P O L S K A A K A D E M I A U M I E J Ę T N O Ś C I
IV SPRAWOZDANIE
Z CZYNNOŚCI KOMITETU WYDAWNICTW ŚLĄSKICH
OD CZERWCA 1936 DO CZERWCA 1937
K R A K Ó W 1937
DRUKARNIA UNIW. JAGIELL. POD ZARZĄDEM J. FILIPOWSKIEGO
HU
//■?«?, gt~
IV Sprawozdanie UT
z czynności Komitetu Wydawnictw Śląskich
od czerwca 1936 do czerwca 1937
K o m i t e t W y d a w n i c t w Ś l ą s k i c h praco
wał w ub. roku nadal intensywnie dzięki subwencji Sejmu śląskiego w następujących działach nauki:
1. Antropologia. Opracowywanie przeprowadzonych przez prof. Kazimierza i doc. Eugenię S to ły h w ó w przy pomocy asystentów dra L. S e d l a c z k a - K o m o r o w - s k i e g o i dra B. J a s i c k i e g o badań składu raso
wego ludności w powiecie pszczyńskim jest na ukoń
czeniu i niebawem będzie można przystąpić do opubli
kowania wyników tych badań. Równocześnie prowa
dzono analogiczne badania na terenie po w. rybnickiego, p rzy czym poddano pomiarom praw ie 7.000 osób płci obojga.
2. Prehistoria. Po śmierci ś. p. doc. J. Ż i i r o w a k i e g o objął kierownictwo przerw anych prac prehi
storycznych oraz redakcję wydawnictw tego działu dyrektor dr R. J a k i m o w i c z . W ydano 2. zeszyt P rac prehistorycznych śląskich, obejmujący sprawozdanie z badań prehistorycznych w okresie 1934/5, przeprowa
dzonych przez ś. p. doc. J . Ż u r o w s k i e g o , dyr. E,. J a - k i m o w i c z a i czł. J . K o s t r z e w s k i e g o . Atlas grodzisk
_ 2 -
śląskich po wykończeniu planów sytuacyjnych grodzisk przez inż. L a u n e r a i K u c h a r s k i e g o , którzy wnie
śli na nie nazwy topograficzne, zebrane przez dra Sfc.
B ą k a , będzie się m ógł już wkrótce ukazać, skoro tylko dyr. Jakim owicz opracuje podrobiony częściowo przez zmarłego redaktora tekst objaśniający do Atlasu. Prace przygotowawcze do wydania 2. zeszytu Atlasu (około 30 nowych punktów) są w toku. W 3. zeszycie Prac prehistorycznych, k tó ry niebawem pójdzie do druku, znajdą pomieszczenie spraw ozdania z badań, przepro
wadzonych w r. 1935 przez dyr. J a k i m o w i c z a w Lubomi oraz w r. 1936 przez czł. K o s t r z e w - s li i e g o w Leśnicy i Syrzyni. W krótce też rozpocznie się druk dwóch bogato ilustrow anych prac prehistory
cznych, a to dra Z. D u r c z e w s k i e g o G rupa górno- śląsko-małopolska k ultury łużyckiej, oraz dra li. J a m k i Zdobienie oręża i narzędzi w podokresie późnolateńskim i w okresie rzym skim na Śląsku.
3. Historia, a) H i s t o r i a Ś l ą s k a . Prace nad przygotowaniem I I tomu Historii Śląska, poświęconego dziejom stosunków społeczno-gospodarczych i kultu
ralnych na Śląsku, posuwają się naprzód. Niemal go
towe są artykuły prof. T. S i l n i c k i e g o o dziejach kościoła i czł. K. T y m i e n i e c k i e g o o dziejach kolo
nizacji na Śląsku. In n i autorowie: czł. R. G r ó d e c k i , czł. W ł. S e m k o w i c z , prof. K. D o b r o w o l s k i i prof. Z. W o j c i e c h o w s k i są w toku prac, które spodziewają się ukończyć w ciągu b. roku. Równo
cześnie opracowano projekt dalszego ciągu Historii Śląska po roku 1400 w dwóch częściach: pierwsza część obejmowałaby okres od r. 1400 do 1526, druga okres
od r. 1526 do 1740. U kład treści obu tych części ma być analogiczny do układu i zakresu rzeczowego trzech pierwszych tomów. Oczywiście wykonanie tego projektu musi być poprzedzone badaniami archiwalnymi, szcze
gólnie w archiwach i bibliotekach wrocławskich.
b) P r a c e m o n o g r a f i c z n e z d z i e j ó w Ś lą s k a . Ukończono druk pracy dra St. N o w o g r o d z k i e g o , R ządy Z ygm unta Jagiellończyka na Śląsku i w Łu- życach (1499—1506). Rozpoczęto prace przygotowawcze do Genealogii Piastów śląskich (na wzór Genealogii Piastów O. Balzera) w opracowaniu doc. dra S. M i- k u c k i e g o i dra K. P i o t r o w i c z a .
