Czasowniki złożone z sum esse fui
Czasowniki złożone z sum esse fui
Ważne daty
70 p.n.e.-19 p.n.e. – okres życia Wergiliusza;
ok. 100 p.n.e. - zm. 24 p.n.e. – okres życia Korneliusza Neposa;
43 p.n.e.-17 lub 18 n.e. – okres życia Owidiusza;
65 r. p.n.e.-8 r. p.n.e. – okres życia Horacego;
85 r. p.n.e.-43 p.n.e. – okres życia Publiusza Syrusa;
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
i) formy czasowników nieregularnych:
– esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum);
– volo, nolo;
– eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo);
– fero i wybrane composita (affero, aufero, differo);
– tollo;
– fio;
– verba defectiva: odi, memini, coepi;
– verba deponentia i semideponentia.
Nauczysz się
rozpoznawać i tworzyć czasowniki złożonych z sum, esse, fui;
tłumaczyć i tworzyć zdania z wykorzystaniem czasowników złożonych.
konstruować formy morfologiczne (czasowniki nieregularne, czasowniki złożone);
wykonać samodzielny przekład na język polski łacińskiego tekstu, korzystając ze słownika łacińsko‑polskiego.
CZASOWNIKI ZŁOŻONE (VERBA COMPOSITA) Z ESSE
W języku łacińskim wyróżniamy kilka czasowników złożonych ze słowem esse (być). Należą do nich:
absum, abesse – być nieobecnym, oddalonym;
adsum, adesse – być obecnym;
desum, deesse – brakować, być nieobecnym;
insum, inesse – być w czymś;
intersum, interesse – brać udział, uczestniczyć;
obsum, obesse – szkodzić;
praesum , praeesse – stać na czele, przewodzić;
possum, posse – móc, potrafić;
prosum, prodesse – pomagać;
Czasowniki złożone z sum esse fui
subsum, subesse, subfui - być pod, być blisko;
supersum, superesse, superfui - pozostać, przetrwać.
Verba composita z esse zazwyczaj odmieniają się w prosty sposób: przedrostek pozostaje niezmieniony, natomiast sam czasownik esse odmienia się regularnie. Wyjątek stanowią czasowniki possum (móc, potrafić) oraz prosum (pomagać). W tych przypadkach przedrostki podczas odmiany zmieniają się, co czyni odmianę czasowników nieregularną. Przyjrzyj się odmianie tych czasowników w czasie
teraźniejszym:
Liczma pojedyncza Liczba mnoga
1. possum – mogę 1. possumus - możemy
2. potes – możesz 2. potestis – możecie
3. potest – może 3. possunt – mogą
Liczma pojedyncza Liczba mnoga
1. prosum – mogę 1. prosumus - możemy
2. prodes – możesz 2. prodestis – możecie
3. prodest – może 3. prosunt – mogą
Cytaty autorów antycznych
Wergiliusz
Autor nieznany, „Popiersie rzymskiego pisarza i poety Wergiliusza”, ok. 45 r. p.n.e., Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Autor nieznany, „Portret Korneliusza Neposa”, litografia, Biblioteka prawnicza w Waszyngtonie, D.C., Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Owidiusz
E ore Ferrari, „Pomnik Owidiusza”, 1887 r, Constanza, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0
Publiusz Syrus
Autor nieznany, „Publiusz Syrus”, kolekcja prywatna, blogspot.com, CC BY 3.0
Horacy
Autor nieznany, „Domniemany portret Horacego”, ok. 50 r, Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie, USA, wikimedia.org, domena publiczna
QUĪNTUS SCHOLAM FREQUENTAT
Przeczytaj tekst łaciński, następnie wykonaj zadania.
Quīntus novem annōs nātus est. Ūna cum amīcīs scholam frequentat. In scholā multī puerī adsunt, sed puellae absunt. In scholīs Rōmānīs puellae dēsunt, nam puellae domī manent. Magister scholae est servus Graecus, nōmen eius est Diodōrus. In scholīs Rōmānīs saepe servī Graecī magistrī sunt. Quīntus cum amīcīs nōn sōlum discit, sed etiam multōs lūdōs excōgitat. Puerīs saepe Pūblius, puer magnus et laetus, praeest. Sed hodiē puerī maestī sunt, nam Pūblius in scholā abest. Fortasse Pūblius aeger est – Quīntus cōgitat. Itaque amīcum vīsitāre et eīprōdessepossum.
Na podstawie
Zadania
Nauczyciel z trzema uczniami, relief rzymski z II w., Muzeum Puszkina, Moskowa, wikimedia.org, CC BY 3.0
Tabliczka woskowa do użytku szkolnego (tabula cerata), wikimedia.org, CC BY 3.0
Ćwiczenie 1
Czy dobrze zrozumiałeś treść tekstu łacińskiego? Sprawdź to zaznaczając poniższe prawdziwe.
In scholīs Rōmānīs pueri et puellae sunt.
In scholīs Rōmānīs saepe servī Graecī magistrī sunt.
Quīntus cēterīs puerīs praeest.
Nōmen magistrī est Diodōrus.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij fragment przeczytanego tekstu o brakujące czasowniki złożone:
adsunt, praeest, prōdesse, absunt, abest, est In scholā multī puerī ..., sed puellae ...
Puerīs saepe Pūblius, puer magnus et laetus, ...
