Zeszyty Naukowe
Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk
nr 88, rok 2014
Jaros³aw KAMYK*
Gospodarka boksytami i alumin¹
w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych
Streszczenie: W krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych istotne znaczenie maj¹ surowe boksyty do produkcji cementów, boksyty kalcynowane ogniotrwa³e oraz alumina kalcynowana (tlenek glinu). Wykorzystywane s¹ one do produkcji ogniotrwa³ych cementów glinowych oraz ogniotrwa³ych wyrobów formowanych wysokoglinowych.
Jednoczeœnie ca³oœæ zapotrzebowania na te surowce pokrywana jest przez import – g³ównie z krajów euro- pejskich, a w przypadku boksytów kalcynowanych równie¿ z Chin i Gujany. Reeksport utrzymuje siê na minimalnym poziomie i dotyczy przede wszystkim boksytów kalcynowanych. G³ównym u¿ytkownikiem surow- ców od lat pozostaje przedsiêbiorstwo Górka Cement w Trzebini (dawne Zak³ady Surowców Ogniotrwa³ych
„Górka”), które obecnie zu¿ywa ca³oœæ boksytów surowych do produkcji cementów oraz wiêkszoœæ aluminy kalcynowanej. Boksyty kalcynowane i pozosta³a czêœæ aluminy kalcynowanej stanowi¹ pó³produkt do wytwarza- nia ogniotrwa³ych wyrobów formowanych wysokoglinowych. Krajowymi ich producentami s¹ przede wszystkim Vesuvius Poland Sp. z o.o. Skawina, ArcelorMittal Refractories Sp. z o.o. Kraków i PCO ¯arów SA.
S³owa kluczowe: boksyty surowe i kalcynowane, alumina kalcynowana, materia³y ogniotrwa³e
Management of bauxite and alumina in the domestic refractory industry
Abstract: Raw “cement” bauxite, calcined bauxite and calcined alumina (aluminum oxide) have large importance in the domestic refractory industry. They find use in the production of refractory aluminous cements and shaped high-alumina refractory products. Whole demand for these raw materials is met by imports – primarily from some European countries, but in case of calcined bauxite – also from China and Guyana. Re-exports are marginal, only in case of calcined bauxite. The main consumer of studied raw materials is Górka Cement of Trzebinia (former „Górka” Refractory Raw Materials Works), which currently uses all imported raw “cement”
bauxite and the majority of calcined alumina. Refractory calcined bauxite and the remaining part of calcined alumina are semiproducts for manufacture of shaped high-alumina refractory products. Their main domestic producers are: Vesuvius Poland Ltd. of Skawina, Arcellormittal Refractories Ltd. of Kraków and PCO ¯arów SA.
Key words: raw bauxite, calcined bauxite, calcined alumina, refractory industry
* Mgr in¿., Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Zak³ad Badañ i Rynku Surowcowego i Energetycznego, Kraków; e-mail: kamyk@min-pan.krakow.pl
Wprowadzenie
W rozbudowanej strukturze surowców aluminium podstawowe znaczenie jakoœciowe i iloœciowe ma triada boksyty–alumina–aluminium pierwotne. W skali œwiatowej oko³o 95%
pozyskanych ze z³ó¿ naturalnych boksytów przetwarzana jest na aluminê, która w 90%
przeznaczana jest do produkcji aluminium metalicznego pierwotnego (Bilans gospodarki…
2014). Tak wiêc tylko 5% boksytów i 10% produkowanej aluminy znajduje zastosowania niemetalurgiczne. G³ównym niemetalurgicznym kierunkiem ich zastosowania jest produkcja materia³ów ogniotrwa³ych, w której boksyty surowe wykorzystywane s¹ do wytwarzania ogniotrwa³ych cementów glinowych, zaœ boksyty kalcynowane do produkcji wysokoglino- wych materia³ów i wyrobów ogniotrwa³ych, a uzyskiwana syntetycznie z boksytów alumina kalcynowana wykorzystywana jest w obu wymienionych zastosowaniach.
