związanych z działalnością i promocją. Do obserwacji wyko- rzystano reklamy społeczne oraz poster, które przedstawiają określone zachowania społeczne i ich skutki, pozostawiając odbiorcy interpretacje i odczucia. Praca ma za zadanie wyka- zać, jaki wpływ na społeczeństwo mają tego typu działania.
Ideą badania takich sytuacji jest określenie słuszności istnie- nia organizacji pozarządowych, a także wskazanie ich mocnych i słabych stron.
Koncepcja społeczeństwa obywatelskiego
Po 1989 roku tematem szczególnie często poruszanym w debacie publicznej w Polsce było pojęcie społeczeństwa obywatelskiego. Współcześni szwedzcy socjologowie – Bard i Söderqvist definiują społeczeństwo obywatelskie jako spo- łeczeństwo tworzone przez obywateli, których łączy zaan- gażowanie i troska o wspólne interesy oraz przeświadczenie o odpowiedzialności za ogół społeczeństwa (Bard, Söderqvist 2006). Należy jednak pamiętać, że idea społeczeństwa obywa- telskiego ma swoje źródło w koncepcjach starożytnych filozo- fów. Arystotelesowska koinonia politike (wspólnota polityczna) Adam Chlebisz, Martyna Żak, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, Katedra Strategii Zarządzania i Rozwoju Organizacji, Studencki Instytut Analiz Gospodarczych
Rola trzeciego sektora społeczno-gospodarczego
w kształtowaniu odpowiedzialności społecznej na przykładzie wybranych reklam społecznych
The role of the third socio-economic sector in shaping social responsibility on the example of selected social advertising
The article contains description the nature and role of the third socio-economic sector in selected organizations and to com- pare their ways of prospering and promoting their business. The determinant of comparability of those issues are: opinions, com- ments and people’s reactions to contributing to welfare and pub- lic awareness. This paper presents the socio-economic division into three sectors and its explanation with particular reference to non-governmental organizations (NGOs). Then, it described their characteristics, the general public and the comparison examples of applications of this type of activity in the market. The idea of this article is to define the validity of the existence of the third sec- tor, the goals behind its and the effects in the form of reactions of recipients and individual market segments caused by this process.
The article ends with the main conclusions from the observations.
Keywords: third sector, non-governmental organizations, civil so- ciety.
Artykuł zawiera opis istoty i roli trzeciego sektora społeczno- -gospodarczego w wybranych organizacjach, a także porównanie ich sposobów prosperowania i promowania swojej działalności.
Wyznacznikiem komparatywności ww. kwestii są: opinie, komen- tarze, a także reakcje ludzi na wnoszony wkład w dobrobyt spo- łeczny i budowaną świadomość publiczną. W artykule przedsta- wiony jest podział społeczno-gospodarczy na trzy sektory i jego objaśnienie, ze szczególnym zwróceniem uwagi na organizacje pozarządowe (NGO – ang. non-governmental organizations). Na- stępnie opisana jest ich charakterystyka, opinia społeczeństwa i porównanie przykładowych zastosowań tego typu działań na rynku. Ideą pracy jest określenie słuszności istnienia trzeciego sektora, celów stojących za jego działaniem i wywołanych przez ten proces skutków w postaci reakcji odbiorców i poszczególnych segmentów rynku. Artykuł kończą najważniejsze wnioski wynika- jące z przeprowadzonej obserwacji.
Słowa kluczowe: trzeci sektor, organizacje pozarządowe, społe- czeństwo obywatelskie.
Typ artykułu: oryginalny artykuł naukowy.
Źródło finansowania badań i artykułu: środki własne Autorów.
