Marek Mariusz Tytko (UJ)
Bogusława Żurakowskiego metodologia aksjologii
pedagogicznej i jej geneza
Zagadnienie metodologii w twórczości naukowej Bogusława Żurakowskiego, literaturoznawcy, dydaktyka, pedagogoga-aksjologa, autora książek o poezji dla dzieci, nie było dotąd badane. Choć ukazała się znacząca książka pt. Literatura — człowiek - wartość (2007) dedykowana B. Żurakowskiemu, nie ma w niej tego typu analiz metodologicznych, choć dwa teksty poświęcono tam jego osobie1. Na temat metod naukowych Bogusława Żurakowskiego nie ukazał się żaden artykuł, stąd zaistniała potrzeba ujęcia wskazanej w tytule tematyki. Poniżej naszkicowano problematykę tej metodologii oraz zarysowano jej genezę, wskazując na pewne ogólniejsze tendencje filozoficzne jako inspiracje. Niniejsze studium sporządzono metodą analizy tekstu (metodą analizy dokumentów, jakimi są artykuły i książki naukowe autorstwa Bogusława Żurakowskiego). Metoda analizy dokumentu2 jest tu stosowną, zatem można problematykę metodologiczną w twórczości Bogusława Żurakowskiego ująć z punktu widzenia historycznego.
Niewątpliwie chodzi tu o przyczynek do dziejów najnowszej historii metodologii w pedagogice. Historia koncepcji pedagogicznych nie może się obejść bez historii metodologii.
Sam autor książki Literatura - wartość - dziecko przyznawał w dyskusjach, że dąży do ujęcia problematyki wychowawczej w (jak to ujął) „aksjometodologię”. Od końca XX wieku ujawniał publicznie, że termin ten (oraz problematyka metodologiczna, która kryje się za tym terminem) jest dla niego istotny, ważny. Nosił się również z zamiarem napisania większej monografii poświęconej tej problematyce. Chodzi o metodologię aksjologiczną w badaniu
wychowania, tzn. o zastosowanie aksjologii w pedagogice, w ujmowaniu procesów wychowawczych.
I. Strukturalizm
Bogusław Żurakowski, jako uczeń Leona Zawadowskiego, bliskiego współpracownika Romana Jakobsona, ojca strukturalizmu, zapoznał się z teorią strukturalizmu w latach swoich studiów literaturoznawczych i językoznawczych w WSP w Opolu (1957- 1962). Zetknięcie się B. Żurakowskiego ze strukturalizmem było dla jego późniejszego rozwoju istotne. Teorię komunikacji (R.
Jakobsona) B. Żurakowski miał na studiach „z pierwszej ręki”, jeszcze zanim strukturalizm trafił jako treść wykładów w ówczesnym UJ czy UW, a stało się to dzięki Leonowi Zawadowskiemu, który nie tyle był uczniem R. Jakobsona, ale miał swój udział (jako bezpośredni współpracownik) w powstawaniu zrębów tej (komunikacyjnej) teorii, która do dziś jest aktualna i pozostaje w kanonie metodologicznym humanistyki (takie pojęcia, jak: nadawca, odbiorca, komunikat, kod komunikatu itd. weszły w obieg literatury naukowej). B. Żurakowski stosował teorię komunikacji w swoich ujęciach problematyki literatury dla dzieci (w sposób oryginalny, twórczy i adekwatny, licząc się z realiami i wartościami obecnymi w tej literaturze). Autor licznych analiz literatury dla młodego odbiorcy, tj. m. in. książki Literatura - wartość - dziecko (1999) oraz W świecie poezji dla dzieci (19811, 19992), autor licznych analiz literatury (poezji) współczesnej (m. in.
Paradoks poezji , 1982), adekwatnie ujmował strukturę tych utworów, m. in. w oparciu o metodologię strukturalizmu (teorię komunikacji). Autor ten stosował metodologię strukturalizmu obok innych metod (o czym niżej). Jednak strukturalna metoda R.
Jakobsona była ową pierwszą, z którą najwcześniej się zapoznał i adekwatnie stosował w nauce. Tak więc zastosowanie strukturalizmu do badań nad poezją w przypadku B. Żurakowskiego jest tu faktem.
Sama teoria komunikacji nie stoi w sprzeczności z realizmem metodologicznym, a wręcz przeciwnie, wzbogaca realistyczne ujęcie przedmiotu o elementy realnej przecież komunikacji pomiędzy nadawcą a odbiorcą poprzez pewien kod komunikatu (pisanego i odczytywanego, z uwzględnieniem tzw. kontekstu).
Należy zauwazyć, że strukturalizm w myśleniu B.
Żurakowskiego pozostawił ślady w najmniej spodziewanych miejscach. Strkturalizm B. Żurakowskiego łączy się z jego hierarchizmem. To, co strukturujące, jest zarazem tym, co hierarchizujące. Stąd np. hierarchizacja grup wartości jest w istocie rzeczy tym samym, co strukturalizacja grup wartości, tj. układanie grup wartości w pewne struktury, czyli układy hierarchiczne. Grupy wartości nie są amorficzne, lecz morficzne, ukształtowane w konkretne struktury, układające się w pewne hierarchie struktur.
Dlatego też (Ingardenowska) metodologia fenomenologii (o której wspomniano poniżej) oraz Jakobsonowska metodologia strukturalizmu komunikacyjnego nie wykluczają się, można je ze sobą kompilować.
II. Fenomenologia
Metodę fenomenologicznego opisu, którą przejął — po pierwsze — od Romana Ingardena uprawiającego tzw.
fenomenologię „realistyczną” oraz — po drugie — od Władysława Stróżewskiego, którego zna od kilkudziesięciu lat (osobiście) i którego uważa za swojego mistrza i za wzór uprawiania filozofii wartości (aksjologii), stąd korzysta z jego tekstów poświęconych wartościom, często je cytując. B. Żurakowski, poza R. Ingardenem oraz W. Stróżewskim ma jeszcze jednego mistrza fenomenologii, którym był Władysław Cichoń (1924-1987), pedagog-aksjolog, bezpośredni uczeń Romana Ingardena. Dorobek tych trzech krakowskich filozofów-fenomenologów „realistycznych” — B.
Żurakowski ceni nadzwyczaj wysoko za sposób ujmowania
problematyki aksjologicznej, powołując się na ich stanowiska w swoich publikacjach oraz w swoich wypowiedziach (np. podczas wykładu Aksjologiczne podstawy wychowania ). Najważniejszą jest jednak dla niego metodologia fenomenologii „realistycznej” R.
Ingardena. Tak więc nie tyle strukturalizm i teoria komunikacji (którą traktuje pomocniczo), ale fenomenologia Ingardenowska, jest, przynajmniej od kilkudziesięciu lat tym, co inspiruje metodologię autora Paradoksu poezji. Fenomenologiczno-realistyczna szkoła myślenia da się uchwycić w publikacjach B. Żurakowskiego, zwłaszcza artykułów z lat dziewięćdziesiątych XX w. i z początku XXI w., nie sposób jej nie zauważyć. Wiadomo, że krakowska szkoła fenomenologii „realistycznej” została zapoczątkowana przez Romana Ingardena, ucznia Edmunda Husserla (fenomenologa
„idealistycznego”). Roman Ingarden jednak, w przeciwieństwie do idealisty E. Husserla, zanegował idealizm i, przejąwszy samą metodę fenomenologicznego opisu, zwrócił się w stronę przedmiotu obiektywnego, ku „realizmowi”, stąd wzięła się nazwa nurtu filozoficznego (fenomenologia realistyczna). Uczniami Romana Ingardena byli m. in. Władysław Stróżewski, Władysław Cichoń, od których z kolei bezpośrednio czerpał (i czerpie) B. Żurakowski.
Bliskie, wieloletnie kontakty B. Żurakowskiego z W. Stróżewskim i W. Cichoniem pogłębiły u autora książki W świecie poezji dla dzieci znajomość fenomenologicznej metody, stosowanej szczególnie w aspekcie aksjologicznym do badań istotnych dla pedagogiki (tzw.
aksjologia edukacyjna, aksjologiczna pedagogika kultury).
Trzeba tu jednak przypomnieć na marginesie, że W.
