Rodzaje zanieczyszczeń przemysłowych środowiska naturalnego.

(1)

1

Rodzaje zanieczyszczeń przemysłowych środowiska

naturalnego.

grzegorzmankowski.sto@wp.pl

Zagrożenia w środowisku pracy

2

System prawa ekologicznego

Dziennik Ustaw z 2001 r. Nr 62 poz. 627 USTAWA

z dnia 27 kwietnia 2001 r.

Prawo ochrony środowiska.

(Dz. U. z dnia 20 czerwca 2001 r.)

3

System prawa ekologicznego

„PRZEPISY UNII EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE OCHRONY WÓD”

dyrektywa 75/440/EEC dotycząca jakości wód powierzchniowych, dyrektywa 76/160/EEC dotycząca jakości wody do kąpieli, dyrektywa 76/464/EEC dotycząca zanieczyszczenia mórz i oceanów substancjami niebezpiecznymi,

dyrektywa 79/923 dotycząca jakości wód do połowu ryb, dyrektywa 80/68/EEC dotycząca ochrony wód podziemnych przed substancjami niebezpiecznymi,

dyrektywa 80/778/EEC dotycząca jakości wód powierzchniowych do konsumpcji.

4

System prawa ekologicznego

„PRZEPISY UNII EUROPEJSKIE W ZAKRESIE POWIETRZA I HAŁASU”

dyrektywa 70/220/EEC dotycząca gazów z silników, dyrektywa 72/306/EEC dotycząca emisji zanieczyszczeń z silników samochodowych typu diesel,

dyrektywa 77/537/EEC dotycząca emisji zanieczyszczeń z silników typu diesel z maszyn używanych w rolnictwie i leśnictwie,

dyrektywy dotyczące spalarni, gazów cieplarnianych,

dyrektywy wyznaczające dopuszczalne poziomy hałasu związanego m.in. z pracą motorów, maszyn z gospodarstw domowych.

5

System prawa ekologicznego

„PRZEPISY UNII EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE BIOTECHNOLOGII I CHEMIKALIÓW”

dyrektywa 92/32/EEC dotycząca pakowania i znakowania substancji niebezpiecznych,

dyrektywa 73/404/EEC dotycząca detergentów,

dyrektywa 73/405/EEC dotycząca metod testowania biodegradowalności, dyrektywa 76/769/EEC dotycząca używania substancji niebezpiecznych, dyrektywa 87/217/EEC o zapobieganiu i redukcji zanieczyszczeń azbestem, dyrektywa 90/219/EEC dotycząca używania genetycznie modyfikowanych mikroorganizmów,

dyrektywa 90/220/EEC o dopuszczeniu do środowiska organizmów genetycznie modyfikowanych.

6

System prawa ekologicznego

„PRZEPISY UNII EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE ODPADÓW”

dyrektywy o odpadach (75/442/EEC i 91/156/EEC),

dyrektywy w sprawie eliminacji zużytych olejów (75/439/EEC i 87/101/EEC), dyrektywy w sprawie eliminacji PCB (76/403/EEC),

dyrektywy w sprawie odpadów niebezpiecznych i toksycznych (78/319/EEC), dyrektywy w sprawie nadzoru i kontroli nad transgranicznym

przemieszczaniem odpadów niebezpiecznych na terenie wspólnoty (84/631/EEC i 86/279/EEC).

(2)

7

Ustawa Prawo wodne

(Dziennik Ustaw 2001, Nr 115, poz. 1229 z późniejszymi zmianami) Ustawa Prawo ochrony środowiska

(Dziennik Ustaw 2008, Nr 25, poz. 150 z późniejszymi zmianami Ustawa o odpadach

(Dziennik Ustaw 2007, Nr 39, poz. 251 z późniejszymi zmianami) Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej (Dziennik Ustaw 2007, Nr 90, poz. 607 z późniejszymi zmianami) Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dziennik Ustaw 2001, Nr 63, poz. 638 z późniejszymi zmianami)

8

Ustawa o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dziennik Ustaw 2007, Nr 124, poz. 859) [178 KB]

Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dziennik Ustaw 2007, Nr 44 poz. 287 z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie wymagań dotyczących procesu termicznego przetwarzania odpadów

(Dziennik Ustaw 2002, Nr 37, poz. 339)

Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dziennik Ustaw 2005, Nr 180, poz. 1495 z późniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz. U. z 2009 r. Nr 79, poz. 666)

9

Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz. U. z 2008 r., Nr 138, poz. 865)

Ustawa o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dziennik Ustaw 2005, Nr 25, poz. 202 z późniejszymi zmianami) Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków

(Dziennik Ustaw 2006, Nr 123, poz. 858 z późniejszymi zmianami) Rozporządzenie w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dziennik Ustaw 2008, Nr 196, poz. 1217)

10

System prawa ekologicznego

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dziennik Ustaw 2006, Nr 30 poz. 213)

Ustawa o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji

(Dziennik Ustaw 2004, Nr 281, poz. 2784)

Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. z 2001 r., Nr 11, poz. 84, z późn. zm.)

11

Współzależność człowiek-środowisko.

Środowisko naturalne od początków istnienia ludzkości wywierało decydujący wpływ na życie i funkcjonowanie społeczeństw. W czasach prehistorycznych, kiedy na Ziemi pojawił się Homo Sapiens, środowisko decydowało o miejscu osiedlania się i o rodzaju działalności podejmowanych przez ludzi. Człowiek wędrował i w harmonii żył z przyrodą. W kolejnych wiekach wpływ natury stopniowo się zmniejszał, ale nadal odgrywała ona naczelną rolę.

Równocześnie oddziaływanie ludzi na przyrodę było niewielkie. Dopiero w ostatnich wiekach, od czasu rewolucji przemysłowej środowisko zdaje się ustępować i podporządkowywać działaniom podejmowanym przez ludzkość.

Współcześnie wpływ człowieka na środowisko jest czasem większy niż środowiska na człowieka. Środowiskiem przyrodniczym nazywamy zespół naturalnych elementów powłoki ziemskiej wpływających na działalność społeczno - gospodarczą człowieka.

Środowisko naturalne i rodzaje zanieczyszczeń

12

Pojęcie zanieczyszczenia środowiska.

Zanieczyszczenie środowiska - stan środowiska wynikający z wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych lub gazowych lub energii w takich ilościach i takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany np. korozję metali.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

(3)

13

Źródła zanieczyszczeń

Zanieczyszczenia środowiska mogą być spowodowane przez źródła naturalne (np. wulkany) lub sztuczne (spowodowane działalnością człowieka), które następują w wyniku nie zamierzonej, ale systematycznej działalności człowieka, polegającej na ciągłej emisji czynników degradujących środowisko lub są następstwem awarii będącej przyczyną nagłego uwolnienia zanieczyszczeń.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

14

Źródła zanieczyszczeń

Ustalenie klasyfikacji i definicji podziałów zanieczyszczeń jest kwestią umów.

Podział zanieczyszczeń według elementów, którym zagrażają:

- atmosfera - woda - powietrze - ziemia

Podział zanieczyszczeń według ich źródeł i pochodzenia:

- naturalne - sztuczne

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

15

Zanieczyszczenia naturalne wynikają z procesów zachodzących w przyrodzie- człowiek nie ma na nie wpływu: pożary lasów i stepów (ogromne ilości dymów i popiołów),

Polska, 1992, spłonęło ponad 9 tys. hektarów lasów,

czynne wulkany (popioły, dymy, toksyczne gazy (SO2, Cl2, F2, H2, N2, H2O, pary siarki),

wyładowania atmosferyczne (O3, NOX), huragany,

powodzie, burze piaskowe i pyłowe, cyklony,

procesy erozji gleb.

Zanieczyszczenia te mają na ogół charakter sporadyczny i nie stwarzają większych zagrożeń życia na ziemi.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

16

Zanieczyszczenia sztuczne są powodowane przez człowieka, są od niego zależne. Należą do nich zanieczyszczenia emitowane przez przemysł i energetykę, transport (komunikację), zanieczyszczenia komunalne i rolnicze (powstające w wyniku intensywnej uprawy roli i hodowli zwierząt). Z tych czterech dziedzin gospodarki pochodzi większość zanieczyszczeń emitowanych do środowiska.