Cytowanie: Chlebisz A., Żak M., (2018) Rola trzeciego sektora społeczno-gospodarczego w kształtowaniu odpowiedzialności społecznej na przykładzie wybra- nych reklam społecznych, „Rynek-Społeczeństwo-Kultura” nr 2(28), s. 10-14, https://kwartalnikrsk.pl/Artykuły/RSK2-2018/RSK2-2018-Chlebisz_Zak-Rola-trze- ciego-sektora-spoleczno-gospodarczego-w-ksztaltowaniu-odpowiedzialnosci-spolecznej-na-przykladzie-wybranych-reklam-spolecznych.pdf
S TRE SZ CZENIE ABS TRA C T
Wstęp
Aktywność społeczno-gospodarcza nowoczesnych i de- mokratycznych państw dzieli się na trzy sektory. Pierwszy z nich obejmuje sferę publiczną, drugi rynkową, a trzeci pozarządo- wą działalność społeczną, która nie jest nastawiona na zysk (non- -profit), a także nie zalicza się do struktury państwowej (ang. non- -governmental organizations) (http://fakty.ngo.pl/ 2018). Sektor publiczny to instytucje i jednostki organizacyjne, które są w większo- ści finansowane z wpływów podatkowych a władzę nad nimi spra- wuje państwo. Sektor prywatny obejmuje całkowicie niezależne od podmiotów państwowych organizacje i działalności, ale także te, w których udział skarbu państwa nie przekracza 50%. Maksy- malizacja zysku przedsiębiorstw to podstawowy cel dla struktur z drugiego sektora. Natomiast trzeci sektor jest nazywany obywa- telskim i skupia grupy działaczy społecznych, zarówno w formie or- ganizacji, jak i nieformalnie, którzy mają na celu poszerzenie jakości życia wśród ludzi i nie tylko (Niżyńska 2018).
Głównym celem artykułu jest przedstawienie istoty i roli organizacji społecznych wchodzących w skład trzeciego sektora i porównanie ich w odniesieniu do poszczególnych aspektów
związków zawodowych, fundacji, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa lub utworzonych przez partie polityczne)” (Dz.U.
z 2003 r. nr 96, poz. 873, art. 3., ust. 2-4). Formami działań społecz- nych w ramach trzeciego sektora mogą być m.in. (Niżyńska 2018):
fundacje, kluby sportowe, stowarzyszenia, spółdzielnie socjalne, grupy wsparcia. Najczęściej wybieraną formą działalności okazują się stowarzyszenia – na początku 2018 roku w Polsce było zareje- strowanych ich aż 112 tysięcy, wśród których około 16,6 tysiąca stanowiły ochotnicze straże pożarne. Fundacje natomiast liczą 22 tysięcy zarejestrowanych jednostek, co stanowi niespełna 1/5 sto- warzyszeń. Jednak nie należy tych liczb rozpatrywać jako aktywnych organizacji, ponieważ z danych szacunkowych GUS wynika, że około 30% zarejestrowanych organizacji nie działa – czyli aktywnych po- zostaje około 90 tysięcy stowarzyszeń i fundacji (http://fakty.ngo.
pl/ 2018).
Wykres 1. Zakresy działania NGO
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Stowarzy- szenia Klon/Jawor 2016: 32.
Z wykresu 1 wynika, że np. organizowaniem imprez czy pro- wadzeniem zajęć sportowych zajmowało się 34% organizacji, edu- kacją i wychowaniem 15%, a tylko 7% ochroną zdrowia czy 6%
rozwojem lokalnym. Ciekawym może okazać się fakt, że Polacy zupełnie inaczej wyobrażali sobie rozkład działania poszczególnych organizacji pozarządowych. W większości uważali, że to przede wszystkim instytucje charytatywne i pomocowe. W badaniu aż 79% wskazało na pomaganie potrzebującym i 77% na prowadzenie zbiórek publicznych, jeżeli chodzi o zakres działalności stowarzyszeń i fundacji (http://fakty.ngo.pl/ 2018).
