Znaleziska Clypeina jurassica F a v r e w zachodniej części polskich Karpat fliszowych

(1)

UKD 561.263 :551.762.3 :552.541 :552.581 :551.243.4:551. 762.33:551.3.051 :551.351 (438.23-13-924.51-15 Bielsko - okolice)

Wiesłarw NO'WIAiK

Znaleziska C!.l'lptZina ju.rt1~~iC!a F ^{a v re}

w zachodniei części polskich Karpat fliszowych

WSTĘP

Z rozległego obszaru prowincji medyterańskiej żnane są wapienie gór- nojurajskie zawierające skamieniałe zielenice z gatunku Clypeina juras- sica F a v T e, należącego do rodlziny Dasycladaceae 1. W ostatnich latach

skamieniałości te znaleziono również na terenie Karpat. Wspominają

o nich V. Tzankov i D. Patrulius (1964) z obszaru Karpat rumuńskich

oraz M. Misik (1966) - Karpat czechosłowackich. W zachpdniej części

polskich Karpat fliszowych (rejon Bielska) pierwsze znaleziska zielenic zidentyfikowano w utwora'c\h górnego rtytonu iberiasu-?walanżynu w wy-

kształceniu fliszowym (fig. 1). .

Występowanie skamieniałych zielenic w osadach fliszowych rejonu Bielska należy uznać za szczególny przypadek. Powszechnie bowiem wiadomo, że zielenice, podobnie jak i inne glony związane są współcześnie,

a zapewne i w dawnych epokach, tylko ze strefami fotycznymi, ściślej - eufotycznymi zbiorników. Zdaniem A. Carozziego (1955) gatunek C. ju- rasska wymaga szczególnych warunków do życia, m. in. warunków zbli-

żonych do pełnego morza. M. MiSik (1966) sądzi, że chodzi tu o warunki

płytkiego (do 30 m) trropikalnego lUlb subtropikalnego mOTza o stałym za- soleniu, przy;pominająceg-o rozległe płyci'zny z wpływem falowania i prą

dów, ale bez dopływu materiału terygenicznego. Biorąc pod uwagę te

wyjątkowe warunki konieczne dla optymalnego rozwoju C. jurassica oraz swoiste wa'runki sedymentacji w zbiornikach fliszowych, celowe będzie

omówienie -sposobu występowania tego gatunku we fliszu karpackim,

określenie jeg'o wieku oraz zastanowienie się nad paleogeograficznym po-

łożeniem strefy na obS'zarze zewnętrznej części geosynkliny karpackiej, w której C. jurassica osiągnęła znaczenie skałotwórcze.

WYSTĘPOWANIE C. JURASSICA NA OBSZARZE KARPAT BIELSKICH

W rejonie Bielska C. juras-sica znaleziono w dwu profi1ach- w Jawo- rzu (JWk) i w Wapienicy (W-III). W obydwu występuje we fragmentach

1 Przegląd geograficznego rozprzestrzenienia C. jurasstca oraz jego zasięgu wiekowego

;!!amieścil! ostatnio V. Tzankov, D. Patrulius (1964) oraz M. MiSik (1966).

Kwartalnik Geolog!czny. t. 16, nr l, 1972 T.

(2)

132 ^Wies'^baw^!Nowak

o

⁶ ~2 ~8 24 30 36 km

I I I I I I I

Fig. 1. Szkic tektoniC7lIly :w.ohJOdniej części iKlarnpat rpo1s:kich z 'sytua<:ją 'sl!;anowisk Clypeim.a jUT<lssica 'F -a v 1'1 e

rI'ectonic iSkekh of Ithe westeJ"in part ,o{ :the lBoLiJsh Caa-pathiam, shOiWing loc-alitie.s of Clypeina jurassica 'F a v r e

1 - linia nasunięcia jednostki śląskiej; 2 - linia nasunięcia jednostki magur.ekiej; 3 - skałki andrychowskie; a - Jaworze; b - Wapienica;

c -Inwałd

1 - overthrust line of the SUesianunit; 2 - -overthrust line of the- Magura unit; 3 - Andrychów klJiJppes; a - Jaworze; b - Wapienica;

c - Inwałd

wapieni tkwiących w spoiwie ławic wapieni typu intrasparite, należących

do ogniwa wapieni cieszyńskich (górny tyton-berias-:?walanżyn) jednostki

śląskiej - ciesżyńs'kiej. Ogniwo to jest rozwinięte w facji fliszu wapiennego, w którego skład wchodzą: ławice wapieni typu intrasparite i biopel- micrite, niekiedy równie'ż typu subquarzarenite, przekładane marglistymi

łupkami i maTglami.

(3)

~I -

10

l

I

-U'}

:r:

~ ~ ^9l

I

-' c c

o

"O

V)

«

Q:

UJ

co

>1

--l

LU

z

o

a..