Podział zanieczyszczeń według stref zasięgu:

- lokalne - regionalne - globalne

Podstawowe źródła zanieczyszczeń mają charakter ściśle lokalny.

Koncentrują się w miastach i ośrodkach przemysłowych.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

17

Do najważniejszych zanieczyszczeń należą:

- w krajach o wysokim stopniu rozwoju motoryzacji: pojazdy mechaniczno- spalinowe (60% wszystkich zanieczyszczeń), następnie: przemysł, elektrownie cieplne, lokalne narzędzia grzewcze

(np. domki jednorodzinne)

- w krajach o niskim stopniu rozwoju motoryzacji: przemysł, energetyka, elektrownie cieplne (60% wszystkich zanieczyszczeń), potem urządzenia grzewcze i pojazdy mechaniczno-spalinowe.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

18

Wskaźniki zanieczyszczeń wód.

Do fizykochemicznych wskaźników zanieczyszczeń wód należą:

• Temperatura ( w granicach 0-25◦)

• Smak

• Zapach

• Odczyn wody

• Twardość

• Mętność

• Utlenialność

• Biochemiczne zapotrzebowanie na tlen

• Chemiczne zapotrzebowanie na tlen

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

(4)

19

Do biologicznych wskaźników zaliczamy:

• Miano Coli

Woda czysta – miano Coli= 1 bakteria w 100cm3 Woda brudna – miano Coli= 1 bakteria w 1 cm3

Obecność bakterii świadczy o zanieczyszczeniu wody przez kał lub ścieki bytowe

Klasy czystości wód:

 klasa I- wody czyste, nadające się do picia, do korzystania przez przemysł spożywczy i farmakologiczny, a także do hodowli ryb

 klasa II- wody nadające się do chowu i hodowli zwierząt gospodarczych oraz do potrzeb rekreacyjnych

 klasa III- wody nadające się do zaopatrzenia zakładów przemysłowych

 wody pozaklasowe- nadmiernie zanieczyszczone

środowisko

20

Wskaźniki zanieczyszczeń powietrza.

Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na dwie kategorie:

substancje, które naturalnie występują w powietrzu w o wiele mniejszych ilościach,

gazy, ciała stałe (pyły) i ciecze obecne w zanieczyszczonym powietrzu, które nie są jego naturalnymi składnikami.

środowisko

21

Do zanieczyszczeń powietrza należą między innymi:

 stałe cząstki, zarówno organiczne jak i nieorganiczne (pyły), takie jak sadza, popiół, cząsteczki ołowiu, chromu, miedzi, kadmu i wielu innych metali ciężkich, pyły cementu i metalurgiczne,

 cząsteczki gazów , np.: tlenki siarki (SO2, CO2), węgla (CO i CO2) i azotu (NOx), fluor, amoniak, węglowodory łańcuchowe i aromatyczne oraz fenole,

 mikroorganizmy- bakterie, wirusy i grzyby, które naturalnie nie występują wcale lub występują w mniejszych ilościach w nieskażonym powietrzu,

 zanieczyszczenia ciekłe, takie jak zasady, kwasy czy rozpuszczalniki.

środowisko

22

Istnieje wiele źródeł zanieczyszczenia powietrza. Dzieli się je na dwie grupy:

 źródła naturalne

 źródła antropogeniczne, które powstają w wyniku działalności człowieka.