Stróżewski jest nie tylko uczniem fenomenologa R. Ingardena, założyciela tzw. Krakowskiej Szkoły Filozoficznej (fenomenologii
„realistycznej”)3, ale także uczniem o. Mieczysława Alberta Krąpca4, realisty metafizycznego, współzałożyciela tzw. Lubelskiej Szkoły Filozoficznej, uczonego filozofa rangi światowej (międzynarodowej). Można więc powiedzieć, że dzięki temu realizm metafizyczny oraz fenomenologia realistyczna znalazły w osobie
Władysława Stróżewskiego harmonijne połączenie w postaci adekwatnej, spójnej teorii wartości (dóbr), choć Ingardenowska fenomenologia przeważa w ujęciach autora W kręgu wartości. B.
Żurakowski powtarzał podczas seminariów i wykładów, jak istotna jest fenomenologiczna metodologia W. Stróżewskiego i ten typ ujmowania problematyki aksjologicznej. Nie sposób więc zaprzeczyć, że W. Stróżewski (jego teksty) ukształtował tę część naukowego warsztatu aksjologicznego u Bogusława Żurakowskiego.
Już w latach siedemdziesiątych XX w. B. Żurakowski specjalnie przyjeżdżał z Opola do Krakowa m. in. na konsultacje filozoficzne (naukowe, fenomenologiczne) do W. Stróżewskiego, który stał się po śmierci R. Ingardena rzeczywistym, twórczym kontynuatorem swego mistrza. Czystość opisowa i wierność analiz stosowanych (wobec rzeczywistości) przez W. Stróżewskiego, odmiennego od sposobów ujęć innych uczniów R. Ingardena (np. ks. Józefa Tischnera), zafascynowała B. Żurakowskiego, czemu dawał wyraz w dyskusjach naukowych. Tak więc B. Żurakowski w swojej metodologii nawiązuje nie do ujęć ks. J. Tischnera (do którego twórczości filozoficznej ma stosunek krytyczny, widząc słabość tej filozofii wartości), ale do ujęć W. Stróżewskiego, którego teorię wartości docenia jako adekwatną, realistycznie umocowaną. W sposobie uprawiania aksjologii dla B. Żurakowskiego liczy się prawda, zgodna z rzeczywistością opisywaną i analizowaną w aktach poznania. B. Żurakowski — czystość, adekwatność ujęć rzeczy, prawdę o wartościach, o aksjologicznej strukturze człowieka — odnalazł w tekstach książek W. Stróżewskiego (zwłaszcza: Istnienie i wartość, 1981, W kręgu wartości , 1992 i innych publikacjach)5. B.
Żurakowski wspomniane tytuły dwóch powyższych książek (1981, 1992) szczególnie często cytował w swoich artykułach z zakresu aksjologii pedagogicznej (aksjologii wychowawczej, wychowania przez wartości, tj. wychowania aksjologicznego, tj. pedagogiki kultury). Prace autorstwa R. Ingardena B. Żurakowski częściej
wymieniał na swoim wykładzie czy seminarium, niż w artykułach przez siebie publikowanych.
Metodologiczne stanowisko B. Żurakowskiego (poza strukturalizmem, a ściślej: poza strukturalną teorią komunikacji R.
Jakobsona), oscyluje w zakresie fenomenologii realistycznej, uprawianej przez tzw. Filozoficzną Szkołę Krakowską (fenomenologia „realistyczna” w aksjologii). Powyższe twierdzenia jednak nie wyczerpują opisu wszystkich źródeł metodologii B.
Żurakowskiego. Nie jest prawdą, że naukowe (metodologiczne) stanowisko B. Żurakowskiego zamyka się tylko i wyłącznie w fenomenologii „realistycznej” z elementami Jakobsonowskiego strukturalizmu (elementami teorii komunikacji). W tekstach studiów naukowych podejście istotnościowe przejawia się także m. in.
brakiem predykatów, tj. brakiem określeń predykatywnych (chodzi o rzeczowe, merytoryczne podejście do zagadnień).
III. Realizm metafizyczny
Jednym z aksjologicznych odniesień w publikacjach Bogusława Żurakowskiego jest realizm metafizyczny Lubelskiej Szkoły Filozoficznej, choć B. Żurakowski opiera swoją aksjologię (sposoby jej ujęcia) gł. na filozofii wartości W. Stróżewskiego.
Przypomnieć więc należy fakt, że Władysław Stróżewski (bezpośredni uczeń R. Ingardena) jest również bezpośrednim uczniem o. M. A. Krąpca, współzałożyciela Szkoły Filozoficznej z Lublina. Tak więc ciągłość tradycji „realistycznej” została zachowana. Należy także podkreślić, że autor książki Literatura - wartość - dziecko pracował przez wiele lat w Zakładzie Pedagogiki Społecznej UJ wraz z personalistą pedagogicznym — Franciszkiem Adamskim6, wychowankiem KUL-u, wspólnie nawet prowadząc seminarium doktoranckie (1997/98). Personalizm F. Adamskiego wywodzi się z Lubelskiej Szkoły Filozoficznej. F. Adamski jest odnowicielem personalizmu w pedagogice polskiej. B. Żurakowski
również, uważając się za personalistę, publikował swoje aksjologiczne (aksjologiczno-personalistyczne) teksty w książkach pod redakacją F. Adamskiego7 (poświęconych personalizmowi w pedagogice). B. Żurakowski i F. Adamski są uważani za istotnie liczących się personalistów w pedagogice krakowskiej. Pozycje autorów stricte „lubelskich” są przywoływane przez B.
Żurakowskiego, chodzi tu m. in. o publikacje logika i metodologa nauk, autora prac podstawowych dla polskiej metodologii filozoficznej, humanistycznej, tj. ks. Stanisława Kamińskiego: Jak uporządkować rozmaite koncepcje wartości?8 oraz Pojęcia nauki i klasyfikacja nauk9. B. Żurakowski polecał wielokroć i na różne sposoby wspomniane dwie publikacje autorstwa ks. S. Kamińskiego.
B. Żurakowski przywoływał także Jana Pawła II, który (jako ks.
Karol Wojtyła) był autorem zaliczanym do współtwórców Lubelskiej Szkoły Filozoficznej. Z punktu widzenia metodologii aksjologicznej, tj. metodologii realistycznej przydatnej w badaniach wartości, osiągnięcia autorów lubelskich są cennym wkładem do nauki polskiej. Warto nadmienić, że zarówno ks. S. Kamiński, jak i ks. K. Wojtyła wprost w zasadzie nie zanegowali merytorycznych ujęć aksjologicznych i metodologicznych Krakowskiej Szkoły Filozoficznej (fenomenologia „realistyczna” reprezentowana przez R. Ingardena i W. Stróżewskiego). Można więc stawiać tezę o adekwatności tych ujęć (fenomenologiczno-realistycznych). B.
Żurakowski, doceniając merytorycznie adekwatne ujęcia problematyki wartości u ks. S. Kamińskiego, wskazywał na jego dzieła wielokroć.
Należy odróżnić dwie sytuacje poznawcze. 1) Lubelska Szkoła Filozoficzna (szkoła realizmu metafizycznego) neguje metodologię fenomenologiczno-idealistyczną Edmunda Husserla (co wynika z różnic pomiędzy neoarystotelesowką metafizyką bytu a neoplatońską, Husserlowską filozofią świadomości). 2) Lubelska Szkoła (np. S. Kamiński, K. Wojtyła) zasadniczo nie neguje realizmu fenomenologicznego (fenomenologii realistycznej: R.
Ingardena, W. Stróżewskiego). M. A. Krąpiec miał pośrednio natomiast zastrzeżenia do R. Ingardena np. o podział na przedmiot i podmiot, o termin Kantowski: „wartość” itd. Można sądzić, że różnice te wynikają z odmiennego przedmiotu badań, a nie tylko z różnicy metodologicznej. Szkoła Lubelska zajmuje się obiektywnie
„bytem”, a Szkoła Krakowska - „świadomością” ale także „bytem”
ujętym obiektywnie (a nie tylko — intencjonalnie, subiektywnie, poprzez śiadomość podmiotu). Np. u W. Stróżewskiego nie tylko świadomość, ale i byt (poza świadomością) są traktowane jako realnie istniejące (świadomość jako podmiot badania, byt jako przedmiot badania). Ponieważ zaś byt istnieje realnie (niezależnie od postrzegającej do świadomości podmiotu badawczego), ale też świadomość istnieje realnie (niezależnie od przedmiotu badanego), zatem ujęcia filozofii bytu i filozofii świadomości są komplementarne, a nie: sprzeczne. Zatem, teoretycznie biorąc, jest możliwe uniesprzeczniające ujęcie podmiotu i przedmiotu.
