Teatr lalek. Projektujemy bohaterów przedstawienia teatralnego.

(1)

Teatr lalek. Projektujemy bohaterów przedstawienia teatralnego.

(2)

Ważne daty

1858 – pierwszy stały teatr lalek dla dzieci w Europie, Monachium

1897 - pierwszy stały teatr lalek dla dzieci w Polsce założony w Warszawie przez Władysława Rybkę

1900 – Teatr Lalek Marii Weryho w Warszawie, najsłynniejszy, jeden z pierwszych stałych teatrów lalek dla dzieci w Polsce 1929 – powstanie Międzynarodowej Unii Lalkarskiej (UNIMA) w Pradze

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Źródło: online-skills.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła.

Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:

4) projektuje graﬁczne formy użytkowe (zaproszenie, okładka, plakat); kształtuje przestrzenne formy dekoracyjne i scenograﬁczne – indywidualnie i w zespole; umiejętności te wykorzystuje w przygotowywaniu imprez i uroczystości szkolnych, np. powiązanych z kalendarzem różnego typu świąt;

5) podejmuje próby integracji sztuk tworząc zespołowo teatr plastyczny (animacja form plastycznych w przestrzeni plus światło i dźwięk ) oraz realizując inne rodzaje kreacji z pogranicza plastyki i pokrewnych dziedzin jak pantomima, taniec, ﬁlm animowany.

Nauczysz się

deﬁniować czym jest teatr lalek;

rozróżniać najważniejsze rodzaje lalek występujących w teatrze;

projektować lalkę do przedstawienia teatralnego.

Teatr lalek

Teatr lalek to rodzaj widowisk, w których zamiast aktorów występują lalki poruszane przez mechanizm lub aktora‑lalkarza, który też często użycza lalce swojego głosu. Animator przeważnie jest ukryty za parawanem, jednak często występuje razem lalką na scenie.

Teatr lalek wywodzi się z obrzędów kultowych i oﬁarnych. Były to obrzędy wyrażające religijną cześć dla określonej postaci lub obiektu, stanowiący praktyczną stronę religii (obrzędy kultowe) lub obrzędy związane ze składaniem darów np. różnym bóstwom (obrzędy oﬁarne). Najwcześniej był obecny w Egipcie, następnie w Azji i w Europie.

W średniowiecznej Europie prezentowano przedstawienia misteryjne, czyli typ dramatu religijnego o tematyce zaczerpniętej z Biblii oraz przedstawienia o charakterze świeckim.

Renesans i barok upowszechnił teatr mechaniczny i chiński teatr cieni. Chiński teatr cieni to gatunek sceniczny należący do małej formy teatralnej (in. teatr pergaminowych cieni) powstały ok. III w p.n.e. Animowano w nim stylizowane sylwetki ludzi i zwierząt ukryte za podświetlanym, półprzezroczystym ekranem, czemu towarzyszył śpiew i akompaniament muzyczny.

Teatr lalek. Projektujemy bohaterów przedstawienia teatralnego.

reż. Małgorzata Kamińskaj-Sobczyk, fot. Jadwiga Girsa-Zimna, „Złote Serce”, Państwowy Teatr Lalki Tęcza, Słupsk, Polska, teatrlalkitecza.pl, CC BY 3.0

 



 



(3)

Teatr cieni, online-skills, CC BY 3.0

Guignol – jedna z głównych postaci francuskiego teatru lalek, powstała w 1808 roku w Lyonie, Francja, online-skills, CC BY 3.0

Polski teatr lalek pojawił się ok. XV w. i do końca XIX wieku związany był z szopką bożonarodzeniową. Funkcjonował też jarmarczny teatr kukiełkowy o charakterze patriotycznym. W XIX wie‑ku obok teatrów ulicznych powstawały teatrzyki domowe. Pierwsze przedstawienia dla dzieci wprowadzono w 1897 roku w Warszawie. Po II wojnie światowej nastąpił rozwój teatru lalkowego w Polsce. Powstało 27 państwowych teatrów lalek.

Lalki teatralne występują w różnego rodzaju spektaklach. Najstarsza polska nazwa lalki teatralnej, pochodząca z XV wieku, to łątka. W zależności od sposobu, w jaki są poruszane, wyróżnia się kilka głównych typów lalek teatralnych.

