Problem fenomenologii realistycznej

Marian Jaworski

Problem fenomenologii realistycznej

Studia Philosophiae Christianae 14/1, 116-122

U m g a n g s E r k e n n tn is z u b e s tim m e n . I m e r s te n P a r a g r a p h d e s A r tik e ls b e r i c h te t m a n k u rz , A n s ic h te n M a r ita i n ’s, K r ą p ie c u n d G ils o n ’s in d ie ­ s e r S a c h e . A n a ly s e d e r d a r g e s te llte n A n s c h a u u n g h a t z u m V o rsc h la g g e f ü r t d a s m a n U n te rs tü tz u n g d es M e ta p h y s is c h e n E r k e n n tn is ü b e r U m g a n g s E r k e n n tn is s e n s u s tr ic to n ic h t s p r e c h e n k a n n . M a n k a n n n u r betonein d a s m a n im b e a r b e ite n d e r P h ilo s o p h ie r e a lis tis c h e D e n k e n s a r t n ic h t v e r lie r e n so ll, d ie ty p is c h f ü r d a s U m g a n g s E rk e n n tn is ist. Im z w e ite n P a r a g r a p h e r w ä g t main d ie S a c h e o b ic h s im A u sg a n g s­ p u n k t d e r M e ta p h y s ik d a s U m g a n g s E r k e n n tn is v o llb rin g t. D ie M e ta ­ p h y s ik b e d ie n t s ic h w ir k lic h m it d e r U m g a n g s s p ra c h e in e in f ü h r e n d e r d a r s te lk m g d e r W elt. S ie f a s s t d ie D a se in s M o m e n te , w ic h tig e f ü r ih r e B e h a u p tu n g , u n d n ic h t z u m L e b e n s F o r ts c h r e ite n . D a r u m s in d d ie E r ­ k e n n tn is A k te , n u tz b a r f ü r I h r e z w e c k e — E x is te n z ia le U r te ile — ih r e a u s s c h lie s s lic h e E ig e n tü m lic h k e it. M e ta p h y s is c h e s E rk e n n tn is v o rz ie h e n sie n ic h t n u r v o n E r k e n n tn is in a lle n a n d e r e n W is s e n s c h a fte n , s o n ­ d e r n a u c h v o m U m g a n g s E rk e n n tn is u n d s o g a r sc h o n im A u s g a n g s ­ p u n k t.

M A R IA N JA W O R S K I

Problem fenomenologii realistycznej

(W z w ią z k u z k s ią ż k ą A n d rz e ja P ó łta w s k ie g o : Ś w ia t — S p o s tr z e ż e n ie —

Ś w ia d o m o ś ć ) . 1

M o żn a w y o d rę b n ić d w ie i n t e r p r e ta c je filo z o fic z n e j m y ś li E d m u n d a H u s s e rla . J e d n a u p a t r u j e w n ie j g ig a n ty c z n ą p ró b ę w y jś c ia p o z a k l a ­ sy c z n ą a lt e r n a t y w ę : re a liz m — id e a liz m . T a k i n t e r p r e t u j e d z ie ło H u s ­ s e r la inp. d e W a e lh e n s. D ru g a in t e r p r e ta c ja u p a t r u j e w m y ś li H u s s e rla n a jb a r d z ie j r a d y k a l n ą fo r m ę id e a liz m u tr a n s c e n d e n ta ln e g o , w y p r a c o w a ­ n eg o po ra z p ie r w s z y p rz e z K a n t a 2. T ą d r u g ą in te r p r e ta c ję re p r e z e n ­ t u j e m . in. A. R e m a c h , C o n ra d -M a rtiu s , E d. S te in , a u n a s w P o lsc e R . In g a r d e n . Z p u n k tu w id z e n ia h is to ry c z n e g o t a d r u g a in t e r p r e ta c ja je s t n a j ­ w c z e śn ie jsz a . T o w ła ś n ie w y r a ź n a id e a lis ty c z n a te n d e n c ja H u s s e rla z a ­ ry s o w u ją c a się w to m ie p ie r w s z y m I d e i c z y s te j fe n o m e n o lo g ii (1913) s p o w o d o w a ła z a w ó d w g ru p ie fe n o m e n o lo g ó w z G e ty n g i n a s ta w io n y c h re a lis ty c z n ie . S y tu a c ję , ja k a się w te d y w y tw o rz y ła , o p is u je R. I n g a r ­ d e n n a s tę p u ją c o : „ C z y ta liśm y je (Id e e c z y s te j fe n o m e n o lo g ii, K się g a 1 A n d rz e j P ó łta w s k i: Ś w ia t — S p o s tr z e ż e n ie — Ś w ia d o m o ść . F e n o ­

m e n o lo g ic z n a k o n c e p c ja ś w ia d o m o ś c i a r e a liz m , W a rs z a w a 1973, 476.