....J

~

I'N

LU

:x:

CI)

-z

>-

81

I

J

I I

6l I

5~

I

N I4

zlV)

o:: UJ

- I

-o _u

1 3

C.!:l UJ

Z 12

z

w

lo

I- ^Cl.

<%: 1

>-

s

I-

o

JA'vVORZE

{ Calpionelln ~lpina

Crassico:laria intermedi~

Colomisphaera roinutiss1na Globochaete alpina Salpingellina levantL~a

Amphorellina 8ubacuta .Galpionellopsis ef. oblonga

Tintinnopsella carpathj_ca Calpionella alpina

qrassicollaria massutiniana CrBssicollaria parvula Crassicollaris interme~ia

{CalQ^ionĘ/lla^rlp^.

. Crassicollaria ef. elongata {"OlPionell& sp.

Calp1.o.nella alpil1.a C::'assicollaria oarvu1o.

Crassicollaria in'l;er.media

CrBsąicollari~ elongata

{C01Pionell& Bp.

Calpionella alpina Calpionella involute Tintinnopsella earpathlca Crassicollaria intermedia

i

Tio tinuops, lla esrpa thic.

G1obochaete alpina·

Colomisphaera earpathica Clypelna jurassica

I:

l + ^{l :}

¹

² ^[I:

'-'--_ ~.

^;

_.

~ I·~.···i.;··~~::.·:.::::;+

. . .

Ei·:·:·:ttj5

_ , : t t _

⁰⁾⁶

ag. '2

Fig. 2. ProMil w,aipielIlli ,C'ie:szyńskkh w ,s:taTym kamieniołomie w JawoT'zu P!f'o,f;i'le 'of the Oi'e'slzyn lirrn€lSltonels run ,a'IlI(),Ld qual!"lry :at JawOa:ne

1 - łupki margliste; 2 - margle jasne, plamiste z fukoidami; 3 - wapienie margliste typU biopeLmicrite; 4 - wapienie detrytyczne typu intrasparite oraz subquarzarenite w górnej części profilu Wapienica-III; 5 - wapienie detrytyc'zne typu intrasparite, skrzemieniałe; 6 - numery płytek c,ienkich (w nawiasach kwadratowych okazy redeponowane)

1 - marly shales; 2 - light, spotty marls with fucoids; 3 - marly limestones of

"biopelmicrlite" type; 4 - detrital limestones of "intrasparite" typ e allld "subquarzarenite" type in the upper part ·of the section Wapienica- III; 5 - detrital limestones of "intrasparite" type, silicified; 6 - numbers of thin sliides (redeposited spedmens in square brackets)

11

_1

¹⁰

z

L

>-

«

·N ¹ ^{- '}

I

z

I :l

⁹

l

..:{

z

o

--l

«

^0.1 ⁶

1

--l

S

N .I ~

x:,

7

N

II I

IIJ ₆₁

>-1:

¹ ¹

(fJ 5

z ' I

-z

n:: >-

N

-o

l i )

I ~

!..LJ ⁴ u

~IUJ

3

«

Z

LU 2

~I

I..!..J O-

'<

c:c

;c.-

I ... I 1

o

WAPIENICA-III

~ig. 3

[Clypew& jurus1caJ [Tint inn 1dMl]

Trocholina ~lp1na

~intL'1nidaeJ Foraminifera

Calcispongiae S pU.1Tl9 118.1' ia

Cadosina semiradiata olza.

Cal~ionella alpinu

:.:'intinnidae]

[Cyanophyeeae]

?'Jraminii'era

1or~nziella hungcl:-:~.r.9.

olo~i~Jla ex. af~. rnexiCB~a

Calpionella alpinB Caiosina sef'liradiata Calpi:)nellite da:.";8·'i Calpiooplla e li9tic~

2alpionella a "'La

CadJ ina ser:lirad:"ata

~int ru~')pse::a car.;:·at jjca

Ca:~ anGlIa elli~tica

~a1~ 0ne11a B:pi~a

[Tinti~nida~

~alpionella elli?tic~

~alpionella alpin~

[?~ycnoporidiu~

Gadosi...'16 serr.J.radiata olzee

;.,;alcispongiae Fora::.inifera

LTintinnidae]

Colomiella ex. aff. ^m6xic~'1a Calpionella alpina

Crassicollaria parvul~

Crassicollaria c:!.'. intermed11i.\

Crassicollaria intGr~edia

[Cy an oph;y c as]

Globochaete alpin&

Cados1.m'\ se mirad iA t 2'. olza~

[Tin.t 1nnidae]

[Calp1one 1180 alpin~

Foramin1fera

Fig. 3. Pro;fil woapj'eni doels~zyńlsikkh w7Jdłuż .pa:aoweg'o zbocza do.1iny Wapienoicy w W,aipieniocy

Profile ,oi ·the Ci,e\S'zyn .l:im€lsitone's la1ang the Il"'ight bank OIf the Wapieniea vaIley ·a!t 'Wapienic:a

Objaśnienia jak na fig. 2 Explanations as in Fig. 2

(4)

~l€IZ!iJslka OZypeina jurassica F a v r e 133 W Jaworzu profil starego kamieniołomu odsłania ponad 9,0 m miąż

szości utwory należące do niższej części ogniwa wapieni cieszyńskich.

