Wojciech CIʯKOWSKI El¿bieta LIBER-MAKOWSKA Politechnika Wroc³awska
Wydzia³ Geoin¿ynierii, Górnictwa i Geologii 50-370 Wroc³aw, Wybrze¿e Wyspiañskiego 27 Bogdan CIEKOT
Anna OGÓREK
Uzdrowisko L¹dek-D³ugopole S.A.
57-510 L¹dek-Zdrój, ul. Wolnoœci 4
Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój nr 1–2/2011
CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW WYSTÊPOWANIA I EKSPLOATACJI WÓD TERMALNYCH L¥DKA-ZDROJU
STRESZCZENIE
Wody termalne L¹dka Zdroju wykorzystywane s¹ g³ównie do celów balneoterapeutycznych. Ska³ami wo- donoœnymi s¹ dla nich proterozoiczne gnejsy giera³towskie. Wody lecznicze eksploatowane s¹ piêcioma naturalnymi Ÿród³ami i jednym g³êbokim odwiertem L-2. Obecnie sumaryczna wydajnoœæ wszystkich ujêæ wynosi oko³o 11,5 dm3/s i zbli¿a siê do wartoœci wydajnoœci d³ugotrwa³ej. Eksploatacjê oraz obserwacje ujêæ wód prowadz¹ pracownicy Uzdrowiskowego Zak³adu Górniczego Uzdrowiska L¹dek-D³ugopole S.A. Wody termalne L¹dka Zdroju s¹ uznane jako wody lecznicze i wykorzystywane w leczeniu wielu schorzeñ przewlek³ych (m.in.
choroby reumatologiczne, ortopedyczne, dermatologiczne i endokrynologiczne), w rehabilitacji oraz w profi- laktyce.
S£OWA KLUCZOWE
Z³o¿e wód termalnych, wody lecznicze, L¹dek Zdrój, Sudety
* * *
WPROWADZENIE
L¹dek-Zdrój jest uzdrowiskiem o tradycjach leczniczych siêgaj¹cych pierwszej po³owy XIII w., kiedy Mongo³owie po bitwie pod Legnic¹ zniszczyli istniej¹ce tu urz¹dzenia
Recenzowa³a dr hab. in¿. Beata Kêpiñska
Artyku³ wp³yn¹³ do Redakcji 22.07.2011 r., zaakceptowano do druku 08.08.2011 r.
k¹pielowe (Ciê¿kowski 1998). Wody termalne wystêpuj¹ce w L¹dku-Zdroju s¹ obecnie wykorzystywane jako wody lecznicze przez Uzdrowisko L¹dek-D³ugopole S.A. Mog¹ one byæ wykorzystywane w balneoterapii i rekreacji na wiêksz¹ skalê ni¿ dotychczas ze wzglêdu na swoje szczególne walory, takie jak stosunkowo niska mineralizacja oraz wysoka tem- peratura wody wynosz¹ca od 20 do 45oC. Wykonane niedawno geofizyczne badania magnetotelluryczne wskazuj¹ na mo¿liwoœæ pozyskania dodatkowych zasobów wód o jesz- cze wy¿szej temperaturze.
1. WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE
Z³o¿e wód leczniczych w L¹dku-Zdroju le¿y w obrêbie metamorfiku L¹dka-Œnie¿nika, który jest najdalej na wschód wysuniêt¹ jednostk¹ tektoniczn¹ Sudetów Œrodkowych (rys. 1).
