Maria Romanow-Broniarek
"La vie, expérience inachevé, trad. de
l’amer. Ch. Carlier", Salvador E.
Luria, Paris 1975 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 14/2, 224-228
S a lv a d o r E. L u r ia : L a v ie , e x p é r ie n c e in a c h e v é , tr a d , de l ’a m e r. C h r is tia n C a rlie r, P a r i s 1975, L ib r a i r i e A rm a n d C o lin , ss. 203. W ro z w o ju m y ś li n a u k o w e j i z a in te re s o w a n ia n ią c z ło w ie k a d a je się z a u w a ż y ć p e w ie n p a ra d o k s . W m ia r ę ro z w o ju d y s c y p lin n a u k o w y c h , k tó r y c h w ą s k ie z a g a d n ie n ia w y d a ją się b y ć d o s tę p n e je d y n ie d la s p e c ja lis tó w , w z r a s ta g w a łto w n ie z a in te re s o w a n ie n im i n ie ty lk o n ie s p e - c ja lis tó w , lecz ta k ż e lu d z i n ie p a r a ją c y c h się b e z p o śre d n io n a u k ą . P r z y c zy n y ta k ie g o s ta n u rz e c z y m o ż n a n ie w ą tp liw ie u p a tr y w a ć : w p r a g n ie n iu z ro z u m ie n ia m ie js c a c z ło w ie k a w o ta c z a ją c y m go św iecie, w e w z ro śc ie o g ó ln ej w ie d z y w sp ó łc z e sn e g o c z ło w ie k a , ja k ró w n ie ż w jeg o p rz e k o n a n iu , że w ła ś n ie w ie d z a n a u k o w a p o zw o li m u u z y sk a ć ch o ćb y częścio w ą o d p o w ie d ź n a d rę c z ą c e go p y ta n ia . P rz e k o n a n ie , że n a u k i ś c i słe w in n y in fo rm o w a ć lu d z i o e ta p ie ro z w o ju sw y c h d y sc y p lin , p o n ie w a ż m a ją o n e c o ra z w ię k sz y w p ły w n a życie i ro z w ó j c z ło w ie k a , s ta ło s ię je d n y m z m o ty w ó w n a p is a n ia p re z e n to w a n e j k sią ż k i. S a lv a d o r E. L u r ia , w ło s k i m ik ro b io lo g , m ie s z k a ją c y i p ra c u ją c y w U SA , je s t je d n y m z tw ó rc ó w b io lo g ii m o le k u la r n e j. W la ta c h c z te rd z ie s ty c h z a jm o w a ł się o n w r a z z n ie m ie c k im fiz y k ie m te o r e ty k im M a x e m D e lb rü c k ie m b a d a n ia m i b a k te r io f a g ó w w c e lu p o z n a n ia f u n k c jo n o w a n ia g e n ó w w p ro c e s ie d z ied z iczen ia. L u r ia s ta ł n a s ta n o w is k u , k tó r e o d n a jd u je m y ró w n ie ż w o m a w ia n e j p ra c y , że n ie je s t m o ż liw y m z ro z u m ie n ie f u n k c jo n o w a n ia czegoś b ez d o b re j z n a jo m o śc i jeg o s t r u k t u r y (np. w iru s ó w czyli „ g e n ó w ” ). S tą d s iln ie p o p ie r a ł p r a c e b a d a w c z e sw eg o d o k to r a n ta J. D. W a ts o n a , k tó r y o d k ry ł p ó ź n ie j, w r a z z F. C ric k ie m i M. W ilk in s e m , s t r u k t u r ę D N A . L u r ia je s t w e w s p ó łc z e s n y m św ie c ie n a u k o w y m p o s ta c ią n ie z w y k le c ie k a w ą . J e g o z a in te re s o w a n ia n ie o g ra n ic z a ją się b o w ie m do w ą s k ie j s p e c ja ln o śc i. P o za z a g a d n ie n ia m i b io lo g ic z n y m i (m i k ro b io lo g ia , g e n e ty k a ) z a jm u je się on k u l t u r ą k la s y c z n ą i w sp ó łc z e sn ą . J e s t h u m a n is tą w n a jb o g a ts z y m s e n s ie teg o sło w a — n a p is a ł o n im J a c q u e s M onod w e w s tę p ie do re c e n z o w a n e j k sią ż k i. W M a s s a c h u s e tts