Do naturalnych źródeł zanieczyszczeń powietrza zalicza się:

 wulkany, z których wyrzucane są na zewnątrz między innymi popioły wulkaniczne oraz gazy, takie jak dwutlenki węgla i siarki czy siarkowodór;

 bagna, które wydzielają CO2, metan, NH3 czy H2S;

 pożary sawann, lasów, i stepów - emisja CO2, CO i pyłów;

 morza i oceany, z których powierzchni unoszą się duże ilości soli morskiej;

 burze piaskowe;

 gleby i skały ulegające erozji;

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

23

Do źródeł antropogenicznych należą między innymi:

źródła przemysłowe, czyli wszelkie procesy technologiczne w fabrykach, hutach, rafineriach, cementowniach i zakładach chemicznych;

źródła energetyczne, czyli procesy wytwarzania energii, spalania paliw;

źródła komunalne, czyli gospodarstwa domowe oraz składowiska i procesy utylizacji odpadów i ścieków (oczyszczalnie ścieków, wysypiska);

źródła komunikacyjne, czyli transport samochodowy, wodny, lotniczy czy kolejowy.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

24

Zanieczyszczenia powietrza dzieli się również ze względu na formę, w jakiej występują w powietrzu. Jeżeli są w takiej postaci, w jakiej dostały się do atmosfery, nazywamy je zanieczyszczeniami pierwotnymi.

Zanieczyszczenia wtórne to produkty przemian chemicznych i fizycznych zachodzących po zetknięciu się zanieczyszczeń i pyłów z naturalnymi składnikami atmosfery. Często produkty tych reakcji są o wiele bardziej toksyczne od zanieczyszczeń pierwotnych.

Źródła emisji zanieczyszczeń dzieli się na:

a) punktowe- np. kominy,

b) liniowe- np. szlak komunikacyjne, autostrady,

c) powierzchniowe- np. otwarte zbiorniki z lotnymi substancjami.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

(5)

25

Normy jakości środowiska i emisji zanieczyszczeń.

Normy jakości środowiska, maksymalne dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń dla poszczególnych elementów środowiska (Wody, Powietrza, Gleby), określane poprzez akty prawne poszczególnych państw.

Mogą to być zarówno normy emisji (maksymalne dopuszczalne stężenie danego zanieczyszczenia w emitowanych gazach, dymach, itp.), jak też normy zawartości danego składnika w produktach (np. zawartość pestycydów w żywności).

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

26

Wskaźniki zanieczyszczeń gleby.

Odczyn gleby jest jednym z jej głównych parametrów chemicznych.

Ma on ogromny wpływ na wszystkie procesy w niej zachodzące. Zmiany odczynu gleby (zakwaszenie lub alkalizacja) wpływają na przebieg mineralizacji i humifikacji organicznych szczątków, na kierunek procesów glebowych, wietrzenie skał, nitryfikację i denitryfikację (wiązanie i uwalnianie azotu), wzrost roślin oraz na rozwój wszelkich organizmów żyjących w glebie.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

27

Alkalizacja gleby to zjawisko powstałe w skutek nadmiernego wapnowania, do którego dochodzi najczęściej podczas gospodarowania rolnego ziemią.

Alkalizacja jest też skutkiem wymywania pyłów (np.: cementowych) z atmosfery. Poważnymi konsekwencjami owocuje nadmierne stężenie azotanów, których źródłem są nawożenie gleb nawozami azotowymi, ścieki i zanieczyszczona atmosfera. Dochodzi wtedy do opóźnienia dojrzewania roślin, do dużego ich osłabienia i związanej z tym zmniejszenia ich odporności na szkodniki i choroby. Rośliny uprawiane na glebach z nadmierną ilością azotu i jego pochodnych są szkodliwe dla zdrowia zwierząt i ludzi. Azotany powodują też zanik przyswajania miedzi. Są one zaczątkiem tworzenia się kancerogennych, teratogennych i fitotoksycznych nitrozoamin.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

28

Nadmierne zakwaszenie gleby zachodzi pod wpływem zachodzących w niej procesów rozkładu wielu substancji organicznych, nitryfikacji czy hydrolizy soli glinu (np.: AlCl3) i żelaza. Jest też skutkiem pewnych procesów życiowych roślin, których produktami są organiczne i nieorganiczne kwasy.