W obrêbie metamorfiku wyró¿nia siê trzy g³ówne zespo³y skalne wieku proterozoicz-
Rys. 1. Ujêcia wód termalnych L¹dka-Zdroju na tle schematycznej budowy geologicznej (wed³ug Gierwielañca 1970)
Objaœnienia: 1 – osady aluwialne, 2 – bazalty, 3 –lamprofiry, 4 – gnejsy giera³towskie, 5 – gnejsy œnie¿nickie, 6 – mylonity, 7 – ³upki serii stroñskiej, 8 – uskoki, 9 – nieeksploatowane ujêcia: S – stare, 10 – ujêcia wód termalnych: D – D¹brówka, Ch – Chrobry, W – Wojciech, SC –
Sk³odowska-Curie, J – Jerzy, L-2
Fig. 1. Intakes of thermal waters of L¹dek-Zdrój against the simplified geological structure (after Gierwielaniec 1970)
Explanations: 1 – alluvium, 2 – basalts, 3 – lamprophyres, 4 – gneiss of Giera³tów, 5 – gneiss of Œnie¿nik, 6 – mylonites, 7 – slates of series of Stronie, 8 – faults, 9 – not exploited intakes: S – stare, 10 – intakes of thermal water: D – D¹brówka, Ch – Chrobry, W – Wojciech, SC –
Sk³odowska-Curie, J – Jerzy, L-2
no-paleozoicznego: ³upkow¹ seriê stroñsk¹ zbudowan¹ z ró¿nych ska³ (³upki ³yszczykowe oraz wapienie krystaliczne, amfibolity, ³upki amfibolitowe, kwarcyty i in.), zespó³ gnejsów giera³towskich oraz zespó³ gnejsów œnie¿nickich, które wystêpuj¹ w ró¿nych poziomach
³upków ³yszczykowych i otaczaj¹ wiêksze masywy gnejsów giera³towskich. Dodatkowo w rejonie L¹dka-Zdroju wystêpuj¹ lamprofiry i ¿y³y kwarcowe zwi¹zane z karboñskimi intruzjami granitoidowymi (Gierwielaniec 1970; ¯elaŸniewicz 2005).
Ska³y metamorficzne buduj¹ wachlarzowato u³o¿one elementy fa³dowe wy¿szego rzêdu, które zanurzaj¹ siê i zbiegaj¹ w kierunku zachodnim (Don 1964). Fa³dy tworz¹ cztery antyklinoria i przedzielone s¹ trzema synklinoriami. Elementy fa³dowe w okolicach L¹dka- -Zdroju przeciête s¹ kilkunastoma uskokami poprzecznymi (o kierunku sudeckim NW-SE) i kilkoma pod³u¿nymi. Z uskokami tymi zwi¹zane s¹ cztery niewielkie wyst¹pienia neo- geñskich bazaltów (Birkenmajer i in. 2002).
Naturalne wyp³ywy wód termalnych zwi¹zane s¹ z krzy¿owaniem siê uskoków na terenie uzdrowiska, dop³ywy zaœ wód nale¿y wi¹zaæ z du¿ymi strefami uskokowymi o kierunku sudeckim (rys. 1). Wyniki badañ trwa³ych izotopów tlenu i wodoru wód wskazuj¹ na ich zasilanie powy¿ej wysokoœci 700 m n.p.m., co potwierdzaj¹ wyniki badañ gazów szla- chetnych. Wiek wód okreœliæ mo¿na na oko³o 5000 lat. Objêtoœæ wody w systemie mo¿na oszacowaæ na 1,3 · 109m3(Zuber i in. 1995).
Za obszar zasilania wód l¹deckich mo¿na przyj¹æ po³o¿one na po³udniowym-wschodzie Góry Bialskie i po³udniow¹ czêœæ Gór Z³otych. Po infiltracji w obszarze zasilania wody przep³ywaj¹ na g³êbokoœci 2000–2500 m w kierunku uzdrowiska (Ciê¿kowski 1980; Ciê¿- kowski i in. 1996). Wody tu wyp³ywaj¹ce tworz¹ niewielkie anomalie – hydrogeoche- miczn¹ i geotermiczn¹ (Ciê¿kowski 1980).