I n s tit u te o f T e c h n o lo g y w y k ła d a b io lo g ię, p ro w a d z ą c je d n o c z e śn ie s e
m in a r ia z w ią z a n e z tw ó rc z o ś c ią n p . D id e ro ta , C a m u sa . N a u k a — jeg o z d a n ie m — n ie je s t ty lk o z d o b y czą c z ło w ie k a , lecz w in n a b y ć ta k ż e zd o b y czą d la c z ło w ie k a : w z b o g a c a ją c ą , o ś w ie c a ją c ą , u s z la c h e tn ia ją c ą (s. 5). S a lv a d o r L u r ia je s t la u r e a te m N a g ro d y N o b la za r o k 1969 w z a k re s ie fiz jo lo g ii i m e d y c y n y (w ra z z M. D e lb riik ie m i A. H e rh s e y ’em ). C z ło w ie k p r a g n ie p o z n a ć s w o ją n a tu r ę i s w o je m ie js c e w p rz y ro d z ie . D ąży w ięc, z je d n e j s tro n y , do z ro z u m ie n ia sw eg o m ie js c a w ś ró d in n y c h o rg a n iz m ó w ż y w y c h , e w o lu c ji m a te r ii, szczeg ó ln ie zaś e w o lu c ji życia, k tó r a d o p ro w a d z iła do je g o p o w s ta n ia . Z d ru g ie j zaś s tr o n y śle d z i ro z w ó j i p rz e k a z y w a n ie w ie d z y o ra z k u ltu r y (w szczeg ó ln o ści z aś s y s te m y k o m u n ik o w a n ia się), in te r e s u je się z a g a d n ie n ia m i a n tr o p o lo g ic z n y
mi, so c jo lo g ic z n y m i, e ty c z n y m i. K u s z ą c y m w ię c s t a je s ię w s p ó ln e u ję cie d w ó ch w ą tk ó w w je d n e j p ra c y . Do p o d ję c ia s ię te g o z a d a n ia s k ło nił L u r ię z n a n y g e n e ty k T . D o b e h a n sk y .
K sią ż k a L u r ii, o p a tr z o n a w s tę p e m J a c q u e s a M o n o d a, s k ła d a się z w p ro w a d z e n ia , 11 k r ó tk ic h ro z d z ia łó w i sło w n ic z k a z a w ie ra ją c e g o w a ż n iejsze te r m in y b io lo g ic z n e i b io c h e m ic z n e .
R o zd ział 1 — E w o lu c ja — p o św ię c o n y z o s ta ł h is to rii m y ś li lu d z k ie j odnośnie p o c h o d z e n ia ż y c ia i te o r ii e w o lu c ji o ra z z a g a d n ie n io m p r z y czyn e w o lu c ji (ja k n p .m u ta c ja , r e k o m b in a c ja g e n e ty c z n a , s e le k c ja ). W trzech n a s tę p n y c h ro z d z ia ła c h — D zie d z ic zn o ś ć , C e n , G e n w d z ia ła
niu — a u to r p rz e d s ta w ia k r ó t k i z a ry s h is to rii n a u k i o d zied z iczn o ści
(od G. M e n d la i T. M o rg a n a do J. W a ts o n a i F. C ric k a ) o ra z o m a w ia z a g a d n ie n ia d zie d z ic z n o śc i o rg a n iz m ó w je d n o - i w ie lo k o m ó rk o w y c h , b u dow ę k w a s ó w n u k le in o w y c h , c h ro m o so m ó w i g en ó w , ic h f u n k c je i w pływ n a e w o lu c ję o rg a n iz m ó w ż y w y c h , z a g a d n ie n ia — k o d u g e n e tycznego, s y n te z y b ia łe k i r e g u la c ji m e ta b o liz m u . R o zd ział 5 — K o