2 J e a n - D o m in iq u e R o b e rt, re c e n z ja : R e u b e n G u ile a r d , D e la p h é n o ­

m é n o lo g ie ά la sc ie n c e d e la C ro ix , L ’itin é r a ir e d ’E d ith S te in , L e u v e n ,

p ie rw s z a ) w r a z z H u s s e rle m n a s e m in a r iu m r o k u 1913/14; s łu c h a liś m y ta k ż e u w a g , ja k ie c z y n ił o s w e j k sią ż c e . I w te d y o g a rn ę ło c z ło n k ó w s e m in a riu m p e w n e z d z iw ie n ie . N ie b y ło to to, czeg o śm y o c z e k iw a li. N ag le c z y ta m y t a k i e z d a n ia ja k (...): J e ś li S k re ś lim y c z y s tą św ia d o m o ść , to s k r e ś lim y ś w ia t’! — ’J e ś li n ie m a c z y ste j ś w ia d o m o śc i, to n ie m a i ś w ia ta ’! H u s s e r l u c z y ł n a s p rz e z w ie le la t: Z p o w ro te m do rzeczy , do k o n k re tu , n ie z a ś do a b s t r a k c j i, te o r ii itd . D o k o n k r e t u — to b y ło w y ­ b a w ie n ie . Z a m ia s t te g o o tr z y m u je m y w I d e a c h o b s z e rn e a n a liz y ś w ia ­ dom ości, tr a n s c e n d e n tn e g o sp o s trz e ż e n ia z e w n ę trz n e g o , ro z w a ż a n ia d o ­ ty czą ce te g o , co je s t a co n ie je s t e fe k ty w n y m s k ła d n ik ie m ś w ia d o m o ­ ści; i n a tr a f i a m y n a w y m a g a n ie , a b y p rz e d p rz e jś c ie m do a n a liz y tego, co w ie m y o s a m y c h ’rz e c z a c h ’, p rz e p r o w a d z ić ’r e d u k c ję fe n o m e n o lo ­ g ic z n ą ’ — i a b y d o ch o d zić d o ’rz e c z y ’, o k r ę ż n ą d ro g ą , p o p rz e z a n a liz ę św ia d o m o śc i. P rz e s z e d łsz y p rz e z te w s z y s tk ie a n a liz y d o c h o d z i o n ta m do w n io s k u : je ś li n ie m a ś w ia d o m o śc i i n ie m a cz y ste g o J a — to n ie m a ró w n ie ż ś w ia ta . Ś w ia t je s t k o r e la te m s k o m p lik o w a n e j m n o g o śc i s u ­ b ie k ty w n y c h o p e r a c ji o w eg o J a ; z a ś s p e łn ia ją c e je J a — to n ie ja , I n ­ g a rd e n , ja , r e a ln y c z ło w ie k w r e a l n y m ś w ie c ie , le c z c z y s te J a , J a f ilo ­ zo fu jące. T rz e b a ja k o ś n ie b r a ć p o d u w a g ę ’m n ie ’ ja k o c z ło w ie k a ” 3. W n a s tę p s tw ie teg o fe n o m e n o lo g o w ie g e ty ń g e ń s c y p o d ję li, k a ż d y n a sw ój sp o só b d y s k u s ję p o le m ic z n ą z H u s s e rle m . C o n r a d - M a r tiu s — ja k pisze R. In g a r d e n — n a tw ie r d z e n ie H u s s e rla , że ’To, co r e a ln e , n ie je s t niczy m sa m o d z ie ln y m , je s t ja k o ś ty lk o d o m n ie m a n e , ty lk o in te n c jo n a l­ ne. W p rz e c iw ie ń s tw ie do św ia d o m o śc i n ie p o s ia d a o n o a b s o lu tn e j is to ­ ty , n ie je s t n ie z a le ż n e o d św ia d o m o śc i, tz n . n ie m o ż e is tn ie ć b e z n ie j .” — o d p o w ia d a : „C zym je s t p o d s ta w o w y fe n o m e n , fe n o m e n b y c ia re a ln y m ? J e s t to, ja k m ó w i, .a u to n o m ia b y to w a ’ (S e in s a u to n o m ie )” . 4 — W e d łu g Ed. S te in , H u s s e rl p o w ie d z ia ł ty lk o p o ło w ę p r a w d y tw ie r d z ą c , że a k ty in te n c jo n a ln e s ą ź ró d łe m w sz e lk ie g o S in n g e b u n g . 5

R. I n g a r d e n w y s iłe k całeg o ż y c ia p o ś w ię c ił z b u d o w a n iu re a lis ty c z n e j ontologdi. W k sią ż c e W s tę p do fe n o m e n o lo g ii H u sse rla , w w y k ła d z ie szó sty m , z a z n a c z a on, że z a g a d n ie n ie m , o k tó r e m u g łó w n ie ch o d zi, je s t k w e s tia H u sse rlo w s k ie g o id e a liz m u tr a n s c e n d e n ta ln e g o (128).