2. CHARAKTERYSTYKA WÓD TERMALNYCH
Utworami wodonoœnymi dla wód termalnych L¹dka-Zdroju s¹ ró¿nie wykszta³cone gnejsy giera³towskie. W obrêbie z³o¿a, na wysokoœci oko³o 450 m n.p.m., znajduj¹ siê ujêcia wód termalnych eksploatowane samowyp³ywem (Ciê¿kowski, Ciê¿kowski 1982/1983). S¹ to obudowane naturalne Ÿród³a o nazwach: Jerzy, Wojciech, Sk³odowska-Curie, D¹brówka, Chrobry oraz jeden odwiert L-2 (Zdzis³aw) o g³êbokoœci 700,3 m (tab. 1). Eksploatacjê oraz obserwacje tych ujêæ prowadz¹ pracownicy Uzdrowiskowego Zak³adu Górniczego Uzdro- wiska L¹dek- D³ugopole S.A.
Ujête wody termalne wykazuj¹ bardzo nisk¹ mineralizacjê oko³o 0,2 g/dm3oraz cha- rakteryzuj¹ siê wyj¹tkowym typem chemicznym – s¹ to wody HCO3-F-Na, siarczkowe, radonowe. Ma³o zmienna temperatura wynosi œrednio w poszczególnych Ÿród³ach od 20,3 do 28,3°C, a w odwiercie do 45°C (Ciê¿kowski 1980). Charakterystykê eksploatowanych ujêæ przedstawia tabela 1.
Eksploatowane ze wszystkich ujêæ wody termalne charakteryzuj¹ siê du¿¹ sta³oœci¹ sk³adu chemicznego. Na podstawie niewielkich ró¿nic w mineralizacji mo¿na uszeregowaæ
wody z poszczególnych ujêæ o mineralizacji od najwy¿szej do najni¿szej: L-2, Wojciech, Chrobry, Sk³odowska-Curie, D¹brówka, Jerzy, Stare (Ciê¿kowski 1980, 1990).
Tabela 1 Charakterystyka ujêæ wód leczniczych L¹dka-Zdroju
Table 1 Characteristics of medicinal water intakes in Ladek-Zdroj
Nazwa ujêcia
Zatwierdzone zasoby
Rok zatwierdzenia
zasobów
Temperatura wody
Skrócona charakterystyka
wody wed³ug dokumentacji zasobowej
Rodzaj ujêcia
G³êbokoœæ ujêcia iloœæ rzêdna
przelewu
m3/h dm3/s m n.p.m. °C m
Jerzy 17,08 4,745 451,29 1969 28,5 0,02%
HCO3-Na+Rn+F+S
8 wyp³ywów objêtych murowanym zbiornikiem, poni¿ej pod³ogi
basenu
2
Wojciech 5,00 1,389 446,17 1969 28,4–29,0 0,02%
HCO3-Na+Rn+F+S
7 wyp³ywów ujêtych studni¹, poni¿ej pod³ogi
basenu
1,76
Sk³odowska-
-Curie 3,79 1,053 449,35 1969 23–26 0,02%
HCO3-Na+Rn+F+S
5 wyp³ywów objêtych murowanym zbiornikiem,
w tym 1 wyp³yw ujêty
studni¹
0,3–2
D¹brówka 1,22 0,347 448,5 1969 20–20,5 0,02%
HCO3-Na+Rn+F+S studnia 3,1
Chrobry 1,67 0,463 446,31 1969 26–27 0,02%
HCO3-Na+Rn+F+S szybik 9,6
Stare 1,02 0,284 432,82 1969 16,7–17,7 0,018%
HCO3-Na+F
wyp³yw obudowany zbiornikiem
¿elbetonowym 3,0
L-2
(Zdzis³aw) 30,0 8,333 468,304 1975 44–45 0,02%
HCO3-Na+Rn+F odwiert 700,3 Na podstawie: Ciê¿kowski i Ciê¿kowski 1982/1983; Fistek, Szarszewska 1975; Szarszewska 1967; Szarszewska, Madej 1974; Liber 1997, 2001 oraz materia³ów archiwalnych UZG.
Ciemniejszym t³em zaznaczono ujêcia obecnie eksploatowane.
Based on: Ciê¿kowski and Ciê¿kowski 1982; Fistek, Szarszewska 1975; Szarszewska 1967; Szarszewska, Madej 1974;
Liber 1997, 2001 and archival materials UZG.
Intakes currently exploited are marked with a darker background.