Sed hodiē puerī maestī sunt, nam Pūblius in scholā ...
Fortasse Pūblius aeger ... – Quīntus cōgitat.
Itaque amīcum vīsitāre et eī ... possum. Ćwiczenie 3
Przyjrzyj się uważnie ilustracji, następnie uzupełnij luki w tekście dobierając odpowiednie słowa spośród podanych poniżej.
salūtat, sedent, intrat, adsunt, audiunt, discunt, docet, vertit, videt audiunt, docet, videt, discunt, adsunt, intrat, salūtat, vertit, sedent In scholā magister et trēs discipulī ...
Magister et duo discipulī ...
Magister discipulōs suōs ...
Duo discipulī magistrum ... et ...
Ūnus discipulus scholam ... et magistrum ...
Magister ad discipulum intrantem sē ... eumque ...
Ćwiczenie 4
Ułóż czasowniki złożone z esse tak, by odpowiadały polskim tłumaczeniom:
brać udział, jest daleko, możemy, brakuje jej, stoję na czele, pomagasz possumus
abest
praesum
prodes
interesse deest
Ćwiczenie 5
Połącz w pary formy czasowników złożonych z ich polskimi tłumaczeniami.
brakuje jej, być w środku, pomagamy, są daleko, bierze udział, możecie potes s
absunt inesse
prosumus
interest
deest
Ćwiczenie 6
Uzupełnij sentencje autorów antycznych następującymi słowami:
possumus, prōsunt, prōdesse, dēsunt, interfuit dēsunt, prōsunt, prōdesse, possumus
Nōn omnia ... omnēs.
Quae nōn ... singula multa iuvant.
Inopiae ... multa, avāritiae omnia.
Aut ... volunt aut dēlectāre poētae.
Ćwiczenie 7
Podane formy czasownika possum, posse (móc) oraz prosum, prodesse (pomagać) uzupełnij, wpisując odpowiedni przedrostek.
pos, pot, pot, prod, pro, pos, prod, prod, pot, pro, pos, pro
liczba pojedyncza ...sum – mogę ...es – możesz ...est – może liczba mnoga
...sumus - możemy ...estis – możecie ...sunt – mogą liczba pojedyncza ...sum – mogę ...es – możesz ...est – może liczba mnoga
...sumus - możemy ...estis – możecie ...sunt – mogą
Słowniki
Słownik pojęć Horacy
(65 r p.n.e. – 8 r p.n.e.) poeta rzymski, często określany mianem największego łacińskiego liryka i mistrza satyry[1]. W czasach cesarza Augusta, w których żył i tworzył, sławą przewyższał go jedynie Wergiliusz[2]. Napisał 162 utwory poetyckie, liczące łącznie 7816 wersów, zebrane w czterech zbiorach – Epodach, Satyrach, Odach i Listach.
Korneliusz Nepos
(100 r p.n.e. – 24 r p.n.e.) rzymski historyk i biograf. Autor jednych z pierwszych znanych biografii, choć to nie on wymyślił ten gatunek literatury. Napisał pełną biografię Cycerona, a także wiele innych krótkich, kilkustronicowych biografii.
Owidiusz
(43 r p.n.e. – 17 r p.n.e.) poeta rzymski, często określany mianem najwybitniejszego elegika starożytności. Uważany jest – obok Wergiliusza i Horacego – za jedną z najważniejszych postaci w dziejach poezji łacińskiej i europejskiej.
Przedrostek
W językoznawstwie jest to fragment wyrazu (tzw. morfem) dodawany do początku słowa podstawowego lub jego rdzenia (czyli do podstawy słowotwórczej), służący tworzeniu wyrazów pochodnych.
Publiusz Syrus
żyjący w I wieku p.n.e., wyzwoleniec, ostatni wybitny przedstawiciel teatru Republiki rzymskiej[2], twórca aforyzmów oraz twórca, odtwórca, a także improwizator mimów literackich na scenie.
Wergiliusz
(70 r. p.n.e. – 19 r. p.n.e.) rzymski poeta, który posiada rangę jednego z najsłynniejszych artystów świata. Autor Eneidy, Georgik, Bukolik i Drobiazgów.
Verba composita
Czasowniki składające się z nieodmiennego przedrostka (ad, ob, ab, in, inter, prae, pro) oraz odmiennej formy czasownika posiłkowego esse.
Słownik łacińsko‑polski
Źródło: online skills, licencja: CC0.
Galeria dzieł sztuki
Nauczyciel z trzema uczniami, relief rzymski z II w., Muzeum Puszkina, Moskowa, wikimedia.org, CC BY 3.0
Autor nieznany, „Popiersie rzymskiego pisarza i poety Wergiliusza”, ok. 45 r. p.n.e., Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Autor nieznany, „Portret Korneliusza Neposa”, litografia, Biblioteka prawnicza w Waszyngtonie, D.C., Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
E ore Ferrari, „Pomnik Owidiusza”, 1887 r, Constanza, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0
Autor nieznany, „Domniemany portret Horacego”, ok. 50 r, Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie, USA, wikimedia.org, domena publiczna
Bibliografia
J. Wolsza, Rudimenta linguae Latinae, Gliwice 2013.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
A. Świderkówna (red.), Słownik pisarzy antycznych, Warszawa 2001.
L. Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.