Są to wapienie typu intrasparite (550/0), biopelmicrite (3°/01), resztę sta-

nowią łupki.

Clypeina jurassica została znaleziona w płytce cienkiej wykonanej z ła

wicy JWk-3, pochodzącej z najniższej części profilu (fig. 2). Występuje

ona we fragmencie wapienia typu biosparite (tab!. II, fig. 2) i przedstawia

podłużne cięcie przez komory sporangiowe (cięcie biegnie poza członem

centralnym). W płytce cienkiej występują ponadto fTagmenty biopelmi- krytów z tintinnidami (między innymi Calpionella alpina L o r e n z), bio- sparyty ze szczątkami planiktoTI1cznego krynoida Saccocoma A g a s., bli-

żej nieoznacza1ne glony, przekrystalizowane ooidy oraz sporadyczne ziarna detrytycznego i autigenicznego kwarcu. W spoiwie natomiast stwierdzono:

CraS'sicollaria d. intermedia (D u r 'a n d, D e l g a), Stomiosphaera colomi D 'U T a n d, D e 'l g a,Colomisphaera carpathica (B o r z a), Globochaete al- pina L o m Ib a r d o ora'z otwornice.

W ławicy JWk-43 (3,50 m wyżej) występuje beriaskri zespół tintinna.- dów: Crassicollaria intermedia - R, Calpionella alpina - A, Tintinnop- sella carpathica (M u T g 'ea 'n u et F i l i P e s c u) - R, T. longa (C 0-

10m) - R, Calpionellites darderi (C o l 'o m) - R2.

Biorąc powyższe dane pod uwagę, wiek niższej części profilu wapieni

cieszyńskich w Jaworzu, w której występuje ławica JWk-3, zawierająca

C. jurassica, można określić jako wyższy tyton górny (?najniższy berias).

W Wapienicy - w profilu prawego 7Jbocza doliny Wapienicy {W-III) - odsłania się ponad 10,0 m utwOTów należących do najwyższej części

ogniwa wapieni cieszyńskich (fig. 3). W skład profilu wchodzą intraspary- ty (około 270/(1), biopelmikryty {około g.%) , margle (400/0), łup!ki {28o/0) i subkwareowe alTeniity (2%). C. jurassica ^lTo~znanow płytce cienkiej W-III-153, pochodzącej z najwyższej w profilu ławicy intraspaTytu (fig. 3).

W jednym z fragmentów wapienia występuje poprzeczny przekrój centralnego członu - z widocznym kanałem osiowym i komorami spo- rangiowymi (tabl. I, fig. 4), w dTugim natomiast cięcie biegnie pooa kana-

łem i ujawnia 3----4 komory sporangiowe (tab!. II, fig. 5). W pierwszym przy,padku komory odpowiadają wielkością stwierdzonym w Jaworzu, natomiast występujące w drugim fragmencie są p'l'awie dwukrotnie większe.

W materiale detrytycznym obok okruchów wapieni z C. jurassica wy-

stępują: fragmentybiopelmikrytów z tintinnidami (bliżej nieoznaczalne przekroje poprzeczne o zarysie kolistym), 'biopelmikryty z autigenicznymi ziarnami kwar,cu, ziarna detrytycznego kwarcu, ooidy, a z otwornic Tro- cholina alpina (L e u p o l d).

Niżej leżące ławice, również o charakterze intrasparytów, zawierają

w spoiwie pojedyncze egzemplarze tintinnidów należących do: Calpionella alpina, ?Colomiella ex aff. mexicana B o n e t, Calpionella elliptica C a- d i s c h, Tintinnopsella carpathica, Lorenziella hungarica K n a u er, Calpionellites darderi, a we f:ragmentach 'biopelmikrytów: C. elliptica, C.

alpina, Crassicollaria parvula R e m a n

e,

Cr. intermedia, Cr. ci. interme- dia i niekiedy pojedyncze okazy Cadosina semiradiata W a n n e r, C. se- miradiata olza'e N o w a k oraz Globochaete alpina L o m b a r d.

2 Oznaczenia częstotliwości występowania okazów: R-rzadko, A-o'bficle.

(5)

134 ^WiEsław^Nowak

Na podstawie wyżej wymienionych mikroskamieniałości, głównie tin- tinnidów, utwory wchodzące w skład profilu W-III można zaliczyć do naj-

wyższego beriasu-?walanżynu.