P ro b le m id e a liz m u tr a n s c e n d e n ta ln e g o H u s s e rla i m o ż liw o śc i r e a l i ­ sty czn ej fe n o m e n o lo g ii n a sw ó j sp o só b p o d e jm u je A n d rz e j P ó łta w s k i w w y m ie n io n e j w p o d ty t u le teg o a r t y k u łu k s ią ż c e : Ś w ia t — S p o s tr z e ż e ­

nie — Ś w ia d o m o ś ć (F e n o m e n o lo g ic z n a k o n c e p c ja ś w ia d o m o ś c i a re a

-3 R o m a n I n g a r d e n : W s tę p do fe n o m e n o lo g ii H u sse rla , W y k ład y * w y ­ głoszone n a U n iw e rs y te c ie w O slo (15 w rz e s ie ń — 17 lis to p a d 1967). Z ję z y k a n ie m ie c k ie g o p rz e ło ż y ł A n d rz e j P ó łta w s k i, W a rs z a w a , 1974, 27.

4 R. I n g a r d e n : d z. c y t., 207.

I t e m e. J a k ju ż z sa m e g o p o d ty tu łu k s ią ż k i m o ż n a w n o sić , zasad n iczo k o n c e n tr u je się on w o k ó ł c e n tr a ln e g o p ro b le m u fe n o m e n o lo g ic z n e j f ilo ­ zofii, t j . k o n c e p c ji św ia d o m o śc i z p u n k tu w id z e n ia re a lis ty c z n e g o , a w ię c z g o d n ie z je g o g łę b o k im p rz e k o n a n ie m — ja k s a m o św ia d c z a — d y n a ­ m ic zn eg o ro z u m ie n ia św ia d o m o śc i. — B liższe je d n a k z a p o z n a n ie się z tą k s ią ż k ą u k a z u je , że s ta n o w i o n a ró w n o c z e śn ie je d n o z n a jb a r d z ie j w n i­ k liw y c h w p ro w a d z e ń w ro z u m ie n ie filo z o fii fe n o m e n o lo g ic z n e j, k re ś li p r o b le m a ty k ę sp u ś c iz n y H u s s e rla i je j ro z w ó j, z w ła sz c z a o d B a d a ń lo ­

g ic z n y c h do I d e i c z y s te j -fenom enologii, k tó r e j sz c z y to w y m p u in k tem je s t

o d w ró c e n ie z w y k łe g o s e n s u s ło w a b y t, p o n a d to zaś w s k a z u je n a te m o ­ m e n ty w filo zo fii H u s s e rla , k tó r e u ja w n ia ją in n e te n d e n c je , n ie id e a l i­ sty c z n e , k tó r y c h o n sa m n ie z d o ła ł ju ż w p e łn i so b ie u ś w ia d o m ić czy ro z w in ą ć . — N a ja k ie j z a s a d z ie k s ią ż k a A. P ó łta w s k ie g o p o d e jm u ją c a je d e n z c e n tr a ln y c h p ro b le m ó w fe n o m e n o lo g ii — fe n o m e n o lo g ia , j a k n a ­ p isz e R . In g a r d e n , je s t n a u k ą o is to c ie św ia d o m o śc i .. s ta je się w p r o ­ w a d z e n ie m do n ie j sa m e j, i to n ie ty lk o m ó w ią c y m o n ie j , a le d a ją c y m z ro z u m ie n ie je j o d w e w n ą trz ? O d p o w ied ź n a to p y ta n i e je s t p ro s ta . To w ła ś n ie p rz e z p o d ję c ie c e n tr a ln e g o p r o b le m u fe n o m e n o lo g ii, A . P ó łta w - s k i p r e z e n tu je m am , j a k się o n a z ro d z iła , o co is to tn ie c h o d z iło je j tw ó r ­ cy, ja k ie b y ły k o le je r o z w o ju jeg o m y ś li, i ja k ie w ą tk i p o d s ta w o w e m o ż n a w n ie j w y k ry ć . A to w sz y stk o s ta le s k o n c e n tr o w a n e w o k ó ł z a ­ sad n ic z e g o n u r t u ro z p r a w y , n ig d y m im o niego. A n a d e w sz y stk o p ró b a o c en y i p o k a z a n ia „co w filo z o fii te j je s t b a la s te m tr a d y c y jn y c h p o ję ć i r o z w ią z a ń {filozofii n o w o ż y tn e j), co z a ś p ro w a d z i k u k o n c e p c ji n o w ej, b a rd z ie j o d p o w ia d a ją c e j n a s z e m u a u te n ty c z n e m u , ź ró d ło w e m u d o ś w ia d ­ c z e n iu ” {14), i w te n sp o só b w s k a z a n ie , co s ta n o w i p ra w d z iw y s e n s f e ­ n o m e n o lo g ii a w k o n s e k w e n c ji ta k ż e k ie r u n e k i cel ro z w ią z a ń H u s s e rla (15).