c) P r a c e w y d a w n i c z e . Zamierzone jest w yda
nie krytyczne niektórych źródeł historycznych śląskich z epoki piastowskiej, nadto wydanie rachunków Zy
gm unta I jako księcia głogowskiego z lat 1500—1507 w opracowaniu dra S. N o w o g r o d z k i e g o , wreszcie publikacja regestów śląskich, rozproszonych po zbiorach polskich w opracowaniu dra K. P i o t r o w i c z a .
d) S t o s u n k i k u l t u r a l n e Ś l ą s k a z P o l s k ą w d o b i e O d r o d z e n i a . Doc. B a r y c z kom pletuje i opracowuje dalej m ateriały źródłowe i literaturę do stosunków polsko-śląskich w epoce Odrodzenia, w k tó rym to celu odbył podróż do Pragi, a ma wyjechać jeszcze do Gniezna, Poznania i W arszawy. W izytator W. O g r o d z i ń s k i zamierzał opracować historię sto
warzyszeń młodzieży polskiej na uniw ersytetach nie
mieckich (we W rocław iu i Berlinie) w dobie 1815—1848, n atrafił jednak na przeszkody w dostępie do m ateriału źródłowego. Natomiast w czasie kilkutygodniowej pod
róży naukowej po Śląsku zebrał sporo nowego mate
_ 4 -
riału do piśm iennictwa polskiego i łacińskiego na Śląsku.
GzŁ Al. B i r k e n m a j e r zgłosił dwie prace: 1) P iotr Gaszowiec z Łoźm ierzy Polskiej (koło W ielkich Strzelec) lekarz astrolog i hum anista X V w., oraz 2) Witelo.
Teksty i studia. O ile pierwsza z tych prac jest już niemal gotowa, druga wym aga jeszcze pewnych uzu
pełnień. Opracowanie i wydanie Kazań Negiusa, odna
lezionych przez prof. St. K o t a a sfotografowanych przez doc. H. B a r y c z a w kościele w Landeshut, za
proponowano Instytutow i Śląskiemu w Katowicach.
e) K o n k u r s na tem at historii m iast śląskich nie w ydał rezultatu; wpłynęła tylko jedna praca, przed
stawiająca dzieje m iasta Bielska, lecz ocena jej wartości naukowej wypadła negatywnie. Nie wpłynęła natom iast żadna praca na tem at ogólny konkursu, wobec czego konkurs przedłużono na rok następny.
4. Językoznawstwo. D r St. B ą k z Mikołowa opra
cował już teksty gwarowe około 10 wsi śląskich, zebrał też teksty ze Starego Bierunia. Ks. G o ł ą b po pewnej przerwie w pracy, spowodowanej warunkam i służbo
wymi, powrócił do swego tem atu i kończy opracowanie gw ary rodzinnej wsi Schodni w pow. opolskim. Praca ta ma być podstawą do ułożenia kwestionariusza języ
kowego dla całego Śląska. Na ukończeniu jest druk pracy dra F. S t e u e r a o dialekcie Baborowa.
5. Pieśni ludowe a Polskiego Śląska. D ruk I I tomu Pieśni, przygotowanego przez m gra J. L i g ę z ę (teksty) i dyr. B. S t o i ń s k i e g o z Katowic (część muzyczna), jest w toku. M ateriał został znacznie pomnożony i uzu
pełniony wielu nowymi zbiorami pieśni, których liczba przekracza już 2000 tekstów i wariantów, co da ok.
— 5 —
4 tomy. D rukujący się obecnie tom obejmuje uzupełnie
nia do 1. tomu (pieśni balladowe, miłosne i o zalotach).
6. Etnografia. Niebawem rozpocznie się druk pracy p. M. G ł a d y s z a : Zdobnictwo metalowe na Śląsku, do którego autor zebrał około 1000 rysunków ozdób metalowych, m ających zająć miejsce na 90 tablicach, obok tyluż luźnych rycin. P. G ł a d y s z gromadzi równocześnie m ateriał do trzeciego działu zdobnictwa ludowego na Śląsku, k tó ry obejmie zdobnictwo barwne.
Pójdzie wkrótce do druku praca m gra Fr. S t r z a ł k i 0 Drewnianym budownictwie kościelnym na Śląsku, do której to pracy m ateriał ilustracyjny został już zebrany 1 klisze sporządzone.
7. Stosunki gospodarcze Śląska. Ukazała się praca dra J . M a s s a 1 s k i e g o pt. Problem eksportu węgla polskiego, jako n r 2 P rac ekonomicznych śląskich.
W najbliższym czasie rozpocznie się druk pracy doc.
S. S c h m i d t a o zaopatryw aniu w mleko śląskich centrów przem ysłowych, do której p. inż. E o l i c k i wykonał szereg m ap i wykresów. Praca dra W. S. Z a- l e s k i e g o nad H istorią przem ysłu śląskiego od końca X V III w. do chwili obecnej (w 3 tomach) doznała zwłoki z powodu trudności w uzyskaniu dostępu do archiwów niemieckich. Po nadejściu pozwolenia nie
mieckich władz archiwalnych dr Z a l e s k i wyjedzie do Berlina i W rocławia celem kontynuow ania pracy.