Realistyczna filozofia bytu i realistyczna filozofia świadomości nie wykluczają się wzajemnie, czego przykładem jest dorobek Stefana Kunowskiego (1909-1977), filozofa wychowania, aksjologa- pedagoga, autora „Filozoficznej Szkoły Lubelskiej” na którego publikacje powołuje się nierzadko B. Żurakowski. S. Kunowski w swojej książce pt. Wartości w procesie wychowania (19391, 20032) powołuje się na dzieła E. Husserla, filozofa świadomości a nadto na publikacje M. Schelera. Nie można nie zauważyć w książkach S.
Kunowskiego, tak istotnych dla polskiej pedagogiki aksjologiczno- personalistycznej, faktu przywoływania bynajmniej nie
„realistycznej” fenomenologii, ale fenomenologii „idealistycznej”.
Mimo to, S. Kunowski należy do współtwórców Lubelskiej Szkoły Filozoficznej w zakresie teorii pedagogicznej (aksjologiczno- wychowawczej).
Należy podkreślić, że B. Żurakowski wielokrotnie i na różne sposoby (na seminariach) omawiał stanowisko metodologiczne S.
Kunowskiego i zalecał publikacje tegoż autora dla aksjologicznych
ujęć wychowania (Podstawy współczesnej pedagogiki1 0, Wartości w procesie wychowania11). Tak więc szeroko rozumiany dorobek realizmu metafizycznego tzw. Filozoficznej Szkoły Lubelskiej (ks.
S. Kamiński, S. Kunowski, ks. K. Wojtyła i in.) jest obecny w myśleniu Bogusława Żurakowskiego o metodologii (realistycznej) w zakresie aksjologicznym (i aksjologiczno-wychowawczym), szczególnie w zakresie wychowania przez literaturę.
IV. Metodologia rozumiejąca
Metodologię Bogusława Żurakowskiego można określić jako kompilacyjną, tj. stosującą 1) wskazania fenomenologicznego opisu istotnościowego (realistycznego), inspirującego się ustaleniami R.
Ingardena, W. Stróżewskiego czy W. Cichonia, ale też i 2) ujmującą rzeczywistość wartości w sposób realistyczny (realizm metafizyczny: S. Kamiński, S. Kunowski, ks. K. Wojtyła i in.), przy czym dla ujęć szczegółowych (np. nadania wartości istotnych dla młodego odbiorcy literatury) krakowski pedagog-aksjolog opierał się częściowo na strukturalizmie (R. Jakobson, teoria komunikacji).
Tak więc metodologia stosowana była przez B. Żurakowskiego adekwatnie do problematyki badawczej (odnośnie do danego, podnoszonego w artykule czy książce zagadnienia pedagogicznego).
B. Żurakowski ww. trzy metodologie (fenomenologiczno- realistyczną, realistyczną i strukturalistyczno-komunikacyjną) połączył w narzędzie opisu, analizy w celu wyjaśnienia i zrozumienia zagadnień udziału wartości w procesie wychowania.
Owe trzy komponenty nie są jednak jedynymi, na których opiera się wspomniany autor. Zauważalnym, choć może nie tak oczywistym, jak ujęcia fenomenologiczne, realistyczne czy strukturalne (strukturalistyczne, komunikacyjne), elementem metodologii Bogusława Żurakowskiego jest dążenie do zrozumienia, tzw.
„interpretacja rozumiejąca”, której twórcą był Wilhelm Dilthey1 2 i która to koncepcja oddziaływała z kolei na powstanie fenomenologii
(Edmund Husserl, Max Scheler i Alexander Pfänder1 3). Wilhelm Dilthey adekwatnie ujął kulturę historycznie poprzez przejawiające się stopniowo dobra (przedmiotowe w danej kulturze), wszak to jest ujęcie realistyczne (uwzględnione realia historyczne świadczą o realistycznym podejściu do problemu dóbr). Można kwestionować np. relatywizm poznawczy W. Diltheya, lecz nie da się zaprzeczyć faktowi, że każda kultura uwarunkowana jest przez historię (historyczny moment rozwoju), wskutek tego poszczególne dobra kulturowe (dobra przedmiotowe powstałe w konkretnym czasie, a nie: poza czasem) — noszą znamiona świadomości owego czasu. Ma to zasadnicze znaczenie dla kultury (kultur), ponieważ kultura (ujmowana przedmiotowo) jako zespół dóbr (dóbr przedmiotowych, urzeczywistnionych i urzeczywistniających konkretne wartości) jest zawsze kulturą historyczną.
Bogusław Żurakowski uprawiał w przeszłości historię literatury (nie tylko współczesnej, dwudziestowiecznej), więc historyczne spojrzenie nie jest mu obce. W swoim dorobku B.
Żurakowski posiada również m. in. artykuł o Juliuszu Słowackim.
Zatem, nie wchodząc w szczegóły bibliograficzne, B. Żurakowski zetknął się poprzez historię literatury pięknej, dzięki własnym studiom, z problematyką historyczną w kulturze. Nie można zatem mówić, że autor Paradoksu poezji traktuje literaturę (czy szerzej:
kulturę) ahistorycznie, skoro jest świadom historyczności zjawisk literackich. Sam, osobiście, jako pisarz miał do czynienia ze znanymi polskimi autorami (znał osobiście np. Rafała Wojaczka, Edwarda Stachurę, Juliana Przybosia, nie wspominając o Czesławie Miłoszu i innych współczesnych, żyjących poetach, prozaikach, dramaturgach). Ma więc realne doświadczenie przemijania osób i historyczności literatury i jej wartości (niezależnie od uniwersalności treści i kunsztu formy przesłania zawartego w konkretnych tekstach). Owo doświadczenie historyczności literatury oraz historyczności literatów (tak jak wszystkich ludzi) niewątpliwie rzutuje na ujmowanie świata przez B. Żurakowskiego,
który pragnie ów świat kultury uchwycić w konkretnych kategoriach i zrozumieć sens (a nie tylko: „znaczenie” semantyczne). Wilhelm Dilthey (z jego „rozumiejącą metodologią” kultury) jest, oczywiście, wskazywany przez krakowskiego pedagoga-aksjologa jako ten, który zapoczątkował pedagogikę kultury. Bogusław Żurakowski (twórca Zakładu Pedagogiki Kultury w UJ) wskazywał na W. Diltheya wielokroć.
Autor książki W świecie wartości dla dzieci w uprawianej przez siebie twórczości naukowej — jako realista aksjologiczny (osadzony mocno w tradycji pedagogiki kultury) bada sensy tekstów literatury pięknej (poezji dla dzieci i dla dorosłych), bada sensy poezji różnych autorów, a analiza sensów (a nie tylko: znaczeń) jest tu faktycznie oparta na szkole Diltheyowskiej („interpretacja rozumiejąca”). Chodzi więc o opis, analizę, zrozumienie i wyjaśnienie sensu wypowiedzi (komunikatu) danego autora. Bez wskazanej, Diltheyowskiej komponenty metodologicznej, w której chodzi o sens kultury ujawniający się w historii tejże kultury, w tym np. o sens literatury (historycznie ujęty), powstającej we określonej epoce — nie ma metodologii nauk humanistycznych, w tym także — nie ma mowy o metodologii pedagogiki aksjologicznie zorientowanej. W ujęciach B. Żurakowskiego pojawia się historyczne rozumienie kultury wyrażającej się poprzez sensy, ujawniającej w swoich dobrach przedmiotowych (dobrach kultury) wartości, które odpowiednio introcypowane (internalizowane, uwewnętrznione) wychowują, tj. doskonalą człowieka, prowadzą go ku lepszemu (wychowanie przez wartości kultury na tym właśnie polega, według omawianego autora).
Diltheyowska metodologia badania sensu dóbr kultury (w tym:
sensu tekstów literackich) oddziaływała w XX wieku m. in. na pedagogikę kultury. Bezpośrednimi uczniami W. Diltheya byli wszak zarówno Eduard Spranger, jak i Theodor Litt. Z kolei B.
Żurakowski ceni wysoko dorobek E. Sprangera, T. Litta oraz innych pedagogów kultury traktujących kulturę jako zespół dóbr (zespół
realizacji wartości przedmiotowych), które należy zrozumieć , poznać (odkryć) ich sens i wartość. Tak więc, ogólnie biorąc, Diltheyowska szkoła myślenia jest obecna w dorobku B.