ZAGADNIENIE WIEKU WAPIENI Z C. JURASSICA

Bliższe określenie wieku wapieni z C. jurassica w Karpatach Bielskich na podstawie obecnie posiadanych danych jest utrudnione. Wiadomo bowiem, że C. jurassica ma znaczne rozprzestrzenienie wiekowe - od ok- sfordu (raurak-sekwan) po purbek. Z tych też względów jedynie w spo- sób ogólny może być wskaźnikiem górnojurajskiego wieku. Nie jest przy tY'm całkiem oczywiste, czy we wszystkich piętra'ch górnej jury, z których

ją sygnalizowano, występuje na pierwotnym złożu 3. W każdym razie w basenie Genewy (Grand Saleve)' jak podaje A. Carozzi (1955), notowano jej obecność od najwyższego kimerydu (poziom Pteroceras) przez port- land (kiedy jest wyraźnie liczebniejsza) do purbeku, w którym osiąga

maksimum rozwoju. Dane z J aworza pozwalają na zawężenie podanego

interwału wiekowego. W odniesieniu do wapieni z C. jurassica z obszaru Karpat Bielskich będzie to kimeryd - dolny tyton (nie są młodsze od

niższej części górnego tytonu). A zatem do tego okresu należy odnieść

wspomniane warunki (konfiguracja zbiornika, klimat), wymagane dla optymalnego rozwoju C. jurassica, ki'edy to na o'bszarze zewnętrznej części

geosynkliny fliszowej osiągnęła znaczenie skałotwórcze.

PALEOGEOGRAFICZNA POZYCJA STREFY Z WAPIENIAMI"

C. JURASSICA NA OBSZARZE ZEWNĘTRZNEJ CZĘŚCI GEOSYN- KLINY KARP A:CKIEJ

Wapienie z C. jurassica nie były dotychczas opisywane z obszar'u Kar- pat zewnętrznych. Z tych też względów o pozycji strefy alimentacyjnej, w której były rozwinięte, w stosunku do strefy cieszyńskiej i innych gór- nojurajskich stref facjalnych rekonstruowanych na obszarze zewnętrznej części geosynkliny karpackiej (M. Książkiewicz, 1956; W. Nowak, praca w druku) można snuć jedynie mniej lub więcej trafne przypuszczenia.

Z ogólnych rozwa'żań wynika, że w górnej jurze cieszyński basen sedy- mentacyjny obrzeżała od południa "wyspa śląska", aod północy - strefa

skałek śląskich. Taką konfigurację zdają się m. in. potwierdzać pomiary kierunków transportu materiału detrytycznego, zaznaczające się w ogni- wie wapieni cieszyńskich (Atlas geologiczny Polski, 1962; C. Peszat, 1967;

W. Nowaka, pra;ca rw druku). W p:rofHu Wapienica (W-III) 'Wskazują one na kierunki prądów z E na W, z N na S i z NE na SW. Jest zatem wysoce prawdopodobne, że omawiane wapienie dostawały się do zbiornika cieszyń-

3 Między innymi na obszarze Oberfeldalp (płaszczowina helwecka środkowa) wg danych M. Gerber (1930) tzw. Kalksand (wapień typu intrasparite, uwaga autora) zaliczany do Obercr Malmkalk zawiera obok C. jurassica fragmenty wapieni z Calpionella alpina L o r. W. Leu- pold i H. Bigler (1935) wymieniają z rejonu d'Axalp (płaszczowina Wildhorn) ławice brekcji z C. ;urassica, zawierające obfite fragmenty wapieni z Catptonetla. Następnie W. Maync (1938)

opisał z północnego obrzeżenia masywu Aar (portland Engelberg) mikrobrekcje z C. jurassica i C. tnopinata wraz z przekrystalizowanymi okazami Catpionetla i spikulami gąbek.

(6)

Znale2li:slk.a Clypeina jUTassica F a v r e 135

skiego z tych właśnie stref, które po okresie !różnicujących ruchów mło

dokimeryjskich (późna faza Deister?) zachowały swój intragea'ntyklinal- ny charakter. Biorąc pod uwagę północną pozycję stanowisk w Jaworzu i Wapienicy w obrębie zbiornika cieszyńskiego prawdopodobieństwo pochodzenia omawianych wapieni ze strefy skałek śląskich jest oczywiście większe, niż pochodzenie z "wyspy śląskiej".

Możliwość pochodzenia wapieni z C. jurassica spoza karpackiej geosynkliny, ewentualnego odpowiednika na zachodzie strefy mołdawskiej

z przedpola Karpat Rumuńskich (gdzie V. Tzankov i D. Patrulius, 1964

znaleźli w środkowej części serii neojurajskich wapieni fragmenty C. ju- rassica) nawet na obcym etapie badań można całkowicie odrzucić. Przeciw takiemu ich pochodzeniu przemawia m. in. mikrofacjalny charakter wapieni towarzyszących wapieniom z C. jurassica w Jaworzu i Wapienicy.