Rola trzeciego sektora
Opisując role, jakie pełnią organizacje pozarządowe często za- znacza się, że stanowią one wyraz gwarantowanego przez Konsty- tucję prawa do zrzeszania się i podejmowania wspólnych działań (Hadrowicz 2016). Podkreśla się, że aktywne działanie obywateli w tego typu organizacjach jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi demokracji, kształtującym poczucie tożsamości narodowej, którą warunkuje poczucie wspólnego celu. Co więcej, trzeci sektor po- zwala na lepszy przepływ informacji pomiędzy jednostkami tworzą- cymi społeczeństwo, a także tworzenie instytucji reprezentujących problemy warstw szczególnie dotkniętych nierównościami spo- łecznymi (Frączak 2002). Organizacje społeczne stają się obecnie inicjatorami, a może nawet i partnerami administracji publicznej w wypełnianych przez nią zadaniach publicznych. Jest to widoczne chociażby w katalogu praw przysługujących trzeciemu sektorowi.
Należą do nich m.in. możliwość zabierania głosu w sprawach pu- zakładała, że naturalną potrzebą każdego człowieka jest two-
rzenie wspólnoty, a powinnością obywatela – czynny udział w sprawach publicznych (Arystoteles 2003). Analogicznie do sprawy odnosił się Cyceron, pisząc o societas civilis jako pew- nego rodzaju zgromadzeniu, o które – ze względu na wspólnie wyznawane wartości oraz wynikające z pracy zespołowej korzyści – powinni dbać wszyscy obywatele (Cyceron 1999). W modelu re- publikańskim utarło się przekonanie, że aktywne działanie w sferze publicznej stanowi nieodzowną część pracy nad cnotami moralny- mi, a ład polityczny warunkują sprawiedliwość i słuszność (Breczko, Miruć 2017). Z kolei przedstawiciele oświecenia – Hobbes i Locke zaproponowali umowę społeczną, zgodnie z którą rządzący są kon- trolowani przez poddanych, co pozwala na zachowanie równowagi.
Owa równowaga stała się przedmiotem zainteresowania również Monteskiusza, postulującego trójpodział władzy. Szczególnie istot- ne dla dalszych rozważań wydaje się przedstawienie poglądów XIX-wiecznego niemieckiego filozofa – Georga Wilhema Friedricha Hegela. Jego koncepcja zakłada, iż system społeczny składa się z trzech elementów – państwa, rodziny oraz społeczeństwa obywa- telskiego (Hegel 1969). Pogląd ten rozwinął z kolei Gramsci, wyróż- niając gospodarkę, rząd oraz wspomniane już wcześniej społeczeń- stwo obywatelskie (Gramsci 1961). Przedstawiona idea społeczeń- stwa tworzonego przez odpowiedzialnych, świadomych i zaangażo- wanych obywateli jest obecnie kultywowana przez tzw. trzeci sektor społeczno-gospodarczy.
Pojęcie trzeciego sektora
Zgodnie z przyjętym podziałem, współcześnie społeczeństwa organizują swój byt, dzieląc aktywność społeczno-gospodarczą na trzy sektory.
Tabela 1. Zestawienie cech charakterystycznych dla danego sektora
I sektor III sektor
II sektor
For-profit Interes prywatny
Zarządzający prywatni
Non-profit Interes publiczny
Zarządzający publiczni
Źródło: opracowanie własne.
Nie bez powodu III sektor określa się jako wszystkie formy dzia- łań społecznych, które są pomiędzy rynkiem a państwem (http://
fakty.ngo.pl 2018). Jest on najbardziej zróżnicowany, ale pomimo aspektów, które dzielą aktywności społeczno-gospodarcze na trzy części, posiadają one także cechy wspólne m.in. podobnie jak przed- siębiorstwa nastawione na zysk, organizacje pozarządowe powstają z inicjatywy osób prywatnych oraz działają w interesie publicznym (jak organizacje rządowe).
