Wierzenia
starożytnych Greków
i Rzymian
Wstęp
Zarówno starożytni Grecy jak i starożytni Rzymianie wyznawali
religię politeistyczną czyli wierzyli w wielu bogów. Zbiór bogów danej religii nazywamy panteonem bóstw. Rzymski panteon był wzorowany na greckim, dlatego większość bogów była taka sama, różniąc się jedynie imionami, czasami Rzymianie ogłaszali bogami także swoich zmarłych cesarzy. Ważną rolę w religii starożytnych stanowiły mity.
Dla ludzi żyjących współcześnie mity to fascynujące i niekiedy
zabawne opowieści. Jednak przed tysiącami lat traktowano je znacznie poważniej. W czasach starożytnych mity wyjaśniały tajemnice
początku świata i zasady jego istnienia, przez co dla wielu dawnych ludów były zarówno religią, jak i nauką. Mity ukazują, jak kaprysy bogów wpływały na życie zwykłych śmiertelników. Opowiadają także o przygodach legendarnych bohaterów, takich jak np. Jazon, który wyprawił się na morze czarne po złote runo, czy Herakles, który był pół-człowiekiem, pół-bogiem. Mity stały się inspiracją dla Homera, autora „Iliady” i „Odysei”, poematów o bohaterach i ich przygodach.
„Iliada” opowiada o wojnie trojańskiej, „Odyseja” o powrocie do Itaki
Odyseusza, bohatera spod Troi.
Bogowie greccy
Grecy uważali, że ich bogowie nie tylko przybierają ludzką postać, ale i zachowują się jak ludzie. Bogowie mieli zarówno ludzkie zalety, jak i przywary. Pobierali się, mieli dzieci, a nawet kłócili się ze sobą. Często powodowały nimi złe uczucia, na przykład zazdrość lub mściwość.
Każdy z bogów opiekował się jedną dziedziną życia. Przed
wyruszeniem na polowanie, należało złożyć ofiarę bogini łowów, Artemidzie. Każdy z bogów miał własne imię i rysy sobie właściwe.
Różnili się między sobą pod względem płci, wieku, charakteru i władzy. Razem tworzyli jedną wielką rodzinę lub raczej państwo z monarchą na czele, którym był Zeus, rozkazujący wszystkim
prowincjom: niebu, ziemi , morzu i podziemiu. Celem pozyskania łaski bogów składano im ofiary. Na stopniach ołtarza zabijano zwierzęta:
krowy, woły, owce, kozy oraz świnie itd. Zwierzęta ofiarne miały
często rogi złocone, przystrajano je wstążkami i wieńcami. Ubodzy,
którzy nie mieli za co kupić zwierzęcia ofiarnego, przynosili ciasto
wypieczone w kształcie wołu, krowy lub owcy.
Panteon grecki
Zeus (Jowisz) - Syn Kronosa i Rei, naczelne bóstwo nieba i ziemi, bóg światłości, zsyłał deszcze, grzmoty i pioruny.
Władca wszystkich bogów i ludzi. Stał na straży porządku świata, sprawiedliwości, był opiekunem wszystkich plemion greckich, patronem każdego gospodarstwa rolnego. Żoną jego była bogini Hera, jego dziećmi byli: Ares, Hefajstos, Hebe,Persefona, Apollo, Artemida, Afrodyta, Hermes, Dionizos, Herakles, Atena. Jego atrybutami były złote pioruny, orzeł i tarcza zwana egidą. Wychowała go nimfa Amalteja o koziej postaci. Jego rzymski odpowiednik to Jowisz.
Hera (Junona) - Największa bogini olimpijska, siostra i żona Zeusa. Królowa nieba i ziemi, opiekowała się przede
wszystkim kobietami zamężnymi i życiem rodzinnym.Bogini niebios, patronka macierzyństwa, opiekunka małżeństwa i rodziny. Ulubionym ptakiem tej bogini był paw, a roślinami lilia i granat.Uosabiała cnoty małżeńskie, w związku z czym walczyła z wszelkimi przejawami zdrady; sama cierpiała z powodu niewierności małżonka.Główne ośrodki kultu Hery znajdowały się w Samos, Sparcie i Mykenach. W Rzymie utożsamiana z Junoną.