Żurakowskiego, choć może dla czytelnika być słabo uchwytna, lecz w istocie tak rzecz się ma. Choć explicite autor książki Literatura - wartość - dziecko nie eksponuje nazwiska W. Diltheya (tak, jak eksponuje nazwiska R. Ingardena czy W. Stróżewskiego), to przy bliższej analizie jego tekstów z zakresu literaturoznawstwa i pedagogiki, tak ważnych dla dydaktyki literatury (a także jego tekstów krytycznoliterackich) — sensocentryczne ujęcia problemów dają się uchwycić wraz z ujęciami aksjocentrycznymi.
Aksjocentryzm i sensocentryzm (czy też logocentryzm) wynikają u B. Żurakowskiego z realizmu i personalizmu. Skoro człowiek posługuje się dobrami kultury (oraz przedmiotowo je wytwarza), tudzież skoro ujmuje rzeczywistość poprzez myślenie kategorialne i mowę (uzewnętrzniającą się w tekście), w której rozum ujawnia sensy i wartości, to nie można było w metodologii pedagogiki aksjologicznej pominąć także i tego aspektu problematyki wychowawczej. Diltheyowskie inspiracje, kulturocentryczne i kulturotwórcze, zaowocowały w dorobku naukowym z zakresu pedagogiki kultury u Bogusława Żurakowskiego (w sposób zauważalny widać to przy analizie jego dzieł). Bogusław Żurakowski jest niewątpliwie współczesnym pedagogiem kultury
nawiązującym do metodologii nauk kulturowych
(Geisteswissenschaften1 4), zwanych także „naukami o duchu” (przy czym przez termin: „duch” rozumie się tu „kulturę” przez człowieka stworzoną, w odróżnieniu od natury, której twórcą nie jest
człowiek). Można więc metodologicznie włączyć
aksjologicznopedagogiczny dorobek B. Żurakowskiego do dokonań pedagogiki kultury w jej nurcie aksjologicznym, którego przedstawicielami byli m. in.: W. Dilthey, E. Spranger, Th. Litt, H.
Nohl, G. Kerschensteiner, B. R. Nawroczyński, S. Szuman, K.
Sośnicki, S. Kunowski czy (wczesny) B. Suchodolski.
V. Antysocjologizm metodologiczny
B. Żurakowski w swoich wypowiedziach odcina się od socjologizmu w pedagogice kultury. Należy przez to rozumieć, że odrzuca on socjologizm jako nieadekwatny w ujmowaniu problematyki dóbr i problematyki wartości (także w wychowaniu).
Zatem, np. Zygmunt Mysłakowski, jako socjologista, nie jest wzorem dla aksjologicznego podejścia B. Żurakowskiego, a wręcz przeciwnie, autor Paradoksu poezji krytykował stanowisko socjologistyczne autora książki Totalizm czy kultura . B. Żurakowski nie stosuje metod socjologizmu i dzięki temu (w ujęciach problematyki wartości i wychowania) unika błędu socjologizmu (redukcjonistycznego opcjonalizmu, ujęć ilościowych). W uprawianej przez siebie aksjologicznej teorii wychowania B.
Żurakowski stosuje metody jakościowe, istotnościowe. Metody aksjologiczne wykluczają de facto możliwość użycia metod socjologicznych w celu poznania istoty wartości. Natomiast badanie tzw. preferencji wśród respondentów (metodą ankiet) nie prowadzi do poznania istoty wartości (istoty dobra, w tym istoty poszczególnych dóbr), a — co za tym idzie — nie prowadzi do poznania istoty wychowania człowieka przez dobra (przez wartości zrealizowane w konkretnych dobrach przedmiotowych). Kwestia ta dotyczy wszystkich wartości (wszystkich dóbr), których natury (istoty) nie da się w żaden rozumny sposób zbadać metodami socjologicznymi. Socjologia nie nadaje się do badań istotnościowych. Wynika to z tego (oczywistego) faktu, że socjologia nie posiada jakichkolwiek narzędzi badawczych (metod) do uchwycenia istoty wartości, natury wartości (istoty dóbr, natury dóbr). Szerzej ujmując rzecz, socjologia nie posiada narzędzi do uchwycenia istoty (natury) czegokolwiek (kogokolwiek), tak więc metodami socjologicznymi nie należy (nie da się) badać natury (istoty) człowieka, natury (istoty) rzeczy, natury (istoty) bytu,
natury (istoty) Boga, istoty (natury) wychowania, istoty (natury) kultury, istoty (natury) pedagogiki itd. Socjologia (jako nauka szczegółowa) nie jest filozofią, stąd ograniczenia socjologizmu, metod socjologicznych. Tylko w filozofii można znaleźć narzędzie (metodologię poznania) umożliwiającą poznanie istoty dóbr (czy istoty wartości).
W tym aspekcie — Diltheyowskie badanie sensu, wartości (tu:
dóbr kulturowych), Ingardenowskie badanie istoty wartości (czy analizy W. Stróżewskiego dotyczące wartości), nadto ks. S.
Kamińskiego badanie istoty dóbr (wartości) i uporządkowania różnych ich koncepcyj — są poszukiwaniami idącymi w podobnym, esencjalistycznym (istotnościowym, realistyczno-istotnościwym) kierunku. Wspólne tym wszystkim poszukiwaniom prawdy jest z gruntu esencjalistyczne założenie, że w każdej rzeczy da się wskazać jej istotę, jej wartościowość, kategorię, która tę rzecz określa w sposób znaczący, adekwatny, sensowny, rozumiejący, rozumowy). Socjologia jest (społeczną, humanistyczną) nauką szczegółową zasadniczo odległą od esencjalizmu, a nawet antyesencjalną w wielu swoich przejawach. Zatem, nie należy się dziwić, że metodologia socjologii oraz metodologia aksjologii nie dają się ze sobą uzgodnić w sposób uniesprzeczniający (wzajemnie się wykluczają, są sprzeczne z sobą), także na gruncie pedagogiki czy literaturoznawstwa (w tym — na gruncie dydaktyki literatury).
Logicznie biorąc, antyesencjalizm (wartości pochodzą z umowy społecznej, są względne, subiektywne, nie mają swojej istoty) socjologizmu oraz esencjalizm (wartości nie pochodzą z umowy społecznej, są bezwzględne, obiektywne, mają swoją istotę) aksjologizmu — są niemożliwe do pogodzenia, w myśl zawsze obowiązującej (Arystotelesowkiej) zasady logicznej niesprzeczności, która pozostaje prawomocną, pierwszą zasadą nauki, w tym także: pedagogiki, literaturoznawstwa (czy teorii dydaktyki literatury) oraz innych dyscyplin humanistycznych.
Antysocjologizm pedagogiczny B. Żurakowskiego jest adekwatną
postawą badawczą w odniesieniu do problematyki pedagogiki kultury (pedagogiki aksjologicznej, aksjologii pedagogicznej).
Krytycyzm B. Żurakowskiego wobec socjologizmu pozwala mu na uniknięcie błędu redukcjonizmu socjologicznego.
VI. Arystotelizm (realizm)
Bogusław Żurakowski, jako realista aksjologiczny (antyredukcjonista aksjologiczny), ujmując rzecz głębiej, sytuuje się w nurcie Arystotelesowskim w nauce, tzn. przyjmuje w swojej metodologii (jako niepodważalną, bezsporną, adekwatnie ujmującą relacje formalne) logikę Arystotelesa. Rzeczywistość ludzka podlega tej logice (inaczej mówiąc: logika ta ujmuje rzeczywistość ludzką) adekwatnie. B. Żurakowski sytuuje się więc jako realista metodologiczny pomiędzy metafizyczno-realistyczną Lubelską Szkołą Filozoficzną a Krakowską Szkołą Fenomenologiczną, obydwie te szkoły uznają Arystotelesowski realizm i logikę Arystotelesa. Z jednej strony — realizm filozoficzny, z drugiej zaś strony — aksjologiczna pedagogika kultury (antysocjologistyczna).
Zarówno realizm filozoficzny (epistemologiczny, etyczny, estetyczny), jak i aksjologiczna pedagogika kultury (także realistyczna) uznają logikę Arystotelesa i sposób kategoryzacji problemów badawczych (kategorie, klasa przedmiotu, rodzaje i gatunki, implikacje logiczne albo też uwarunkowania logiczne, przyczynowość, teleologizm, podstawowe zasady logiczne: zasada (nie)sprzeczności, zasada wyłączonego środka, zasada tożsamości itd.).