Są to wapienie z Saccocoma i wapienie z tintinnidami, reprezentujące

pelagkzne facje kimerydu - dolnego tytonu i górnego tytanu - beriasu o charakterze wybitnie medyterańskim. Obecność wapieni z tintinnidami

można by tłumaczyć niszczeniem osadów bliskoczasowych - w wyniku erozyjnego działania prądów zawiesinowych w obrębie samej strefy cie-

szyńskiej (znane przeławicenia biopelmikrytów z tintinnidami w wapie- niach cieszyńskich). Jednakże obecności wapieni z Saccocoma na tej dro- dze wytłumaczyć nie można chociażby z tego powodu, że dotychczas w serii warstw cieszyńskich ich nie stwierdzono, a odpowiadające im wiekowo utwory, jak się przypuszcza, są rozwinięte w facji fliszu wapiennego (dolne łupki -cieszyńskie). Mogą one pochodzić Taczej z erozji starszej

osłony górnojurajskiej strefy, która po fazie dejsterskiej sukcesywnie ule-

gała spłyceniu.

Można zatem przypuszczać, że w strefie skałek śląskich w czasie kimerydu-dolnego tytanu najpierw rozwinęły się pełnomorskie facje pela- giczne, m. in. charakteryzujące się obecnością mikrofacji lombardiowej (sakkokomowej), tego typu jak w strefie bachowickiej 4, a następnie po fazie dejsterskiej płytkowodne facje wapieni, m. in. z Clypeina juraS'sica.

W przyległej strefie hacho:wickiej (od N) pelagiC'zna sedymentacja prze-

trwała do tytonu górnego włącznie, gdy w tym samym czasie w strefie

cieszyńskiej (na S) trwała sedymentacja fliszowa (dolne łupki, a następnie

wapienie cieszyńskie), zasilana detrytycznym materiałem wapiennym, m. in. z intrageantyklinalnej strefy skałek śląskich na północy.

* * *

Stwierdzenie wapieni z Clypeina jurassica F a v r e na obszarze Kar- pat Bielskich stanowi przyczynek do poznania nowej, dotychczas nie zna- nej z obszaru Karpat polskich, płytkowodnej facji górnej jury (prawdopodobny kimeryd-tyton dolny). Warunki wymagane dla jej rozwoju w na-

wiązaniu do wcześniej poznanych facji górnej jury, potwierdzają zróż

nicowaną suponowaną konfigurację zewnętrznej części karpackiej geosynkliny w tym okresie czasu. Rozpoznanie nowej facji daje podstawę

do wnikliwszych rozważań paleogeograficznych, m. in. na temat rozkładu , Obecność szczątków planktonicznego krynoida Saccocoma A g a s. w kimerydzie bacho- wickim rozpoznali Z. Kotański i A. Radwański (1960).

(7)

136

względnych głębokości w zbiornikach sedymentacyjnych oraz jest ma-

teriałem dla studiów paleoklimatycznych.

*

* *

Już po przygotowaniu do druku niniejszej pracy uzyskałem nowe ma-

teriały z profilu otworu wiertniczego Inwałd lG 5, wykonanego z inicja- tywy PTof. M. Ksią'żkiewicza na skał'ce inwałdzkiej. W płytkach cienkich z wapieni tego wiercenia znalazłem typowe ókazy Clypeina jurassica.

F a v r e (tab!. III, fig. 1-3). Znalezisko tego typu mikrofacji w skałce inwałdzkiej potwierdza w całej rozciągłości przyjętą w niniejszej pracy

hipotezę o dostarczeniu fragmentów wapieni z C. jurassica do zbiornika

cieszyńskiego, właśnie ze strefy skałek śląskich. Komunikując o powyż

szym, pragnę wyrazić serdeczne podziękowanie Panu Prof. drowi Maria- nowi KsiąŻ'kiewiczowi za udostępnione materiały sz-lifowe oraz za wyra-

żenie zgody na opu'bHkowanie wyników oznaczeń.

Oddział Karpacki Instytutu Geologicznego Kraków, ul. Skrzatów l

Nadesłano dnia 9 stycznia 1971 r.

PISMIENNICTWO

A'l1LAS GiEOLOGIiC2'lNY POiLSKI (1002) - !Zag:adlI1ienia sm-atygraJficzno-:faJcjJalne.

z.m - lKTeda i SIIlamzy 1lr:zeciorzęd W !pOl~ldch iK,ar,p:altach zewnętrznych.

1DnisIt. Goo~. rwBlrS'zawa·.

CA!ROZ2lI A. (1955) Da5ydaQiacees du J1WBSSique SuperdetLT du ba!ssin Geneve.

!Ecloga·e geol. iHeIl.v., 48, 'm 1. Bas,el.

GEaBER IM. (1930) - BeioJJrii.ge Z/UiI" S,tmttdgralphie der JUII."a-lK!reide-Grenze ID de!!."'