— J a k ła tw o z a u w a ż y ć , n ie je s t t o z w y k ła p r e z e n ta c ja H u s s e rla , z e ­ s ta w ie n ie ró ż n y c h te k s tó w d o ty c z ą c y c h o m a w ia n y c h p ro b le m ó w . C h o ­ d zi o in te r p r e ta c ję H u s s e rla , a le n ie o d z e w n ą trz , ty lk o o d w e w n ą trz . C h o d zi o t a k ą in t e r p r e ta c ję , k tó r a w o p a rc iu o te k s ty s a m e g o H u s s e rla s t a r a s ię p o k a z a ć d w ie s tr o n y jeg o filo z o fii: l-o , o p a r tą o „ m o ty w d o ­ g m a ty c z n y ” — ja k go A u to r z a E. T u g e n d h a te m o k r e ś la —, p o le g a ją c ą n a ty m , że „od c zasu Id e i, p r z y j m u j e K a r te z ja ń s k ą k o n c e p c ję ś w ia d o ­ m o ś c i ja k o s f e r y a b s o lu tn e g o i w s p o s ó b n ie w ą tp liw y d a n e g o b y tu ; i 2 -a, „ k r y ty c z n a ”, n a k tó r ą s k ła d a ją się te m o m e n ty jeg o p o g ląd ó w ,

6 Z ob. ró w n ie ż n a s tę p u ją c e a r t y k u ły A n d r z e ja P ó łta w s k ie g o n a p o ­ d o b n e te m a ty : M e ta fiz y k a r e a lis ty c z n a a fe n o m e n o lo g ic z n a a n a liza

ś w ia d o m o śc i, „ S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e ”, 11 (1975) 1, 189— 197; In g a r d e n a d ro g a do r e a liz m u a jeg o k o n c e p c ja c z ło w ie k a , „ S tu d ia F i­

lo z o ficzn e” , N r 1 (122) 1976, 27— 39; Z a g a d n ie n ie p u n k t u w y jś c ia w fi lo ­

k tó r e o tw ie r a ły d ro g ę re a lis ty c z n e m u ro z u m ie n iu d o św ia d c z e n ia . A P ó ł- ta w s k i s t a r a się p r z y ty m w y k a z a ć , że H u s s e r l m im o s w e j id e a lis ty c z ­ n ej te n d e n c ji g e n e r a ln e j z ro b ił b a rd z o w ie le d la s tw o r z e n ia p o d s ta w o p iso w ej r e a lis ty c z n e j te o r ii ś w ia d o m o śc i i c z ło w ie k a .

P o d e jm u ją c s ię z a d a n ia — a z a ra z e m r y z y k a — te g o r o d z a ju i n t e r ­ p r e ta c ji H u s s e rla , A. P ó łta w s k i s t a r a się w y k o rz y s ta ć o b o k a n a liz w ła ­ sn y ch , w y n ik i sz e re g u p r a c k ry ty c z n y c h o H u s s e rlu , ja k r ó w n ie ż tę k o n c e p c ję ś w ia d o m o ś c i i d o ś w ia d c z e n ie p ie r w o tn e g o , ja k a w e d łu g n ieg o w y p ra c o w a n a z o s ta ła w c ią g u o s ta tn ie g o p ó łw ie c z a p rz e z filo zo fó w , p sy ch o lo g ó w i p s y c h ia tró w . W te n sp o só b k s ią ż k a A. P ó łta w s k ie g o n ie ­ sie ze s o b ą jesz c z e je d n ą , b a rd z o c e n n ą w a r s tw ę : s t a n i o s ią g n ię c ia k r y ty c z n y c h b a d a ń w in te r e s u ją c y m n a s z a g a d n ie n iu n a d filo z o fią H u s ­ s e r la . C h o d zi tu m . in. o p r a c e ta k i c h a u to r ó w ja k : R . In g a r d e n , E. T u g e n d h a t, L. L a n d g re b e , A. G u rw its c h , J . T h y s s e n , R. B o e h m , A. A g u irre . G d y ch o d zi o d y n a m ic z n ą k o n c e p c ję ś w ia d o m o śc i to A. P ó ł­ ta w s k i o d w o łu je się p rz e d e w s z y s tk im d o H e n r i E y ’a.