Posejdon (Neptun) - Syn Kronosa i Rei, brat Zeusa i
Posejdona, bóg mórz, rzek, wysp i półwyspów, panował nad wszystkimi istotami żyjącymi w wodach morskich i
lądowych. Jego władzy podlegali żeglarze wraz ze swoimi statkami. Atrybutem jego potęgi był trójząb, dzięki któremu wzniecane były burze morskie i powodowano trzęsienie ziemi. Głównym centrum kultu Posejdona była świątynia na wyspie Istmos, poświęcane mu były konie i delfiny. Jego rzymski odpowiednik to Neptun.
Atena (Minerwa) -Bogini pokoju i wojny słusznej, wyskoczyła z głowy Zeusa, dlatego uważana była za usposobienie wszelkiego rozumu i mądrości. Bogini mądrości, rozwagi i wojny, opiekowała się rzemiosłem, życiem społecznym oraz pracami kobiecymi, zwłaszcza tkactwem. Stoczyła spór z Posejdonem o opiekę nad
Atenami, który wygrała. Atrybutami Ateny były: włócznia, hełm i egida, ulubioną rośliną – oliwka, a zwierzęciem – sowa.Atena miała swoje święto w Atenach o nazwie Panatenaje, świętowane na przełomie lipca i sierpnia. W Rzymie utożsamiana z Minerwą.
Hades (Pluton) - bóg świata podziemnego, syn Kronosa i Rei, brat Zeusa, Posejdona, Demeter, Hestii i Hery.
Uprowadził z ziemi Persefonę, córkę Demeter, która później została jego małżonką. Panował nad duszami zmarłych i podziemnymi demonami. Przy boku zawsze miał Cerbera – trójgłowego psa. Hades był jednym z bogów olimpijskich, mimo że nie uczestniczył w biesiadach olimpijskich.
Atrybutami boga były drzewa cyprysowe i narcyzy, sadzone na grobach, berło, klucze oraz róg obfitości. W Rzymie utożsamiany z Plutonem.
Apollo (Apollo) - syn Zeusa i Latony, urodził się na wyspie Delos,był bliźniaczym bratem Artemidy. Bóg piękna i
słońca, strzelając promieniami słonecznymi leczył choroby a także nagle zabijał ludzi.Przebywał na Parnasie, skąd zsyłał natchnienie, był przewodnikiem dziewięciu muz. W Delfach, za pośrednictwem kapłanki Pytii, wieszczył przyszłość.
Przedstawiany jako bóg bardzo piękny, wysoki z długimi czarnymi lokami o błękitnym odcieniu. Czcili go pasterze jako opiekuna trzód. Czczony był także jako bóg muzyki, poezji, sztuki i nauki, poświęcone mu były łabędź, wilk, sęp, wawrzyn jastrząb, kruk, laur, kołczan i łuk.
Bogowie rzymscy
Rzymianie mieli wielu bogów. Większość z nich była tymi samymi bogami i boginiami, których czcili Grecy, ale otrzymali oni nowe łacińskie imiona. Bogami ogłaszano także zmarłych cesarzy. W
małych kaplicach domowych oddawano cześć bóstwom domowym – larom. Bogowie patronowali każdej dziedzinie życia rzymian.
Podobnie, jak ich greccy przodkowie, bogowie rzymscy byli
przedstawiani w ludzkiej postaci, każdy z nich sprawował pieczę nad jedną dziedziną ludzkiego życia. Składanie ofiar bogom zapewniało ich przychylność. Rzymianie składali swoim bogom ofiary z bydła, owiec i świń. Rytuały ofiarne odbywały się na kamiennych ołtarzach przed świątyniami. Sprawowali je kapłani, którzy byli często
politykami lub innymi możnymi osobistościami życia publicznego. Z wyglądu wnętrzności zwierząt ofiarnych, a szczególnie wątroby,
odczytywali czy bogowie byli zadowoleni, czy gniewni. Kapłani
modlili się w imieniu całej społeczności o dobre zbiory lub o
zwycięstwo w wojnie.
Panteon rzymski
Mars (Ares) - Obok Jowisza jeden z głównych bogów w mitologii rzymskiej. Odpowiednik greckiego Aresa.
