chwili jego ujawnienia). W przypadku, gdy ślady utrzymywały się dłużej,
cza-Tabela 1
Rodzaj śladu
83% 100%
Szkło 90,9% 100%
- wargi zabrudzone substancją tłuszczową 92,6% 92,9%
- wargi suche 76,5% 100%
60% 100%
82% 86,8%
- wargi suche 84,6% 100%
- wargi zwilżone substancją ślinową 66,6% 88,8%
- wargi zabrudzone substancją tłuszczową 80% 70%
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 197 - 198
42
pochodzić.
W zależności od rodzaju podłoża i rodzaju śladu wielkość określonego
Porcelana fajans Tworzywa sztuczne Rodzaj podłoża Warunki przechowywania śladu Miejsce osłonięte od kurzu Miejsce nie osłonię te od kurzu - wargi suche
- wargi zwilżone substancją ślinową
- wargi zwilżone substancją ślinową - wargi zabrudzone substancją tłuszczową
W przeprowadzonych badaniach na łączną liczbę 300 prób (śladów) trafnie określono przedział czasowy dla 257 śladów, co stanowi 85,67% badanych śladów. Efektywność testo wania wzorców wyglądała różnie w za leżności od danego podłoża i przed stawiała się w sposób następujący: — podłoża ze szkła - na 100 bada
nych śladów trafnej oceny dokona no w stosunku do 93 śladów, co stanowi 93%.
- podłoża porcelana - fajans - na 100 badanych śladów trafnej oceny
Szczegółowy rozkładtrafności ocen wieku śladów czerwieni wargowej w %,napodstawie wzorców
Detali distribution of the correctness of the age eraluations of the lip prlnts in % based on standards
Detaillierte Verteilung derRichtigkeit von Altersschatzjung der Lippenabdruckspuren in % an-hand von Mustern
czytelności śladu zawartymi w tabe lach. Następnie szukano na śladzie przechowywania śladu, starała się charakterystycznych cech związanych określić na podstawie wzorców wiek z wiekiem śladów i porównywano z danego śladu (okres od pozostawienia atlasami śladów czerwieni wargowej, śladu do czasu ujawnienia i zabezpie- W wyniku tak przeprowadzonych ba czenia). Taka ocena wieku jest bardzo dań można już było określić przedział trudna i stanowi dobry sposób określe- czasowy oceniający wiek śladu. Wynik nia przydatności wzorców. W prakty- wpisywany był do tabel badawczych, ce, zgodnie z postulowanymi pytania- Następnie zdejmowano pasek papieru mi, należy określić przypuszczalny zasłaniający faktyczny wiek śladu i po wiek śladu według wersji organu ści- równywano go z otrzymanym wyni- gania i według wersji podejrzanego kiem.
i zabezpieczonych 300 śladów czer- ślad dokładnym oględzinom, w celu wieni wargowej przystąpiono do testo- ustalenia stopnia czytelności śladu i waniawzorców. Osoba testująca, zna- porównania go ze współczynnikami jąc rodzaj śladu i rodzaj podłoża, na
którym ślad ujawniono oraz warunki
dokonano w stosunku do 84 śla dów, co stanowi 84%,
— podłoża z tworzyw sztucznych - na 100 badanych śladów trafnej oceny dokonano w stosunku do 80 śla dów, co stanowi 80%.
Szczegółowy rozkład trafności ocen w zależności od rodzaju podłoża przedstawia tabela 1.
Na podstawie danych zawartych w tej tabeli można stwierdzić, iż zachodzi ciekawe zjawisko; w kategoriach śla dów warg suchych i warg zwilżonych substancją ślinową w 5 przypadkach (na 12) zanotowano 100% trafność ocen, szczególnie, w miejscach osło niętych od kurzu. Ślady te, na podsta wie przeprowadzonych badań, należy mując wersji podanej przez oskarżo- (oskarżonego). W tej jednak części
nego. prowadzonego eksperymentu, osoba
Stosowane w badaniach wzorce oceniająca wiek śladu takich informa- wymagały uprzednio praktycznej we- cji nie posiadała i zdana była tylko na ryfikacji, w celu określenia stopnia ich wzorce (tabele i atlasy).