Realizm Bogusława Żurakowskiego ma swoje oparcie nie tylko w tzw. „zdrowym rozsądku”, co w pedagogice szczególnie się przydaje, ale także w podstawowych zasadach logicznych Arystotelesa, czyli w klasycznej filozofii realistycznej, stojącej u źródeł nauki jako takiej. Bogusław Żurakowski podkreślał w swoich wypowiedziach — ważność Arystotelesowskiej logiki i podstawowej
kategoryzacji (przyczyna, skutek, warunek, cel, przedmiot, wnioskowanie z przesłanek, rozumowanie logiczne, uniesprzeczniające w kategoriach: prawda - fałsz). Wynika z tego, że (nierealistyczna) tzw. zasada trójwartościowości logicznej (prawda, fałsz, możliwość), choć stała się ostatnio modnym
„oparciem” dla irracjonalnego (idealistycznego) postmodernizmu, nie da się utrzymać rozumowo. Wszak kwestia prawdy albo fałszu jest przesądzalna, a tzw. kategoria „możliwości” zawsze da się sprowadzić do jednej z dwóch kategorii: prawdy albo fałszu.
Należałoby tu jeszcze dodać, że kategoria „możliwości” ma zawsze swoje przeciwieństwo: niemożliwość, co w realnej konsekwencji sprowadza „możliwość” (ową rzekomą, samoistną trzecią „wartość”
obok prawdy i fałszu) do logiki dwuwartościowej (Arystotelesowkiej, realnej).
Bogusław Żurakowski, stojąc na gruncie Arystotelesowskiego realizmu logicznego, stara się w konsekwencji uzasadniać swoje tezy (czy hipotezy) w sposób logiczny, uniesprzeczniający, co pozwala na ugruntowanie (formalnych) wniosków w realności (tzw.
rzeczywistości rzeczywistej, niewirtualnej). Arystotelizm aksjologicznej pedagogiki kultury w ujęciu B. Żurakowskiego leży u samych fundamentów jego adekwatnej metodologii naukowej, za pomocą której bada aksjologiczne podstawy wychowania. Krakowski Autor zbudował swój aparat metodologiczny na Arystotelesowskiej logice, włączając w owo narzędzie badawcze także to, co nie było sprzeczne z logiką Stagiryty i z zespołem kategorialnych pojęć podstawowych dla nauki, a więc tu: konkretnie włączywszy:
metodologię Wilhelma Diltheya (interpretację rozumiejącą), istotnościową (esencjalistyczną) metodologię „realistycznej”
fenomenologii wartości (M. Scheler, R. Ingarden, W. Stróżewski, W. Cichoń), Arystotelesowską metodologię realizmu metafizycznego (ks. S. Kamiński, S. Kunowski ks. K. Wojtyła i in.), realistyczne aspekty strukturalistycznej teorii komunikacji (R. Jakobson. L.
Zawadowski).
Metodologia stosowana przez B. Żurakowskiego (w badaniach z pogranicza pedagogiki, literaturoznawstwa, aksjologii, także z zakresu dydaktyki literatury) jest więc metodologią adekwatną (wewnętrznie niesprzeczną), ponieważ jest ugruntowana na klasycznej filozofii wraz z dodaniem tych elementów filozofii współczesnej, które są w swoim rdzeniu „realistyczne” (a więc odnoszą swoje teorie do realnego bytu, do rzeczywistości, albo też do świadomości zanurzonej w realnie istniejącą rzeczywistość). W gruncie rzeczy, mimo kompilacyjności metodologicznej, mamy do czynienia u B. Żurakowskiego z podejściem w zasadzie homologicznym („jednorodnym”, choć nie: homogenetycznym, jednoźródłowym, lecz z heterogenetycznym, tj. zrodzonym z wielu źródeł, wieloźródłowym), konkretnym, koherentnym (spójnym wewnętrznie), adekwatnym, bo odnoszącym się do realności bytu, do realnego człowieka, do realnych dóbr kultury (jakimi są np.
konkretne omawiane poezje dla dzieci czy poezja współczesna dla dojrzałego odbiorcy, co ma znaczenie w dydaktyce literatury).
Oczywiście, u B. Żurakowskiego nie ma sięgania po identyczne metody, jakimi posługiwał się Arystoteles, W. Dilthey, R. Ingarden, S. Kamiński, R. Jakobson — każdy z nich traktowany osobno, odrębnie, w oderwaniu od pozostałych uczonych, lecz przy kompilacji metod, narzędzia metodologiczne ulegają stosownemu przystosowaniu, adaptacji do określonego celu. W opisach, analizach i wyjaśnieniach ze zrozumieniem — takim celem jest wyjaśnienie wartości w wychowaniu (udziału wartości w procesie wychowawczym człowieka). B. Żurakowski różni się więc np. w ujmowaniu procesu wychowania człowieka przez wartości litertatury pięknej (poprzez swoją kompilacyjność) od ujęć ww. uczonych, branych oddzielnie, osobno (różni się od ujęć każdego z nich). Sami ci uczeni różnią się między sobą w szczegółowych stanowiskach metodologicznych, ale różnica ta nie polega na negacji metodologicznej swoich poprzedników, lecz na jej uzupełnieniu, bądź to na ukierunkowaniu badania na uchwycenie innych aspektów
rzeczywistości. Różnica metodologiczna jest w sumie niewielka, bo sama metoda każdego z ww. uczonych nie stoi w sprzeczności z rzeczywistością bytu i rzeczywistością świadomości w ten byt zanurzonej. Z powyższego względu (jednorodności opartej na realizmie) można powiedzieć, że metodologia zastosowana przez Bogusława Żurakowskiego w istotnościowych badaniach wychowania człowieka przez wartość (przez dobra) nie posiada w sobie zasadniczo elementów wzajemnie się wykluczających, a przynajmniej nic na to nie wskazuje, żeby stosowanie metodologii:
istotnościowej (dla bytu i świadomości), rozumiejącej (byt i świadomość), realistycznej (wobec bytu i świadomości), ustrukturowującej (byt i świadomość) — niosło ze sobą jakiekolwiek racje wykluczające owe metody nawzajem (jedna — drugą). Wskutek tego, narzędzie metodologiczne, jakie wypracował dla własnych badań naukowych, Bogusław Żurakowski (choć owego narzędzia nie opisał explicite, lecz tylko zwarł implicite w swoim dorobku) daje tak rzetelne owoce (skutki rzetelnego rozumowania opartego na logice Arystotelesowskiej i na myśleniu istotnościowym, rozumiejącym, ustrukturowanym).
Aksjologia pedagogiczna oraz pedagogika aksjologiczna (to dwa różne aspekty problemu) w ujęciu B. Żurakowskiego uwidocznia się w artykułach, książkach, nadto w podejściu do osoby drugiego człowieka (Kantowska zasada nieinstrumentalizacji osoby ludzkiej).
Jak nazwać tę metodologię, wypracowaną poprzez adekwatną kompilację metod poszczególnych i włączenie tych metod w jedno uniesprzeczniające narzędzie badawcze? Można próbować nazywać tę metodę rozmaicie, wszak jest to zespół metod połączonych nadrzędną zasadą (realizmu). Termin proponowany przez B.
Żurakowskiego (w dyskusji), tj. „aksjometodologia”, przystaje do rzeczy (tj. do kompilacyjnego narzędzia badawczego, stosowanego przez tegoż autora), lecz nie oddaje w całości istoty tego narzędzia (skoro nakierowuje nas w swojej nazwie: „aksjometodologia” tylko
na jeden aspekt: na wartości w metodologii). Najbardziej adekwatnym, najogólniejszym terminem byłby tu termin w rodzaju:
„realmetodologia”, skoro rzeczywistość i realna teoria rzeczywistości (realizm) jest zasadniczo źródłową komponentą tejże metodologii B. Żurakowskiego. Termin ten („realmetodologia”) jednak jest z kolei zbyt ogólnikowy, ma niezbyt pozytywne konotacje przypadkowe („realsocjalizm”, „Realpolitik”), nie oddaje wszystkich aspektów problemu. W sensie filozoficznym powinien jednak kojarzyć się z realizmem metafizycznym, „realistyczną”
fenomenologią. Termin „realmetodologia” pomija w swojej strukturze odniesienia do: 1) aksjologii (fenomenologicznej filozofii wartości), 2) metody rozumiejącej (W. Diltheya), 3) strukturalnej teorii komunikacji (R. Jakobsona. L. Zawadowskiego), które są obecne w podejściu badawczym B. Żurakowskiego. Należy więc w tym miejscu zaproponować termin opisowy (dłuższy): „metodologia realistycznie-istotnościowo-strukturalnie-rozumiejąca”. Termin ten, ujmujący teoretycznie zespół metod złączonych w jedno narzędzie badawcze — oddaje sedno sprawy, nie pomija żadnego z wymienionych wyżej kilku aspektów. Metoda realistycznie- istotnościowo-strukturalnie-rozumiejąca Bogusława Żurakowskiego jest ważną propozycją na gruncie nauk humanistycznych (a nie tylko na gruncie pedagogiki zorientowanej aksjologicznie). Metodę B.