A. P ó łta w s k i p o d e jm u ją c p ro b le m a ty k ę ś w ia d o m o ś c i n a g ru n c ie b a ­ d a ń H u s s e rla , częścio w o ta k ż e R . I n g a r d e n a (cz. I I I), m a n a c e lu „ p o ­ sz u k iw a n ie z a s a d n ic z y c h ry s ó w ta k ie g o p o ję c ia św ia d o m o śc i, ja k ie m o ­ że słu ży ć z a b a z ę o p is o w e j — i w ty m s z e r o k im z n a c z e n iu fe n o m e n o ­ logicznej — a n a liz y n aszeg o p rz e ż y w a n ia i „ ś w ia ta , w k tó r y m ż y je m y ” (23). N ie z a k ła d a ją c z a ś z g ó r y s ta n o w is k a ja k ie jk o lw ie k g o to w e j filo ­ zofii, „p rzez im m a n e n tn ą a n a liz ę p o g lą d ó w H u s s e r la i I n g a r d e n a , w y ­ k o rz y s tu ją c n o w sze b a d a n ia n a d ś w ia d o m o śc ią , s t a r a się p o k a z a ć , że p ra w id ło w y opis n a sz e g o p ie r w o tn e g o d o ś w ia d c z e n ia w y m a g a jeg o in ­ te r p r e t a c ji re a lis ty c z n e j. P r z e d e w s z y s tk im z a ś s t a r a s ię o d sło n ić p r z e ­ ję te z tr a d y c ji z a ło ż e n ia , k t ó r e p rz e s z k o d z iły H u s s e rlo w i w p rz y ję c iu ta k ie j in te r p r e ta c ji. P ro w a d z i z a te m d o o d rz u c e n ia k o n c e p c ji „ c z y s te j” św ia d o m o śc i ja k o o d rę b n e g o , z u p e łn ie a u to n o m ic z n e g o b y tu , „ k o n s ty ­ tu u ją c e g o ” ś w ia t re a ln y czy te ż n a w e t ty lk o w y s tę p u ją c e g o w ty m ś w ie c ie ” (24).

Z a p y ta jm y te ra z , n a jp ie r w , ja k ie z a ło ż e n ia p r z e ję te z tr a d y c ji p rz e z H u s s e rla — z d a n ie m P ó łta w s k ie g o — i ja k i m o ty w , d o p ro w a d z iły H u s ­ s e r la d o p r z y ję c ia „ c z y ste j ś w ia d o m o śc i” ja k o s f e r y a b s o lu tn e j p re z e n ­ ta c ji p rz e d m io to w e j?

O tóż p o d s ta w o w y m m o ty w e m filo z o fii H u s s e r la b y ło p o s z u k iw a n ie o stateczn eg o u z a s a d n ie n ia w sz e lk ie g o p o z n a n ia i p o s tu la t o p a rc ia w sz e lk ie j w ie d z y o b e z p o ś re d n ie , n a o c z n e d o św ia d c z e n ie . A le t u t a j H u s ­ se rl zało ż y ł tr a d y c y jn e — od c z a só w K a r te z ju s z a f u n g u ją c e — p o ję c ie św iad o m o ści, k tó r e j p o d s ta w o w a s t r u k t u r a s ta n o w i s c h e m a t — ja k go k ró tk o o k r e ś la A. P ó łta w s k i — : „ tre ś ć w ra ż e n io w a — je j u ję c ie j a ­ ko (n p . ja k o b a r w a p e w n e j rzeczy). T e n s c h e m a t n ie m oże je d n a k zdać s p r a w y z n a sz e g o p ie rw o tn e g o , n ao c z n e g o p o z n a n ia . „ T re ś c i w r a ­