Zakwaszenie jest też skutkiem tak zwanych kwaśnych deszczy. Kwaśne opady, a co za tym idzie zakwaszenie gleby, powodują uwalnianie glinu z glinokrzemianów, który w formie jonowej jest silnie toksyczny. Następuje również wymywanie składników mineralnych z kompleksu sorpcyjnego oraz rozkład minerałów pierwotnych i wtórnych. Zmniejsza się też znacznie aktywność mikroorganizmów glebowych.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

29

Wszelkie uszkodzenia mechaniczne gleby, nadmierne jej nawożenie i zanieczyszczenia, w znaczący sposób pogarszają stan jej powierzchniowej warstwy, tak zwany poziom próchniczy. W tej warstwie gromadzą się związki mineralne i organiczne oraz większość zanieczyszczeń. Wpływa to na jej żyzność. Postępująca chemizacja rolnictwa jest jednym z ważniejszych powodów akumulacji substancji toksycznych w środowisku. Zjawisko ługowania (bielicowania i lateryzacji) powoduje stały, trwały spadek żyzności gleby. Zmniejsza się ilość i jakość warstwy próchniczej, dochodzi do zakwaszenia, zniszczenia struktury gleby oraz do wymywania zasadowych kationów wapnia, magnezu i potasu. Następuje degradacja gleby i trwałe obniżenie jej wartości użytkowej, nazywane obniżeniem stopnia bonitacji.

Część zanieczyszczeń jest również wymywana z poziomu próchniczego i powoduje zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych.

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

30

Ochrona środowiska przed odpadami.

Unieszkodliwianie odpadów obejmuje:

Selektywne gromadzenie w miejscu powstania z rozdzieleniem na te składniki, które mogą być zagospodarowane, jako surowce wtórne, oraz pozostałe, wymagające izolacji.

Składowanie na wysypiskach specjalnie zbudowanych i odpowiednio zlokalizowanych (z dala od ujęć wody pitnej, w podłożu o małej przepuszczalności itp.), zabezpieczających środowisko przed rozprzestrzenianiem się odpadów i produktów ich rozkładu (podłoże współczesnych wysypisk zabezpieczają specjalnej konstrukcji ekrany i system przewodów zbierających odcieki powstające w wyniku fermentacji, gazy są wychwytywane i oczyszczane, powierzchnia wysypisk przykryta substancjami mineralnymi, np. piaskiem);

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

(6)

31

Kompostowanie, polegające na biochemicznym przetwarzaniu odpadów w kompost; kompost z odpadów komunalnych (zw. pot. śmieciami), a także niektórych organicznych odpadów przemysłowych stanowi nawóz nadający się na gleby urodzajne oraz do rekultywacji terenów zdegradowanych; część odpadów nie nadająca się do nawożenia jest usuwana na wysypiska.

Spalanie najbardziej radykalna metoda unieszkodliwiania odpadów jest zalecane zwł. dla odpadów stanowiących zagrożenie epidemiologiczne (np.

odpadów ze szpitali); w wyniku spalania odpadów uzyskuje się ciepło wykorzystywane do ogrzewania lub przetwarzane na energię elektryczną;

gazowe produkty spalania zawierające szkodliwe dla środowiska składniki (pyły, gazy: dwutlenek siarki, chlorowodór, tlenki azotu, oraz substancje trujące i rakotwórcze, np. pochodne dioksyny) muszą być przed odprowadzeniem do atmosfery oczyszczone; pozostałości po spaleniu ? popiół i żużel ? są składowane na wysypiskach (stanowią zaledwie 10-15%

objętości odpadów i są znacznie mniej od nich szkodliwe).

środowisko

32

Zintegrowane systemy unieszkodliwiania odpadów polegające na łączeniu kilku metod, np. w dużych miastach stosuje się: segregację w celu odzyskania surowców wtórnych oraz ich zagospodarowanie (m.in.

makulatura, szkło, metale, tworzywa sztuczne); pozostałe odpady poddaje się kompostowaniu; odpady, które nie uległy biochemicznemu rozkładowi poddaje się spalaniu i dopiero pozostałości po spaleniu składuje się;

stosowanie zintegrowanych systemów pozwala na maks. zagospodarowanie odpadów i minimalizację ich szkodliwego wpływu.

środowisko

33

środowisko

Zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego definiowane jest zwykle jako stan środowiska, jaki wynika z wprowadzenia do powietrza, wody, gruntu lub nagromadzenia na powierzchni ziemi substancji o dowolnym stanie skupienia, albo energii w takich ilościach lub o takim składzie, które mogą negatywnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, a także klimat, glebę, wodę, ewentualnie powodować inne niekorzystne zmiany, np. korozję niektórych materiałów.

