JAK DZIAŁA TABELKA
CZĘŚĆ DRUGA
Motto: „Nigdy nie jest tak dobrze, Żeby nie mogło być lepiej”
Pewien nauczyciel j. niemieckiego
Proces językowy jest mechanizmem, w trakcie którego wszystkie odpowiednie
trybiki muszą się zazębiać. Wszystkie elementy układanki, jaką jest tworzenie zdań, muszą trafiać w odpowiednie miejsce
w odpowiedniej formie, uwzględniając
wszystkie konieczne zabiegi słowotwórcze i
gramatyczne.
Te wszystkie zasady nie muszą nas jednak przerażać, bo prędzej czy później „jakoś” się ułożą w głowie, ale bez słownictwa, które trzeba po prostu przyswoić, a które jest
bazą do tego, żeby zacząć mówić, nic samo się nie
zacznie. Reszta zależy od chęci, odwagi, uporu i prowadzi drogą prób i błędów do sukcesu – jakikolwiek by on nie
był – większy lub mniejszy.
Fakt oczywisty, że zaczynamy od najprostszych rzeczy.
Najprostsze zdanie składa się z podmiotu i orzeczenia:
On śpi. (Er schläft.) Słońce świeci. (Die Sonne scheint.) Kwiaty kwitną. (Die Blumen blühen.)
Ach, gdyby świat był tak prosty i piękny! Niestety, nie jest i język, którym go opisujemy też musi być w związku z tym
nieco bardziej skomplikowany. Takich zdań jak powyższe nie znajdziemy wiele w żadnym języku. Dochodzi jeszcze
dopełnienie, okolicznik i przydawka. Co robić?
Dla wielu uczących się jakiegokolwiek języka, części mowy i części zdania to
jedno i to samo. Tymczasem trzeba wiedzieć, że jedna część zdania może
zawierać kilka części mowy. Wtedy pytanie zadajemy nie samemu
rzeczownikowi, tylko całej części zdania, w której skład wchodzi ten rzeczownik.
Dopóki jakiś wyraz da się przenieść na inne miejsce w zdaniu, nie zakłócając
jego logicznego brzmienia, możemy mieć w zasadzie pewność, że stanowi
samodzielną część zdania. Jeśli natomiast okazuje się, że można go przesunąć na inną pozycję tylko razem z jakimś innym,
czy innymi, to znaczy, że one będą
funkcjonować wspólnie jako całość.
Na Stadionie Narodowym odbył się ważny mecz.
Ważny mecz odbył się na Stadionie Narodowym.
Na Stadionie odbył Narodowym ważny się mecz.
Mecz na Narodowym ważny się odbył Stadionie.
Się Narodowym na odbył mecz ważny Stadionie.
Powyższy krótki „TEST” (bo to nie wszystkie możliwości wersji tego zdania) dowiódł wystarczająco jednoznacznie,
że tylko dwie pierwsze wersje będą mogły brzmieć sensownie, co oznacza, że „na Stadionie Narodowym” i
„ważny mecz” to całościowo traktowane części zdania.
Ustalmy więc na podstawie pytań, jaką funkcję pełnią. Do pierwszego zestawu nie zadamy rzecz jasna pytania: „na
kim, na czym?”, a to z tego względu, że jest pytanie bardziej podstawowe: „GDZIE?”. Jest to więc okolicznik
miejsca. Do rzeczownika „stadion” jest jeszcze jego określenie, czyli przydawka „narodowy”. Do drugiego zestawu naturalne, podstawowe pytanie to „kto, co?” i
skierowane jest ono z natury swojej bezpośrednio do rzeczownika „mecz”. Natomiast dodatek „ważny” pełni rolę „określenia rzeczownika”, jest zatem jego przydawką.
Wyłącznie RAZEM stanowią jednak podmiot.
Przypadek rzeczownika zarówno jako
dopełnienia, jak i części okolicznika nie jest natomiast stały. Dopełnienie - jak sama
nazwa wskazuje – jest uzupełnieniem
czegoś, co nie mogło samodzielnie wyrazić pełnego znaczenia i tym czymś jest
orzeczenie, które – zgodnie ze swą nazwą – orzeka, czyli decyduje, w jakim przypadku jest dopełnienie. Żeby ustalić ten przypadek,
musimy zadać logiczne, podstawowe pytanie, wynikające ze znaczenia
czasownika, czy raczej z faktu, że czegoś temu czasownikowi brakuje do wyrażenia pełnej, wyobrażalnej przez nas czynności.
Np. zdanie: „On kopie.” jest niepełne znaczeniowo. W naturalny sposób ten niedobór znaczenia prowokuje pytanie:
„kogo kopie?” lub „co kopie?” Oznacza to, że czasownik „kopie” wymaga dopełnienia w
bierniku.
Przypadek rzeczownika w funkcji podmiotu nie jest od niczego zależny. Podmiot (wykonawca
czynności) jest zawsze w mianowniku. Innym elementem zdania, który zawsze występuje w
tym samym przypadku i jest przez to
jednoznacznie rozpoznawalny to przydawka
rzeczownikowa (przydawka nie jest samodzielną częścią zdania, ponieważ jest tylko dodatkiem do
rzeczownika, pełniącego w zdaniu różne funkcje;
najczęściej rolę przydawki pełni przymiotnik – ale nim się teraz nie zajmujemy; przydawka
rzeczownikowa, natomiast, to najkrócej mówiąc – jeden rzeczownik, który określa drugi): Skraj
lasu, spłata kredytu, odrobina współczucia, krople deszczu, ceny artykułów... Widać jak bardzo rozpowszechnione, jak wszechobecne są przydawki rzeczownikowe w języku codziennym.
Widać też, że ponieważ odpowiadają na logiczne pytanie: „kogo, czego?” (w j. niemieckim „czyj?”),
występują zawsze w dopełniaczu.
I właśnie kluczem do prawidłowego korzystania
z tabelki są pytania do poszczególnych
przypadków
Widać też przy okazji, jak ważne i
NIEPRZYPADKOWE są niektóre końcówki
rodzajników w odniesieniu do pytań:
I na koniec podsumowanie:
- kluczową rolę w doborze form rodzajników odgrywa funkcja rzeczownika w zdaniu:
1. Jako podmiot – wykonawca czynności – jest zawsze w mianowniku.
2. Jako przydawka rzeczownikowa jest zawsze w dopełniaczu.
3. Jako dopełnienie wykonuje rozkazy orzeczenia (dopełnienie zawsze odpowiada na pytania do
przypadków rzeczownikowych – oprócz mianownika) 4. Jako część okolicznika lub dopełnienia przyimkowego
jest zawsze
i bezwzględnie podległy przyimkowi.
W każdej z tych sytuacji ważny jest rodzaj gramatyczny danego rzeczownika – a wypadkową obydwu
czynników – przypadku rzeczownika i jego rodzaju gramatycznego jest odpowiednie miejsce w tabelce i odpowiednia forma rodzajnika, która się tam znajduje i
czeka specjalnie na okazję wspólnej imprezy.
kropka