Definicja trzeciego sektora zgodnie z Ustawą z dnia 24 kwiet- nia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jest następująca: „organizacjami pozarządowymi są, niebędące jed- nostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i sto- warzyszenia, z zastrzeżeniem ustępu 4 (tj. m.in. partii politycznych,
na choroby serca, dzięki przeprowadzeniu kampanii uświadamia- jących jak ważna dla zdrowia jest aktywność fizyczna (Kotler, Lee 2008). Sargeant definiuje marketing społeczny jako wprowadzanie i kontrolę programów prezentujących pewne idee, mające skut- kować w lepszym rozumieniu pewnych problemów przez człon- ków danej grupy społecznej (Seargeant 2004). Z kolei Kotler roz- patruje to hasło jako zespół technik marketingowych, które mają wpływać na odbiorcę, zachęcając go do odrzucenia niektórych praktyk lub też przyjęcia określonych zachowań (Kotler, Lee 2008).
Odbiorcą może być skonkretyzowana grupa ludzi lub ogół społe- czeństwa. Ciekawa jest również kwestia nadawcy takiej reklamy.
Z przeprowadzanych analiz wynika, że głównymi zleceniodawcami polskich kampanii społecznych są organizacje trzeciego sektora, które ze względu na brak doświadczenia w marketingu korzystają z usług ekspertów (http://kampaniespoleczne.pl/ 2018). Poczucie odpowiedzialności społecznej i idei solidarności, które przyświecają działaniom organizacjom non-profit uzewnętrzniają się w reklamach społecznych, które działając na emocje, używając perswazji, niejed- nokrotnie mają duży wpływ na postawy odbiorców.
Za jedną z najbardziej skutecznych polskich reklam społecznych uznawana jest kampania Sekret – nie zawsze słodki zorganizowana przez Fundację „Dzieci Niczyje” w 2015 roku. Wszystko rozpoczę- ło się zaskakującym wydarzeniem w warszawskiej Kinotece. Przed seansem widzowie zostali poczęstowani cukierkami opakowanymi w różowe papierki z napisem Sekret. Następnie pokazano im rekla- mę przedstawiającą małą dziewczynkę chowającą cukierka wygląda- jącego zupełnie tak jak ten, którym wcześniej obdarowano widzów.
Należy zauważyć, że obraz przedstawiony wówczas widzom mógł na- pawać radością – pokój dziecka był pełen jasnych, pastelowych ko- lorów, co wzbudzało w oglądającym poczucie bezpieczeństwa, spo- koju, miało przywoływać wspomnienia sielankowego dzieciństwa.
Następny obraz burzył stworzoną atmosferę – ukazał się napis „10 minut wcześniej”. Na ekranie pojawił się starszy mężczyzna, który w dwuznaczny sposób dotyka dziecko. Dając mu wspomnianego wcześniej cukierka, mówi: „To będzie nasz sekret. Nikt się nie do- wie”. Reklama na rzecz Fundacji „Dzieci Niczyje” wywołała wśród obiorców szok i refleksję. Jej celem było poszerzenie świadomości społeczeństwa co do skali zjawiska wykorzystywania seksualnego dzieci, a także zachęcenia do wspierania walki z tym problemem po- przez przekazanie 1% podatku na rzecz tejże fundacji (http://mowi- myjak.se.pl/ 2018). Specjaliści zajmujący się marketingiem zwracają uwagę, iż sukces, jaki odniosła omawiana reklama społeczna, wynika w dużej mierze z zastosowanych w niej technik psychologicznych.
Cukierek podany widzom przed seansem stał się bowiem elementem łączącym ich z wykorzystywanym seksualnie dzieckiem, pozwalając w pewien sposób zidentyfikować się z problemem (https://watchit.
org.pl/ 2018).
Z kolei jedna z największych w Polsce organizacji należących do trzeciego sektora – Polski Czerwony Krzyż zaangażowała się w walkę z innym istotnym problemem społecznym, jakim jest głód.