W Polsce nie rozpoznano dotychczas z³ó¿ boksytów i brak jest perspektyw na ich odkrycie (Bilans zasobów… 2014), co wiêcej – nie produkuje siê równie¿ aluminy. Ca³e zapotrzebowanie krajowego przemys³u materia³ów ogniotrwa³ych na boksyty surowe i kal- cynowane oraz aluminê kalcynowan¹ (tlenek glinu) pokrywane jest importem. Od lat 70.
minionego wieku g³ównym ich odbiorc¹ i konsumentem s¹ dawne Zak³ady Surowców Ogniotrwa³ych „Górka” (ZSO Górka) w Trzebinii, dziœ funkcjonuj¹ce pod nazw¹ Górka Cement Sp. z o.o.
1. Gatunki handlowe stosowane w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych
Z licznych otrzymywanych na œwiecie handlowych gatunków boksytów, w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych znaczenie maj¹ jedynie boksyty surowe do produkcji cementów glinowych i boksyty kalcynowane ogniotrwa³e. Boksyty do produkcji cementów glinowych mog¹ wystêpowaæ w odmianie wysoko¿elazowej (45–59% Al2O3, 22–24%
Fe2O3, do 6% SiO2) i nisko¿elazowej (>70% Al2O3, 7–8% Fe2O3, do 2% SiO2). Boksyty kalcynowane ogniotrwa³e otrzymywane s¹ natomiast z boksytów surowych wysokiej ja- koœci podczas procesu kalcynacji i spiekania prowadzonego w temperaturze do 1650°C.
Podczas wypra¿ania gibbsyt, boehmit i diaspor ulegaj¹ przemianom fazowym tworz¹c korund i mullit, a towarzysz¹ce minera³y ilaste tworz¹ krzemiany glinu i mullit. Po kal- cynacji powinny one zawieraæ min. 86–88% Al2O3, maks. 2,5% Fe2O3i maks. 4% TiO2oraz jak najni¿sz¹ zawartoœæ alkaliów (0,02–0,6%) i do 7% SiO2(Galos 1999).
W przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych stosowana jest równie¿ alumina kalcynowana (tlenek glinu) bêd¹ca syntetycznym surowcem wysokoglinowym (> 99% Al2O3). Surowcem wyjœciowym do jej produkcji jest wodorotlenek glinu Al(OH)3, otrzymywany jako produkt przetwórstwa boksytów w procesie Bayera. Bezpoœrednio lub poœrednio z wodorotlenku glinu otrzymywane s¹ ró¿ne odmiany tlenku glinu, z których w Polsce znajduj¹ zastosowanie:
— alumina kalcynowana zwyk³a (hutnicza) – otrzymywana podczas kalcynacji wodo- rotlenku glinu w temp. 1000–1200°C,
— alumina kalcynowana (a-alumina) – otrzymywana podczas kalcynacji wodorotlenku glinu w temp. 1400°C, produkowana w wielu gatunkach ró¿ni¹cych siê zawar- toœci¹ Na2O,
— alumina reaktywna (aktywowana) otrzymywana w wyniku przemia³u aluminy kal- cynowanej,
— alumina tabliczkowa (spiekana) otrzymywana w wyniku zmielenia, pelletyzacji i spiekania w piecu szybowym a-aluminy w temperaturze 1700–1850°C,
— alumina topiona (elektrokorund) – otrzymywana w wyniku topienia w piecach elek- trycznych aluminy kalcynowanej o niskiej zawartoœci sodu (elektrokorund szla- chetny) lub boksytów kalcynowanych tzw. œciernych z dodatkiem koksu i materia³u
¿elazonoœnego (elektrokorund zwyk³y) (Galos 1999).
2. Import boksytów i aluminy do Polski
2.1. Boksyty surowe
Jeszcze na pocz¹tku lat siedemdziesi¹tych ubieg³ego wieku, kiedy to zak³ady ZSO Górka w Trzebini produkowa³y wodorotlenek glinu i rozpoczê³y produkcjê cementów glinowych, sprowadzano do Polski ponad 50 tys. t/r boksytów surowych, przy czym wiêkszoœæ do produkcji Al(OH)3. W nastêpnych latach zakupy sukcesywnie spada³y, co zwi¹zane by³o z ograniczaniem i zakoñczeniem w 1984 r. produkcji wodorotlenku glinu (Galos 1999).
