Bobowski, Kazimierz
"
<
Nowiny Raciborskie
>
w latach
1889-1904 : szkic monograficzny",
Joachim Glensk, Katowice 1970 :
[recenzja]
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 10/3, 426-427
4 2 6 R E C E N Z J E
Na podstaw ie zamieszczonych w p u b lik a c ji m ateriałów w y d aw cy u d a ' ło się znakomicie ukazać rad y k alizm poglądów pisarki, k tó re zaw ierają wiele składników socjalistycznej k r y ty k i u s tro ju kapitalistycznego. W św ietle ty c h m ateriałó w u k azu je się rola poetki w obronie d e m o k ra tycznych ideałów społecznych i swobody przekonań.
P ra ca Baculew skiego jest opatrzona notam i i inform acjam i, k tó re w y jaśn ia ją czytelnikow i w iele niejasnych zagadnień w tekście. O bszerny w stęp, zaw ierający szereg koniecznych k om entarzy, jest w artościow ym w prow adzeniem do le k tu ry książki.
Poczynione w yżej uw agi k ry ty c z n e i zastrzeżenia nie podw ażają s ta ran n e j p racy edytorskiej Baculew skiego ani nie osłabiają naukow ej w a r tości jego publikacji. K siążka stanow i jed n ą z pow ażniejszych pozycji naszej lite r a tu r y dotyczącej dziejów pub licy styk i polskiej.
Zenon K m i e c i k
III
Joachim G l e n s k , „ N o w i n y R a c ib o r s k ie ’’ w la ta c h 1889—1904. S z k ic m o n o g r a f ic z n y , Katowice 1970, W ydawnictwo „Śląsk”, ss. 349.
Dobrze się stało, że ta ciekaw ie napisana książka ukazała się w j u bileuszow ym ro k u 25-łecia p o w ro tu Śląska oraz innych ziem północnych i zachodnich do M acierzy. G ru n to w n a znajom ość m echanizm u odrad za nia się świadomości narodow ej lu d u śląskiego w X IX i X X w. um ożliw ia w łaściwe rozum ienie procesów in te g rac y jn y ch i w ielkich p rzem ian spo łecznych zachodzących na ziem iach śląskich w okresie Polski Ludow ej. Czasopiśm iennictwo polskie w lata ch niew oli narod u polskiego było n ajbardziej m asow ym i sk u teczn ym in stru m e n te m budzenia polskości i inspirow ania ru c h u wyzwoleńczego. Rozwój p rasy polskiej w zaborze p ru s kim w drugiej połowie X IX i na początku X X w. przebiegał w w a ru n k a c h nadzwyczaj tru d n y ch , bow iem b yła to epoka niezw ykle in te n syw nie prow adzonej germ anizacji. J e j wolność k rępow ały liczne zarzą dzenia państw ow e, w ysokie opłaty skarbow e stosow ane wobec pism w y k raczających poza ra m y czysto inform acyjne, szykanow anie redaktorów , .wydawców itd.
A uto r na podstaw ie dość licznych źródeł (egzem plarzy pism p raso w ych, archiwaliów, m a te ria łu w spom nieniow o-pam iętnikarskiego itp.) za prezen to w ał 16-letnie dzieje ludowego pism a śląskiego — „N ow in Raci borsk ich ” (1889— 1904; ukazyw ało się do 1921 r.), k tó re razem z „Gaze tą O polską” (ukazyw ała się w latach 1890— 1923) odegrały w iodącą rolę
R E C E N Z J E 4 2 7
w ośrodkach ru c h u polskiego na G órnym Ś ląsku od końca lat osiem dzie siątych X IX w. Od rad y k alizm u polityczno-społecznego i żywego in spiro w a n ia w alk i narodow ej odstąpiły te pism a w łaściw ie dopiero p rzed I w o j ną światow ą. „N ow iny R aciborskie” zostały bow iem w raz z w ielom a in n y m i p erio dy k am i śląskim i w chłonięte n a początku X X w. przez k on c e rn p rasow y Napieralskiego, k tó ry pod w zględem ideow ym n ad ał całej swojej p rasie profil pism ugodowych, rep re z en tu ją c y c h p olitykę p a rtii cen tro w ej.
O m aw iana p rac a jest pierw szym m onograficznym opracow aniem czo łowego pism a śląskiego. T rudno jed n a k zgodzić się z uw agą z a w artą w przedm ow ie książki J. Glenska, że poza nią b ra k jest dotąd innych m onograficznych ujęć periodyków śląskich. A przecież taki c h a ra k te r ma, p rzy n a jm n ie j w części, nie cytow ana przez A u to ra p raca I. Homoli „ T y g o d n ik C ieszyński” i „ G w ia z d k a Cieszyńska” pod re d a k c ją P a w ia S t a l m acha 1848— 1887 (w ydana w 1968 r. w K atow icach)1.
J. Glensk nie ograniczył się tylko do p rzed staw ienia in form acji od nośnie do treści pisma, ale zamieścił rów nież sporo dan ych na te m a t b ard ziej znanych i zasłużonych osób, tw órców „Now in R aciborskich” , w a ru n k ó w ich p rac y red ak cy jn ej i p o zaredakcyjnej działalności na rzecz um acn ian ia polskości na ziem i śląskiej. O w iele m niejszą uw agę skupił na innych elem entach prasoznaw czych (np. szata i układ graficzny, sze roko pojęta technika p rac y red ak cy jn ej), co częściowo u sp raw iedliw ia za zwyczaj uboga d o k u m en tacja źródłowa dla ośw ietlania tego ty p u zagad nień. W pew n y m stopniu jest to rów nież w y n ik iem nieuw zględnienia teoretyczn y ch p rac z z ak resu prasoznaw stw a, w y tyczających k ie ru n k i b a d a ń historyczno-prasow ych. Zaletą książki jest fa k t ukazania pozycji politycznej czołowego pism a ludowego śląskiego na tle ogólnopolskiej p rasy ludowej. Zadziw ia tylko, że A u to r w tej części p rac y nie w spom niał w ogóle o „Gazecie G ru d ziąd zk iej” (założonej w T894 r. przez znanego . działacza ludowego W itolda K ulerskiego), k tó ra zyskała w ielki a u to ry te t w śród polskich m as ludow ych na tere n ie całego byłego zaboru pruskiego, a n a w e t poza jego g ran icam i (tuż przed 1914 r. osiągnęła ona rekordow ą na owe czasy liczbę 130 000 abonentów ), za to, że śmiało b ro niła do w y b u ch u I w o jn y św iatow ej p raw lu d u polskiego.
K a z im ie r z B o b o w s k i
1 Zob. recenzję M. T y r o w i c z a w „Roczniku Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”, 1970, t. IX, z. 1, s. 149—155.