Rodzaje lalek

Pacynka

Pacynka, teatrlalkitecza.pl, CC BY 3.0

Lalkarz animujący pacynkę, online-skills, CC BY 3.0

Kukiełka

Kukiełki, „Dwóch z darami”, Szopka „Stryka Mroza”, Rudołowice, Gmina Roźwienica, Polska, rudolowice.strefa.pl, CC BY 3.0

Reż. Małgorzata Kamińskaj-Sobczyk, „Ludowa szopka polska”, Państwowy Teatr Lalki Tęcza, Słupsk, Polska, teatrlalkitecza.pl, CC BY 3.0

Jawajka

Jawajka, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

Marionetka

Marionetki, online-skills, CC BY 3.0

Lalka teatru cieni

Lalka teatru cieni, dziecizwrotnika.pl, CC BY 3.0

(4)

Teatr cieni od strony lalkarza, online-skills, CC BY 3.0

Japoński teatr lalek, w którym lalki występują razem z animatorami.

Lalki bunraku, japan mes.co.jp, CC BY 3.0

Polecenie 1

Przeczytaj fragment bajki (legendy) i zaprojektuj lalkę w typie kukiełki dla wybranej przez siebie postaci.

Zadania

Ćwiczenie 1

W którym kraju teatr lalek pojawił się najwcześniej?

Polska Chiny Egipt

Źródło: Magdalena Ślęzak.

Ćwiczenie 2

Połącz w pary hasło z deﬁnicją.

Rodzaj widowisk, w których zamiast aktorów występują lalki poruszane przez mechanizm lub człowieka., Teatr lalek (ruchomy lub nieruchomy) przedstawiający zdarzenia związane z ewangeliczną lub ludową tradycją Bożego Narodzenia., Rodzaj teatru lalek polegający na projekcji na ekranie (podświetlanym od tyłu) obrazów i postaci ruchomych., Odmiana teatru lalek, w którym wykorzystywana jest animacja pośrednia, tzn. rola artysty ogranicza się do zbudowania lalki i wyposażenia jej w odpowiedni mechanizm.

teatr lalek

teatr mechaniczny

teatr cieni

szopka

Zobacz także Inna wersja zadania

Ćwiczenie 3

Połącz w pary hasło z deﬁnicją.

Rodzaj teatru lalek polegający na projekcji na ekranie (podświetlanym od tyłu) obrazów i postaci ruchomych., Odmiana teatru lalek, w którym wykorzystywana jest animacja pośrednia, tzn. rola artysty ogranicza się do zbudowania lalki i wyposażenia jej w odpowiedni mechanizm., Rodzaj widowisk, w których zamiast aktorów występują lalki poruszane przez mechanizm lub człowieka., Rodzaj widowisk, w których zamiast aktorów występują lalki poruszane przez mechanizm lub człowieka., Teatr lalek (ruchomy lub nieruchomy) przedstawiający zdarzenia związane z ewangeliczną lub ludową tradycją Bożego Narodzenia., Teatr lalek (ruchomy lub nieruchomy) przedstawiający zdarzenia związane z ewangeliczną lub ludową tradycją Bożego Narodzenia., Rodzaj teatru lalek polegający na projekcji na ekranie (podświetlanym od tyłu) obrazów i postaci ruchomych., Odmiana teatru lalek, w którym wykorzystywana jest animacja pośrednia, tzn. rola artysty ogranicza się do zbudowania lalki i wyposażenia jej w odpowiedni mechanizm.

teatr lalek -

...

teatr mechaniczny -

...

teatr cieni -

...

szopka -

...

Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 4

Jak nazywa się artysta nadający ruch lalkom, wykorzystujący różnego rodzaju techniki ich poruszania, w zależności od rodzaju lalki?

animator łątka lalkarz

Ćwiczenie 5

(5)

Ćwiczenie 6 Wybierz prawda/fałsz.

Prawda Fałsz

Animator porusza lalką wyłącznie z ukrycia, zza parawanu.

□ □

Animator może występować razem z lalką na scenie. □ □

Animator może użyczać lalce głosu. □ □

Ćwiczenie 7 Uzupełnij zdanie.

łątka, jawajka, pacynka

Najstarsza polska nazwa lalki teatralnej, pochodząca z XV wieku, to ...

Ćwiczenie 8

Uzupełnij zdanie.

łątka, pacynka, jawajka, łątka

Najstarsza polska nazwa lalki teatralnej, pochodząca z XV wieku, to ...

Ćwiczenie 9

Polecenie 2

Wykonaj lalkę w typie kukiełki według projektu, który stworzyłeś w czasie lekcji.

Słownik pojęć

Animator (lalkarz)

w teatrze lalek artysta nadający ruch lalkom, wykorzystujący różnego rodzaju techniki ich poruszania, w zależności od rodzaju lalki.