m ó rka — o p o w ia d a o n a jm n ie js z e j je d n o s tc e ż y c ia czy li k o m ó rc e , o o r
g a n iz a c ji k o m ó rk o w e j P ro c a ry o ta (b a k te rie ) i E u c a r y o ta (ro ślin y i z w ie rzęta), o p rz y c z y n a c h z ró ż n ic o w a n ia się k o m ó re k . W ro z d z ia le 6 —
Energia — a u to r p r ó b u je o d p o w ie d z ie ć n a p y ta n ia , d lacz eg o o rg a n iz m y
żywe w y m a g a ją e n e rg ii, s k ą d ją c z e rp ią i ja k u ż y tk u ją . R o z d z ia ł 7 —
Form a — p o św ię c o n y z o s ta ł p ro c e s o m , k tó r e słu ż ą b u d o w ie k o m ó rk i o ra z
budo1.v ie i fu n k c jo m e le m e n tó w k o m ó rk o w y c h . W n a s tę p n y m ro z d z ia le — Z ło ż o n o ść — a u to r o m a w ia b u d o w ę i fu n k c jo n o w a n ie o rg a n iz mów zło żo n y c h n a p rz y k ła d z ie c ia ła lu d z k ie g o . P r z e d s ta w ia w ię c z a leżności p o m ię d z y c z ę śc ia m i c ia ła , u k ła d a m i o ra z z a le ż n o śc i p o m ię d z y tw o rz ą c y m i je k o m ó rk a m i, po czy m p rz e c h o d z i do z a g a d n ie n ia m o ż liw o ści p rz e s z c z e p ó w s k ó r y i c a ły c h o rg a n ó w c ia ła lu d z k ie g o . W ro z d z ia le z a ty tu ło w a n y m — P o c h o d ze n ie z n a jd u je m y o d p o w ie d ź n a p y ta n ie , czy is tn ia ła e p o k a , w k tó r e j ży cie e w o lu o w a ło n ie p o p rz e z s e le k c ję ty p ó w n a jle p ie j p rz y s to s o w a n y c h , lecz p o p rz e z p o w s ta w a n ie n o w y c h fo r m z m a te rii n ie o ż y w io n e j tj. p o p rz e z k r e a c ję n o w eg o ży cia a n ie e k s p a n s ję i z ró ż n ic o w a n ie się s ta re g o . R o zd ział te n z a w ie ra ró w n ie ż k r ó tk i z a rys te o r ii g e n e z y ży cia . R o z d z ia ł 10 i 11 — C z ło w ie k , D u ch — p o ś w ię cone są szcz e g ó ln e m u m ie js c u c z ło w ie k a w ś ró d in n y c h o rg a n iz m ó w ż y w ych (szczeg ó ln em u ze w z g lę d u n a m o żliw o ści p rz e k s z ta łc a n ia ś r o d o w iska, a d o p to w a n ia go, p rz e c iw d z ia ła n ia ży w io ło m , a ta k ż e n a m o ż li wość p rz e k a z y w a n ia n ie ty lk o sp u ś c iz n y b io lo g ic z n e j, lecz ró w n ie ż k u l tu ro w ej). A u to r p o ru s z a w n ic h p ro b le m y d e m o g ra fic z n e , m ó w i o m o ż liw o ściach i k o n s e k w e n c ja c h o s ią g n ię c ia s ta b iliz a c ji lu d z k ie j, o w p ły wie m e d y c y n y i in n y c h d y s c y p lin n a u k o w y c h n a ro z w ó j i p r z e tr w a n ie je d n o s te k lu d z k ic h o r a z z w ią z a n y c h z ty m p ro b le m a c h m o r a ln y c h , r e lig ijn y ch . Z a s ta n a w ia się n a d p rz y c z y n a m i (s o c ja ln o p o lity c z n e czy b io -15 — S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e
lo g iczn e?) a g re s y w n o ś c i lu d z k ie j, n a d r o lą ję z y k a , u w y p u k la p rz y ty m je g o w y ższo ść n a d in n y m i sy s te m a m i k o m u n ik o w a n ia się.