Do po³owy lat dziewiêædziesi¹tych XX w. import nie przekracza³ 2,0 tys. t/r, a g³ównym kierunkiem jego dostaw by³y Wêgry. Surowiec w wiêkszoœci wykorzystywano do produkcji ni¿szych gatunków ogniotrwa³ych cementów glinowych. Okres zwiêkszonego importu przy- pada na lata 1996–2000 (rys. 1), kiedy to boksyt surowy zaczêto stosowaæ jako komponent
Rys. 1. Import boksytów surowych i kalcynowanych dla przemys³u materia³ów ogniotrwa³ych w Polsce (wg GUS, obliczenia w³asne)
Fig. 1. Imports of raw bauxite and calcined bauxite for the refractory industry in Poland (acc. to Central Statistical Office, own calculation)
do produkcji cementów o wysokiej zawartoœci Al2O3.W tym czasie g³ównymi dostawcami surowca by³y Grecja oraz Boœnia i Hercegowina, okresowo równie¿ Chorwacja (lata 1997–
–1998) i Wêgry (1996 rok) (rys. 2). WyraŸny wzrost zapotrzebowania na boksyty surowe koreluje siê z przemianami w³asnoœciowymi, jakie zasz³y w ZSO Górka w 2000 roku, kiedy zosta³y one przejête przez w³oski koncern Mapei i zmieni³y nazwê na Górka Cement Sp. z o.o. Od tego momentu w³aœciwie jedynym dostawc¹ surowca sta³a siê Grecja, a poziom importu wynosi³ od ponad 18 tys. t w 2001 r., do ponad 43 tys. t w 2008 r. Po tym okresie nastêpuje spadek do oko³o 20 tys. t w 2011 r. i ponowny wzrost do blisko 35 tys. t w 2012 r.
(rys. 1).
Œrednie wartoœci jednostkowe importu boksytów surowych do produkcji cementów glinowych w latach 1996–2012 by³y dosyæ stabilne i waha³y siê w przedziale od 264 do 387 z³/tonê.
2.2. Boksyty kalcynowane
Importowane z Chin boksyty kalcynowane w krajowym przemyœle materia³ów ognio- trwa³ych zaczêto stosowaæ w 1988 r. (Galos 1999). Chiny by³y wówczas g³ównym kie- runkiem importu, którego poziom w 1992 r. przekroczy³ 7,0 tys. t (rys. 3). Do 1997 r. import i zu¿ycie boksytów kalcynowanych stale wzrasta³o (w 1997 r. przekroczy³o 18 tys. t), a wœród dostawców pojawi³y siê Brazylia i Niemcy. W 1993 r. zakupiono równie¿ pierwsz¹ partiê boksytów gujañskich. Sta³ym, ale nadal podrzêdnym dostawc¹, Gujana sta³a siê dopiero od 2000 r. (rys. 3). Boksyty gujañskie – podobnie jak chiñskie – kupowano przez poœredników niemieckich, czeskich i brytyjskich. Spadek importu, a tym samym i zu¿ycia
Rys. 2. Struktura importu boksytów surowych dla przemys³u materia³ów ogniotrwa³ych w Polsce (wg GUS, obliczenia w³asne)
Fig. 2. Imports structure of raw bauxite for the refractory industry in Poland (acc. to Central Statistical Office, own calculation)
boksytów kalcynowanych odnotowano w latach 1998 i 1999, kolejne dziesiêæ lat to jednak sukcesywny wzrost, a¿ do ponad 25 tys. t w 2008 r. (rys. 3). WyraŸny spadek odnotowano równie¿ w 2009 r. W latach 2011–2012 po raz pierwszy zakupiono znaczne partie boksytów gujañskich, których cena w tym czasie by³a ponad dwukrotnie ni¿sza ni¿ boksytów chiñ- skich. Z drugiej strony reeksport boksytów w latach 2006–2012 kszta³towa³ siê w przedziale od 0,1 do 1,6 tys. t/r.