W 2013 roku przeprowadzono akcję pt. Bardzo dobre maniery, w której zachęcano klientów restauracji do układania sztućców w znak krzyża po skończonym posiłku. Miało być to znakiem dla ob- sługi restauracji, by doliczyła do rachunku 5 złotych, które następnie były przekazywane na opłacenie obiadów dzieciom, które nie miały codziennie dostępu do ciepłych posiłków.
blicznych (w tym krytykowanie działań rządu), promowanie praw człowieka i ideologii z nimi związanych, czy udzielanie porad i in- formacji. Do zadań organizacji pozarządowych należy także budo- wanie i promowanie świadomości publicznej, zapewnienie równe- go udziału w życiu publicznym oraz wkład w dobrobyt społeczny ogółu społeczności (Uzasadnienie zalecenia CM/Rec 2007). Można stwierdzić, że takie organizacje pośredniczą pomiędzy relacją pań- stwo-społeczeństwo, ponieważ pierwszy sektor nie ma odpowied- nich narzędzi do realizacji celów, które są dostarczane przez NGO w formie usług społecznych. Nie należy tutaj wychodzić z wnioskami za daleko, twierdząc że funkcje państwowe mogą przejąć organiza- cje pozarządowe, ponieważ lepiej współpracują i komunikują się ze społeczeństwem.
Wszystkie kwestie z zakresu administracji powinny pozostać w gestii państwa, ponieważ tylko ono posiada stosowne organy pozwalające na rozwiązanie problemów wewnętrznych i zewnętrz- nych, które są oparte na doświadczeniu zaadaptowanym i zdobytym przez inne kraje (Grotkowski 2011). Należy natomiast zauważyć, że administracja publiczna poszukując tańszych oraz efektywniej- szych metod radzenia sobie z zadaniami publicznymi, coraz czę- ściej sama oczekuje współpracy z organizacjami pozarządowymi (Salamon 1981), która może się odbywać w formach określonych w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku pu- blicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. nr 96, poz. 873, art. 5).
Polityka podnoszenia jakości współpracy pomiędzy I a III sektorem powinna rozwiązywać trzy zasadnicze problemy (Dudkiewicz 2011):
• nierówności stron – polega na stworzeniu płaszczyzny, na której oba sektory znajdują wspólną misję i współpracując ze sobą dążą do osiągnięcia celu, którym najczęściej jest dobro społeczeństwa;
• niedostatku kultury współpracy – ma za zadanie rozpo- wszechnianie wzajemnego poznawania się, zrozumienia dzia- łań drugiej strony, a także spotkań czy programów wymiany przedstawicieli administracji i organizacji pozarządowych;
• perfekcyjność współpracy – może być interpretowana na różne sposoby. Dwa podstawowe, które wyróżniamy, to uproszczenie mechanizmów współpracy dla gmin wiejskich (w miejsce zbioru przepisów ustanowienie katalogu dobrych praktyk), a także zastosowanie współpracy głównie z większy- mi ośrodkami, gdzie można wykorzystać już istniejącą infra- strukturę regionalną, spodziewając się lepszych efektów na niższych szczeblach.
Rola organizacji pozarządowych w kreowaniu pożądanych postaw – reklama społeczna
Upowszechnienie się organizacji non-profit było jednym z klu- czowych czynników, które wpłynęły na pojawienie się koncepcji re- klamy społecznej. Już w latach 60. XX wieku, wraz z gwałtownym wzrostem liczby organizacji pozarządowych, w Stanach Zjednoczo- nych rozpoczęły się próby dostosowywania technik marketingu do tworzenia reklam nastawionych na kreowanie wzorców pożądanych przez społeczeństwo (Krzyżanowski 2008). Katalizatorem tych pro- cesów stawały się problemy, z jakimi borykały się ówczesne społe- czeństwa. Przykładem może być chociażby olbrzymi sukces władz Finlandii polegający na znacznym ograniczeniu zachorowalności
Rysunek 3. Reklama społeczna pt. Nie wyrzucaj przyjaciela na wakacje, Żwirek Bazyl
Źródło: http://baldricksclaw.blogspot.com/2012/08/nie-jestem-smieciem.html [12.05.2018].
