Uwagi o serpentynitach okolic Przygórza

(1)

Mirosława CIEMNIEWSKA

Uwagi o serpentynitach okolic Przygórza

W 'Obramowaniu kry gnejsowej Gór Sorwic:hznajduje się szereg wy- chodni pI'ote:rozoicznych (J. Oberc, 1960) Skał ultrazasadow)1lch i zasa- dorwych. Wzdłuż południowo-zachodniej granicy gnejsówoowiogórs'kich

odsłaniają się gabra intruzji nOlwarudzkiej oraz serpentynity w okolicy PrzY'górza. Wychodnie s,erpentynitów mają !kształt 2Jb1i:ŻJony do prosto-

kąta o długości ok. 750 m :i szerokości ok. 200 m. Występują 'One w pół

nocno-wschodniej części niecki śródsudeakiej na gtran:i!cy z gnejsami sowiogÓI"lSkimi. W budowie geologicznej tego obszaru obok wspomnia- nych s'errpentytndrliów i gcrlejsów biorą ud!zw losady karlbolnu gÓ!1"ll1ego oraz dol'Omity paleo,Z'Oillm staJrsZiego (wg mapy O. Gawrońskiego i L. Wójcika).

Granice serpentyn'itów ze skałami otaezają'cymi są natury tektonicznej.

W ramach ipOs'zukiwań siarczkowych rod niklu pirowad'ZlOrrlych przez

Zakład Złóż Rud Metali Nieżelaznyclh Instytutu Geologicznego w latach

195P~1963 w ~ejoonie PrzY'górza przepI"lorwadzon'O badania geochemiczne (B. Kerber, J. Sermin, 1966). W następnym etapie badań w obrębie wy- chOldni serpentynitów wykonano 'Otwór wiertniczy P.rzygórze-2.

W nirniejszej pracy podano charakterystykę petrograficzną serpenty- nitów Przygórza, tej najmniej poznanej intruzji skał uUrazasadorwych na terenie Dolnego Sląska.

Serpentynity są skał,ami ,afanitorwymi, masywnymi o zabarwieniu ciemnoszarym lub zielonoczall"D.ym. Często są one spękane. Szczeliny

spękań wypełnilOll'e są chryw,tyl'em [wb węglatrl!ami. Miejscami uległy one silnemu zlustT'owam.iu tektonicznemu. Obraz mikroskopowy przedstawia prawie monominel'lalną skałę serpentynową (ilość serpentynu waha się

od 98,0-99,7% ,obj. skały) .Q strukturze siatkorw'e'j (ta/bL I, fig. 1). Mine-

rały z grupy serpentynu reprez'entowane są prżede 'WSzystkim przez bla- doseledynowy antygQryt, tworzący 'zarówno samą "siateczkę", jak też wypełnienia j ej Oczek. Obok 'ootygcxrytu IW podrzędnej ilości występuj e drugi mineTał z grupy serpentynu - chry~otyl. Tworzy .on wypełnienia żyłek (ogruJbości lod 0,015 do 2 mm) tnących serpentynit. Niekiedy W skale spotykana jest wie1koblaszkowa lodmiana ser!penJtyn'U (bastyt ?). TwolI"zy ona ibladoseledynowe blaszki Q wielkości rzędu 0,2 - 2,15 mm. Kształt

blaszek 'Orraz sy\Stem 'I"ówno1egłY'ch "spęilmń" z łirniowo ułożonymi grud- kami minerałów nieJjrzezroczystych nasuwa ipTZypuszC'zeni:e o ich popirr"o- ksenowym poohodzeniu.

Kwartalll1k GeOlogiczny, t. 16, nr 2, 1972 r.

(2)

Uwagi o serpentynitach okolic Przygórza 2,63

Z minerałów nieprzezr·oczystych stwiero.oono dbecność magnetytu oraz chromitu. Ilość ich jest niewielka i zawarla w 'granicach 0,3 - 2,0%

obj. skiały. Magnetyt spotykany jest w postaci pyłu, drobnych 'ziarenek oraz krótkich pasemek przetykających tło serpentynowe. Chromit tworzy

duże (do ok. 4 a:nm. długości) ow~e lub nieregularne sN.nie spękane

ziarna (talbL I, fig. 3). Czasami ŚI'>odlmwe części 'ziarn tego minerału prześwieca'ją brunatnawo.

Tabela 1

Skład chemicmy serpentynitów w % wag.

,.