Bunraku

japoński teatr lalek, w którym lalki występują razem z animatorami.

Chiński teatr cieni

gatunek sceniczny należący do małej formy teatralnej, znany również jako teatr latarnianych cieni lub teatr pergaminowych cieni. Powstał ok. III w p.n.e. Animowano w nim stylizowane sylwetki ludzi i zwierząt ukryte za podświetlonym, półprzezroczystym ekranem, a prezentowanym dialogom i monologom towarzyszył śpiew i akompaniament muzyczny.

Jawajka

lalka teatralna poruszana od dołu (zza parawanu lub zapadni) ręką animatora (głowa i korpus jawajki) oraz za pomocą drutów lub patyczków (ręce jawajki).

Kukiełka

lalka teatralna umieszczona na kiju i nim poruszana (tzw. lalka polska).

Lalka teatru cieni

płaska, często przezroczysta, demonstrowana na ekranie, animowana za pomocą patyczków o rozmaitym kącie nachylenia.

Marionetka

lalka teatralna poruszana od góry za pomocą drutów lub nitek, przez animatorów stojących na pomoście nad sceną.

Misterium

rozpowszechniony w średniowieczu typ dramatu religijnego o tematyce zaczerpniętej ze Starego Testamentu i Nowego Testamentu. Początkowo wystawiane tylko w kościołach, w XII – XIII w. przekształciły się w samodzielne, trwające niekiedy kilka dni cykliczne widowiska sceniczne, realizowane na placach publicznych w czasie świąt religijnych.

Pacynka

lalka teatralna nakładana na dłoń i poruszana palcami aktora (tzw. lalka rękawiczkowa).

Teatr cieni

(6)

rodzaj teatru lalek, polegający na projekcji na ekranie obrazów i postaci ruchomych. Za podświetlonym od tyłu ekranem niewidoczni aktorzy poruszają ﬁgurkami zrobionymi z malowanej w subtelne kolory skóry lub z papieru. Przedstawieniom towarzyszy muzyka.

Teatr lalek

rodzaj widowisk, w których zamiast aktorów występują lalki poruszane przez mechanizm lub człowieka, który często użycza im swojego głosu.

Teatr mechaniczny

specyﬁczna odmiana teatru lalek, w którym wykorzystywana jest animacja pośrednia, tzn. rola artysty ogranicza się do zbudowania lalki i wyposażenia jej w odpowiedni mechanizm. Mechanizm może znajdować się wewnątrz lalek, lub mogą być one umieszczone na ruchomych taśmach, szynach, obracających się tarczach, a ruch poszczególnych członków lalek uzyskiwany jest za pomocą przesuwających się sznurków czy linek połączonych z kołami zębatymi i trybami mechanizmu.

Szopka

teatr lalek (ruchomy lub nieruchomy) przedstawiający zdarzenia związane z ewangeliczną lub ludową tradycją Bożego Narodzenia. Także przenośna scena tego teatru oraz tekst przedstawienia lalkowego w czasie Bożego Narodzenie i Nowego Roku.

Źródło:

1. encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

reż. Małgorzata Kamińskaj-Sobczyk, fot. Jadwiga Girsa-Zimna, „Złote Serce”, Państwowy Teatr Lalki Tęcza, Słupsk, Polska, teatrlalkitecza.pl, CC BY 3.0

Teatr cieni, online-skills, CC BY 3.0

(7)

Guignol – jedna z głównych postaci francuskiego teatru lalek, powstała w 1808 roku w Lyonie, Francja, online-skills, CC BY 3.0

Pacynka, teatrlalkitecza.pl, CC BY 3.0

Lalkarz animujący pacynkę, online-skills, CC BY 3.0

Kukiełki, „Dwóch z darami”, Szopka „Stryka Mroza”, Rudołowice, Gmina Roźwienica, Polska, rudolowice.strefa.pl, CC BY 3.0

Reż. Małgorzata Kamińskaj-Sobczyk, „Ludowa szopka polska”, Państwowy Teatr Lalki Tęcza, Słupsk, Polska, teatrlalkitecza.pl, CC BY 3.0





(8)

Jawajka, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

Marionetki, online-skills, CC BY 3.0

Lalka teatru cieni, dziecizwrotnika.pl, CC BY 3.0

Teatr cieni od strony lalkarza, online-skills, CC BY 3.0

Lalki bunraku, japan mes.co.jp, CC BY 3.0