3. WARUNKI EKSPLOATACJI
W pocz¹tkowym okresie eksploatacji z³o¿a wód leczniczych L¹dka-Zdroju wykorzy- stywano wody termalne ujête obudowanymi Ÿród³ami. Planuj¹c rozwój uzdrowiska, na prze³omie lat szeœædziesi¹tych i siedemdziesi¹tych XX w. przeprowadzono na jego terenie szeroko zakrojone prace poszukiwawcze uwieñczone m.in. ujêciem w 1973 r. w odwiercie L-2 (g³êbokoœæ koñcowa 700,3 m) wód o podobnym jak w Ÿród³ach sk³adzie chemicznym i o temperaturze 45°C (Fistek, Szarszewska 1975). Na wodê termaln¹ natrafiono na g³ê- bokoœci 580 m po przewierceniu ¿y³y lamprofiru otoczonej z obu stron ¿y³ami bazaltu.
W trakcie wiercenia wydajnoœæ wyp³ywu z odwiertu siêga³a 50 dm3/s, przy czym da³ siê zauwa¿yæ spadek wydajnoœci Ÿróde³.
Wykonanie odwiertu zaburzy³o istniej¹cy uk³ad hydrodynamiczny. Œrednia sumaryczna wydajnoœæ wszystkich Ÿróde³ sprzed okresu wykonania odwiertu L-2 (lata 1955–1972) wy- nosi³a 8,7 dm3/s, co by³o zgodne z sumaryczn¹ wydajnoœci¹ zanotowan¹ w 1938 r. przez Freseniusa (8,6 dm3/s). Ju¿ w trakcie próbnego pompowania otworu przy jego g³êbokoœci 600 m zauwa¿yæ mo¿na by³o nieznaczny spadek wydajnoœci niektórych Ÿróde³. Po za- przestaniu pompowania wydajnoœci te powróci³y do normy. Dopiero po nawierceniu wód o temperaturze 45°C i maksymalnym samowyp³ywie reakcja ta sta³a siê bardzo wyraŸna.
W koñcowym okresie wiercenia (31 dób) pe³ny samowyp³yw nawierconej wody spowodo- wa³ spadek wydajnoœci poszczególnych Ÿróde³ o 12,4–24,8%, a próbna eksploatacja otworu (19 dób) spowodowa³a spadek o 9,5–21,1% wzglêdem wydajnoœci pomierzonych w dniu rozpoczêcia kolejnego sczerpywania wody.
Od 23 lutego 1976 r. rozpoczêto eksploatacjê odwiertu L-2 z pocz¹tkow¹ wydajnoœci¹ 8,3 dm3/s, co spowodowa³o dwukrotny wzrost sumarycznej wydajnoœci wydobywanych wód.
Jednak od tego czasu obserwuje siê spadek wydajnoœci tak wszystkich Ÿróde³, jak i odwiertu.
Spadek sumarycznej wydajnoœci wszystkich ujêæ w czasie mo¿na opisaæ krzyw¹ wyk³adnicz¹ o postaci zmodyfikowanego wzoru Mailleta (Ciê¿kowski 1980; Liber 2009).
Na podstawie danych z pomiarów przeprowadzonych w okresie 700 dób od pocz¹tku eksploatacji odwiertu L-2 W. Ciê¿kowski (1980) okreœli³ dla sumarycznej wydajnoœci wód z wszystkich ujêæ (wydajnoœæ z³o¿a) wartoœæ wspó³czynnika recesji a na 0,0021 oraz wydajnoœæ d³ugookresow¹ na 12,58 dm3//s. Na podstawie danych z pomiarów przepro- wadzonych w czasie 10 100 dób (28 lat) E. Liber (2009) stwierdzi³a natomiast, ¿e drena¿
z³o¿a odbywa siê zgodnie dwóch krzywych wyk³adniczych. Pierwsza z nich dotyczy pocz¹t- kowego okresu 761 dób (a = 0,0017, q = 12,5 dm3/s) i charakteryzuje opró¿nianie zbiornika wód o niezbyt du¿ej objêtoœci, zaœ druga krzywa, o mniejszym nachyleniu (a = 0,0001), opisuje ostateczny model opró¿niania bardzo g³êbokiego z³o¿a wód szczelinowych i wska- zuje, ¿e wydajnoœæ ustabilizuje siê na poziomie q = 11 dm3/s.