efektywności. Z tego też powodu, na podstawie
Opracowane wzorce w postaci ta- wzorców, można było jedynie określić bel i atlasów zostały poddane ekspery- przedział czasu z jakiego ślad może mentowi testującemu. Polegał on na
tym, iż 12 osób pozostawiło ślady czerwieni wargowej (w kategoriach:
ślady warg suchych, ślady warg zwil- przedziału czasu wahała się w grani- żonych substancją ślinową, ślady cach od 1 -2 tygodni do 1 - 7 tygodni warg zabrudzonych substancją tłusz- (średnia przedziału czasu-5 tygodni), czową) na podłożach ze szkła, porce
lany - fajansu oraz tworzyw sztucz nych. Łącznie pozostawiono 300 śla dów czerwieni wargowej, po 100 śla dów na każdym rodzaju podłoża. Przedmioty, na których pozostawiono ślady czerwieni wargowej zostały po dzielone, w każdym rodzaju podłoża- na dwie grupy (zawierające po 50 śla dów). Pierwsza grupa przechowywa na była w miejscach osłoniętych od kurzu, druga grupa w miejscach nie osłoniętych od kurzu. Warunki prze chowywania śladów były takie same jak przy eksperymencie określającym czasokresy utrzymywania się śladów, tzn. pomieszczenie o temperaturze w granicach 18 - 23°C, wilgotność po wietrza wynosiła 60 - 70%.
Pozostawione ślady były ujawniane w cyklach tygodniowych, przez 10 tygodni. Do ujawnienia wybierano śla dy metodą losową. Ślady czerwieni wargowej ujawniano proszkiem ferro magnetycznym Magna Gray albo ar- gentoratem oraz zabezpieczano na czarnej folii daktyloskopijnej. Na folii odnotowywano rodzaj podłoża, rodzaj śladu i warunki przechowywania, a także wiek śladu w tygodniach (ta ostatnia informacja była przez osobę zabezpieczającą zakrywana przez na klejenie paska papieru).
Po zebraniu materiału do badań w Osoba oceniająca wiek śladu czer- postaci wyżej opisanych, ujawnionych wieni wargowej poddawała badany i zabezpieczonych 300 śladów czer- ślad dokładnym oględzinom, w celu
Tabela2 Wyniktypowania Rodzaj podłoża Bibliografia 264(88%) 29 (9,7%) 7 (2,3%) Łącznie: 11 (11%) 1 (1%) Szkło 88 (88%) Porcelana-fajans 91 (91%) 8(8%) 1 (1%) 10(10%) 5 (5%) Tworzywasztuczne Summary Zusammenfassung
43
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 197-198
uznać za najmniej trwałe, reagujące niekiedy bardzo wyraźnie na tygodnio
wy upływ czasu. Natomiast przy śla dach warg zabrudzonych substancją
tłuszczową czyteż przechowywanych
Wyniki eksperymentu oceniającego wiek300 siadów czerwieniwargowej - typowanie we
długwersji
Results of the experiment of the age eraluation of300 lippnnts - estimation accordlng to ver-sions
Experinientergebnisse der Altersschatzung von 300Lippenabdruckspuren -Ty pisie ren nach den Yersionen
Typowanie pra
widłowe
czerwieni wargowej mógłbyćuznany
za ślad 48-godzinny. Badaniom pod
dano te same 300 śladów czerwieni
wargowej co w poprzedniej części eksperymentu. W stosunku do 264
Brakmożliwo
ścitypowania
Typowanie błęd ne
One of the methods appliedto the
examinations of lipprints consists In evaluation of the age of the print based on a model Informof tables
and atlases of lipprints.In the paper
are discussed results of these exa-
minations. Their effectiveness was
appreciated to 85,67 percent with potential error ranglng 2,3%. The
proposed models are useful Inpra-
ctice.
85 (85%)
ściwe - śladnie mógł być uznanyza
48-godzinny. W 29 przypadkach (9,7% badanych śladów) typowanie
zapewne na zmniejszenie procentu
błędu wynikającego z badań według
wzorca.
Podsumowując wyniki ekspery
mentu oceniającego efektywność
wzorców przy ocenie wieku śladów czerwieni wargowej należy stwierdzić, iż jestona wystarczająca (wynosi bo
wiem85,67%) dla praktyki, a procent
błędu (wynoszący 2,3) przy typowaniu
według wersji należy uznać za niewiel ki.