8. Geografia. Z zakresu monografii m iast śląskich gotowa m onografia Świętochłowic m gra W . M a r c h a - c z a wym aga tylko pewnych uzupełnień, po czym od
dana zostanie do druku. W przygotow aniu są dalsze trzy takie monografie. Praca nad osadnictwem wiejskim,
- 6 -
obejmująca na razie tylko Śląsk Cieszyński, postępuje naprzód. W dalszej robocie jest też Atlas geograficzny Śląska, z którego niektóre m apy są już gotowe, brak jeszcze tylko pewnego powiązania ich logicznego. Prof.
S t e n z z W arszaw y poczynił w ub. roku badania ma
gnetyczne na Śląsku i przygotowuje w wyniku tej pracy mapę m agnetyczną Śląska. W najbliższym czasie poczynione zostaną nadto pom iary graw im etryczne na Śląsku pod kierunkiem czł. T. B a n a c h i e w i c z a , które obejmą 15 punktów (dotąd pom iary takie doko
nywane były tylko w 4 punktach), przy czym za cen
tralę lokalną wzięty będzie Cieszyn, a za stację pod
stawową Kraków, tak że pom iary te znakomicie uzu
pełnią profil w ykonany przez czł. Banachiewicza w ostatnich latach na linii Skarżysko-Kielce-Kraków- Zakopane.
9. Geologia, a) B a d a n i e w ę g l a . Dzięki sub
wencji Unii Przem ysłu Grórn. i Hutn. w Katowicach dr J . Z e r n d t mógł prowadzić badania nad megaspo- rami i przygotować do druku materiał, obejmujący m egaspory grupy łękowej w reszcie 36 kopalń śląs
kich. Tablice do tej publikacji, która znajdzie pomie
szczenie w 3. zeszycie P ra c geologicznych śląskich, są już zestawione i druk pracy rozpocznie się w najbliż
szym czasie.
b ) M a p a g e o l o g i c z n a B e s k i d ó w Ś l ą s k i c h w skali 1:50.000, opracowana pod kierunkiem czł. Ja n a N o w a k a , jest już w robocie w zakładzie litograficz
nym F. Zielińskiego w Krakowie i jest nadzieja, że już niebawem opuści prasę.
c ) M a p a g e o l o g i c z n a Z a g ł ę b i a w ę g l o w e g o w opracowaniu inż. L. K o w a l s k i e g o nie
wiele postąpiła naprzód z powodu choroby oczu autora.
d) Dalsze badania terenowe nad czwartorzędem, prowadzone w lecie ub. r. przez pp. dra K o n i o r a , dra N e c h a y a , H e n o c h a i B u r t a n ó w n ę , a nad trzeciorzędem przez dra K r a c h a, będą w tym roku kontynuowane, a zapewne i dokończone.
10. Gleboznawstwo. Prof. W . Ł o z i ń s k i kończy opracowanie nagromadzonego m ateriału do gleb gór
nośląskich, które stanowić będzie 1. część jego pracy 0 glebach śląskich. D r J a r o ń opracowuje gleby leśne 1 torfowiska m etodą analizy pyłkowej, przygotow ując pracę nad stratygrafią torfów i historią lasu na Śląsku.
11. Badania biologiczne. Ukazała się w druku zbio
rowa praca pt. Biocenoza lasów Pogórza Cieszyńskiego pod redakcją doc. dra A. K o z ł o w s k i e j , obejmująca następujące prace: 1) doc. dra A. K o z ł o w s k i e j : Charakterystyka zespołów leśnych Pogórza Cieszyń
skiego, 2) d ra R. W i l c z k a : Mchy zespołów leśnych Pog. Ciesz., 3) m gra I. R e j m e n t ó w n e j : P rzyczynek do znajomości flory wątrobowców (Hepaticae) Pog.
Ciesz., 4) m gra I. K s i ą ż k ó w n y : C harakterystyka ekologicznych zespołów pająków w lasach Pog. Ciesz., 5) Z. S t u g l i k a : Rozmieszczenie m otyli większych w zespołach roślinnych Pog. Ciesz. W spomniani w y
żej autorowie kontynuują obecnie swe badania pod kierunkiem doc. K o z ł o w s k i e j na terenie Beskidu Śląskiego. Prócz tego zamierzony jest cały szereg in
nych specjalnych badań terenowych w zakresie zaga
dnień biologicznych w oparciu o Muzeum Śląskie w Ka-
_ 8; _
to wicach i pod kierunkiem obecnego kierownika działu przyrodniczego d ra W . N e c li a y a.
12. Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności uzupełniła swoje zasoby literaturą śląską z wszelakich dziedzin wiedzy i w przyszłości zwracać będzie w tym kierunku baczniejszą uwagę, uzyskaw szy na to z fu n duszów K om itetu znaczniejszy zasiłek.