Żurakowskiego stosować można, oczywiście, w pedagogice, a zwłaszcza w zakresie pedagogiki kultury (w tym m. in. w edukacji kulturalnej, edukacji aksjologicznej, teorii wychowania przez wartości sztuki, kulturowej pedagogice szkoły wyższej, edukacji międzykulturowej, dydaktyce kultury, dydaktyce sztuki, dydaktyce literatury itd.).
Metoda jest neutralna światopoglądowo, nieideologiczna, obiektywna, pozbawiona jakichkolwiek ukrytych przesłanek. Racje zostały rozumnie wyłożone, metodologia została opisana (choć zapewne niewyczerpująco, lecz tylko szkicowo). Pedagogika jako — (po Hessenowsku mówiąc) „filozofia stosowana” — uzyskała (w
metodzie wypracowanej przez B. Żurakowskiego) trafne, adekwatne, kompilacyjne narzędzie badawcze, środek uprawiania nauki pedagogicznej warty zastosowania. Propozycja metodologiczna tegoż autora została ogólnie w niniejszym studium przedłożona do dyskusji środowisku naukowemu.
VII. Podsumowanie
Reasumując, należy stwierdzić, że Bogusław Żurakowski wypracował w swoim dorobku naukowym kompilacyjną metodę badawczą (metodologicznie rzecz ujmując): realistycznie- istotnościowo-strukturalnie-rozumiejącą, przydatną dla nauk kulturowych (nauk humanistycznych). Metoda B. Żurakowskiego składa się, ogólnie mówiąc, z kilku kompenentów, wzajemnie ze sobą powiązanych (choć nie: wzajemnie uwarunkowanych).
Elementami metody B. Żurakowskiego są:
1) logika Arystotelesa i Arystotelesowska metoda realistycznej kategoryzacji bytu (realizm, realistyczna filozofia bytu),
2) metoda istotnościowa fenomenologii „realistycznej” (realistyczna filozofia świadomości i bytu),
3) metoda historycznej interpretacji rozumiejącej, 4) metoda strukturującej teorii komunikacji,
5) metoda realizmu metafizycznego (neoarystotelizm).
Jak widać, nie ma w metodzie B. Żurakowskiego jakichkolwiek elementów światopoglądowych, brak jest jakichkolwiek przed-założeń (religijnych, ideologicznych, politycznych, mitologicznych itp.), co pozwala na obiektywizm w uzyskaniu wyników i rzeczowość ujęć problemu (istotnościowe ujęcie rzeczowe poszczególnych zagadnień). Pedagogika „w ogóle”
(pedagogika ogólna), zauważa fakt pojawienia się obiektywnej metody realistycznej, która to metoda nie jest metodą zamkniętą na nowe rozwiązania „narzędziowe” (dotyczące narzędzi badawczych humanistyki), ale stawia się tu jeden warunek: nie mogą to być
rozwiązania redukcjonistyczne, redukujące człowieka, jego czynności i jego wytwory (dobra kulturowe traktowane przedmiotowo) tylko do czystej świadomości albo tylko do czystej materii (bez ujęcia świadomościowego, intencjonalnego w tym drugim wypadku). Zarówno redukcjonizm świadomości (idealistyczny redukcjonizm redukujący byt do samej czystej świadomości), jak i redukcjonizm bytu przedmiotowego (materialistyczny redukcjonizm redukujący byt do materii a świadomość do funkcji materii) — zaprzeczają realności, bo świadomość ludzka realnie istnieje, a także byt poza ludzką świadomością także istnieje realnie, niezależnie od ludzkiej świadomości. Z powyższych względów można realistycznie- istotnościowo-strukturalnie-rozumiejącą metodę B. Żurakowskiego określać mianem metody nieredukcjonistycznej, albo też mianem metody nieredukującej (1. bytu do świadomości lub 2. świadomości do bytu). Tak można rozumieć istotę i strukturę realnego narzędzia badawczego, adekwatnego dla wszelkich nauk kulturowych (humanistycznych), w tym — dla pedagogiki, która jest nauką humanistyczną, kulturową, dotyczącą kultury człowieka i wychowania człowieka przez kulturę, w kulturze, dla kultury, do kultury, a nie: pomimo kultury, a nie: wbrew kulturze, a nie: bez kultury, a nie: przeciwko kulturze. Problem definicji „kultury” oraz problem „pedagogiki kultury” jest odrębnym zagadnieniem do zbadania i usystematyzowania. Problematykę pedagogiki kultury w ujęciu B. Żurakowskiego autor analizuje się w innym miejscu.
Obrazowo mówiąc: dzięki B. Żurakowskiemu pedagogika otrzymuje „wędkę” (tj. metodę, środek badawczy) do uchwycenia
„ryb” (rzeczywistości kulturowej, wartości tej rzeczywistości) w jej realistycznie-istotnościowo-strukturalnie-zrozumiałym aspekcie.
Metaforycznie rzecz ujmując, można powiedzieć, że B. Żurakowski obdarowuje nas nie tylko gotowymi wynikami swoich „połowów”
(artykułami, książkami), ale także sposobem, metodą na ów „połów”
(metodą znajdywania prawdy rozumianej jako zgodność poznania z
rzeczywistością, czyli jako zgodność rozumnej świadomości z bytem). B. Żurakowski nie ogranicza zatem stosowania metody tylko do swoich własnych badań, ale ma w intencji podzielić się swoją metodą z innymi, o czym wielokroć oznajmiał publicznie i prywatnie (nazywając swoją metodę „aksjometodologią”). Niniejsze studium jest tylko pierwszą próbą uchwycenia zarysów metody stosowanej przez tegoż krakowskiego autora.
Należy zaznaczyć, że istnieją (mniejsze lub większe) wpływy metody B. Żurakowskiego na młodsze pokolenia naukowców. Jego aksjologiczno-fenomenologiczno-realistyczna metodologia (albo jej elementy) przyczyniła się do powstania prac naukowych (np.
dysertacji doktorskich) z pedagogiki, napisanych i obronionych przez takie osoby, jak: Krystyna Ablewicz, Joanna Aksman, Ewa Bobrowska, Jan Czechowski, Renata Doniec, Renata Gaj, Jadwiga Lach-Rosocha, ks. Janusz Mółka SJ, Agnieszka Sojka, Marek Mariusz Tytko, Katarzyna Wrońska.
Abstract (Summary) in Polish / Abstrakt (Streszczenie) po polsku:
Autor ukazuje w swoim artykule (studium) metodologiczną koncepcję Bogusława Żurakowskiego (born in 1939 in Stanisławów), profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (Polska). Żurakowskiego metodologia aksjologii pedagogicznej używana jest do analizy tekstów literackich w aspekcie wartości. Jego metodologia jest koncepcją eklektyczną. Ta metodologia zawiera następujące elementy: 1) strukturalizm (teoria komunikacji Romana Jakobsona i Leona Zawadowskiego), 2) fenomenologia (filozofia Romana Ingardena, Władysława Stróżewskiego, Władysława Cichonia oraz innych), 3) metafizyczny realizm (filozofia według tak zwanej ‘filozoficznej szkoły lubelskiej’, np. ks.
Stanisława Kamińskiego, Stefana Kunowskiego oraz innych), 4) historyczna metodologia rozumiejącej interpretacji (filozofia kultury Wilhelma Diltheya i pedagogika kultury, np. Theodora Litta, Eduarda Sprangera, Stefana Szumana i innych), 5) antysocjologizm (jego teoria jest w opozycji wobec np. koncepcji Zygmunta Mysłakowskiego oraz innych socjologistów), 6) arystotelizm,
realistyczna filozofia Arystotelesa) i neoarystotelizm. Metodologia stworzona przez prof. Bogusława Żurakowskiego jest użyteczna w dydaktyce literatury (dydaktyce literackiej).