2

I

Składniki 1

I I

I b

I a

Si02

l·

_35.43 ⁱ

I

^~

I

f 41.14 39.94 41.90

Ti02 0.10 0.10

I -

^0.20

Ah03 2.10 0.86 0.74 0.96 I

I I

Fe203 8.06 6.08 I 5.54 7.65 I

FeO 2.47 i 2.13 ^I 0.90 4.43

I

i ^I

MnO 0.Q8

I

0.04 _I - 0.11

,

MgO

I

35.71 36.92 ^Iⁱ 35.68 39.64

I

CaO 0.44 ,

1.21

I ^-

^2.88 ^I

Na20 0.75 i

i

^0.27 ^: ^- ^0.48 ⁱ

K20 0.29 0.06 i

-

^0.17 ^!

H20 (1.26)

I

^9.32 ⁱ ^7.22 ^11.32

P20s 0.52

I

^0.04 ^I ^- ^0.14

I

^I

CO2 - 0.84

I

^- ^2.88

Cr20 3

I

_0.06 _0.32

I

-

I

^I

^-

str. praż. 1j.73 _I

-

I

-

I

-

Suma 100.94 99.07

I

()bjaśnienia: l -Przygórze. Analizowano w Głównym Laboratorium Instytutu Geologicznego;

2 - Na podstawie danych zawartych w pracach: H. Pendiasa i S. Maciejewskiego (1959), S. Ma- .ciejewskiego (1963); a - średnia z 5 analiz, b - wartości ekstremalne

W tabeli 1 przedstawiono wyniki analizy chemicznej serpentynitu

·okolic Przygórza,średni skład serpentynitów występujących w dbramo- waniu kiry gnejsowej Gór Sowich oraz ich wartości· ekstremalne. Przy obliczaniu średniego składu uW:lJg.lędniono jedynie a!IlIaiizyserpentynitów

o podobnym składzie mineralnym do omawianych skał.

Zestawienie to uwidacznia, że ~entynity z PrZ)11górza posiadają

mniejsze zawaJl't<iści 5i02 i CaO, a większe A1~3 i Fej)3. Różnice w za-

wa'l1iości Al20 3, CaO i Fe203 mogły Ibyć Ulwal"'UIIl~oIWane pierwotnym

.skł,adem mineratlnym, a w przypadku 5i02 więlmzym odprOiWadzeniem' w trakcie procesu sarpentyInizaoji.

Serpentynity są produktami przeolwa'Żenia skął u[tra:z:asadowych.

Serpentynity .olm!1ic Rrzygórza w 'odróżnieniu od skał z pozostałych obszarów.r(Gogołowa-Jordan'owa, Qrochowa---:Braswwi'G, SzklSIT i Zwró-

conej-Kozińca) .niezawierają reliktów minerałów pierwotnych, . a cha-

Kwartalnik Geo1ogiczny - 3

(3)

264 ^MirosławaCiemniewska

rakter skały macierzystej moma określić jedynie w iplI'zybliżeniu. Na podstawie z'aohOlWanych struJktur reliktowych (struktura siatkowa skały,

zarysy posz<!zególnyoh ziarn oliwinu i piroksenu) autorka uważa, że ska-

łami pierwotnymi dla serpentynitów Rr.zy:g6rza były skały zbudowane

głównie z oliwinów i niewielkiej ilości !piroksenów, a więc dunity i być może perydotyty.

Pl"oces serpentyni'zacji skał u:ltrazrusadowY'oh IIJTzebiega różnie i za-

leży od składu chemic:mrego doprowadzA>nej substancji. W ujęciu J. Niś

kiewicza (1970) serpentynizacja ddlalOśląskich slmł ultrazasadowych za- chodzHa przy nadmiarze tlenu i dopływie WIOdy z odprowad:zeniem ze

skały MgO i Si0_2• Jednakże niejasne jlest źródło wody dopflowad:zonej do ,skały. Wśród Ibadaczy 'zajmujących się procesem serpentynizacji po-

glądy na ten temat są sprzeczne. Więks2'JOŚĆ 'z nich uważa, że serpentynizacja jest procesem autometamorfozy. Natomiast pozostaJli badacze są

zdania, że wody dostarczyły późniejsze, a jedIoocześnie ~naj.dujące się

w sąsied:ztwie młodsze mtTuzje granitowe. PIiOblem ten ipOzostaje w dal- szym ciągu· tematem otwartym.

Zakład Złóż Rud Metali Nletelaznych Instytutu Geologicznego

wa:rszawa, ul. Rakowiecka 4

Nadesłano dnia 16 sierpnia 1971 r.

PISMlENNICTWO

KERBER B., SERAFlN J. (1966) - P.róba zastosowania zdjęcia glebowe~o do po- s~ukiwań niklu w Sudet8.'Ch. Techin. pasZo, 18, ^,^p.14-18. Wal'srzawa.