W k s ią ż c e sw e j L u r ia w s k a z u je , że w y ja ś n ie n ie z ja w is k e w o lu c y jn y c h w ią ż e się z k o n ie c z n o śc ią r o z w ik ła n ia a n ty n o m ii p o m ię d z y n a t u r ą m a te r ia ln e g o p ro g r a m u ż y c ia ( n a tu r ą m a t e r i a łu g en e ty c z n e g o ) a n a t u r ą h is to ry c z n ą e w o lu c ji b io lo g ic z n e j (s. 11). A u to r są d z i, iż n ie je s t m o ż liw y m p o z n a n ie f u n k c jo n o w a n ia czegoś, b ez d o b re j z n a jo m o śc i s t r u k t u r y i w ła śc iw o ś c i. Z w r a c a o n u w a g ę n a f a k t, że g e n e ty k a , p o d o b n ie ja k fiz y k a czy c h e m ia , z a w d z ię c z a sw ó j in te n s y w n y ro z w ó j d o b re m u p o z n a n iu zło żo n e j b u d o w y b a d a n y c h o b ie k tó w : o d p o w ie d n io g e n u , a to m u czy c z ą ste c z e k (s. 46). K o n s e k w e n tn ie w ię c , w sw y m w y k ła d z ie , p r z e d s ta w ia o n z a s a d n ic z e w ia d o m o ś c i o b u d o w ie w a ż n y c h e le m e n tó w s t r u k tu r a ln y c h ż y c ia ( ja k D N A , g e n , c h ro m o so m y , in n e e le m e n ty k o m ó r k o w a , k o m ó rk a , o rg a n iz m ż y w y , m ózg lu d z k i). P o z w o liło m u to n a z w a r t e u ję c ie z a g a d n ie ń f u n k c jo n o w a n ia ty c h s t r u k t u r i ic h r o li w e w o lu c ji m a te r ii o ż y w io n ej. R o zw ó j h is to ry c z n y , e w o lu c ja m a te r i i je s t e le m e n te m s c a la ją c y m w s z y s tk ie ro z d z ia ły o m a w ia n e j p ra c y . Z w ró ć m y u w a gę, że w ła ś n ie te o r ia e w o lu c ji in t e g r u j e ró ż n e d y s c p lin y b io lo g iczn e, co w ię c e j ro z w ią z y w a n ie m je j p ro b le m ó w z a jm u ją się dziś ró w n ie ż fizycy, ch e m ic y , so c jo lo d z y , filo zo fo w ie .
L u r ia u ż y w a te r m in ó w „ c z ło w ie k ” , „o n ” n a o z n aczen ie g a tu n k u lu d z k ie g o ja k o z b io ru , zło żo n eg o z p r a w ie ró w n e j lic z b y k o b ie t i m ężczyzn. W o m a w ia n e j k sią ż c e p o ró w n u je sz e re g z ja w is k b io lo g ic z n y c h i s a m e j e w o lu c ji b io lo g ic z n e j z d z ia ła ln o ś c ią i tw ó rc z o ś c ią c z ło w ie k a o ra z z e w o lu c ją k u ltu r y , n a u k i, ję z y k a lu d z k ie g o (s. 15— 16, 189— 190). T eg o t y p u a n a lo g ie są n ie z w y k le c e n n e i o b ra z o w e . U m o ż liw ia ją b o w ie m z ro z u m ie n ie tr u d n y c h z a g a d n ie ń b io lo g ic z n y c h i b io c h e m ic z n y c h c z y te ln i k o w i o n ie w ie lk im z a so b ie in f o r m a c ji z z a k re s u ty c h d zied z in . G o d n y m z a u w a ż e n ia je s t f a k t, że w ś ró d w s p ó łc z e s n y c h b a d a c z y g e n e z y ży cia są ta c y , k tó r z y p o s z u k u ją śc iśle jsz y c h , p a r a le ln y c h a n a lo g ii p o m ię d z y b io - g e n e z ą a ro z w o je m m y ś li lu d z k ie j, ro z w o je m p o ję ć w n a u c e (np. H. K u h n ).