Proponowane więc wzorce mogą
byćwykorzystane w ekspertyzieoce
niającej wiek śladów czerwieni wargo wej.
1. Kasprzak J.: Cheiloskopia krymi nalistyczna. Wyd. Biura Techniki
Kryminalitycznej KGP. Warszawa 1991
2. KasprzakJ.: Problemyocenywie ku śladu czerwieni wargowej. „Pro
blemy Kryminalistyki” 1990, nr 189 -190. s. 186-190
3. Baniuk K.: Kryminalistyczna ocena
wiekuśladów linii papilarnych, cz. I
i II, „Zeszyty Metodyczne”, nr 27 i
28. Wyd. ZK KGMO. Warszawa 1981
Eine der In den Untersuchungen
von Lippenspuren angewandten Methoden besteht In Spurenalter-
schatzung nach dem Muster In
Form von Tabellen und
Spurenat-las.
im Artikel wurden die Untersu-
chungsergebnlsse nach dieser
Met-hode beschrieben. Ihre Effektivitat
wurde zu 85,67% bel einem móglichen Fehler von ca 2,3% geschatzt. Dle vorgeschlageneMu
ster haben also elnen praktischen Wert.
w miejscach osłoniętych od kurzu - śladów (88% badanych śladów) typo-
trafnośćocen jest znacznie mniejsza- wanie według wersji okazało się
wła-mimo, że te ślady uznawane są za bardziej trwałe.
Wynika stąd wniosek, iż ślady
charakteryzowane jako mniej trwałe, okazałosię niemożliweze względu na
w których zachodzące zmiany zwią- fakt, iż śladyujawnione były w ciągu 1
zanez upływem czasu są duże - sta- - 2 tygodni od chwili pozostawienia i nowią łatwiejszymateriał do określe- brak było na śladzie jakichkolwiek
niawieku. cech wskazujących na starzenie się
Błędna ocena wieku, występująca śladu. W 7 przypadkach (2,3% bada-
w stosunku do 43 badanych śladów, nych śladów) typowanie według wersji wynikała z odmiennościzachowywa- byłobłędne. Szczegółowewyniki typo-
nia się śladu(starzenie się) od śred- wania według wersji przedstawia tabe- nich ustaleńzawartych wewzorcach. la 2. Błędne typowanie (według ocen
W drugiej części eksperymentu, wzorców) wynikałoz anomalii zacho- gdy ujawniony już został faktyczny wywaniasię śladów. Dotyczyło to
śla-wiek śladów, postanowionosprawdzić dówna podłożach z tworzyw sztucz- czymożnaobiektywnierozróżnić, pa- nych, gdzie 6 - 8-tygodniowe ślady trząc na śladi posiłkującsięwzorcami, warg zabrudzonych substancją tłusz
czy jest to ślad „świeży" (24-48-go- czową i przechowywane wmiejscach
dzinny). Ta forma eksperymentu sta- osłoniętych od kurzu wykazywały nowi symulację badań według wersji wszelkie cechy śladówświeżych,
organu ścigania i wedługwersji podej- Ta część eksperymentumiała naj- rzanego. Najczęściej oględziny miej- większeznaczenie praktyczne. Typo-sca zdarzenia, w trakcie których może wanie bowiem według wersji będzie być ujawniony i zabezpieczony ślad stanowić główną częśćmetody oceny
czerwieni wargowej, dokonywane są wieku śladu czerwieni wargowej na wczasie do48godzinod chwilizaist- podstawie wzorca. Należy uznać, iż
nienia zdarzenia. Natomiast podejrzą- procent błędu tejmetody oceniany na ny, wyjaśniając pochodzenie śladu po- 2,3% jest niewielki i pozwala przyjąć dajeokres bardziej odległy. badane wzorce na użytek praktyki.
Dlatego też, w tej fazie ekspery- Należy pamiętać przecież o tym, iż mentu przyjętookres do 48 godzin za równolegleze stosowaniemw eksper- wersję organu ścigania, natomiast tyzie oceniającej wiek śladu czerwieni
rzeczywisty wiek śladu za wersję po- wargowej metodybadań według
wzor-dejrzanego. Tak więc, typowanie pole- ca można stosować metodę