Abstract (Summary) in English / Abstrakt (Streszczenie) po angielsku:
Bogusław Żurakowski’s Methodology of Pedagogical Axiology and its Genesis
The author shows in his article (a study) methodological conception of Bogusław Żurakowski (born in 1939 in Stanisławów), a professor from the Jagiellonian University in Cracow (Poland). Żurakowski’s methodology of pedagogical axiology is used to analysis of literacy texts in aspects of values. His methodology is eclectic conception. This methodology contains (includes) the next elements: 1) structuralism (theory of communication by Roman Jakobson and Leon Zawadowski), 2) phenomenology (philosophy by Roman Ingarden, Władysław Stróżewski, Władysław Cichoń and others), 3) metaphisical realism (philosophy according to so called ‘Philosophical School from Lublin’, e. g. rev.
Stanisław Kamiński, Stefan Kunowski and others), 4) historical methodology of understanding (comprehension) interpretation (philosophy of culture by Wilhelm Dilthey and pedagogy of culture, e. g. Theodor Litt, Eduard Spranger, Stefan Szuman and others), 5) antisociologism (his theory is against e. g. conception by Zygmunt Mysłakowski and anothers sociologists), 6) Aristotelianism (realistic philosophy by Aristotle) and neoaristotelianism. The methodology created by prof.
Bogusław Żurakowski is useful to literary didactics (to didactics of literary).
Słowa klucze po polsku / Key words in Polish:
filozofia, kulturoznawstwo, literaturoznawstwo, nauki o sztuce, pedagogika, sztuki piękne, Żurakowski Bogusław (1939-), pedagogika aksjologiczna, pedagogika kultury, wychowanie, aksjologia, kultura, wychowanie przez sztukę, kultura artystyczna, metodologia pedagogiki, teoria wychowania English :
Key words
philosophy, cultural studies, literature, art sciences, pedagogy, fine arts, Zurakowski Boguslaw (1939-), axiological pedagogy, pedagogy of culture, education, upbringing, axiology, education through art, artistic culture, pedagogical methodology, theory of education
Bibliografia / Bibliography:
Wybrana bibliografia podmiotowa (autorstwa B.
Żurakowskiego):
Żurakowski Bogusław, Dziecko — odbiorca wpisany w tekst poetycki, [w:] Kielar - Turska Maria, Przetacznik - Gierowska Maria, (red.), Dziecko jako odbiorca literatury, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Poznań 1992, s. 29 - 42, bibliografia, przypisy.
Żurakowski Bogusław, (red.), Pedagogika kultury — wychowanie do wyboru wartości, wyd. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003, s. 326, 2 nlb., bibliografie przy artykułach, przypisy.
Żurakowski Bogusław, Aksjologiczne implikacje wychowania, [w:]
Myśl pedagogiczna przełomu wieków (Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniach 26 - 27 września 2000 r. z okazji Jubileuszu 600-lecia odnowienia Akademii Krakowskiej i Rocznicy 75-lecia utworzenia Katedry Pedagogiki w Uniwersytecie Jagiellońskim), pod redakcją Tadeusza Aleksandra, wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001, s. 149 - 152, przypisy.
Żurakowski Bogusław, Humanizm pedagogiki kultury, [w:]
Pedagogika kultury — wychowanie do wyboru wartości, pod
redakcją tegoż, wyd. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003, s. 13 - 25, przypisy, bibliografia.
Żurakowski Bogusław, Literatura. Wartość. Dziecko, wyd. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1999, s. 166, przypisy.
Żurakowski Bogusław, Paradoks poezji, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1982, s. 208, 4 nlb.
Żurakowski Bogusław, Polska literatura dla młodego odbiorcy jako przekaz wartości »rodzinnych«. Rekonesans problemowy, [w:]
Samek Jan [Sławomir] (red.), Sztuka i pedagogika (I). Materiały z sesji naukowych w latach 1994 - 1995 przygotowane do druku w Zakładzie Wychowania przez Sztukę Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Publikacja wydana z okazji 40 - lecia pracy prof. dr. hab. Jana Samka (1956 - 1996), Uniwersytet Jagielloński, Papieska Akademia Teologiczna i Polska Akademia Nauk, [tytuł w języku angielskim:] Art and Pedagogy (I). The materials presented here are the fruit of the conferences organised between 1994 - 1995. This booklet has been compiled by the Faculty of Art Education of the Pedagogy Institute of the Jagiellonian University in Cracow. The publication iss e ued [sic!] to commemorate the 40 -th anniversary of professor Jan Samek’s work 1956 - 1996. The Jagiellonian University of Cracow, The Pope’s Academy of Theology, The Polish Acadmy of Sciences , seria:
Bibliotheca Samkoviana. Libri Maiores nr I, wydano staraniem Zakładu Wychowania przez Sztukę, druk i przygotowanie do druku:
Drukarnia Archeton, Kraków 1997, s. 84 - 89, przypisy, bibliografia, summary pt. Polish literature for young reders [sic!] as the utterance of the awareness of »family« values. Review of problems (summary) na s. 89.
Żurakowski Bogusław, Świat poezji dla dzieci, „Odra”, r. 19: 1979, nr 6 (220), s. 23 - 29.
Żurakowski Bogusław, W świecie poezji dla dzieci, wyd. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1999, s. 135, 1 nlb., przypisy.
Żurakowski Bogusław, Wartości i antywartości w wychowaniu, maszynopis, s. 11, przypisy.
Żurakowski Bogusław, Wychowanie do wyboru wartości, [w:]
Wychowanie na rozdrożu. Personalistyczna filozofia wychowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999, s. 145 - 151, przypisy; nast. przedruk: tenże, toż, [w:] Wychowanie personalistyczne. Wybór tekstów. Praca zbiorowa , pod red.
Franciszka Adamskiego, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s. 280- 289, przyp.
Wybrana bibliografia przedmiotowa (dotycząca pedagogiki i jej metodologii):
Adamski Franciszek (red.), Człowiek — wychowanie — kultura.
Wybór tekstów, wyd. WAM, Kraków 1993.
Adamski Franciszek (red.), Poza kryzysem tożsamości. W kierunku pedagogiki personalistycznej, wyd. PAT, UJ, Kraków 1993.
Adamski Franciszek (red.), Spór o wartości w kulturze i wychowaniu, wyd. Uniwersytet Jagielloński, Krakowski Dom Kultury „Pod Baranami”, Kraków 1991.
Adamski Franciszek, (red.), Wartości - społeczeństwo - wychowanie. Studia z pedagogiki społecznej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, MCLX, „Prace Pedagogiczne”, zeszyt 21, nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, [strona tytułowa w języku łac.:] Virtutes — Societas — Educatio. Studia ad Paedagogicam socialem, edenda curavit Franciszek Adamski,
„Universitas Iagellonica. Acta Scientiarum Litterarumque”, MCLX,
„Schedae Paedagogicae”, fasciculus XXI, sumptibus Universitatis Iagellonicae, Kraków 1995, s. 127, 1 nlb., przypisy.
Adamski Franciszek (red.), Wychowanie na rozdrożu.
Personalistyczna filozofia wychowania, wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, seria: Varia CCCXCV, Kraków 1999, s. 268, przypisy.
Adamski Franciszek (red.), Wychowanie personalistyczne. Wybór tekstów. Praca zbiorowa, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s. 422, 2 nlb., przypisy.
Adamski Franciszek, Ateizm w kulturze polskiej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, MCXIII, „Prace Pedagogiczne”, zeszyt 18, nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, [strona tytułowa w języku łac.:] De doctrina atheistica in Polonis exculta ,
„Universitas Iagellonica. Acta Scientiarum Litterarumque”, MCXIII,
„Schedae Paedagogicae”, fasciculus XVIII, sumptibus Universitatis Iagellonicae, Kraków 1993, s. 179, 5 nlb., tab., przypisy, summary.
Adamski Franciszek, Prawda jako zasada życia społecznego i zadanie wychowania, [w:] tenże (red.), Wychowanie na rozdrożu.
Personalistyczna filozofia wychowania, wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, seria: Varia CCCXCV, Kraków 1999, s. 167 - 172, przypisy.
Adamski Franciszek, Rodzina między sacrum a profanum, wyd.
Pallotinum, Poznań 1987, s. 141, 1 nlb., przypisy.
Bambach Ch. R., Heidegger, Dilthey and the Crisis of Historicism, Ithaca (New York) 1995.