Obecnie (2011 r.) sumaryczna wydajnoœæ wszystkich ujêæ wynosi oko³o 11,5 dm3/s, a wiêc zbli¿a siê do wartoœci wydajnoœci d³ugotrwa³ej, zatem wykonanie nowego ujêcia wierconego spowodowa³o wzrost pierwotnej wydajnoœci z³o¿a tylko o oko³o 2,3 dm3/s, tj.
o 26,4.
Nale¿y zaznaczyæ, ¿e wyprowadzenie z g³êbi dodatkowych iloœci wód termalnych ujê- tych odwiertem L-2 spowodowa³o spadek ciœnienia w ich z³o¿u. Efektem tego jest nie tylko przedstawiony spadek wydajnoœci Ÿróde³ wód termalnych, ale tak¿e obni¿enie siê zwier- ciad³a zwyk³ych wód podziemnych w okolicy uzdrowiska, z którymi wody termalne znaj- duj¹ siê w silnej wiêzi hydraulicznej.
4. WYKORZYSTANIE WÓD TERMALNYCH
Wody termalne L¹dka-Zdroju wykorzystywane s¹ do celów balneoterapeutycznych.
W bogatej ofercie zabiegowej Uzdrowiska L¹dek-D³ugopole S.A. znajduj¹ siê miêdzy innymi zabiegi k¹pielowe, borowinowe, termiczne, masa¿e, natryski, inhalacje, œwiat³olecz- nictwo, zabiegi elektryczne, kinezyterapie, krioterapie i kuracje pitne. W g³ównej mierze do tych zabiegów u¿ywane s¹ tworzywa naturalne, takie jak miejscowe wody lecznicze oraz borowiny. Wody termalne eksploatowane w L¹dku-Zdroju s¹ wodami bakteriologicznie czystymi, zatem ich stosowanie do k¹pieli w basenach lub wannach oraz do kuracji pitnej praktycznie nie wymaga ¿adnej dodatkowej obróbki i uzdatniania.
Szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ na fakt przemyœlanej logistyki w zakresie dostarczania wody leczniczej do poszczególnych zak³adów przyrodoleczniczych i stanowisk zabiego- wych. Nie doœæ, ¿e na drodze dostawy nigdzie nie jest wymagane pompowanie wody, to jeszcze system ujêæ, zbiorników, ich przelewów i ruroci¹gów, które powstawa³y od stuleci, pozwala na niemal¿e pe³ne wykorzystanie sumarycznej wydajnoœci ujêæ. Do zabiegów wykorzystuje siê zarówno wodê na bie¿¹co eksploatowan¹ samowyp³ywem, jak i wodê ze zbiorników, zgromadzon¹ w godzinach popo³udniowych i nocnych. Wszystkie zbiorniki tworz¹ system naczyñ po³¹czonych, który ka¿dego dnia pozwala na nape³nianie basenów leczniczych, a nastêpnie uzupe³nianie ich œwie¿¹ wod¹ oraz na wykorzystanie wód lecz- niczych do wszelakich k¹pieli wannowych.
Do zabiegów u¿ywa siê w wiêkszoœci mieszanki wód pochodz¹cych z ró¿nych ujêæ.
Najczêœciej u¿ywa siê najcieplejszej wody z odwiertu L-2, a jako ch³odniejsz¹ dodaje siê wodê ze Ÿróde³ Jerzy, Wojciech lub Maria Sk³odowska-Curie.