ż e n io w e ja k o o s ta te c z n e p r o s te e le m e n ty p o z n a n ia e m p iry c z n e g o p r z e ­ c iw s ta w io n e s ą o s tro u ję c io m czy in te n c jo m ja k o c z e m u ś w o b e c n ic h z a sa d n ic z o h e te r o g e n ic z n e m u ” (417). I s t ą d H u s s e r l s z u k a ją c tr e ś c i r e ­ p r e z e n tu ją c y c h s t r u k t u r ę k a te g o r ia ln ą p rz e d m io tu k ie r u je się k u s a ­ m y m a k to m . I n t e n c ja (a k t) o d p o w ia d a tu o b e c n o śc i p r z e d m io tu , d a n e g o n a n a jn iż s z y m p o z io m ie św ia d o m o śc i. — T a k p r z e d s ta w ia się s y tu a c ja w w ie lk im s k r ó c ie u H u s s e r la w jeg o B a d a n ia c h . W Id e a c h , o p ie r a ją c się n a k o n c e p c ji d o ś w ia d c z e n ia B a d a ń lo g ic z­ n y c h , H u s s e r l id z ie d a le j. G ło sząc ja k o „ z a s a d ę w s z y s tk ic h z a s a d ”, iż

w s z y stk o , co s ię źró d ło w o p rz e d s ta w ia , „ n a le ż y p o p r o s tu p r z y ją ć jajco to , ja k się p r z e d s ta w ia — a le ta k ż e je d y n ie w ty c h g ra n ic a c h , w j a ­ k ic h s ię p r e z e n t u je ” , p r z y jm u je je d n a k z a ra z e m k o n c e p c ję c z y ste j św ia d o m o śc i ja k o d a n e j w sp o só b n ie w ą tp liw y i a d e k w a tn y d z ie d z in y b y tu a b so lu tn e g o , d o c h o d z i z a te m do p r z y ję c ia je j p r y m a tu b y to w e g o i c a łk o w ite j o c z y w isto śc i je j p o z n a n ia . W j a k i sp o só b m o ż n a d o jś ć d o te j d z ie d z in y ? A. P ó łta w s k i p o k a z u je , ż e H u s s e rlo w i n ie u d a ły s ię p ró b y w s k a z a n ia d ro g i b e z p o ś re d n ie j. O k a ­ z u je się, s tw ie r d z a on, „że je d y n e d o jś c ie d o tr a n s c e n d e n ta ln e j r e d u k ­ c ji, a z a te m do fe n o m e n o lo g ii tr a n s c e n d e n ta ln e j, s ta n o w i k r y t y k a d o ­ ś w ia d c z e n ia i o s ią g n ię te d z ię k i te j k r y t y c e p r z e k o n a n ie , iż ś w ia t — w ra z ze m n ą ja k o re a ln y m c z ło w ie k ie m — je s t ty lk o o d p o w ie d n ik ie m m eg o d o ś w ia d c z e n ia ; in n y m i sło w y , je d y n y m u z a s a d n ie n ie m fe n o m e n o ­ lo g ii tr a n s c e n d e n t a ln e j ja k o filo z o fii p ie r w s z e j je s t m e ta fiz y c z n a te z a tr a n s c e n d e n ta ln e g o id e a liz m u , b ę d ą c a r e z u lta te m e p iste m o lo g ic z n e j k r y ­ ty k i p o z n a n ia ” (421). A z a te m r e z u lta te m n a s z y c h ro z w a ż a ń je s t — p is z e A. P ó łta w s k i d a le j — iż tr a n s c e n d e n ta ln y id e a liz m H u s s e r la n ie je s t k o n s e k w e n c ją a u te n ty c z n e g o o p is u i p ra w id ło w e j a n a liz y d o św ia d c z e n ia . P rz e c iw n ie — ta m , g d z ie s t a r a się o n o p is a ć b a rd z ie j szczegółow o to d o św ia d c z e n ie , d o c h o d z i do r e z u lta tó w sp rz e c z n y c h z te z ą id e a lis ty c z n ą , g d y ż p r z e m a ­ w ia ją c y c h p rz e c iw k o m o ż liw o śc i w y o d rę b n ie n ia p rz e ż y ć c z ło w ie k a z ^ k o n te k s tu rz e c z y w is to ś c i i je j p rz y c z y n o w e j s t r u k t u r y ” (425). I to je s t w ła ś n ie te n d r u g i w ą te k filo z o fii H u s s e rla , k tó r y A. P ó łta w s k i s t a r a się w y d o b y ć, o d w o łu ją c s ię ró w n o c z e ś n ie do n o w sz y c h b a d a ń n a d ś w ia ­ d o m o ścią. P r z y czy m , co n a le ż y s t a le m ieć n a w zg lęd zie, tr z y m a się o n w ła ś n ie „ z a sa d y w s z y s tk ic h z a s a d ” , że za p u n k t w y jś c ia tr z e b a m ieć p ra w id ło w y o p is d o ś w ia d c z e n ia p ie rw o tn e g o . I s tą d , ja k s tw ie rd z a d a le j A.- P ó łta w s k i: „ J e ż e li je d n a k — w a n a liz ie o p iso w e j — z re z y g n u ­ je m y z t r a d y c y jn e j te o r ii w ra ż e ń , n ie z e c h c e m y z a k ła d a ć z g 6 r y, iż są o n e im m a n e n ty m i tr e ś c ia m i ś w ia d o m o śc i (n a w e t tr e ś c ia m i „ n o e m a ty c z - n y m i”), je ś li n ie b ę d z ie m y s ta w ia ć w o b e c n ic h p o s tu la tu n ie w ą tp liw e ­ go is tn ie n ia o ra z o c z y w iste j, a d e k w a tn e j i n ie w ą tp liw e j o b ecn o ści d la p o z n a ją c e g o u m y s łu ; je ś li ró w n ie ż n ie k a ż e m y im by ć n a jp r o s ts z y m i,