34

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA

Powietrze jest mieszaniną gazów, z których składa się atmosfera ziemska.

Głównymi jego składnikami są; azot stanowiący ok. 78% i tlen ok. 21%.

Pozostałą część stanowią inne gazy: argon, dwutlenek węgla oraz w niewielkich ilościach; neon, hel, krypton, ksenon i wodór. Ponadto powietrze zawiera różną, zależną od warunków otoczenia ilość pary wodnej.

Zanieczyszczenia powietrza stanowią gazy, ciecze i ciała stałe obecne w powietrzu, ale nie będące jego naturalnymi składnikami, lub też substancje występujące w ilościach wyraźnie zwiększonych w porównaniu z naturalnym składem powietrza.

35

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

Do zanieczyszczeń powietrza należą:

1) gazy i pary związków chemicznych, np. tlenki węgla (CO i CO2), siarki (SO2 i SO3) i azotu, amoniak (NH3), fluor, węglowodory (łańcuchowe i aromatyczne), a także ich chlorowe pochodne, fenole;

2) cząstki stałe nieorganiczne i organiczne (pyły), np. popiół lotny, sadza, pyły z produkcji cementu, pyły metalurgiczne, związki ołowiu, miedzi, chromu, kadmu i innych metali ciężkich;

3) mikroorganizmy - wirusy, bakterie i grzyby, których rodzaj lub ilość odbiega od składu naturalnej mikroflory powietrza;

4) kropelki cieczy, np. kwasów, zasad, rozpuszczalników.

Wartość emisji zanieczyszczeń to ilość zanieczyszczeń wydalana do atmosfery w jednostce czasu, wyrażana w g/s, kg/h lub t/rok.

36

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

Związki siarki. Zanieczyszczenie atmosfery powodują gazowe związki siarki - SO2, SO3, H2S, kwas siarkowy H2SO4 i siarczany różnych metali.

Dwutlenek siarki (SO2) jest bezbarwnym, silnie toksycznym gazem o duszącym zapachu. Wolno rozprzestrzenia się w atmosferze ze względu na duży ciężar właściwy (2,93 kg/m3, gęstość względna 2,26). Powstaje m. in. w wyniku spalania zanieczyszczonych siarką paliw stałych i płynnych (np. węgla, ropy naftowej) w silnikach spalinowych, w elektrociepłowniach, elektrowniach cieplnych. Największy udział w emisji SO2 ma przemysł paliwowo- energetyczny. Opalana węglem elektrownia o mocy 1000 MW emituje do atmosfery w ciągu roku 140 000 ton siarki, głównie w postaci SO2. Dwutlenek siarki utrzymuje się w powietrzu przez 2-4 dni i w tym czasie może si przemieścić na bardzo duże odległości. W powietrzu SO2, utlenia się do SO3, a ten z kolei łatwo reaguje z wodą ( z parą wodną zawartą w powietrzu) tworząc kwas siarkowy - H2SO4, jeden ze składników kwaśnych deszczów.

SO2 + 1/2 O2 => SO3 +H2O+ H2SO4

(7)

37

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

Związki azotu. W atmosferze występuje wiele związków azotu: tlenek azotu (NO), dwutlenek azotu (NO2), podtlenek azotu (N2O), nadtlenek azotu (NO3), trójtlenek azotu (N2O3, pięciotlenek azotu (N2O5), amoniak (NH3) oraz kwasy:

azotawy (HNO2 i azotowy (HNO3). Wiele z nich, głównie tlenki azotu, to naturalne składniki atmosfery, tworzące się w efekcie np. wybuchów wulkanów.