IZEIDtml Sc<hw~ Ecqae grol. Helv., 23. Base1.

lKOTAN'SKrI !Z'f IBA!DlW'AŃSKT A. 1(1960) - WY'stęJP'owlBiIllIe miJkIrotacji! lombard:OO:wej rw ma[!m'ie rwierchowym Tatr. Acta gem .. pdl., 9 (1959), p. 477-479, IM 4., Waa:szawa.

iKSWĄ,2'lKIItIllWtIJOZ IM. 1(,119'56) - Jura 'i ikr.eda Bachorwic. RJocz. ~:ol. Tow. GeoL, 24 1('1954).

p. U7~ m ~. iKr'aków.

LEUPOiLD W., BIGfLER H. {1935) - Cosc:iJnooonus eine .neue 'FarlamiJndferenform !!LUB rI'iitoon-UnJtell'ikTeWde-Geste:iJnen dell." HelvetiJSchen ,zOIle. :E;ciLogae geoL Helv .•

28, 'IlT' ~, BaSle!l.

LEUPOILD

rw.,

^1MAY1NC

rwo

^{C193'5) -}

nas

AuDbreteJl VIOiIl Choolffartel!1a, ·P:seudocyclam- ro:iJna, !I.JCl'vIcen:i!PolI'lB (lClatdiolCaropsiJs) 'und IClyp.edJna :iJn ,Mp'i:nenFaziesgebiet.

EclJogIa;e grot Hruv .. 28, nr 2. Basel.

IMAY\NIC

rwo

^{0.938) -} ^'OdeGre!IlJmcl1liich!ten von JUTa um iKreilde dn der Tiitlishellle.

lElcllQl?lae geoL 'Helv., 31, lIlII" l. Bas·e1.

MISIiK iM. 1(1900) - ~es of .the :Mesorodc a·od Te!I"tiaTy l'imestones of 'Ilhe

!West CalI'palthiLams;. SAIV. IBirlBiIlis3.ava.

N'OWAlK

rwo

(pr8ICoa, w d~u) - J,UII."a lKaII'pat .zewnętl'myoh. Budowa geołogilC:mJ.a

lPol5ki. iMe7JoozIoik, 2, z. il. (Wyd. Gool. WalI'Szarwa.

(8)

137

~T C. (l967) - 1Rozw6j Jit'OilogtiC2lny d 'WIaa."unmi sedym,€tlilacji wapieni cieszyii.- skiK:h.!FIr. geol. [{om. Naruk. Geol. PAN, 44. W&:Szawa ..

TZA~KJ()CV '\T., iPIA,'ITR'U[jI/US D. (1004) - Sur ·La presence de l'Mgue DaiSydadacee

'Clyperln;sJ jull"'alSSica Fa!Vlr'e ida:m; i1e MaIm surperieUll" Ides iPtreba.1lk.alIlS, de la

!Plate-Forme lMoesUe.tline et des Cairtpartes Orien1la1es. ~. du lReceuN en l'honnteuT' de il'Academilcien ;lIoV'tcno Sm:iLov IIovtchev. Sofia.

BecJIaB HOBAK

CLYPEINA JURASSICA FAVRE

B 3A1IA,lJ;HOR: lIACTH nOJILCKUX IbJIHIIIEBLIX KAPllAT

Pe3IOMe

B CTan,e OlIHcaHhI BaxO~H Clypeina jurassica Favre (Dasyc/adaceae) JiI3 Bep:meTHTOJiCKOro (.HBoxe) H 6ePPHaCCXo-JIa.JlalOKIDiCKOrO .(BaneJiJma-Ill) Jil3BecTIlJ[((OBOrO clIJIBIDa ~oil 'IacTH noJThCKHX clIJIHmeBhIXKapnaT. B 060BX npocllHJIRX BO clIparMeHTax 6HocnapBToB Ha:llp;eHhI C.jurassica, HapHJlY C 6HoCnOpHTaMB C Saccocoma H 6Hone.m.MHKpHTaMB C Tintilmida, nepeoTJIOxeJiHhIMH B HJi'rpacnapBTaX, OTHOC~CJI K TeJIIHJil,CKHM H3BeCTIDIKaM CHJIe3CKOil e,lQffiH.llbI (TemBJiCKlUI

cyxqeccu). 3TH Jiaxop;KB yxa3JdBaIOT Ha Ha.JIH1DIe BO BJiemIlei!: 'IaCTH KapnaTCKoi!: clIJIBIDeBo:li reocHliKmiIiaJIH (BepOJlTJiO B JiB:lKIleM KHMepH~e - THTOHe) P;O CBX nop HeJil3BecTHoi!: B nOJlhCKBX KapnaTax MeJIKOBO,lJ;llO:li (la.D;HB BOAopocneBIDt Jil3BeCTIDlKOB. 3Ta clIlU1,ID( 6 = CBJl3aIla C HJiTpa- reoaJiTBKJIHIlllJIbJio:li 30HO:li CHJIe3CKBX YTecOB H BO BpeMJl Bepxliei!: IOPLI 3aliHMaJIa cpep;BJiHoe nOJIOXeHHe MeJK.ZtY nenarH'IecKoi!: clIllQHei!: aMMOHHTOBhIX H KllJIblIHOHeJIJIOBLIX B3BecTHJlKOB 6a- xoBBIl;Koil: 30HhI Ha cesepe H clIJIHmeBOiI: (1lB:lKIlHe CJIaIlIJ;bI H TeJIIHJil,Cme Ii3BeCTIlJlKH) Jia IOre.