C z ło w ie k p o ja w ił się w n a s tę p s tw ie w ie lu m ilio n ó w l a t e w o lu c ji b io lo g ic z n e j. O b d a rz o n y ro z u m e m p o s ia d ł m o żliw o ść p rz e c iw d z ia ła n ia o g ra n ic z e n io m n a rz u c a n y m p rz e z śro d o w isk o . J e s t je d y n y m o rg a n iz m e m ż y w y m n a Z iem i, k tó r y n ie p o d d a je się b ie r n ie w a r u n k o m o to c z e n ia , lecz p o tr a f i z n im i w s p ó łd z ia ła ć , p r z e k s z ta łc a ć je i a d a p to w a ć . O b d a rz o n y zd o ln o śc ią m y ś le n ia , a n a liz o w a n ia s tw o r z y ł k u lt u r ę i p rz e k a z u je p o to m k o m n ie ty lk o sp u ś c iz n ę b io lo g ic z n ą (geny), lecz ta k ż e k u lt u r o w ą . W y ją tk o w y , u n ik a ln y s t a tu s c z ło w ie k a w p rz y ro d z ie s ta ł się p r z y c z y n ą p o g lą d u , a firm o w a n e g o p rz e z w ie lu , iż w ła ś n ie c z ło w ie k b y ł cele m e w o lu c ji. L u r ia n a m a w ia n a s do s k r o m n ie js z e j p o sta w y . N ie u w a ż a on, iż b y p o w s ta n ie c z ło w ie k a z n a m io n o w a ło s p e łn ie n ie ja k ie g o ś p la n u lu b
k u lm in a c ję p o s z u k iw a ń d o s k o n a ło śc i (s. 161). C z ło w ie k je s t, p o d o b n ie jak in n e is to ty ży w e, w y n ik ie m c ią g u z d a rz e ń z a ró w n o k o n ie c z n y c h , ja k i p rz y p a d k o w y c h . I ch o c ia ż je s t o b d a rz o n y in te lig e n c ją , n ie m o że je d n a k u n ik n ą ć p rz e z n a c z e n ia b io lo g iczn eg o , p o d o b n ie j a k Z ie m ia i S ło ń c e n ie mogą u n ik n ą ć p r z e z n a c z e n ia k o sm o lo g ic z n e g o : ro z w ija ć się, s ta rz e ć i ginąć po w y c z e rp a n iu z a so b ó w sw e j e n e rg ii. C z ło w ie k n ie m oże p r z e trw ać n a Z ie m i p o w y g a ś n ię c iu a k ty w n o ś c i r a d i a c y jn e j S ło ń c a (s. 158). Inne p la n e ty U k ła d u S ło n e c z n e g o n ie n a d a ją się do z a m ie s z k a n ia . B yć może g d z ie ś w in n y c h u k ła d a c h p la n e ta r n y c h is tn ie ją w a r u n k i o d p o w iednie do ży cia . T e g o w s p ó łc z e s n a n a u k a n ie m o że w y k lu c z y ć . L ecz czy s ą o n e o s ią g a ln e d la c z ło w ie k a ? L u r ia s tw ie rd z a , że s tr a c h , ja k i człow iek o d c z u w a p rz e d ś m ie rc ią to t a ln ą , p rz e d b r a k ie m „ s p a d k o b ie r ców” je m u p o d o b n y c h a je d n o c z e ś n ie d u m a z w ła s n e g o p o to m s tw a są być m o że p o w o d e m n ie p r z e p a r te j c h ę c i e w o lu c y jn e g o k o n ty n u o w a n ia się k r ó tk o tr w a łe g o „ ja ” (s. 32). S w o je s ta n o w is k o w ty m w z g lę d z ie u w y p u k lił on w sa m y m ty t u le p r e z e n to w a n e j k s ią ż k i: Z y c ie , d o ś w ia d czenie n ie d o k o ń c z o n e . L u ria z a p re z e n to w a ł b o g a c tw o z a g a d n ie ń w sp ó łc z e s n e j b io lo g ii w sposób s y n te ty c z n y , p r o s ty , p r z y s tę p n y o ra z z a s y g n a liz o w a ł n ie k tó r e p ro b lem y so c jo lo g ic z