o s ta te c z n y m i e le m e n ta m i c z y to p rz e d m io tu , c z y to p o la s p o s trz e g a n ia , lecz ty lk o z a s ta n o w im y się n a d ty m , j a k m o ż n a b y — czy n a le ż a ło b y — o p i s a ć p ie r w o tn y , n a o c z n y k o n ta k t z p rz e d m io te m , ja k i p o s ia d a m y p rz e d l u b p o z a w s z e lk im i o p e ra c ja m i in te le k tu a ln y m i, i j a k i p o s ia d a ją ró w n ie ż z w ie rz ę ta — to z w ra c a m y s ię w ła ś n ie k u z a g a d n ie n iu , k tó r e o k re ś liliś m y ja k o p ro b le m d o ś w ia d c z e n ia p ie rw o tn e g o . D o ś w ia d c z e n ie to z a słu g u je te ż , j a k się z d a je , p rz e d e w s z y s tk im n a n a z w ę z m y sło w eg o . S ta w ia ją c so b ie ta k ie z a d a n ie re z y g n u je m y w p ra w d z ie z ,,m o ty w u d o g m a ty c z n e g o ” filo z o fii H u s s e rla — a le p o z o sta je m y , ja k s ię z d a je , w ie rn i je j o p i s o w e j o r i e n ta c j i o ra z g ło szo n ej p rz e z n ie g o z a sa d z ie z w ra c a n ia się w p r o s t „d o rz e c z y ” , b ez s u g e r o w a n ia slię n ie s p r a w d z o ­ n y m i te o r ia m i” (437). — (P o d k r. w te k ś c ie au ito ra a rty k u łu ).

S ta n o w is k o w ty m w z g lę d z ie A. P ó łta w s k ie g o je s t sz c z e g ó ln ie b lis k ie s ta n o w is k u , k tó r e s ta r a liś m y się r e p r e z e n to w a ć w n a s z y c h a r ty k u ła c h :

K o n c e p c ja a n tr o p o lo g ii filo z o fic z n e j w u ję c iu K a r d y n a ła K a r o la W o j t y ­ ły 7, i F e n o m e n o lo g ia a m e t a f i z y k a 8. W p ie r w s z y m z n ic h , n a w ią z u ją c