Podsumowanie
Trzeci sektor jest kluczowym pośrednikiem pomiędzy sektorem administracyjnym a resztą społeczeństwa. Organizacje pozarządo- we współpracują z pozostałymi sektorami na różnych płaszczyznach, a ze względu na specyfikę działania i cechy charakterystyczne (wy- kres 1) ich rola pozostaje niezastąpiona. Przeprowadzone obserwa- cje pozwoliły na wysunięcie następujących wniosków:
1. Trzeci sektor pełni niezwykle istotnie funkcje w obrębie wielu dziedzin – sporcie, edukacji, kulturze czy ochronie zdrowia;
2. Szczególnie istotną rolę, jaką spełniają organizacje pozarzą- dowe jest walka z problemami społecznymi, jak przemoc wobec dzieci czy zwierząt, głód, wykluczenie społeczne;
3. Reklamy społeczne tworzone przez organizacje trzeciego sektora okazują się skutecznie wpływać na zmianę postrze- gania świata przez społeczeństwo poprzez uświadamianie im skali problemów społecznych, ich przyczyn oraz możli- wości zapobiegania.
Bibliografia
1. Arystoteles, (2003) Polityka, Piotrowicz L., (przekł.) [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, tom I, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
2. Bard A., Söderqvist J., (2006) Netokracja. Nowa elita władzy i życie po kapitalizmie, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
3. Breczko A., Miruć A., (2017) Swoboda zrzeszeń w kontekście społe- czeństwa obywatelskiego (aspekty filozoficzne i teoretycznoprawne) E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wy- dział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskie- go, http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/dlibra/editions-conten- t?id=84898 [12.05.2018].
4. Cyceron, (1999) O państwie. O prawach, Żółtowska I., (przekł.), Kęty:
Wydawnictwo Antyk.
5. Dudkiewicz M., Makowski G., (2011) Współpraca między organizacja- mi pozarządowymi i administracją samorządową. Problemy, wyzwa- nia i rekomendacje, http://www.isp.org.pl/uploads/filemanager/Pro- gram%20Spoleczenstwa%20Obywatelskiego/ISPekspertyza1BibPoz.
pdf [12.05.2018].
Rysunek 1. Reklama akcji pt. Bardzo dobre maniery, PCK
Źródło: http://www.smakizycia.pl/wydarzenia/polecamy/bardzo-dobre- -maniery-wspieraja-akcje-pck/wersja-do-druku/ [12.05.2018].
Kampania społeczna zorganizowana przez Polski Czerwony Krzyż okazała się niezwykle skuteczna. Ilość regularnych wpłat na rzecz pro- gramu PCK pt. Godne Dzieciństwo wzrosła o ponad 60% i – jak podają dane Instytutu Monitorowania Mediów – dotarła do około 16 milio- nów Polaków (http://konkurs.kampaniespoleczne.pl/ 2018).
Organizacje pozarządowe wielokrotnie angażują się też w po- moc osobom niepełnosprawnym, a także starają się działać w celu przeciwdziałaniu kalectwa. Jedną z najbardziej znanych reklam spo- łecznych związanych z tą kwestią jest ta przeprowadzona z inicjaty- wy Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji i promowana hasłem Płytka wyobraźnia to kalectwo.
Rysunek 2. Reklama społeczna „Płytka wyobraźnia to kalectwo”, Sto- warzyszenie Przyjaciół Integracji
Źródło: https://fakty.interia.pl/polska/news-trwa-kampania-plytka-wy- obraznia-to-kalectwo,nId,2235293 [12.05.2018].
Akcja zwraca szczególną uwagę na niebezpieczeństwa związane ze skokami do wody w nieznanych miejscach i jest emitowana często w okresie wakacyjnym, gdy wzrasta liczba takich wypadków.
W 2013 roku w Polsce zaczęły ukazywać się na bilbordach re- klamy, będące częścią większej kampanii promującej zachowania prozwierzęce. Problem przemocy wobec zwierząt był wcześniej tematem, któremu nie poświęcano większej uwagi w debacie pu- blicznej. Jako pierwsze Krakowskie Towarzystwo Opieki nad Zwierzę- tami podjęło się akcji pt. Nie wyrzucaj przyjaciela na wakacje, która z czasem stała się popularna w całym kraju.