Ee 06pa30BaJiHe BepOJlTIlO CBmaHO C BLIAeneHHeM 30HLI CHJIe3CKBX YTecOB B Ile3aBJiCHMyIO 30lty, npOH30meAmHMH B pe3YJThTaTe AHclI4JepeHlUlPYIOIqHX MJIap;OKHMepH~CKBX p;BB:lKeIlHil: (I103A1OOt

clIa3a Deister). 3Ta 30Ila BO BpeMeIla Bep:mero THTOIla H 6eppHaca (? Ba.JIalDIOIIla) JlBm[JIaCb OAHHM JiI3 rJIaBHLIX HCTO'IIlHKOB aJIJIHMeJiTaqHH Ae'rpHTB'IeCKOrO H3BeCTKOBOrO MaTepBaJIa AJIj( TeIIlBllb- CKoro ceABMeIlTIlQHOJiIlOrO 6acce:lil:Ha.

YCJIOBU He06xOAHMLIe p;JIj( Pa3BHTHJl clIaqHH B3BecTJiJlKOB C C. jurassica, 06p~agCb K paIlee Jil3Y'IeHHbIM clIaI{11JlM BepxIlei!: IOpLI, nop;TBep:lKAaIOT npeAnOJIaraeMYIO AHclIclIepeB'Il;HpoBaJiIlYIO' lCOJicllmypaqmo BJiemlleil: 'IaCTIi KapnaTcKoi!: reocHliKmiIiaJIH B 3TOT nepHoA H, KpOMe BCero npo- 'Iero, ,lI;aIOT npep;CTaBJIeIlHe 0 pacI1peAeneJiBH OTIlOCHTe.m.IlbIX rny6HR 6acceitIloB, a TaK:lKe JlBJIj(}OTCJl MaTepHanOM p;JIj( naneoreOrpacllH'leCKHX H I1aneOKJIHMaTB'ieCKBX paccY:lK,lI;eIlHil:.

Wieslaw 'NOIW AlK

CLYPEINA JURASSICA FAVRE IN THE WESTERN PART OF THE POLISH FLYSCH CARPATBIANS

Summa'l"Y

The a·utholr' dteSCllibes Cl'/IPeina ;'ura.ssica F a v re ,(DasllcLadaceae) £ound to

OCCUTin Ithe UppelI" Tithonian '(Jawoo."ze) alI1ld Boordasian - ?:VaJanginian (Wapieni- caDll) limestone fiysch IO:f the 'western lPao.-t 'Of the ;PoliiL<:;h FIly5Ch Catrpart:hialIllS.

(9)

138 Wieslaw Nowak

---

At both seciiOlIls the representaJtives {)f C. jUTassica have been found in fr,agments of bj-ooparj,tE'S, bl€LS-kle the hiaspalf'ites wi,th Saccocama and bIiJelpelmdmdte!.S With Tintinntda, which all"e redeposited and -oecur now in the in:tralslPalrite:s ,that belong to the Cieszyn Lime'Stones of ;the Silesi'alIl unit (Cieszyn succession). The modIS of these representatives point :to ,the existence, within the ,outer .palI't of <the Capaithioo flys-ch g'eolsy.ndli!ne @I'Ioba,bUy in the Kd:mm-erddgialn - !Lower 'I1ithionialIl'),of 'a Slnailo'W-

~at€1l" f'acies of aJgal }limestones, 50 fa'!" unknown in the area of the PoliJSh CarpatLalIls. ,TMs fades, Irelated to <the i'ntrageantidina:l mne of the Silesian -klippes, took, ,at the Upper IJrurassie time, ,an intermediate pos~t:ion between the pela.gk fades of ammonite and ealipj,oneHa ldme5ltane:s IOf ;the B'achowke zone to the north, and the flYJSchZlone ,uLawer Sha:l'E!\S and lOiteLSz.yn IJimestanelS') too the south. iMOIstt pl'Olbablly, the fO'l"nlation of ,tMs -ZlOlne may 'be related to ,the SHesdian klLppes devel{)lPed ,as an Lndependent zone ·due to ,the d'i:f\fell"€1ntiating Iprocesses of the Young Cimmer,ian orog€1ny ([.at1;e Deysterian phase).Ait the UPPe'!" 'I1ithonian and the Berria'Si'an ('Valanginian?) times" Ithis ~one was one of the main 'sorur-ces supply.ing cak,all"e-ollJs detr-itall materLa-ls to the Cies7.yn se<i'imenta<ry basiJn.