n e i e ty c z n e . D o ty c h c z a s w p ły w w y n ik ó w b a d a ń n au k o w y ch n a ż y c ie lu d z k ie b y ł w z g lę d n ie ła tw o k o n tro lo w a n y . O b e c nie je d n a k in g e r e n c ja n a u k p rz y ro d n ic z y c h w y d a je się b y ć z b y t d a le k o p o su n iętą. T r u d n o b o w ie m p rz e w id z ie ć , ja k ie m o g ą by ć k o n s e k w e n c je biologiczne k o n tr o li e k s p a n s ji d e m o g r a fic z n e j, o sią g n ię c ia s ta b iliz a c ji przez p o p u la c ję lu d z k ą , e fe k ty w n y c h t r a n s p la n t a c ji (o b ecn ie s k u te c z nym i są je d y n ie p rz e s z c z e p y s k ó r y z je d n e g o m ie js c a c ia ła lu d z k ie g o na d r u g ie u te g o sa m e g o o s o b n ik a , e w e n tu a ln ie p rz e s z c z e p y s k ó r y czy też c a ły c h o rg a n ó w p o m ię d z y b liź n ia k a m i je d n o ja jo w y m i, in n e p r z e szczepy s ą n ie m o ż liw e z p o w o d u w y tw a r z a n ia p rz e c iw c ia ł p rz e z o rg a - n izm -biorcę) czy w rę c z sztu c z n e g o o d d z ia ły w a n ia n a m a t e r i a ł g e n e tyczny w c e lu n p . e lim in o w a n ia a n o m a lii g e n e ty c z n y c h . B a d a n ia n a u kowe w ty m z a k re s ie , a ty m b a rd z ie j p ró b y z a s to s o w a n ia ic h w y n ik ó w w p r a k ty c e b u d z ą w ie le w ą tp liw o ś c i n a tu r y m o r a ln e j i re lig ijn e j. S tą d p o d ejm o w an e s ą m ię d z y n a ro d o w e in ic ja ty w y m a ją c e sk ło n ić n a u k o w ców do w ię k s z e j o stro ż n o śc i w sw y c h z a m ie rz e n ia c h b a d a w c z y c h . W szczególności d a je s ię z a o b s e rw o w a ć p o w sz e c h n y sp rz e c iw w o b e c e k s p e ry m e n to w a n ia n a lu d z ia c h . W m ia r ę p o s tę p u w p o z n a w a n iu ż y c ia i siebie sa m e g o c z ło w ie k w y d a je się b y ć n a d o b re j d ro d z e do s p e łn ie n ia słów B oga z G e n e z is : O to c z ło w ie k sta ł się t a k i ja k m y , z n a d o b ro i
zło (s. 12).
K sią ż k a L u r ii p o z w a la w y ro b ić so b ie p o g lą d n a ro z w ó j d y s c y p lin n au k o w y ch , ic h in te g r a ln o ś ć i u ż y te c z n o ść w ż y c iu c z ło w ie k a . A u to ro wi u d a ło się w p e łn i p o łą c z y ć p rz y s tę p n o ś ć i p r o s to tę w y k ła d u z f a
c h o w y m i o ry g in a ln y m u ję c ie m o m a w ia n y c h z a g a d n ie ń . Z am ieszczo n y n a k o ń c u k s ią ż k i s ło w n ik w a ż n ie js z y c h te r m in ó w z z a k re s u b io lo g ii i b io c h e m ii, a c z k o lw ie k n ie je s t k o m p le tn y , ty m n ie m n ie j w d u ż y m s to p n iu u ła t w i a s tu d io w a n ie p rz e d m io tu . K s ią ż k a szczeg ó ln ie g o d n a p o le c e n ia n ie -b io lo g o m , k tó r z y p r a g n ą z a p o z n a ć się z d z is ie jsz y m s ta n e m b io lo g ii m o le k u la r n e j, z je j w k ła d e m w te o r ię e w o lu c ji. P o z w a la o n a ró w n ie ż p o z n a ć sp o só b , w ja k i p a tr z y n a ś w ia t je d e n z w ie lk ic h w s p ó łc z e s n y c h b iologów .