6. Frączak P., (2002) Trzeci sektor w III Rzeczpospolitej. Wybór artykułów 1989-2001, http://www.ngo.pl/files/biblioteka.ngo.pl/public/ksiazki/
Archiwum_Bordo/trzeci_sektor.pdf [12.05.2018].
7. Fundacja Komunikacji Społecznej i Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych, (2010) Reklama społeczna – kreacja a sku- teczność, http://kampaniespoleczne.pl/reklama-spoleczna-kreacja-a- -skutecznosc/ [26.06.2018].
8. Gramsci A., (1961) Nowoczesny Książę. Pisma wybrane, tom 1, War- szawa: Książka i wiedza.
9. Grotkowski M., (2011) Trzeci sektor w Polsce – rola i zagrożenia płyną- ce z wypełniania funkcji i zadań administracji publicznej, http://www.
fsap.pl/documents/publications/Trzeci_sektor.pdf [26.06.2018].
10. Hadrowicz E., (2016) Prawo o stowarzyszeniach. Komentarz, Warsza- wa: C.H. Beck Wydawnictwo Polska.
11. Hegel G.W.F., (1969) Zasady filozofii prawa, Landman A., (przeł.), War- szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, http://repozytorium.uni.wroc.
pl/Content/79889/01_A_Breczko_A_Miruc_Swoboda_zrzeszen_w_
kontekscie_spoleczenstwa_obywatelskiego.pdf [20.06.2018].
12. http://fakty.ngo.pl/dziedziny-dzialan-ngo [23.06.2018].
13. http://fakty.ngo.pl/trzeci-sektor [15.06.2018].
14. Jak działa akcja „Sekret” dla dzieci wykorzystywanych seksualnie?
(2015) http://mowimyjak.se.pl/zdrowie/psychologia/jak-dziala-ak- cja-sekret-dla-dzieci-wykorzystywanych-seksualnie,94_78836.html [26.06.2018].
15. Konkurs Kampania Społeczna Roku 2013. Nagrodzone i wyróżnione kampanie (2014) http://konkurs.kampaniespoleczne.pl/kk_zwyciezcy.
php?edycja=2013&kk_id=619&action=szczegoly [26.06.2018].
16. Kotler P., Lee N., (2008) Marketing w sektorze publicznym. Mapa dro- gowa wyższej użyteczności, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, s. 23, 193.
17. Krzyżanowski R., (2008) Marketing publiczny, Warszawa: Wydaw- nictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Prawa im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie, s. 8, [za:] Kotler P., (1994) Marketing, Warszawa, s. 27.
18. Mechanizmy psychologiczne w kampaniach społecznych (2017) ht- tps://watchit.org.pl/mechanizmy-psychologiczne/ [26.06.2018].
19. Niżyńska A., (2018) Trzeci sektor, Instytut Stosowanych Nauk Społecz- nych UW, https://www.prezydent.pl/download/gfx/prezydent/pl/
defaultopisy/2467/4/1/trzeci_sektor.pdf [16.06.2018].
20. Kondycja sektora organizacji pozarządowych W Polsce 2015, (2016) Opracowanie na podstawie danych z rejestru REGON oraz badań Sto- warzyszenia Klon/Jawor, http://fakty.ngo.pl/wiadomosc/2174099.html [23.06.2018].
21. Salamon L.M., (1981) Rethinking Public Management: Third Party Government and the Changing Forms of Government Action, „Public Policy”, nr 29.
22. Seargeant A., (2004) Marketing w organizacjach Non profit, Kraków:
Oficyna Ekonomiczna, s. 348.
23. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. nr 96, poz. 873, art. 3., ust. 2-4; art.
5.).
24. Uzasadnienie zalecenia CM/Rec (2007) 14 Komitetu Ministrów dla Państw Członkowskich w sprawie statusu prawnego organizacji poza- rządowych w Europie, ust. 7, pkt. 30.