W niewielkich ilościach nie są substancjami toksycznymi, jednak ich nadmiar powstający podczas procesów produkcyjnych (obróbka wysokotermiczna, komory paleniskowe elektrowni) oraz w silnikach spalinowych powoduje, że stają się one niebezpiecznymi zanieczyszczeniami atmosfery. W szczególności groźne są bezbarwny i bezwonny tlenek azotu oraz brunatny o duszącej woni dwutlenek azotu. Mogą się one kolejno utleniać do pięciotlenku azotu, który w obecności pary wodnej tworzy kwas azotowy - HNO3, jeden ze składników kwaśnych deszczów.

38

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

Tlenek węgla powstaje w wyniku niezupełnego spalania węgla lub jego związków.

Głównym źródłem tego gazu są:

- spaliny z silników pojazdów mechanicznych, w szczególności benzynowych (70-80% ogólnej emisji CO);

- przemysł metalurgiczny, elektromaszynowy i materiałów budowlanych;

- elektrociepłownie, elektrownie cieplne;

- koksownie, gazownie;

- paleniska domowe.

Tlenek węgla jest gazem silnie toksycznym. Ze względu na mały ciężar właściwy (1,25 kG/m3, gęstość względna 0,970) łatwo rozprzestrzenia się w powietrzu atmosferycznym. Jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ jest to gaz bez smaku, zapachu, barwy, a więc zmysły ludzkie nie ostrzegają przed nim.

39

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

Dwutlenek węgla powstaje podczas wszelkich procesów spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych, a także w procesie oddychania organizmów żywych. Dwutlenek węgla w atmosferze nie stanowi bezpośredniej groźby pod warunkiem, że nie nastąpi naruszenie równowagi biologicznej, spowodowane nadmierną jego emisją do atmosfery. Dwutlenek węgla - oprócz roli naturalnej izolacji termicznej - spełnia w przyrodzie również niezwykle ważną rolę jako materiał do budowy substancji organicznej roślin. Jest on podstawowym źródłem węgla pobieranego przez rośliny z powietrza w procesie fotosyntezy.

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) to związki chemiczne zbudowane z węgla i wodoru, zawierające w cząsteczce kilka pierścieni aromatycznych. Węglowodory pojawiają się w powietrzu w wyniku parowania lub spalania paliw, głównie węgla, ropy naftowej i ropopochodnych.

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne powstają także podczas palenia tytoniu. Jednym z bardziej niebezpiecznych węglowodorów jest 3,4- benzopiren, będący substancją kancerogenną.

40

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA a) źródła naturalne, do których należą:

- wulkany (ok. 450 czynnych), z których wydobywają się m.in. popioły Wulkaniczne i gazy (CO2 , SO2, H2S - siarkowodór i in.);

- pożary lasów, sawann i stepów (emisja CO2, CO i pyłu);

- bagna wydzielające m.in. CH4 (metan), CO2, H2S, NH3;

- gleby i skały ulegające erozji, burze piaskowe (globalnie do 700 mln. t pyłów/rok );

- tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne.

41

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

b) źródła antropogeniczne (powstające w wyniku działalności człowieka) można podzielić na 4 grupy:

- energetyczne - spalanie paliw;

- przemysłowe - procesy technologiczne w zakładach chemicznych, rafineriach, hutach, kopalniach i cementowniach;

- komunikacyjne - głównie transport samochodowy, ale także kołowy, wodny i lotniczy;

- komunalne - gospodarstwa domowe oraz gromadzenie i utylizacja odpadów i ścieków (np. wysypiska, oczyszczalnie ścieków).

42

Oddziaływanie zanieczyszczeń na ludzi i środowisko

Źródła emisji zanieczyszczeń mogą być punktowe (np. komin), liniowe (np.

szlak komunikacyjny) i powierzchniowe (np. otwarty zbiornik z lotną substancją).

Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na zanieczyszczenia pierwotne, które występują w powietrzu w takiej postaci, w jakiej zostały uwolnione do atmosfery, i zanieczyszczenia wtórne, będące produktami przemian fizycznych i reakcji chemicznych, zachodzących między składnikami atmosfery i jej zanieczyszczeniem (produkty tych reakcji są niekiedy bardziej szkodliwe od zanieczyszczeń pierwotnych) oraz pyłami uniesionymi ponownie do atmosfery po wcześniejszym osadzeniu na powierzchni ziemi.

(8)

43