MACIEJEW:SKI S. (1963) - Uwagi ¹⁰lSarpentymarnach Gór K1iełczyń:sikich na Dolnym Śląsku. K'WIaIl'1;. ~ol., 1, p. 1-16, lIlII" l. Warszawa.

NIŚKIEWICZ J. (1970) - Chairakterystyilm Stmpel1'tymd2JaCji skał ultrazasadowych Dolnego SJ.ąska:. Prz. geal., 18, ip. 271-274, rur 6. Warszawa.

OBERC J. (1960) - Bodział geologiC7JD.Y Sudetów. Pr. Irust. Geol., 30, ^al.2, P 309- 338. WaJrSzawa.

PENDIAS H., MACIEJEWSKI S. (1959) - ~biór lanaliz ,chem.ilCmly'ch skał magmo- wych j meta:marficrm,yoh Dolnego Śląska. Pr. Inst. Geol., 24. War- S7JaWa.

MupocJIoa QEMHEBCKA

3AMEąAHIDI O CEPI1EHTHHHTAX OKPECTHocmA IDIQfi'Yj{(A

Pe3IOMe

B CTaTbe np:IiBe,I(eHa neTporpaq,H'iecKaJl xapaKTepUCTHKa CepneHTHHHTOB OKpecTHocTe:li: Ib:H- ry)l(a, HaBMeBee H3yq:ellBo:il: HRTpy.3HH yJIbTpaoCBoBHhIX nopo,I( Ba TeppmOpHJI o6paMJleltHJl r:Eieil:·

COBOro MaCCHBa CoBHX rop. Cepne:EiTH:EiliTLI HMeIOT ce'l"laTYIO CTpYJCTYPy H MaCCHBHYIO TCKClYPY.

OBH COCTOllT H3 cepneBrima H ,l(OIID.JIBHTeJII,HO H3 MlI.rllenna u XpoMHTa. YCTa:EiOBJIeHO, 'łTO 3TH nopo,lUd 06Pll30BallB'CL nyreM npeo6P1l30:sa.:EiJł'j{ ~OB li nepHP;OTBTOB.

(4)

Streszczenie 265

Miroslawa CIEMNIEWSKA

REMARKS ON SERPENTINITES FROM THE VICINITY OF PRZYGORZE

Summary

The !Ilr1llcle deals wilth the pet:r.og.ra(phic featU1'es of the seI1pEmlfliJruites from the vicinity of &:z.yIg6rz.e, which Q1"e a feebly ~ mtr-usdon of U!trabas:iK: rreks found to OCOUT Wlithiln the matrlginal !Ilrea of rthe SOWje G6<ry gncil:lslOISe massif.

SerpeIlltdindites that reveal netWlO,I1k textUlI"e and massdve SltruJctuJre consist of ser- pentine, as weN as of mag,netirte BJIlId chTomIite as aoces&Ol"Y mLnerals. It has been ascemailned that these I10C1lQ; are drue to the allrterla1ll'on PI10cesses of dun:i.tes and pel"idotites.

(5)

TABLICA I

F1g. L Str.ukilluma s!ia~owa sertP6D.tym.iJllu. otw& wieI'tnJi.ozy Pmygfu'ze 2, gl~b. 9,5 m.

N:ilkJole ,slkIrzy!:lJQW8!lle, paw. 25 X

Nebwiork teJOtwre of saI1p€ll1lfliJndte. Bare hiole Brlzyg&rze 2. Depth 9.5 m. Cross- ed ndJcals ; eIlIl. X 25

Fig. 2. Basty11; W se!I'!POOitymliJdie. Otw6r wIiel1tni'<lZY Pmyg6rze 2, gl~b. 9,5 m. Ni!kole Skrzy.iJowMe, paw. 25 X

Bastirte !In soopentLnLte. Bore hole Przyg6rze 2. Depth 9.5 :rn. Cil'ossed nicols;

ani!.. X 25

F1g. 3. Chr.amit w ser,penrt;yn.icie. Otw6r wie'X'1miozy Pmyigt'mLe 2, gl~b. 145,8 m. Bez anatlWzartlar,a, pow. 25 X

ChromiJte 2in seIJl)eIltinite. Bare hole Pr.zyg{mze 2. ~ 145.8 m. Wdthout analy<sm-; ent X 25

(6)

Kwart. geol., nr 2, 1972 r. TABLICA r

Fig. 1

Fig. 2

Fig. 3

MirOlllaiwa CIEMNIEWSKA - Uwagl 0 serpentynitach okolic Przygorza