Œrednie wartoœci sprowadzanych boksytów kalcynowanych zmienia³y siê w omawianym okresie ju¿ w szerokim zakresie od 593 z³/tonê w 1996 r. do 1818 z³/tonê w 2009 r. Oprócz os³abienia lub wzmocnienia krajowej waluty, na taki obraz mia³y wp³yw równie¿ skokowe wzrosty ich cen, jak równie¿ ceny uzyskiwane w poszczególnych kontraktach zale¿ne od jakoœci surowca. W latach 2010–2011 nast¹pi³ istotny spadek cen, bo do poziomu poni¿ej 1200 z³/tonê, na co g³ównie mia³ wp³yw zakup du¿ej partii znacznie tañszych boksytów gujañskich.
2.3. Alumina kalcynowana
W po³owie lat osiemdziesi¹tych ubieg³ego wieku do Polski importowano 85–95 tys. t/r aluminy kalcynowanej dla potrzeb przemys³u materia³ów ogniotrwa³ych, z czego ponad 95%
zu¿ywane by³o w ZSO Górka. W najwiêkszych iloœciach zak³ad stosowa³ j¹ do produkcji palonek wysokoglinowych – stanowi¹cych pó³produkt wykorzystywany do produkcji final- nych wysokoglinowych wyrobów ogniotrwa³ych – oraz cementów glinowych. Pozosta³e iloœci aluminy kalcynowanej i niewielkie aluminy topionej (elektrokorundu) zu¿ywa³y bezpoœrednio ówczesne zak³ady materia³ów ogniotrwa³ych w Gliwicach, Skawinie i ¯aro- wie. Na prze³omie lat osiemdziesi¹tych i dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego wieku nast¹pi³ gwa³towny spadek importu aluminy podyktowany g³ównie obni¿eniem zapotrzebowania na
Rys. 3. Struktura importu boksytów kalcynowanych dla przemys³u materia³ów ogniotrwa³ych w Polsce (wg GUS, obliczenia w³asne)
Fig. 3. Imports structure of calcined bauxite for the refractory industry in Poland (acc. to Central Statistical Office, own calculation)
materia³y ogniotrwa³e. Mala³a równie¿ produkcja palonek wysokoglinowych i cementów glinowych. Polski przemys³ id¹c w œlad za trendami œwiatowymi, rozpocz¹³ te¿ zastêpowanie palonek wysokoglinowych boksytami kalcynowanymi oraz surowcami z grupy andaluzytu (Galos 1999). Po 1992 r. nast¹pi³ ponowny, ale powolny wzrost importu aluminy kalcynowanej, który w 2000 r. osi¹gn¹³ poziom 32 tys. t (rys. 4). W tym czasie g³ównym dostawc¹ by³y Wêgry, a potem równie¿ Niemcy, które od 2000 r. zdominowa³y import tego surowca do Polski (rys. 5). W latach 2001–2002 nast¹pi³ gwa³towny spadek wielkoœci
Rys. 4. Import aluminy kalcynowanej dla przemys³u materia³ów ogniotrwa³ych w Polsce (wg GUS, obliczenia w³asne)
Fig. 4. Imports of calcined alumina for the refractory industry in Poland (acc. to Central Statistical Office, own calculation)
Rys. 5. Struktura importu aluminy kalcynowanej dla przemys³u materia³ów ogniotrwa³ych w Polsce (wg GUS, obliczenia w³asne)
Fig. 5. Imports structure of calcined alumina for the refractory industry in Poland (acc. to Central Statistical Office, own calculation)
importu do Polski do poziomu 6–9 tys. t/r. Zwi¹zany by³ on w pewnym stopniu z rozpo- czêciem procesu modernizacji zak³adów Górka Cement i zaprzestaniem produkcji palonek na bazie aluminy kalcynowanej oraz z ogólnym kryzysem w bran¿y materia³ów ognio- trwa³ych. Kolejne lata to ponowny wzrost wielkoœci importu tego surowca i jednoczesna dywersyfikacja jego kierunków. Poza alumin¹ wêgiersk¹ i niemieck¹, na rynek krajowy dostarczane by³y równie¿ m.in. alumina chiñska, francuska, holenderska i boœniacka (rys. 5).