Niew¹tpliw¹ zalet¹ l¹deckiego uzdrowiska jest fakt, i¿ w zak³adach przyrodoleczniczych Spó³ki Akcyjnej „Uzdrowisko L¹dek-D³ugopole” wszystkie zabiegi wykonuje siê na bazie wód leczniczych. Nie ma drugiego takiego uzdrowiska w Polsce, które nawet do zabiegów o dzia³aniu typowo mechanicznym (hydromasa¿e, masa¿e wirowe i podwodne, bicze, na- tryski, k¹piele pere³kowe) stosowa³oby wy³¹cznie wody lecznicze uzyskuj¹c podwójny efekt leczniczy wynikaj¹cy z w³aœciwoœci zarówno mineralnych, jak i mechanicznych wody.
W L¹dku-Zdroju znajduj¹ siê cztery zak³ady przyrodolecznicze. Najwiêkszy z nich, a zarazem najstarszy, to Zak³ad Przyrodoleczniczy „Jerzy” zbudowany w 1498 roku bez- poœrednio nad Ÿród³em wody termalnej, radonowo-siarczkowo-fluorkowej. Znajduje siê tu prostok¹tny basen o pojemnoœci oko³o 60 m3 z wod¹ o najwiêkszym stê¿eniu radonu.
Dodatkowo obok basenu znajduje siê emanatorium radonowe, w którym odbywaj¹ siê
inhalacje mieszank¹ powietrza z radonem. W czêœci Zak³adu „Jerzy”, która powsta³a na pocz¹tku XX wieku (tzw. „Nowy Jerzy”) znajduje siê ci¹g wanien – na piêtrze do k¹pieli mineralnych, a na parterze do masa¿y podwodnych.
Zak³ad Przyrodoleczniczy „Wojciech”, po kapitalnym remoncie (w 1997 r.), jest praw- dziw¹ per³¹ nie tylko uzdrowisk polskich, ale tak¿e europejskich. Zosta³ zbudowany w 1678 roku nad Ÿród³em wody leczniczej na wzór ³aŸni tureckiej, z piêknym termalnym okr¹g³ym basenem i dwudziestoma piêcioma zabytkowymi wannami marmurowymi z 1882 r., w któ- rych pacjentom wydaje siê k¹piele siarczkowo-fluorkowe i pere³kowe.
W Zak³adzie Przyrodoleczniczym „Adam” znajduje siê kolejny basen z wod¹ siarcz- kowo-fluorkow¹, w którym pacjenci wykonuj¹ æwiczenia lecznicze pod kierunkiem re- habilitanta.
W L¹dku-Zdroju krenoterapia, czyli kuracja pitna, jest metod¹ uzupe³niaj¹c¹ leczenie wiêkszoœci schorzeñ. Piêkna pijalnia wód mineralnych znajduje siê w Zak³adzie Przyro- doleczniczym „Wojciech”, dodatkowo inna pijalnia wody radonowej mieœci siê w Zak³adzie
„Jerzy”. W parku zdrojowym znajduj¹ siê ogólnie dostêpne wyp³ywy ze Ÿróde³ termalnych wód siarczkowo-fluorkowych – Chrobry i D¹brówka.
W L¹dku-Zdroju wody termalne, siarczkowo-flourkowo-radonowe, ze wzglêdu na swoje w³aœciwoœci lecznicze wykorzystywane s¹ w leczeniu wielu schorzeñ. G³ówne wskazania do leczenia to:
1) schorzenia ortopedyczne, wrodzone i nabyte, stany po operacjach ortopedycznych, stany po wypadkach i urazach narz¹du ruchu,
2) leczenie osteoporozy,
3) choroby reumatologiczne i ortopedyczno-urazowe w tym: zesztywniaj¹ce zapalenie krêgos³upa, stany po operacjach stawów koñczyn i krêgos³upa, toczeñ rumieniowy przewle- k³y, dna moczanowa, choroba zwyrodnieniowa stawów, goœciec pozastawowy, stany poura- zowe tkanek miêkkich, stawów i koœci, stany po oparzeniach, stany po zabiegach operacyjnych ortopedycznych koœci i stawów, po amputacjach koñczyn, reumatoidalne zapalenie stawów i zespo³y pokrewne, przygotowanie uk³adu miêœniowo-stawowego do du¿ych zabiegów orto- pedycznych (przed zabiegiem operacyjnym), wady postawy i wady wrodzone,
4) choroby uk³adu nerwowego: zespo³y bólowe krêgos³upa, nerwobóle, stany po ope- racjach krêgos³upa, po urazach nerwów obwodowych, po udarze mózgu,
5) choroby skóry m.in.: ³uszczyca, zmiany alergiczne, „rybia ³uska”,
6) choroby zawodowe: zatrucie fenolem i metalami ciê¿kimi, choroba wibracyjna, wyprysk zawodowy,
7) choroby endokrynologiczne (meno-, andropauza, niep³odnoœæ mêska), 8) choroby górnych dróg oddechowych, astma oskrzelowa, POCHP,
9) schorzenia naczyñ obwodowych (mia¿d¿yca têtnic, choroby naczyñ w³osowatych).