Początkowo czczony jako patron pór roku, szczególnie wiosny. Pasterze powierzali swoje stada opiece Marsa przed stadami wilków. Między innymi do Marsa śpiewali swoje pieśni saliowie. Był czczony jako ojciec bliźniąt: Romulusa i Remusa. Poświęcano mu jeden z miesięcy - marzec, kiedy to tradycyjnie pogoda pozwalała wznowić lub rozpocząć
działania wojenne. Marsowi poświęcony był: wilk, dzięcioł i dąb. Jako Mars Gradivus, kroczył na czele wojsk na polu bitwy i pod taką postacią był czczony w starej świątyni na Via Appia, poza murami miasta.
Wenus (Afrodyta) - to rzymska bogini miłości utożsamiana od II wieku p.n.e. z grecką Afrodytą. Wcześniej Wenus była italską boginią wiosny, roślinności i warzyw. Głównymi atrybutami tej bogini były owoce i kwiaty. Natomiast zwierzętami które jej towarzyszyły były gołębie. W sztuce najczęściej była ukazywana naga lub do połowy obnażona, ale także jako piękna i młoda jadąca rydwanem zaprzężonym w gołębie. Najstarsza świątynia Wenus znajdowała się na Kapitolu.
Bachus (Dionizos) - według mitologii rzymskiej bóg
urodzaju i winorośli, reprezentujący nie tylko jego upajający wpływ, ale także ten dobroczynny. Kiedy dorastał, odkrył niezwykłe właściwości cennego soku z winorośli. Bachus uchodził za łagodnego i dobrego boga, który obłaskawiał nawet dzikie zwierzęta. Przedstawiany był najczęściej jako krępej budowy mężczyzna z wydatnym brzuchem, często jego broda była powiązana w warkoczyki. W ręku często dzierży dzban lub róg wina lub laskę owiniętą winną latoroślą.
Merkury (Hermes) – bóg handlu, zysku, kupiectwa, sprytu i zręczności, boski posłaniec. Pełnił funkcję opiekuna dróg, heroldów, podróżnych, kupców, rzemieślników, złodziei a także celników. Syn Jowisza i Mai, uchodził za ojca Lara, występuje także jako ojciec Ewandra i Fauna. Przedstawiany był jako posłaniec Jowisza. Atrybutami Merkurego były kaduceusz - kapelusz o szerokim rondzie, uskrzydlone sandały oraz sakiewka. Był związany z drogami, jego kapliczki stały na skrzyżowaniach. Uosabiał cztery pory roku. Merkuremu składano w ofierze pierwszą figę zebraną danego roku. Jego święto obchodzono 15 maja, w Idy majowe, kiedy kupcy skrapiali siebie i swoje towary wodą ze źródła.
Diana (Artemida) - bogini łowów, wielka łowczyni, dlatego na wielu rzeźbach i obrazach przedstawia się ją z jeleniami, lub w lesie. Jej ulubionym napojem była woda źródlana. Uwielbiała także mięso pieczone na ogniu. Zsyłała także nagłą śmierć na kobiety w ciąży. Jej atrybutami był łuk i strzały, a ulubionym
zwierzęciem łania. W mitologii rzymskiej to bogini księżyca i narodzin.
Miejscem kultu Diany były gaje gdzie za pomocą wody z miejscowych źródeł kapłani leczyli chorych.
Wulkan (Hefajstos) - rzymski bóg wulkanów, ognia oraz kowalstwa. Oddawano mu cześć w świątyni na Polu
Marsowym. Jego święto obchodzono dwudziestego trzeciego sierpnia. Podczas uroczystości wrzucano do ognia ryby, a czasami i inne zwierzęta. Wzywano go zawsze podczas gaszenia pożarów. Od jego imienia pochodzi również nazwa wulkanu jako tworu geologicznego. Wierzono, że odgłosy dochodzące z pobliskiego wulkanu - Etny są wynikiem jego pracy, gdyż był kowalem. Odlewał on groty strzał i zbroje dla Marsa, Minerwy oraz pioruny dla Jowisza.
Bibliografia Wykonał: Bartosz Leśniak
- Parandowski J.: Mitologia. Londyn: Wydawnictwo Puls 1992.
- Optimus Pascal Multimedia: Encyklopedia Dla Dzieci.Onet.pl SA 2001 - Wikipedia - wolna encyklopedia