W 2003 r. osi¹gniêto poziom importu z 1995 r., w latach 2004–2005 nast¹pi³a nieznaczna korekta in minus, ale ju¿ od 2006 r. wzrost zu¿ycia i zakupów by³ znaczny. W 2012 r.
importowano na rynek krajowy ponad 36,6 tys. t aluminy kalcynowanej (rys. 4), przy czym nadal g³ównym dostawc¹ pozostawa³y Niemcy, a w dalszej kolejnoœci – Boœnia i Her- cegowina oraz Wêgry (rys. 5).
Œrednie wartoœci jednostkowe sprowadzanych gatunków aluminy kalcynowanej, po- dobnie jak boksytów kalcynowanych, zmienia³y siê w omawianym okresie w szerokim zakresie od 1077 (1996 r.) do 2694 z³/tonê (2012 r.). Na ich wielkoœæ wp³ywa³y podobne czynniki jak dla boksytów kalcynowanych, z t¹ jednak ró¿nic¹, ¿e du¿o wiêkszy wp³yw mia³y proporcje iloœci aluminy wysokich i niskich gatunków. Gatunki wysokiej jakoœci by³y kilka razy dro¿sze od np. tzw. gatunków cementowych przeznaczonych do produkcji ce- mentów glinowych.
3. Zu¿ycie boksytów i aluminy w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych
W latach osiemdziesi¹tych XX wieku podstawowym surowcem wykorzystywanym w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych by³a wêgierska alumina kalcynowana.
Najwiêksze jej iloœci rzêdu 80–90 tys. t/r (ok. 95% zu¿ycia bran¿y) wykorzystywa³y ZSO Górka. Na jej bazie produkowano wówczas du¿e iloœci tzw. palonek wysokoglinowych, które by³y pó³produktem wykorzystywanym przez krajowe zak³ady materia³ów ognio- trwa³ych w Skawinie, Gliwicach, ¯arowie i Czêstochowie do produkcji wyrobów finalnych, jakimi by³y formowane wysokoglinowe wyroby ogniotrwa³e. Zdecydowanie mniejsze iloœci aluminy wykorzystywane by³y w zak³adzie do produkcji najwy¿szej jakoœci ogniotrwa³ych cementów glinowych – Górkal-60 i 70, korundu spiekanego – Górkor I i II, palonek mullitowych i wyrobów topionych korundowo-cyrkonowych. Pozosta³e 5% aluminy kalcy- nowanej u¿ytkowa³y bezpoœrednio zak³ady materia³ów ogniotrwa³ych. Mniejsze znaczenie mia³y boksyty surowe, które wykorzystywane by³y w ZSO Górka do produkcji wodo- rotlenku glinu (produkcja zakoñczona w 1984 r.) i cementów glinowych ni¿szych gatunków Górkal-40 i 60 (Galos 1999).
Pod koniec lat osiemdziesi¹tych ubieg³ego wieku krajowy przemys³ materia³ów ognio- trwa³ych zacz¹³ stosowaæ do swojej produkcji – oprócz aluminy kalcynowanej – boksyty kalcynowane, a na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych XX w. surowce z grupy andaluzytu jako surowce alternatywne dla wykorzystywanej do tej pory palonki wysokoglinowej.
Ponadto od 1996 r. boksyt surowy zaczêto stosowaæ jako komponent w produkcji cementów o wysokiej zawartoœci Al2O3. Alumina kalcynowana nadal pozostawa³a podstawowym surowcem do produkcji palonek wysokoglinowych i mullitowych oraz cementów glinowych wysokiej jakoœci (zaprzestano jednak produkcji wyrobów topionych i Górkoru na jej bazie).
Natomiast boksyty kalcynowane i surowce andaluzytowe by³y stosowane bezpoœrednio do produkcji finalnych wyrobów ogniotrwa³ych w krajowych zak³adach materia³ów ognio- trwa³ych (Galos 1999).