m . in. do te o r ii d o ś w ia d c z e n ia i k o n c e p c ji ś w ia d o m o śc i u K a r d y n a ła W o jty ły , s ta w ia liś m y p y ta n i e (za N . H a x tm a n n ’em ), czy r e d u k c ja t r a n s ­ c e n d e n ta ln a n ie f a łs z u je b e z p o ś r e d n ic h d a n y c h . W d ru g im z a ś a r t y k u le z a u w aży liśm y , ż e fe n o m e n o lo g ia n e u tr a ln a w sw y m p u n k c ie w y jś c ia s ta je się o k re ś lo n ą te o r ią m e ta fiz y c z n ą p rz e z p r z y ję c ie r e d u k c j i t r a n s ­ c e n d e n ta ln e j. P r o b le m z a te m s p r o w a d z a s ię o s ta te c z n ie do teg o , czy j e ­ ste śm y z m u s z e n i w im ię filo z o fii ja k o n a u k i p r z y ją ć r e d u k c j ę t r a n s ­ c e n d e n ta ln ą czy n ie . A. P ó łta w s k i w y k a z u je , że n ie. W te n sp o só b ro z ­ w ią z u je się te ż w z n a c z n e j m ie rz e p ro b le m , czy o d r z u c a ją c r e d u k c ję tr a n s c e n d e n ta ln ą re z y g n u je m y ró w n o c z e śn ie z fe n o m e n o lo g ii czy te ż nie. Czy k w e s tio n u je m y c a łk o w ic ie g e n e r a ln ą k o n c e p c ję ro z w ią z a n ia p ro b le m u p o z n a n ia p r z e d s ta w io n ą p rz e z H u s s e r la czy te ż n ie . A. P ó ł­ ta w s k i n a p o d s ta w ie w n ik liw y c h a n a liz — ja k ju ż m o ż n a z a u w a ż y ć —■ w y k a z u je , że n ie re z y g n u je m y z fe n o m e n o lo g ii p o d k a ż d y m w z g lęd em . N ie k w e s tio n u je się ta k ż e p o d s ta w o w e g o z a ło ż e n ia H u s s e rla : w y jś c ia od a u te n ty c z n e g o o p is u i p ra w id ło w e j a n a liz y d o ś w ia d c z e n ia . Z a k w e ­ stio n o w a n a je s t n a to m ia s t „ fe n o m e n o lo g ia r o z u m ia n a ja k o tr a n s c e n d e n ­ ta ln y id e a liz m w r a z z jeg o a b s o lu ty z m e m p o z n a w c z y m , z k o n c e p c ją tr a n s c e n d e n ta ln e j r e d u k c j i rz e c z y w is to śc i i t r a k to w a n ia b a d a ń k o n s ty ­ tu ty w n y c h ja k o p o d s ta w o w e g o i n a jw y ż sz e g o z a d a n ia filo z o fii.” (444). — R ó w n o cześn ie p o w s ta je p ro b le m o g ra n ic z e n ia r o li czy steg o o p isu w n a u ­ ce i filo zo fii. „ W y d a je s ię b o w ie m , że w s z e lk ą o n to lo g ię, s t r u k tu r a l n ą te o rię rz e c z y w is to śc i tr z e b a z je d n e j s t r o n y tr a k to w a ć ja k o p e w n ą h

i-7 „ A n a le c ta C ra c o v ie n s ia ”, V— V I (19i-73— 19i-74), 105— 106.

8 W d r u k u w a k ta c h K o n g re s u F ilo zo ficzn eg o z o k a z ji 700-lecia św . T om asza (T o m m a s o d ’A q u in o n e l su o V I I c e n te n a r io — R o m a — N ap o li, 17—24, a p rile , 1974).

p o le z ę , k tó r ą d a ls z e b a d a n ie m oże k a z a ć z a s tą p ić ininą, z d ru g ie j zaś s tro n y te o r ii ta k ie j n ie m o ż n a n a og ó ł tr a k to w a ć ja k o p o p r o s tu o p is u tego, co d a n e je s t w p r o s te j, k a r te z ja ń s k ie j in tu ic ji, a le r a c z e j ja k o p e w n ą k o n s tr u k c ję , w y tw ó r św ia d o m e j d z ia ła ln o ś c i b a d a w c z e j” (445— — 446). O s ta te c z n ie ro z w a ż a n ia A. P ó łta w s k ie g o — j a k o n s a m je p o d s u m o ­ w u je — „ z d a ją s ię z a te m p ro w a d z ić d o o d rz u c e n ia z a ró w n o t r a n s c e n ­ d e n ta ln e g o id e a liz m u , ja k i p ro g r a m u fe n o m e n o lo g ii ja k o a b s o lu tn e j, czy sto o p is o w e j n a u k i filo z o fic z n e j” (446— 447).

P o z o s ta w ia ją c in n y m , b a rd z ie j k o m p e te n tn y m m e r y to ry c z n ą o cen ę b o g a te j in t e r p r e t a c j i d z ie ła H u s s e rla , k tó r ą d a ł A. P ó łta w s k i, ze sw e j s tr o n y p o d k r e ś la m y n a k o n ie c d w a m o m e n ty , z a s łu g u ją c e n a sz y m z d a ­ n ie m n a szczeg ó ln e u w id o c z n ie n ie w p rz e d s ta w io n e j k sią ż c e . P ie rw s z y m o m e n t to u k a z a n ie w ą tk ó w r e a lis ty c z n y c h w p o g lą d a c h H u s s e rla . D ru g i m o m e n t to re a lis ty c z n a k o n c e p c ja ś w ia d o m o śc i, z w ią z a n a z k r y ­ ty k ą „ o fic ja ln e j d o k tr y n y ” o św ia d o m o śc i. P o d ty m w z g lę d e m A. P ó ł­ ta w s k i w k ry ty c e id e a liz m u H u s s e r la w p ro w a d z a n o v u m w s to s u n k u do sw eg o M istrz a , R. In g a r d e n a .