W leczeniu uzdrowiskowym wykorzystuje siê przede wszystkim metody przyrodo- lecznicze (nie maj¹ one nic wspólnego z tak modn¹ obecnie medycyn¹ alternatywn¹).
Leczenie to ma charakter kompleksowego dzia³ania bodŸcowego na organizm, mobilizuj¹c jego mechanizmy adaptacyjne, obronne i kompensacyjne. Leczenie uzdrowiskowe jest
szczególnie przydatne w leczeniu wielu schorzeñ przewlek³ych, w rehabilitacji i w pro- filaktyce. W uzdrowisku pacjenci mog¹ byæ leczeni stacjonarnie w szpitalach uzdrowis- kowych lub w sanatoriach uzdrowiskowych, a tak¿e ambulatoryjnie w przychodni uzdro- wiskowej. Zaordynowane w ramach kuracji uzdrowiskowej zabiegi s¹ wydawane w za- k³adach przyrodoleczniczych.
PODSUMOWANIE
Wody termalne L¹dka-Zdroju wykorzystywane s¹ g³ównie do celów balneoterapeu- tycznych. Utworami wodonoœnymi dla tych wód s¹ proterozoiczne gnejsy giera³towskie.
Eksploatowane i wykorzystywane do lecznictwa wody s¹ ujête piêcioma obudowanymi naturalnymi Ÿród³ami i jednym g³êbokim odwiertem L-2. Obecnie sumaryczna wydajnoœæ wszystkich ujêæ wynosi oko³o 11,5 dm3/s i zbli¿a siê do wartoœci wydajnoœci d³ugotrwa³ej.
Eksploatacjê oraz obserwacje ujêæ wód prowadz¹ pracownicy Uzdrowiskowego Zak³adu Górniczego Uzdrowiska L¹dek-D³ugopole S.A. Wody termalne L¹dka-Zdroju s¹ uznane jako wody lecznicze i wykorzystywane w leczeniu wielu schorzeñ przewlek³ych (m.in.
choroby reumatologiczne, ortopedyczne, dermatologiczne i endokrynologiczne), w rehabi- litacji oraz w profilaktyce.
LITERATURA
BIRKENMAJER K., PECSKAY Z., GRABOWSKI J., LORENC M.W., ZAGO¯D¯ON P.P., 2002 — Radio- metric dating of the Tertiary volcanics in Lower Silesia, Poland. II. K-Ar dating and palaeomagnetic data from Neogene basanites near L¹dek Zdrój, Sudetes Mts. Ann. Soc. Geol. Polon., 72, s. 119–129.
CIʯKOWSKI M., CIʯKOWSKI W., 1982/1983 — ród³a L¹dka Zdroju. Historia i badania. Balneol. Pol., t. XXVII, z. 1–4, s. 5–19.
CIʯKOWSKI W., 1980 — Hydrogeologia i hydrochemia wód termalnych L¹dka Zdroju. Probl. Uzdrow. z. 4 (150), s. 125–193.
CIʯKOWSKI W., 1990 — Studium hydrogeochemii wód leczniczych Sudetów polskich. Pr. Nauk. Inst.
Geotech. PWr, nr 60, ser. 19.
CIʯKOWSKI W., 1998 — L¹dek Zdrój. Dolnoœl¹skie Wydawnictwo Edukacyjne, Wroc³aw, ss. 235.