Chudy Wojciech, Krąpiec Mieczysław Albert , w: Powszechna Encyklopedia Filozofii , t. 6, wyd. Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2005, s. 43-48, bibliogr.
Dilthey and Phenomenology, Washington 1987.
Dilthey und die Philosophie den Gegenwart, Freiburg im Breisgau 1985.
Dilthey und Yorick. Philosophiae und Geisteswissenschaften im Zeichen von Geschichtlichkeit und Historicismus, Wrocław 1996.
Dilthey Wilhelm, Das Erlebnis und die Dichtung, Leipzig 1900, wyd. 13: Göttingen 1957 (fragment [w:] Teoria badań literackich za granicą, t. III, Kraków 1974).
Dilthey Wilhelm, Das Wesen der Philosophie, Leipzig 1907.
Dilthey Wilhelm, Das Wesen der Philosophie [w:] tenże, Gesammelte Schriften, t. 5, Leipzig 1914, wyd. pol. O istocie filozofii i inne pisma, Warszawa 1987.
Dilthey Wilhelm, Der Aufbau der geschichtlichen Welt in der Geisteswissenschaften, wyd. 1, Leipzig 1910..., wyd. 4, Stuttgart 1965.
Dilthey Wilhelm, Die Entstehung der Hermeneutik, Leipzig 1900.
Dilthey Wilhelm, Einleitung in die Geisteswissenschaften, Leipzig 1883.
Dilthey Wilhelm, Gesammelte Schriften, t. I - XII, Leipzig 1914 - 1936, t. I - XIX, Stuttgart 1957 - 1977.
Dilthey Wilhelm, Ideen über eine beschreibende zergliedernde Psychologie, Leipzig 1894.
Dilthey Wilhelm, Pisma estetyczne, Warszawa 1982.
Ermarth M., Wilhelm Dilthey. The Critique of Historical Reason, Chicago 1978.
Kamiński Stanisław, ks., A priori — a posteriori [w:] Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 1, wyd. Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2000, s. 304 - 305, bibliogr.
Kamiński Stanisław, ks., Jak uporządkować rozmaite koncepcje wartości? [w:] O wartościowaniu w badaniach literackich. Studia , pod redakcją Stefana Sawickiego, Władysława Panasa, Radakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1986, s. 7 - 22, bibl.; nast. przedr. [w:] tenże, Jak filozofować?, wyd.
Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubel skiego, Lublin 1989.
Kamiński Stanisław, ks., O uzasadnianiu tez filozoficznych ,
„Roczniki Filozoficzne. Filozofia przyrody” [„Annales de Philosophie. Philosophie de la nature”], tom X: 1962, zeszyt 3, wyd.
Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s.
37 - 65, przypisy.
Kamiński Stanisław, ks., Pojęcia nauki i klasyfikacja nauk , wyd.
KUL, Lublin 1981.
Kawalec Paweł, Dilthey Wilhelm [w:] Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 2, C-D, wyd. Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2001, s. 583 - 586, bibl. na s. 586.
Kotarbiński Tadeusz, Rozumienie i wyjaśnianie w doktrynach Diltheya i Sprangera, Poznań 1935.
Krokos Jan, ks., Koncepcja fenomenologii w ujęciu Husserla, Pfändera, Schelera i niektórych ich uczniów, b. r. w., s. 115.
Kuderowicz Z., Dilthey, wyd. 1, Warszawa 1967, wyd. 2, 1987.
Kuderowicz Z., Światopogląd a życie u Diltheya, Warszawa 1966.
Kunowski Stefan, Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Łódź 1993.
Kunowski Stefan, Wartości w procesie wychowania , wyd. Impuls, Kraków 2003.
Literatura — człowiek — wartość. Księga jubileuszowa dedykowana Bogusławowi Żurakowskiemu z okazji 50-lecia twórczości i 25-lecia pracy naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim , pod redakcją Dariusza Piotra Klimczaka i Agnieszki Sojki, wyd. Zakład Pedagogiki Kultury Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellonskiego, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Oddział w Krakowie, Instytut Wydawniczy „Maximum”, Kraków 2007, s. 376.
Łuczyńska Barbara, Badania historyczne w pedagogice [w:]
Orientacje w metodologii badań pedagogicznych , pod redakcją
Stanisława Palki, wyd. Wydawnictwo UJ, Kraków 1998, s. 121 - 134, bibliogr.
Makkreel R. A., Dilthey. Philosopher of the Human Studies, Princeton 1975.
Materialen zur Philosophie Wilhelm Dilthey, Frankfurt am Main 1984.
Mesure S., Dilthey et la fondation des sciences historiques, Paris 1990.
Owensby J., Dilthey and the narrative of History, Ithaca (New York) 1994.
Paczkowska-Łagowska E., Filozofia nauk humanistycznych w ujęciu Wilhelma Diltheya, Kraków 1981.
Rickman H. P., Dilthey Today. A Critical Appraisal of the Contemporary Relevance of His Work, New York 1988.
Rubacha Krzysztof, Pedagogika jako nauka, [w:] Pedagogika.
Podręcznik akademicki, pod redakcją Zbigniewa Kwiecińskiego i Bogusława Śliwerskiego, wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, t. 1, s. 18-71, bibliogr.
Sauerland K., Dilthey. Erlebnisbegriff. Entstehung, Glanzzeit und Verkümmerung eines literaturhistorischen Begriffs, Berlin 1972.
Stróżewski Władysław, Aksjologiczna struktura człowieka,
„Kwartalnik Filozoficzny”, t. XXVI: 1998, zeszyt 4, s. 21 - 46; nast.
przedr. pt. Aksjologiczna struktura człowieka. Zarys problematyki
[w:] Posługa myślenia. Materiały z sympozjum 17 listopada 1997 , Kraków 1998, s. 51 - 61, przyp.
Stróżewski Władysław, Człowiek i wartość w filozofii Ingardena, [w:] tegoż, Istnienie i wartość, wyd. Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1981.
Stróżewski Władysław, Istnienie i wartość [tytuł okładkowy:
Istnienie i wartość. 1. U podstaw problematyki wartości. 2. Prawda, dobro, piękno. Komentarze i interpretacje. 3. W kręgu wartości szczegółowych], wyd. Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1981, s. 385, 3 nlb., przyp.
Stróżewski Władysław, O pojęciach piękna, „Znak”, 1959, nr 61/62, lipiec - sierpień 1959, s. 866 - 887;
Stróżewski Władysław, W kręgu wartości, wyd. Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1992, s. 175, 5 nlb., przyp.
Stróżewski Władysław, Wartości estetyczne i nadestetyczne, [w:] O wartościowaniu w badaniach literackich. Studia , pod redakcją Stefana Sawickiego, Władysława Panasa, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1986, s. 35 - 56.
Stróżewski Władysław, Wielość nauk i jedność wiedzy, „Acta Universitatis Iagellonicae”, pod red. Heleny Byrskiej, wyd.
Uniwersytet Jagielloński, r. 10: 1993, nr 8 (167), 31 maja 1993, s.
10 - 12, przyp.
Sztejnberg D., Rozumienie i wyjaśnianie w doktrynach Diltheya i Sprangera, Poznań 1935.
Teo Thomas, Wilhelm Dilthey (1833 - 1911) and Eduard Spranger (1882 - 1963) on the developing person, „Humansitic Psychologist”, 31: 2003, number 1, pages 74 - 94.
Tytko Marek Mariusz, Bogusława Żurakowskiego metody animacji kultury literackiej [w:] Literatura — człowiek — wartość. Księga jubileuszowa dedykowana Bogusławowi Żurakowskiemu z okazji 50- lecia twórczości i 25-lecia pracy naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim, pod redakcją Dariusza Piotra Klimczaka i Agnieszki Sojki, wyd. Zakład Pedagogiki Kultury Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellonskiego, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Oddział w Krakowie, Instytut Wydawniczy „Maximum”, Kraków 2007, s. 85 - 94.
Wokół rozumienia. Studia i szkice z hermeneutyki, Kraków 1993.
Zachariasz A. L., Człowiek a poznanie humanistyczne w filozofii Wilhelma Diltheya, Lublin 1983.
Zachariasz A. L., Wilhelma Diltheya koncepcja hermeneutyki życia, Warszawa 1984.
Zachariasz A. L., Życie jako kategoria antropologiczna i jej wieloznaczność w filozofii Wilhelma Diltheya, Wrocław 1982.