Do koñca lat dziewiêædziesi¹tych XX w. zdecydowana wiêkszoœæ formowanych i niefor- mowanych wyrobów wysokoglinowych znajdowa³a zastosowanie jako materia³y stricte ogniotrwa³e, tylko produkt Górkor II stosowany by³ jako zasypka w procesie pró¿nio- wego odgazowania wysokojakoœciowej stali, a cement glinowy Górkal-40 u¿ywany by³ w mniejszych iloœciach do produkcji betonów i mas specjalnych, np. hydrotechnicznych.
W 2000 r. w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych zasz³y istotne zmiany. Koncern Mapei, który zakupi³ powsta³¹ po przekszta³ceniu ZSO Górka firmê Górka Cement Sp. z o.o.
w Trzebini, podj¹³ decyzjê o zaprzestaniu produkcji palonek na bazie aluminy kalcynowanej, koncentruj¹c siê na produkcji cementów glinowych. Do 2004 r. w zak³adzie produkowano cementy glinowe Górkal-40 i Górkal-50 prawdopodobnie na bazie boksytów surowych, a od 2005 r. zaczêto dodatkowo wprowadzaæ na rynek ponownie ogniotrwa³y cement wysokoglinowy Górkal-70 produkowany na bazie aluminy kalcynowanej (Wyszomirski i Galos 2007). Zmieni³a siê równie¿ struktura wykorzystania produkowanych cementów.
G³ówna czêœæ produkcji zak³adu, a wiêc cementy glinowe Górkal-40 i 50, jest wyko- rzystywana do produkcji mieszanek dla chemii budowlanej, np. klejów, wylewek lub wylewek samopoziomuj¹cych, co jest zgodne z g³ównym profilem produkcji koncernu Mapei. Tylko produkowane w mniejszych iloœciach ogniotrwa³e cementy wysokoglinowe Górkal-70 znajduj¹ zastosowanie w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych do produkcji nieformowanych wyrobów wysokoglinowych, takich jak betony, zaprawy i masy ogniotrwa³e. Obecnie formowane wyroby wysokoglinowe ogniotrwa³e produkowane s¹ z wykorzystaniem boksytów kalcynowanych i aluminy kalcynowanej.
Nie jest znana dok³adna struktura zu¿ycia poszczególnych surowców w krajowym przemyœle ogniotrwa³ym. W tabeli 1 zestawiono szacunkowe zu¿ycie pozorne tych surow- ców, które nie jest w pe³ni miarodajne. Przyk³adowo w latach 2001 i 2002 wykazywane jest niskie zu¿ycie aluminy, a jest prawdopodobne, ¿e zosta³o ono uzupe³nione ze zgroma- dzonych wczeœniej zapasów. Zasadniczo do 2006 r. zu¿ywano do produkcji wyrobów formowanych porównywalne iloœci boksytów kalcynowanych i aluminy. Dopiero od 2006 r.,
TABELA 1. Szacunkowe zu¿ycie pozorne boksytów i aluminy w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych w Polsce w latach 2000–2012 [tys. t]
TABLE 1. Estimated apparent consumption of bauxite and alumina in the domestic refractory industry in the years 2000–2012 [‘000 t]
Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Boksyty surowe do
produkcji cementów1 8,8 18,2 26,5 31,0 34,0 34,2 42,4 43,2 42,3 36,7 19,0 20,3 34,5 Boksyty kalcynowane 14,5 17,6 21,8 23,6 22,9 22,8 19,4 24,2 23,9 9,7 15,6 22,5 19,0 Alumina kalcynowana 32,4 6,5 9,0 23,1 21,9 16,6 24,7 31,9 30,9 26,4 28,8 34,1 36,6
1Zu¿ycie boksytów surowych do ca³kowitej produkcji cementów glinowych, w tym nie stosowanych jako ogniotrwa³e.
¯ród³o: GUS, obliczenia w³asne
kiedy przypuszczalnie zwiêkszono produkcjê cementu wysokoglinowego Górkal-70, zaz- nacza siê ponownie przewaga zu¿ycia aluminy nad boksytami kalcynowanymi. Aktualnie g³ównymi krajowymi producentami wyrobów formowanych wysokoglinowych s¹ takie zak³ady jak Vesuvius Poland Sp. z o.o. w Skawinie, ArcelorMittal Refractories Sp. z o.o.
w Krakowie i PCO ¯arów SA.