The oonditit()IlJs necessa.ry £.0'1" the deveIopmen't -of the ldmestone fades with C. jurassica pll"l()Ive, in the light 00' the previoutSly knO'WlIl Uppeir Jurassic ;facies, the sugg€&ted diltferentiated confli.gu<ration of the emell"nal pa,!",t ()If the Caxtpathian geo- symdine ,at ;that time, I8Jnd convey .an1dea 'od' ,the distribution 'of r¹elatii:ve depths Ln the water basins, irep'!"esenting aJso mater.iaLs fOor .pa~aeogeogratphj,cal amd pala.eo- c 1i ma t 01 <lgical di seuSlS'ions.

TAB.UllCA I

Fig. 4. Clypeina jUTassica F a v r e

,Prze.kroj IPop<rzeczny .przez centr'alny 'czlon z wldnoznyan kanalem osioW'ym i 14 KtOmooalffi:i IsptOran,gti,owymi; pr:awdoptodobny k:inneryd - tytton dOilny, IOtoc;zak .z .g6rnejcz~sci ,ogn'iwa wapieni .cieszynski,ch (naj'WyZ:s.zy beria's- -?w.a[anzyn). P.rofLl WaJpie:n:iJca-""';]]I; plyt~a cIDeIl'kia W1F..iml-153, x-7, y-54.0;

pow. 140 X

IOr'oSls 's€-cltLon thtr10ugh the central member, ;shoWliJng axial ,chaIlJnel 'and 11i SipOrangium chambers. Proba'bly Kdmmecidg.ian - Lower Tithonian; pebble from the ^LLPPelrpa-rt .of the Cieszyn limestone member (UlPpermost Be,rriasian -iWaLanginian?). [FIr,ofHe lW,apieIlka'-]L1:. 'ThinstUde 'WF-B1L-153, x-7, y-54.0;

ern.

^X 140

(10)

Kwart. geo!., nr 1, 1972 r. TABLICA I

.~ ..l

>iljI

\ .

. . ..

^,

Fig. 4

Wieslaw NOWAK - Znaleziska C!ypeina jurassica _F_{a V r e}

(11)

TABLlCA Ill!

Fig. 5. Clypeina jUTassica F a v r e

iPodlu7Jny porzeiklroj pr:zez komory spoMJlgliowe; prawdopoddbny \cim~ryd - tyton dolny, 'Otec'7JaJk ^'L,gornej czc:Soi ogn:iw.a wapieni cieszyflskich (najwy:iszy

heri8iS-?wa~anzyn). ~roM lWa:piElIlica~]I;I, plytka cienka 'WF-miI-153, x-lC3.l, y-62.0; pow. 120 X

Longitudinal sE,cUen ,through &pO'l'angium chambers. iProbaibly Kiimmedd- ,gian -Loweif Tjthonlian; pebble from the wpper part of the Oie:s.zyn limestone :memhe:r (lllPPeIfIIIlOSt Berl"i'aman - Va~a'ngi.n~'an'1). lProfile Wapie- ni-ca-{IH. ~hLn iSiUde WiF-4Dlm-153, x-l3.l, y-62,O, enl .. X 120

Fig. 6. CZypeina jUTCl'Ssica F a v r e

iPodru:lmY ptrzeikiroj ,pr:ooz lJoomory iSpOralllgiowe; prawdopodobny kiimEryd - tyton do1ny, otoozak z m~ej ~ScIi. o~niwa wapiel1li cteJsiZynskich (wYZszy tyton goony-?berias). iProfnJ'aWlQifZe, plytka oienka JiWk-3, x-19.8, y-53 .. 5;

pow. 1'30 X

Longitudmal section ,through sporangium chambea'g,. Probably IK,Lmmell'dd- gian - (Lower Tithonian; pebble from the lower part .of the CiEoSzyn 1imesoone membelr (higher Uwer Tilthontan - BeariaJsian?}. iP.rofiLe Jawof'Ze, ,

Than 's~ide 'J'Wk-3, x-19.8, y-53,5, en!. X 130

(12)

Kwart. geol., nr 1, 1972 r. TABLrCA JI

,F'ig. 5

Wleslaw NOWAK - Znaleziska C!ypeina jurassica F a v r It

(13)

TABLICA ']H

Fig. 7-9. Przek>roje pr,zez 'komlOll'Y spor:angi()lWe Clllpeina jurassica; prawdopo- doony Idm€ll'yd - tyton dolny. Otw6:r wJel'lt-niczy lnwald 11G 5 (kal, prof.

M. Ks'i/:lzkiewicza)

'Se'cit~olliS th~ough -sporangium chamhers .of Clllpeina. jurassica. Probably iK'imm€lt'idg'ian - ,Lo'W€il' 'Dithiolllian. Bore bole 'Ilnwtald 'JtG-5 (coOli. of ~f.

M. IKsi!likiewicz)

(14)

Kwart. geol., nr 1, 1972 r. TABLICA lIt

Fig. 7

Fig. 3

Fj'g. 9

Wieslaw NOW AK - Znaleziska C!ypetna jurasatca F a v r e