CIʯKOWSKI W., DOKTÓR S., GRANICZNY M., KABAT T., KOZ£OWSKI J., LIBER-MADZIARZ E., PRZYLIBSKI T., TEISSEYRE B., WIŒNIEWSKA M., ZUBER A., 1996 — Próba okreœlenia obszarów zasilania wód leczniczych pochodzenia infiltracyjnego w Polsce na podstawie badañ izotopowych. Za³. 20.
Z³o¿e wód leczniczych L¹dka Zdroju.
FABISZEWSKI J. (red.), 2005 — Przyroda Dolnego Œl¹ska. PAN – Oddzia³ we Wroc³awiu, s. 61–134.
FISTEK J., SZARSZEWSKA Z., 1975 — Nowe ujêcie wody termalnej w L¹dku Zdroju. Przew. XLVII Zjazdu Pol.
Tow. Geol. Wyd. Geol., Warszawa, s. 259–262.
GIERWIELANIEC J., 1970 — Z geologii L¹dka Zdroju. Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWr. nr 5, Studia i Materia³y nr 5, ss. 43.
DON J., 1964 — Góry Z³ote i Krowiarki jako elementy sk³adowe metamorfiku Œnie¿nika. Geologia Sudetica vol. I.
LIBER E., 1997 — Charakterystyka wydajnoœci ujêæ wód termalnych L¹dka Zdroju. [W:] Wspó³czesne problemy hydrogeologii T. 8, Wydaw. WIND, Wroc³aw, s. 357–360.
LIBER E., 2001 — Zmiennoœæ wydajnoœci ujêæ wód leczniczych eksploatowanych samoczynnie ze z³ó¿ su- deckich. Praca doktorska. Raporty Inst. Gór. Ser. PRE nr 3, Politechnika Wroc³awska, Wroc³aw, ss.169.
LIBER E., 2009 — Charakterystyka opró¿niania zbiornika wód szczelinowych g³êbokiego kr¹¿enia na przy- k³adzie z³o¿a wód termalnych L¹dka-Zdroju. Biuletyn PIG, 436, s. 317–322.
SZARSZEWSKA Z., 1967 — Dokumentacja hydrogeologiczna z³o¿a wód leczniczych L¹dka Zdroju. PP OTU, Warszawa (maszynopis).
SZARSZEWSKA Z., MADEJ E., 1974 – Dokumentacja hydrogeologiczna z³o¿a wód leczniczych z utworów prekambru ujêtych odwiertem L-2 (700 m) w L¹dku Zdroju. B.P. i U.T.B.U. „Balneoprojekt”, Warszawa (maszynopis).
ZUBER A., WEISE S., OSENBRÜCK K., GRABCZAK J., CIʯKOWSKI W., 1995 — Age and recharge area of thermal waters in L¹dek Spa (Sudeten, Poland) deduced from environmental isotope and noble gas data.
Journal of Hydrology 167, s. 327–349.
¯ELANIEWICZ A., 2005 — Przesz³oœæ geologiczna. W: Fabiszewski J. (red.), 2005, s. 61–134.
CHARACTERISTICS OF THE CONDITIONS AND EXPLOITATION OF THERMAL WATERS IN L¥DEK-ZDRÓJ
Abstract
Thermal waters in L¹dek Zdrój have been mainly used for therapeutics. The aquifer for these waters is Proterozoic gneiss from Giera³tów. Medicinal waters are exploited from five natural springs and one deep borehole L-2. Currently total discharge of all intakes is about 1.5 dm3/s and it is approaching long-term discharge. The exploitation and observations of water intakes have been carried out by personnel of the Department of Mining of Health Resort Spas L¹dek-D³ugopole Co. Thermal waters of L¹dek Zdrój are considered as medicinal water and are used in the treatment of many chronic diseases (such as rheumatological, orthopedic, dermatologic, and endocrine diseases) in rehabilitation and prevention.
Key words
Thermal water reservoir, medicinal waters, L¹dek-Zdrój, Sudety Mts