Podsumowanie
Boksyty i alumina w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych wykorzystywane s¹ przede wszystkim do produkcji cementów glinowych oraz wysokoglinowych materia³ów i wyrobów ogniotrwa³ych. Gatunki handlowe stosowane w Polsce to przede wszystkim boksyty surowe do produkcji cementów, boksyty kalcynowane ogniotrwa³e oraz alumina kalcynowana ogniotrwa³a. W zwi¹zku z brakiem naturalnych z³ó¿ boksytów i brakiem produkcji aluminy, zapotrzebowanie na nie w ca³oœci pokrywane jest importem – g³ównie z krajów europejskich, a w przypadku boksytów kalcynowanych równie¿ z Chin i Gujany.
Zakupione surowce w wiêkszoœci zu¿ywane s¹ w kraju, a tylko okresowo wystêpowa³ ich reeksport.
Nie jest znana dok³adna struktura zu¿ycia poszczególnych surowców w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych. Na podstawie niepe³nych danych mo¿na jednak osza- cowaæ, i¿ w latach 2000–2012 zu¿ycie boksytów surowych waha³o siê w szerokim prze- dziale od 8,8 tys. t w 2000 r. do ponad 40 tys. t/r w latach 2006–2008. Znacznie mniejsze by³o zu¿ycie boksytów kalcynowanych, które osi¹gnê³o rekordowy poziom – przekra- czaj¹cy 24 tys. t – w 2007 r. W pozosta³ych latach zu¿ycie mieœci³o siê w przedziale od 9,7 (w 2009 r.) do 23,9 tys. t (w 2008 r.). Szeroki zakres zmiennoœci charakteryzuje konsumpcja aluminy kalcynowanej. Zaprzestanie produkcji palonek i zmiany w ZSO Górka spowodowa³o, ¿e rekordowo niski poziom zu¿ycia przypad³ na 2001 r. – zaledwie 6,5 tys. t.
Od 2006 r. zu¿ycie przekracza 20 tys. t/r, a w ostatnich latach – 30 tys. t/r.
Aktualnie boksyty surowe stosowane s¹ g³ównie do produkcji cementów glinowych ni¿szej jakoœci, które w wiêkszoœci wykorzystywane s¹ do produkcji mieszanek wytwa- rzanych przez przemys³ chemii budowlanej. Tylko produkowane na bazie aluminy kalcy- nowanej wysokiej jakoœci cementy glinowe znajduj¹ zastosowanie w krajowym przemyœle materia³ów ogniotrwa³ych do produkcji nieformowanych wyrobów wysokoglinowych. Od wielu lat jedynym krajowym producentem cementów glinowych pozostaje przedsiêbiorstwo Górka Cement sp. z o.o. w Trzebini, które kontynuuje dzia³alnoœæ dawnych Zak³adów Surowców Ogniotrwa³ych „Górka”. Ca³oœæ importowanych boksytów kalcynowanych i po- zosta³a czêœæ aluminy kalcynowanej wykorzystywana jest w krajowym przemyœle mate- ria³ów ogniotrwa³ych do produkcji formowanych wyrobów wysokoglinowych. Obecnie g³ównymi krajowymi ich producentami s¹: Vesuvius Poland Sp. z o.o. w Skawinie, Arcelor Mittal Refractories Sp. z o.o. w Krakowie i PCO ¯arów SA.
Literatura
Bilans gospodarki surowcami mineralnymi Polski i œwiata 2012 r. Warszawa: Wyd. PIG-PIB, 2014.
Bilans zasobów z³ó¿ kopalin w Polsce, wed³ug stanu na 31 XII 2013 r. Warszawa: Wyd. PIG-PIB, 2014.
Galos, K. 1999. Surowce krajowego przemys³u materia³ów ogniotrwa³ych w œwietle przemian gospodarczych.
Kraków: IGSMiE PAN.
G³ówny Urz¹d Statystyczny – Dane Ÿród³owe na temat produkcji i obrotów surowcami mineralnymi.
Wyszomirski, P. i Galos, K. 2007. Surowce mineralne i chemiczne przemys³u ceramicznego. Kraków: UWND AGH.