M a ria R o m a n o w -B r o n ia r e k
Z. J. Z d y b ic k a : C z ło w ie k i relig ia . Z a r y s filo z o fii relig ii, L u b lin 1977, ss. 355, W yd. T N . K U L „ F e n o m e n r e lig ii” je s t n ie u s ta ją c y m p rz e d m io te m d o c ie k a ń b a d a c z y r e p r e z e n tu ją c y c h z a ró w n o n a u k i szczeg ó ło w e, j a k i p r z e d s ta w ic ie li r ó ż n y c h k ie r u n k ó w filo z o fic z n y c h . N ic d z iw n eg o , s k o ro od sp o s o b u w j a k i się z in t e r p r e tu je f a k t re lig ii z a le ż y w d e c y d u ją c e j m ie rz e k s z ta łt p o g lą d u n a ś w ia t. Z e w z g lę d u w ię c n a p o p u la r n o ś ć te m a tu , o p ra c o w a n ie filo z o fii re lig ii, k tó r e p r e z e n tu je w sw o je j n a jn o w s z e j p u b lik a c ji Z. J. Z d y b ic k a , K ie ro w n ik K a te d r y F ilo z o fii R e lig ii n a K U L , b ęd zie się z a p e w n e cieszy ło d u ż y m z a in te re s o w a n ie m . K s ią ż k a je s t je d n a k w ie l ce in t e r s u j ą c a z in n e g o w z g lę d u . J e j A u to r k a je s t p rz e d s ta w c ie le m „ lu b e ls k ie j sz k o ły filo z o fic z n e j” , p r e f e r u ją c e j w e r s ję to m iz m u z w a n ą to - m iz m m e g z y s te n c ja ln y m . K ie r u n e k t e n g ło si o k re ś lo n y p o g lą d n a s t r u k tu r ę filo z o fii i sp o só b u p r a w ia n ia je j p o szc z e g ó ln y c h d y sc y p lin . O m a w ia n a p u b lik a c ja s ta n o w i z a te m d o s k o n a ły „ te r e n d o św ia d c z a ln y ” , d a ją c y o k a z ję z w e ry fik o w a n ia te o r e ty c z n y c h w y ty c z n y c h , ja k ie s ta w ia s ię p o d a d r e s e m k s z ta łtu filo zo fii z p ró b ą ic h p ra k ty c z n e j re a liz a c ji. K s ią ż k a Z d y b ic k ie j d o c z e k a się z a p e w n e w ie lu w n ik liw y c h i w ie lo s tr o n n ie j ą o c e n ia ją c y c h re c e n z ji. D la te g o n in ie js z e u w a g i c h c ia łb y m c a łk o w ic ie p o d p o rz ą d k o w a ć z a s y g n a liz o w a n e m u w ą tk o w i.
D o m in u je w „szk o le lu b e ls k ie j” te n d e n c ja do s p r o w a d z e n ia c a łe j p r o b le m a ty k i filo z o fic z n e j do te o r ii b y tu . O g ó ln a te o r ia b y tu (m e ta fiz y k a o g ó ln a) b a d a c a łą rz e c z y w is to ść (w sz y stk ie b y ty ) w a sp e k c ie is tn ie n ia . P o sz c z e g ó ln y m i ty p a m i b y tó w z a jm u ją się t a k z w a n e m e ta fiz y k i szczeg ó ło w e. P rz e d m io t m a te r ia ln y ty c h o s ta tn ic h je s t z a te m zaw ę ż o n y do p o szc z e g ó ln y c h k a te g o r ii b y to w a n ia , n a to m ia s t t e n sa m co w m e t a fiz y c e o g ó ln e j p o z o s ta je p rz e d m io t fo r m a ln y : d a n y ty p b y tó w b a d a się m ia n o w ic ie w a s p e k c ie ic h is tn ie n ia . T a k p o ję ta filo z o fia m a się p o n a d to c h a ra k te ry z o w a ć a u to n o m ią w o b e c n a u k szczeg ó ło w y ch . N ie d o p u sz c z a się ż a d n e j z a le ż n o śc i filo z o fii do n a u k szczeg ó ło w y ch , w y ją w s z y
